بر اساس نظام ارزشی جامعه، بهره‏وری منابع انسانی[۵] به عنوان مهم‏ترین و تاثیرگذارترین عامل در افزایش بهره­وری سازمان می­باشد (شیرازی،۱۳۹۲).بهره­وری کارمندان یکی از عوامل تعیین کننده ساختار هزینه و کارایی یک سازمان است. هرچه یک کارمند بهره‏ور‏تر باشد،هزینه هر واحد پایین‏تر می‏آید(خدادادی،۱۳۸۵).

 

بیان مسئله:

امروزه در هر سازمانی نیروی انسانی نقش سازنده و کلیدی در پیشبرد هدف‏ها و ماموریت‏های سازمان داشته و از ارکان رشد و توسعه سازمان نیز محسوب می‏شود. بهره‏وری نیرو‏های انسانی در هر یک از سازمان‏ها به یک امر با اهمیت تبدیل شده است لذا بقا و حیات سازمان‏ها به این امر مهم بستگی دارد (کاظمی،۱۳۹۰).
منابع انسانی به عنوان عامل اصلی در عوامل تولید خدمت و مدیریت آن نقش تعیین کننده در بهره‏وری دارند. هر رویکردی به بهبود بهره‏وری سازمانی بایستی امور پرسنلی را در بر داشته باشد؛ زیرا این منابع انسانی سازمان‏ها هستند که کارها را انجام می‏دهند. بهره‏وری نیروی انسانی یکی از اساسی ترین پیش‏فرض‏های بهره‏وری سازمانی محسوب می‏گردد و هر گونه تلاش و سعی در بهره‏وری سازمان بدون وجود بهره‏وری کارکنان بی‏معناست(واعظی،۱۳۷۵).
حال این سوال مطرح است که چرا نقش کلیدی و محوری در ارتقا بهره‏وری را برای انسان قائل شده‏اند؟ علت این است که تنها انسان است که می‏تواندکمیت و کیفیت کار خود را ارتقا داده، طرح‏های جدیدی ارائه کرده و با خلاقیت خود، مشکلات را از پیش رو بردارد و در حقیقت تنها عاملی است که می‏تواند تغییراتی را در خود و محیط کار اطراف خودایجاد کند. بسیاری از صاحب نظران معتقدند که با توجه به ویژگی ها و خصوصیت‏های سازمان‏های دولتی، چالش بهره‏وری و به ویژه متخصصان در این سازمان‏ها بیش‏تر است. به باور اپشتاین[۶] ماهیت خاص بسیاری از سازمان‏های دولتی و کاری که آنها انجام می‏دهند، بر مشکلات مدیریت متخصصان در این سازمان‏ها افزوده است؛ چرا که به طور سنتی بسیاری از سازمان‏های دولتی، بوروکراسی‏های هرمی و پرلایه هستند که سبب محدود شدن درجه استقلال کارکنان خود می شوند و این امر مغایر با نیاز‏های متخصصان در برخورداری از استقلال است(پریتچارد،۲۰۰۳).اهمیت مسئله بهره­وری باعث شده است که بهره­وری منابع انسانی بیش از پیش مورد توجه واقع شود و استفاده بهینه از نیروی فکر و مهارت های فردی کارکنان، سازمان­ها را در دستیابی به اهدافشان یاری رساند. تقریبا تمام اندیشمندان در این مورد اتفاق نظر دارند که منابع انسانی ثروت ملت­ها را تشکیل می­ دهند و سرمایه و منابع طبیعی عوامل تبعی تولید هستند ؛ یکی از با ارزش‏ترین منابعی که می تواند سهم بیش­تری در بهره­وری سازمان داشته باشد، منابع انسانی است. نحوه استفاده منابع انسانی از مهارت ­ها، استعداد ها و توانشان تعیین کننده میزان بهره وری است؛ همچنین کشوری که نتواند مهارت‏ها و دانش مردمش را توسعه دهد قادر نیست هیچ چیز دیگر را توسعه بخشد (تردارو،۱۳۶۴).
در منابع آمده که واژه « بهره‏وری» برای نخستین بار بوسیله «فرانسوا کنه» ریاضیدان و اقتصادان فرانسوی بکار برده شده. «کنه» با طرح جدول اقتصادی، اقتدار هر دولتی را منوط به افزایش بهره وری در بخش کشاورزی می‏دانست. شاید به طور رسمی و جدی نخستین بار لغت بهره‏وری در مقاله ای از سوی فردی به نام کوییزنی[۷] در سال ۱۷۷۶ میلادی بیان شد. بعد از یک قرن یعنی در سال ۱۸۸۳ آن‏طور که فرهنگ لغت شناسی لارووس بیان می‏کند شخصی به نام لیتر[۸] بهره‏وری را بدین گونه تعریف کرده است: بهره‏وری دانش و فن تولید است. با شروع دوره نهضت مدیریت علمی در اوایل سالهای ۱۹۰۰، فردریک وینسلو، تیلور و فرانک و لیلیان گیلبریث به‌منظور افزایش کارائی کارگران، درباره تقسیم کار، بهبود روشها و تعیین زمان استاندارد، مطالعاتی را انجام دادند کارائی بعنوان نسبتی از زمان واقعی انجام کار به زمان استاندارد از پیش تعیین شده تعریف شد (کاظمی،۱۳۹۰). در همان سال سازمان همکاری و توسعه اقتصادی OECD[9] تعریف کامل‏تری از بهره‏وری بدین شرح ارائه داده است بدین صورت که بهره­وری خارج قسمت بازده به کار از عوامل تولید است.در واقع بهره‏وری ایمان راسخ به پیشرفت انسان‏ها است. بدین ترتیب با بررسی تعاریف نهایتا هدف از بهبود بهره‏وری عبارت است از نگرش و رفتاری مناسب برای استفاده بهینه مطلوب از مجموعه قابلیت‏ها و توانایی‏ها، فرصت‏ها، سرمایه­ها، منابع و نیرو‏ها که همراه با فعالیت‏های فردی و جمعی است که به سود افراد اجتماع خواهد بود (ابطحی،۱۳۸۰). در واقع بهره­وری اشتیاق به تولید را بیان می­ کند. از اوایل قرن بیستم این واژه مفهوم دقیق­تری به عنوان رابطه بازده و عوامل و وسایل بکاررفته برای تولید آن بازده را به دست آورد (خیابانچیان،۱۳۸۳).
عکس مرتبط با اقتصاد
سازمان‏ها، بخش اساسی تشکیل دهنده جوامع امروزین تلقی می‏شوند. انواع تولیدات مورد نیاز جامعه را سازمان‏های گوناگون فراهم می‏کنند. سازمان‏های آموزشی به عنوان اساسی ترین سازمان‏ها مطرح می‏باشند که مسئولیت عظیم تعلیم و تربیت رسمی افراد جامعه را برعهده دارند و نیز به عنوان تامین کننده‏ی منابع انسانی سایر سازمان‏ها، از اهمیت ویژه‏ای برخوردارند. در این میان آموزش و پرورش به عنوان اولین ومهم‏ترین نماد اجتماعی، در توسعه و پیشرفت و دوام فرهنگ ملی موثر است، از آنجایی که آموزش و پرورش هر کشور دارای سرمایه عظیم انسانی است بنابر‏این نحوه فعالیتش نشان دهنده میزان رشد و ترقی آن کشور است. بهره‏وری در آموزش و پرورش از دو جنبه اهمیت دارد یکی بهره‏وری در نظام وزارت آموزش و پرورش کشور (بهره‏وری درونی) و دیگری نقش موثر آموزش وپرورش بر افزایش بهره‏وری سایر سازمان‏ها و بخش‏های کشور که در نتیجه بهره‏وری ملی در درازمدت حاصل می‏شود (پورآمن،۱۳۷۳). در این راستا مدارس به عنوان رکن اصلی آموزش و پرورش رسمی، سعی در تحقق اهداف تعلیم و تربیت دارند. جامعه شناسان، در بررسی سازمان‏ها به طور عام و مدارس به طور خاص، تاکید بر مفهوم نظام اجتماعی دارند. کارکردگرایان،در تحلیل نظام اجتماعی، کارکردهای ضروری و حیاتی را مورد بررسی قرار داده و لازمه‏ی حیات نظام اجتماعی را، تحقق کارکردهای ضروری می‏دانند (دفت،۱۳۸۰). در این میان پارسونز[۱۰]معتقد است که لازمه ادامه بقای مدارس، تحقق کارکردهای چهارگانه‏ای است که معرف بهره‏وری نیروی انسانی معلمان مدارس نیز می‏باشند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
لازمه تحلیل کارکردی نظام اجتماعی مدارس از نظر پارسونز، توجه به میزان و چگونگی کارکردهای چهارگانه پارسونز است که عبارتند از: الف) انطباق ب) کسب هدف ج) یگانگی و د) حفظ الگوها.
با توجه به مطالب ارائه شده فوق هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی جامعه شناختی بهره­وری معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان می‏باشد.

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

اهمیت و ضرورت تحقیق

از بدو خلقت تا کنون بشر همواره درصدد بوده است که (با توجه به محدودیتهای خاص زمان و مکان خود) از منابع در دسترس حداکثر استفاده را نماید.از هزاران سال پیش که نخستین تمدن‏ها در بین‏النهرین شکل گرفت تا قرن هجدهم میلادی که ریاضیات به کمک بشر یافت و امروزه که ربات‏های هوشمند جای انسان را در کارهای سخت و خشن گرفته‏اند، همواره تلاش بر این بوده است تا حداکثر بهره‏وری از منابع حاصل شود (وردی زاده،۱۳۸۹).تاکید بر بهره‏وری یک ضرورت ملی است، چرا که در سایه افزایش بهره‏وری افزایش بازده کار و استفاده مطلوب از امکانات موجود، توسعه، خود اتکایی، استقلال اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فراهم خواهد شد و در چنین جامعه‏ای افراد از تنگناها و مشکلات اقتصادی، سیاسی، رهایی یافته و در بازارهای جهانی حضور چشم‏گیر پیدا خواهند کرد (میلانی فر،۱۳۸۶). همچنین تمام جوامع بر این باورند که تداوم حیات هر جامعه بدون توجه به موضوع بهره‏وری ممکن نیست (اسحاق،۲۰۰۲) و از آنجا که در میان عوامل تولید، عامل نیروی انسانی بر خلاف سایر منابع سازمانی به عنوان ذی‏شعور و هماهنگ کننده سایر عوامل شناخته می‏شود (خلیلیان،۱۳۹۲) و همچنین مهم‏ترین اهرم اصلی در کاهش و افزایش بهره‏وری سازمان می‏باشد لذا از جایگاه ویژه‏ای برخوردار بوده و باید توجه خاصی به آن مبذول داشت (انصاری،۱۳۸۷).
توجه به موضوع بهره‏وری در آموزش و پرورش نیز، خود نیازمند اختصاص توجه و وقت لازم به مهم‎‏ترین و موثرترین عوامل انسانی آن یعنی، معلمان و دبیران است. برای بهبود بهره‏وری آموزش و پرورش و بهره‏وری ملی فراهم آوردن زمینه‏های بهبود و توسعه بهره‏وری آنها گامی موثر خواهد بود. در این میان نقش دبیران تربیت‏بدنی در امر تعلیم و تربیت، رشد و شکوفایی تمام ابعاد انسانی و تحقق هدف‏های نظام آموزشی با اهمیت است.تربیت بدنی و ورزش سازوکاری قوی برای تسهیل فعالیت‏ها، روابط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دارد. همچنین افراد جامعه را تلاشگر، مسئولیت پذیر، مشارکت جو وباثبات می‏سازد. این کارکردها بر تولید ناخالص ملی تاثیر می‏گذارد و در بهره‏وری ملی نقش به سزایی دارد.از این رو باید زمینه‏ای را برای ارتقا بهره‏وری دبیران تربیت‏بدنی فراهم آورد چرا که ترویج فرهنگ تربیت‏بدنی و ورزش در سطح جامعه باید اصولی و بنیادی باشد و بهترین زمان آن سنین کودکی و نوجوانی است که شخصیت و خلق و خو وبه عبارتی دیگر زیر ساخت‏های فکری افراد شکل می‏گیرد.بنابراین عملکرد معلمان به عنوان عاملی که اثری مستقیم بر محتوای فکری، ذهنی و شخصیتی آنها دارد، با اهمیت است (خیابانچیان،۱۳۸۳).

 

اهداف تحقیق

 

هدف کلی

بررسی جامعه شناختی بهره‏وری معلمان تربیت بدنی شهر کرمان

 

اهداف اختصاصی

 

 

توصیف میزان بهره‏وری و مولفه‏های آن در معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان

رتبه بندی مولفه‏های چهارگانه پارسونز(انطباق، یگانگی، کسب هدف، حفظ الگوها) در بهره‏وری معلمان تربیت بدنی شهر کرمان

مولفه‏ی انطباق (نوآوری) بر بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان موثر می‏باشد

مولفه‏ی کسب هدف (تعهد سازمانی) بر بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان موثر می‏باشد

مولفه‏ی یگانگی (رضایت شغلی) بر بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان موثر می‏باشد
پیش بینی رضایت شغلی زنان شاغل در مشاغل خدماتی غیر دولتی مشهد

 

مولفه‏ی حفظ الگوها (سلامت سازمانی) بر بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان موثر می‏باشد

مقایسه بهره‏وری و مولفه های چهارگانه پارسونز در بین معلمان تربیت‏بدنی زن و مرد شهر کرمان

مقایسه بهره‏وری و مولفه‏های چهارگانه پارسونز در بین معلمان سه مقطع تحصیلی (ابتدایی، متوسطه اول، متوسطه دوم) شهر کرمان

فرضیه های تحقیق

 

 

مولفه انطباق (نوآوری) به عنوان یکی از مولفه‏های چهارگانه پارسونز در بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان بیش از حد متوسط تاثیر گذار می‌‏باشد.

مولفه کسب هدف (تعهد سازمانی) به عنوان یکی از مولفه‏های چهارگانه پارسونز در بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان بیش از حد متوسط تاثیر گذار می‌‏باشد.

مولفه یگانگی (رضایت شغلی) به عنوان یکی از مولفه‏های چهارگانه پارسونز در بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان بیش از حد متوسط تاثیر گذار می‌‏باشد.

مولفه حفظ الگوها (سلامت سازمانی) به عنوان یکی از مولفه‏های چهارگانه پارسونز در بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی شهر کرمان بیش از حد متوسط تاثیر گذار می‌‏باشد.

بین بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی زن و مرد شهر کرمان تفاوت وجود دارد.

بین تاثیر مولفه‏های چهارگانه پارسونز در بهره‏وری معلمان زن و مرد تربیت‏بدنی شهر کرمان تفاوت وجود دارد.

بین میزان بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی سه مقطع تحصیلی (ابتدایی، متوسطه اول، متوسطه دوم) تفاوت وجود دارد.

بین تاثیر مولفه‏های چهارگانه پارسونز در بهره‏وری معلمان تربیت‏بدنی مقاطع مختلف تحصیلی (ابتدایی، متوسطه اول، متوسطه دوم) شهر کرمان تفاوت وجود دارد.

پیش‏فرض‏های تحقیق

 

 

آزمودنی‏ها به دقت به سوالات پاسخ داده­اند.

آزمودنی‏ها با صداقت کامل پرسشنامه را تکمیل نموده اند.

سوالات پرسشنامه برای پاسخ دهندگان روشن و بدون ابهام بوده.

آزمودنی‏ها درک مشابهی از سوالات دارند و به خوبی هدف آن را درک نموده ­اند.

آزمودنی‏ها در امتیازگذاری سوالات با توجه به وضعیت موجود تصمیم گرفته اند نه وضعیت مطلوب.

محدودیت‏ها و حدود تحقیق

 

حدود تحقیق:

 

 

در حالی که ره‏های متفاوتی برای سنجش بهره‏وری نیروهای انسانی سازمان‏ها موجود می‏باشد اما محقق از نظریه کارکردهای چهارگانه پارسونز (AGIL)استفاده کرده است.

جامعه مورد مطالعه در این تحقیق، معلمان تربیت بدنی شاغل در مدارس شهر کرمان هستند.

محدودیت‏هایی که در اختیار محقق نبوده:

 

 

اگر چه در تحقیق حاضر نام افراد در پرسشنامه ها ذکر نگردید اما ممکن است پاره­ای ملاحظات اداری و سازمانی در پاسخگویی افراد تاثیر بگذارد.

میزان تمایل مشارکت معلمان در تحقیق از کنترل محقق خارج بوده است.

متغیر‏ها و چارچوب نظری تحقیق

متغیر ملاک تحقیق مولفه­های جمعیت شناختی شامل جنسیت، سن، سابقه کار، تحصیلات و مقطع تدریس است و متغیر پیش‏بین میزان بهره­وری است در حقیقت این تحقیق تاثیر، توصیف، مقایسه و رتبه بندی چهار مولفه نظریه کارکردگرایی پارسونز را که عبارتند از: انطباق (نوآوری)، کسب هدف (تعهد­سازمانی)، یگانگی (رضاین شغلی) و حفظ الگوها (سلامت­سازمانی) را بر بهره­وری با بهره گرفتن از مولفه­های جمعیت شناختی می سنجد.

 

تعریف واژه­ های تحقیق:

الف) تعریف نظری

 

 

بهره­وری[۱۱]

به حداکثر رساندن استفاده از منابع فیزیکی، نیروی انسانی و سایر عوامل به شیوه­ علمی است که منجر به کاهش هزینه­ها،گسترش بازارها، افزایش اشتغال و بالا رفتن سطح زندگی همه آحاد جامعه می شود (طاهری،۱۳۸۳).
درجه و شدت استفاده موثر از هر یک از عوامل است و هر فرد می ­تواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر از روز قبل به انجام رساند (ابطحی،۱۳۷۹).
استفاده مطلوب، موثر و بهینه از مجموعه امکانات، ظرفیت­ها، سرمایه ها، منابع و فرصت­ها است (دری نجف آبادی،۱۳۷۴).
استفاده موثر و بهینه از زمان و ارزش حاصل از سرمایه، عمر، فکر، اندیشه، توان­ها و استعدادها در یک واحد زمان و استفاده مطلوب از تمام لحظات است (دری نجف آبادی،۱۳۷۴).

 

 

انطباق[۱۲]

مجموعه کنش­هایی است که روابط میان سیستم اجتماعی و محیط بیرونی آن را تامین می‏کند. محیط بیرونی یک سیستم اجتماعی، یک یا چند سیستم دیگر است.
اخد منبع مورد نیاز سیستم از سیستم‏های دیگر و در عوض عرضه فرآورده ­های تولیدی سیستم اجتماعی به آن سیستم است.
سیستم را با محیط، مقتضیات، تنگناها و محدودیت‏های آن یا محیط را با نیازهای سیستم سازگار می‏کند (قلی پور،۱۳۸۳).
این کارکرد پاسخ به ضرورتی است که به موجب آن نظام کنش برای ادامه بقایش منابع لازم را از محیطش می‏گیرد (روشه،۱۳۹۱).

 

 

کسب هدف[۱۳]

استهلاک حسابداری- هزینه ها- درآمد= سود خالص حسابداری
حسابداری
استهلاک اقتصادی- هزینه ها- درآمد= سود خالص اقتصادی
عکس مرتبط با اقتصاد
در مورد اندازه گیری سود نظریه ها و مکاتب گوناگونی به شرح زیر وجود دارد:

 

 

مکتب کلاسیک ها: مشخصه این مکتب پذیرش و اندازه گیری پولی و اصل بهای تمام شده تاریخی می باشد. منظور کلاسیک ها از سود، سود حسابداری بر مبنای بهای تمام شده است.

مکتب نئوکلاسیک ها: مهم ترین ویژگی این مکتب پذیرش واحد اندازه گیری پول تعدیل شده بر اساس سطح عمومی قیمت ها می باشد. منظور نئوکلاسیک ها از سود حسابداری، سود حسابداری تعدیل شده بر اساس سطح عمومی قیمت ها می باشد.

مکتب رادیکال ها: استفاده از ارزش جاری مشخصه این گروه می باشد. البته این مکتب به دو شاخه تقسیم می شود در شکل اول این مکتب که حسابداری بر مبنای ارزش های جاری خوانده می شود صورت های مالی بر اساس ارزش های جاری تعدیل نشده و بر اساس سطح عمومی قیمت ها تهیه می شوند و منظور این گروه از سود حسابداری سود جاری می باشد. در شکل دوم این مکتب صورت های مالی بر اساس ارزش های جاری تعدیل شده و بر اساس سطح عمومی قیمت ها نامیده می شود. منظور این گروه از سود حسابداری سود تعدیل شده می باشد، چون سود یکی از اقلام حسابداری و مهم صورت های مالی است لذا در زمینه های گوناگون استفاده های متعددی دارد به عنوان مثال می تواند مبنایی برای محاسبه مالیات،‌ تعیین سیاست تقسیم سود، راهنمایی برای سرمایه گذاری ها و تصمیم گیری ها، معیار کارایی مدیریت و همچنین عاملی برای پیش بینی سودها و رویدادهای اقتصادی آتی باشد.
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

توجه : در این تحقیق منظور از سود حسابداری همان سود مورد نظر کلاسیک ها می باشد که به عنوان تفاوت بین درآمدهای تحقق یافته ناشی از معاملات طی دوره و هزینه های تاریخی مربوط به این درآمدها حاصل می شود.
هزینه- درآمد= سود
تعریف سود بر اساس مکتب کلاسیک ها، ویژگی های زیر را دارا می باشد:
الف . سود حسابداری بر اساس معاملات واقعی اندازه گیری و گزارش می شود.
ب .این سود بر اساس فرض دوره مالی بوده و عملکرد مالی شرکت را در طول دوره معین نشان می دهد.
ج .سود حسابداری بر اساس اصل تحقق درآمد می باشد.

 

 

سود حسابداری با اصل بهای تمام شده تاریخی ارتباط دائمی دارد.

سود حسابداری بر اساس تطابق هزینه ها با درآمدها، شناسایی اندازه گیری و گزارش می شود.

بیانیه شماره یک ( استانداردهای حسابداری مالی) سود حسابداری را معیار مناسبی برای عملکرد واحد تجاری دانسته و پذیرفته است که می شود آن را در پیش بینی گردش وجوه نقد به کاربرد.(شباهنگ، ۱۳۸۱، ص۱۸۷-۱۸۵).
در یک طبقه بندی کلی می توان درآمد ها و هزینه های بانک را به شرح ذیل عنوان نمود:
الف .منابع عمده درآمد بانک عبارتند از: درآمد خالص ناشی از اعطای تسهیلات درآمد حاصل از کارمزد از طریق ارائه خدمات بانکی به دست می آید.
ب .هزینه های عمده بانک عبارتند از هزینه های عملیاتی، هزینه های اداری، هزینه ذخایر ناشی از مطالبات سوخت شده (هزینه مطالبات مشکوک الوصول)
صورت های مالی محصول نهایی سیستم گزارشگری مالی است. از مهم ترین اهداف تهیه صورت های مالی مفید بودن آن برای طیفی وسیع از استفاده کنندگان اعم از درون سازمانی و برون سازمانی جهت اخذ تصمیم های معقول است. لیکن با توجه به دشوارتر بودن دسترسی استفاده کنندگان برون سازمانی به اطلاعات مربوط به شرکت ها نسبت به استفاده کنندگان درون سازمان، سیستم حسابداری مالی بر ارائه اطلاعاتی سودمند در قالب صورت های مالی برای استفاده کنندگان برون سازمانی تاکید می نماید در مجموعه صورت های مالی سود حسابداری از جایگاهی ویژه برخوردار است، چرا که همواره به عنوان راهنمایی جهت اتخاذ تصمیمات سرمایه گذاری و معیاری برای سنجش کارایی مدیران در کانون توجه استفاده کنندگان از صورت های مالی قرار داشته است (صفاییان ریزی، محمد و دیگران، پاییز ۱۳۸۸، ص۷۱).
طبق پاراگراف ۴۳ بیانیه شماره ۱۹ مفاهیم حسابداری هیات استانداردهای حسابداری مالی بیان می کند اولین نقش سود این است که عملکرد مالی دوره ای یک مؤسسه را اندازه گیری کند. طبق این بیانیه استفاده کنندگان صورت های مالی استفاده های گوناگونی از سود می کنند. آن ها می توانند عملکرد مدیریت را ارزیابی کنند توان سودآوری شرکت را در یک افق طولانی مدت ارزیابی کنند سودهای آتی را پیش بینی کنند و مخاطرات سرمایه گذاری در شرکت یا اعتباردهی به آن را برآورد کنند.
بر طبق بیانیه شماره ۶ مفاهیم حسابداری مالی استفاده از ارزش تعهدی در حسابداری توسط هیات استانداردهای حسابداری مالی الزامی شده است (مشایخی، بیتا، زمستان ۸۸، ص۲).
در عصر حاضر پیشرفت فناوری و تغییرات پیرامونی گسترده موجب شتاب فزاینده ای در اقتصاد شده است و به علت رقابت روزافزون مؤسسات، دستیابی به درآمد مورد نظر نیز محدود شده و زمینه بروز ورشکستگی نیز افزایش یافته است. بدین لحاظ تصمیمات مالی نسبت به گذشته اهمیت بیشتری یافته و مدیران را وادار ساخته با بهره گیری از فنون پیشرفته پیش بینی و تجزیه و تحلیل نگرش خود را بلند مدت نموده و روش های کنترلی دقیق تر و گسترده تری را به کار گیرند. سود حسابداری به عنوان مهم ترین منبع اطلاعاتی درباره توان سودآوری و جریان های نقدی آتی محسوب می شود (آقایی و شاکری، بهار ۸۹، ص۲).
هدف های مشخص گزارش سود شامل موارد زیر است:
الف . استفاده از سود به عنوان معیاری برای اندازه گیری کارایی مدیریت.
ب . استفاده از مبالغ تاریخی سود برای پیش بینی واحد انتفاعی و توزیع آتی سهام سود.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
ج . استفاده از سود به عنوان معیاری برای اندازه گیری دستاوردها و همچنین نشانه ای از تصمیمات آتی مدیریت (شباهنگ، ۱۳۸۱، ص۱۷۹).
۲-۱۲-انواع نرخ سود
الف . نرخ سود اسمی
ب . نرخ سود واقعی که برابر است با نرخ سود اسمی منهای نرخ تورم
۲-۱۳-تفاوت سود و بهره
سود و بهره از این حیث که هر دو به مالک سرمایه تعلق می گیرد هر دو در قبال سرمایه گذاری به سرمایه پذیر داده می شود و مازاد بر اصل سرمایه است، مشترک می باشند. ولی با این وجود این از لحاظ موضوع متفاوت می باشند. بهره عبارت از مقدار مازاد مالی است که صرف نظر از به کار گرفتن سرمایه در امور اقتصادی و تولیدی یا رفع نیاز شخصی یا در صورت به کار بردن آن در امور اقتصادی صرفنظر از میزان سودآور بودن یا نبودن آن به مالک سرمایه اختصاص داده می شود (باریک لو، ۱۳۸۷، ص ۹۰و۹۱).
ولی سود عبارت از مازاد مالی است که در نتیجه انجام عملیات تجاری و فعالیت اقتصادی توسط نیروی کار سرمایه پذیر و گردش سرمایه سرمایه گذار، پس از برداشت اصل سرمایه و هزینه های انجام سرمایه گذاری به عامل سرمایه گذاری و مالک سرمایه اختصاص داده می شود. به جهت این تفاوت موضوعی است که بهره در اصطلاح حقوقی به نزول پول تعبیر شده است ولی سود که در نتیجه فعالیت سرمایه به صاحب سرمایه تعلق می گیرد توصیف شده است (جعفری لنگرودی، ۱۳۸۱، ص۲۰۲۸و۲۱۱۱).
۲-۱۴-شناسایی معیارهای سودآوری بانک ها
عوامل مؤثر در سودآوری بانک ها به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می شوند.
عوامل موثر بر سودآوری بانک
عوامل خارجی
عوامل داخلی
محیط اقتصاد کلان
ویژگی های صنعت/بازار
ویژگی های مختص بانک
۲-۱۴-۱عوامل داخلی
عوامل داخلی عواملی هستند که تحت کنترل مدیریت بانک می باشند. تعدادی از آن ها عبارتند از:
۱-سرمایه: سرمایه در اقتصاد عبارت است از حق یا علاقه صاحبان یک مؤسسه نسبت به دارایی مؤسسه مذکور. این مبلغ از کم کردن بدهی های مؤسسه از جمع دارایی آن به دست می آید (نبوی، عزیز، ص۸).
سرمایه این میزان وجوه و اعتبارات ملکی در دسترس برای حمایت از کسب و کار بانک است. امروزه و به ویژه پس از بحران ورشکسته شدن بانک ها در دهه ۱۹۹۰ ساختار سرمایه و نسبت سرمایه بانک ها یکی از موضوعات مهم در عرصه بانکداری شده است و سازمان ها و ارگان های بین المللی در زمینه بانکداری و قانونگذاری را بر آن داشت تا برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی در آینده و جهت حفظ سلامت نظام مالی و پولی داخلی و بین المللی یک سری تدابیر در این باره اتخاذ کنند. به همین منظور کمیته بال برای بانکداری در سال ۱۹۸۸ مشخص کرد که سرمایه بانک بایستی حداقل ۸ درصد ارزش موزون دارایی های ریسک دارش باشد. یکی از دلایل مهم بالا بردن نسبت سرمایه در بانک ها توانمند ساختن آن ها برای مقابله با خطر عدم بازپرداخت تسهیلات بانکی از طرف وام گیرندگان بوده است، زیرا که بانک از سرمایه خود به عنوان یک سپر در مقابل ورشکستگی استفاده می کند (احمدزاده و دیگران، بهار ۱۳۸۴، ص۴). از این رو سرمایه در مواقع رشد نامطلوب در حکم یک پشتوانه عمل می کند.
کفایت سرمایه مناسب، مبنای هر سیستم بانکی سالم است کارکرد اصلی این نسبت حمایت بانک در برابر زیان های غیرمنتظره و نیز حمایت از سپرده گذران و اعتباردهندگان است. به دلایل حفاظتی که این نسبت در برابر زیان های وارده ایجاد می کند نگهداری سرمایه کافی منبع اصلی اعتماد عمومی به بانک ها به طور اخص و به سیستم بانکی به طور اعم است. به طور کلی نسبت کفایت سرمایه توانایی بانک در پاسخگویی به سپرده گذاران و سایر اشخاص ذینفع در بانک ها خریداران اوراق مشارکت و … را در بحران های مالی اقتصادی و سیاسی نشان می دهد.
در شرایط خاص اقتصادی و در زمان مقررات و آیین نامه های خاص در هر کشور شرایطی ایجاد می شود که بانک ها می بایست کفایت سرمایه خود را افزایش دهند که در این شرایط افزایش نسبت سرمایه به دارایی آن می تواند باعث کاهش ریسک گردد (سانتومر، ص۱۲۴۵). البته این ممکن است بانک ها را به پذیرش ریسک بیشتر در پرتفولیوی دارایی هایشان به وسیله افزایش پرداخت اعتبارات و تسهیلات و وام ها به امید حداکثر کردن بازده های مورد انتظار و افزایش درامد بانک تحریک کند. بنابراین احتمال رابطه مثبت بین نسبت سرمایه به دارایی ها و سودآوری بانک می تواند وجود داشته باشد (حسن باقری، ۱۳۸۵،ص۹).
۲- مدیریت ریسک اعتباری: ریسک در لغت به معنی امکان خطر یا احتمال بروز خطر یا روبرو شدن با خطر، صدمه دیدن، خسارت دیدن و کاهش درآمد می باشد. ریسک زیان بالقوه ای است که یا مستقیماً از زیان های درآمد و سرمایه حاصل می شود و یا به می آید که توانایی بانک را برای دستیابی به اهداف تجاری و مالی خود کاهش می دهد. کمیته بال ریسک را به احتمال وقوع حوادث غیرمنتظره احتمال رخ دادن زیان تعریف کرده است. ماهیت ریسک در نظام بانکداری به دلیل عواملی از جمله تعداد و تنوع عملیات بانکی ماهیت متفاوت این عملیات، وضعیت سرمایه بانک و محدودیت میزان آن، حفظ منافع سهامداران بانک و سپرده گذاران، وضعیت منابع سپرده گذاران و فراوانی آن و نبود تخصص کافی در زمینه های مدیریت منابع و ثبت عملیات زیاد مالی کاملاً متفاوت از ریسک در دیگر واحدهای اقتصادی است و تمام این موارد ضرورتاً ایجاب می کند که مدیریت ریسک در بانک ها حساس تر، پیچیده تر و مشکل تر از مدیریت ریسک در دیگر واحدهای اقتصادی باشد.
مدیریت ریسک عبارت است از شناسایی، تحلیل، تدبیر و برنامه ریزی مدرن برای مواجه شدن با آثار مطالعه آن و استقبال از اثرات مثبت آن. بروز ریسک در هر دو نظام بانکداری متعارف و بانکداری اسلامی به کاهش قدرت سودآوری بانک منجر می گردد که در سه شکل سودآوری کمتر از هدف پیش بینی شده، از بین رفتن تمام سود پیش بینی شده و نهایتاً زیان نشان داده می شود. مدیریت ریسک یکی از مهم ترین ارکان سیستم های مالی و بانکی می باشد و دربرگیرنده آن قسمت از فعالیت های بانک است که مجموعه ریسک ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
تعیین، اندازه گیری، مشاهده و کنترل ریسک ها فرایند مدیریت ریسک را تشکیل می دهند. هدف اصلی مدیریت ریسک در هر سازمان ارائه بهترین عملکرد و بهینه سازی استفاده از سرمایه و به حداکثر رساندن ارزش دارایی های سهامداران می باشد که با بهره گرفتن از تدابیر مناسب و راهکارهای به موقع، ریسک های اساسی از جمله ریسک اعتباری، ریسک بازار و ریسک عملیاتی را پوشش می دهند.
از این رو هدف مدیریت ریسک حذف ریسک ها از فعالیت بانک نیست بلکه ایجاد تعادل بهینه میان ریسک و بازدهی است (لیلا محرابی، زمستان ۱۳۸۹، ص۷۰و۷۱) ریسک اعتباری عبارت است از ریسک ناشی از عدم اطمینان بانک به توانایی طرف حساب مشتری یا متعهد برای عمل به تعهداتش.
اعتبار توسط اعتبار دهنده اعطا می شود و توسط بدهکاران گرفته می شود به عبارتی اعتبار معرف مقدار پولی است که در تاریخی در آینده پرداخت خواهد شد و از آن جهت که ممکن است پرداخت های مورد انتظار محقق نشوند ریسک اعتباری وجود دارد. پس منظور از ریسک اعتباری می تواند زیان های بالقوه ای باشد که از سوی مشتری اعتبار دریافت شده اما بازپرداخت ان از سوی وی با امتناع مواجه گردیده و یا توان مالی بازپرداخت به طور کامل و به موقع وجود نداشته است. مدیریت، بالاخص مدیریت نهادهای مالی هرگز وظیفه ای آسان نبوده و در سال های اخیر با مشکلات بسیاری به لحاظ وجود خطرات در محیط اقتصادی مواجه بوده است. اما قسمت عمده کسب و کار نهادهای مالی همچون بانک ها اعطای وام است. به علاوه این مؤسسات جهت کسب سود بیشتر باید در بازپرداخت کامل وام خود از سوی مشتریان موفق باشد یا به عبارتی ریسک اعتباری آن ها باید کم باشد (خلیل عراقی، مریم، بهار ۱۳۸۴، ص۱۸۵و۱۸۶).
به عبارتی در بانک ها به احتمال عدم بازپرداخت یا پرداخت با تأخیر اصل و فرع تسهیلات اعطایی بانک ها و سایر ابزار بدهی از سوی مشتری ریسک اعتباری می گویند. هدف مدیریت ریسک اعتباری ماکزیمم کردن بازده اصلاح شده بر اساس ریسک از طریق حفظ میزان قابل قبول ریسک اعتباری بانک می باشد (اداره تشکیلات و روش های بانک توسعه صادرات ایران، بهار ۱۳۸۱، شماره ۳۰).
دلایل اهمیت توجه به ریسک اعتباری عبارتند از:
الف .مهم ترین عامل ورشکستگی بانک ها ریسک اعتباری است. اگر مشتری به موقع تعهدات خود را بازپرداخت نکند این تسهیلات به صورت مطالبات معوق بانکی در می آید و این امر موجب اختلال در توزیع اعتبارات بانکی و در نتیجه اختلال در اقتصاد کشور می شود.
ب. اندازه گیری ریسک اعتباری با پیش بینی زیان های عدم بازپرداخت اعتبارات و ایجاد رابطه منطقی بین ریسک و بازده امکان بهینه سازی ترکیب پرتفوی اعتباری، قیمت گذاری دارایی ها و تعیین سرمایه اقتصادی بانک ها را به منظور کاهش هزینه های سرمایه ای و حفظ توان رقابتی فراهم و نوعی مزیت نسبی برای بانک ها و مؤسسات اعتباری ایجاد می نماید (رویین تن، پونه، ۱۳۸۵، ص۴۷).
صورت های مالی بانک ها شامل ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت گردش وجوه نقد نیز به شدت تحت تاثیر ریسک های اعتباری می باشد.
میزان ریسک اعتباری رابطه منفی با سودآوری دارد بنابراین بانک ها با افزایش نظارت و بررسی ریسک اعتباری می توانند سوددهی شان را بالا ببرند و چنین سیاست هایی نیازمند پیش بینی سطوح ریسک در آینده است بنابراین بانک ها مرکزی استانداردهای خاصی را برای سطح مطالبات در نظر می گیرند که باید نظام بانکی آن را اجرا کند. (     )
۳-مدیریت نقدینگی: مدیریت نقدینگی به معنای توانایی بانک برای ایفای تعهدات مالی خود در طول زمان است. مدیریت نقدینگی یکی از بزرگترین چالش هایی است که سیستم بانکداری با آن روبروست. دلیل اصلی این چالش آن است که بیشتر منابع بانک ها از محل سپرده های کوتاه مدت تأمین مالی می شود. علاوه بر این تسهیلات اعطایی بانک ها صرف سرمایه گذاری دارایی هایی می شود که درجه نقد شوندگی نسبتاً پایینی دارند. مدیریت نقدینگی نیز مانند دیگر مدیریت ها تقابلی بین ریسک و بازدهی است.
زیرا نگهداری نقدینگی بیشتر در حساب های موجود، اسکناس و مسکوک، موجودی نزد بانک مرکزی، موجودی نزد سایر بانک ها و ذخیره قانونی، باعث کاهش ریسک و همزمان فرصت های سرمایه گذاری را از بانک گرفته و بازدهی بانک را نیز کاهش خواهد داد. وظیفه اصلی بانک ایجاد توازن بین تعهدات مالی کوتاه مدت و سرمایه گذاری بلند مدت است. بدیهی است که ناکافی بودن مقدار نقدینگی، بانک را با خطر عدم توانایی در ایفای تعهدات روبرو می کند و در نتیجه بانک در معرض ورشکستگی قرار می گیرد. از سوی دیگر نگهداری مقادیر فراوان نقدینگی هم نوع خاصی از تخصیص ناکارآمد منابع است که باعث کاهش نرخ سوددهی بانک به سپرده های مردم و در نتیجه باعث از دست دادن بازار می شود (هادی احمدپور، اذر ۸۷، ص۴۸-۴۴).
هدف بانک ها در مدیریت نقدینگی باید دستیابی به استراتژی باشد که حداکثر سود را با حداقل ریسک امکان پذیر سازد (هادی احمدپور، بهمن ۸۷، ص۴۶-۵۰).
انطباق یا عدم انطباق کنترل شده سررسید و نرخ بهره دارایی ها و بدهی های یک بانک اهمیت زیادی در مدیریت بانک دارد. از آن جا که معاملات بانک ها بسیار متنوع است و اغلب نوع و شرایط گوناگونی دارد انطابق کامل زمانی سررسید آن ها به ندرت رخ می دهد. عدم انطباق زمان دارایی ها و بدهی ها احتمالاً سودآوری را افزایش می دهد اما در عین حال ممکن است خطر بروز زیان را نیز بیفزاید. (علی مدد، مصطفی، ارباب سلیمانی ف عباس، ۱۳۸۱، ص۱۱).
کنترل نقدینگی از مسئولیت های مهم مدیریت ریسک بانک است. استفاده از وجوه کوتاه مدت در سرمایه گذاری های بلند مدت، بانک را با این ریسک مواجه می نماید که دارندگان حساب های سرمایه گذاری ممکن است متقاضی دریافت وجوه خود باشند و این نکته بانک را مجبور به فروش دارایی های خود نماید. بانک می بایست دارای نقدینگی کافی برای پاسخگویی به تقاضای سپرده گذاران و وام دهندگان داشته باشد تا اطمینان عمومی را نسبت به خود جلب نماید.

 

ج _ عوامل ارثی: فرزند پاره­ای از خصایص والدین را به ارث می­برد و مسلماً این استعداد را خواهد داشت که روزی مانند والدین خود به اختلالات رفتاری مبتلا شود. اما مسلم است که هر رفتار بزهکارانه را به ارث نمی­بریم و آنجه به ارث برده می­ شود، ساختمان بدنی، مزاج و گرایش به اجرای عمل در راهی خاص و آمادگی شخصی برای رفتار بزهکارانه است. این آمادگی سرشتی بر اثر برخورد با عوامل محیطی نامناسب ظاهر می­گردد و در این مرحله است که آثار متقابل مکمل عواملی مانند نیروهای بیولوژیکی و اجتماعی در ناسازگاری مشخص می­گردند(میلانی­فر، ۱۳۷۰).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
د _ عوامل محیطی و اجتماعی: تغییرات سریع و بزرگ اجتماعی مانند بیکاری، جنگ، از هم پاشیدگی کانون خانواده، فقر و گرسنگی، اعتیاد و تماس دائمی با معیارهای اخلاقی و فرهنگی مغایربا معیارهای خانوادگی احتمالاً به ناسازگاری کودک می­انجامد. علاوه بر محیط خانو اده، مدر سه و اجتماع، باید از نقش وسایل ارتباط جمعی( سینما، تلویزیون، رادیو، ویدئو، مطبوعات وتئاتر) نیز یادکرد(میلانی فر، ۱۳۷۰)
گلاوین و آنسلی[۷۳] (۱۹۷۱) ، در یک تحقیق، توانایی­های مدرسه­ای ۱۳۰ پسر که اختلالات رفتاری آنان را توسط یک چک لیست رفتاری مشخص کرده بودند با ۹۰ پسر عادی همسال و با بهره­ هوشی برابر، مقایسه نمودند. در میان پسران دارای مشکلات رفتاری، ۸۱ درصد، ازنظر خواندن، پایین­تر از معمول بودند و ۷۲ درصد نیز در ریاضیات مشکل داشتند. به عبارت دیگر پسران دارای مشکلات سازگاری از نظر عملکرد تحصیلی نیز دارای مشکلاتی می­باشند. در همین راستا، فلدهاسن و دیگران[۷۴] (۱۹۹۶)، از تحقیقات خود به این نتیجه دست یافتند که؛ افرادی که توسط معلمان به عنوان دانش­ آموزان ناسازگار معرفی می­شوند، هنگامی که به کلاس بالاتر می­رسند، از نظر خواندن و ریاضیات بسیار عقب افتاده­اند.
نتایج مشابهی از نظر افت تحصیلی در گروهی از دانش آموزان، توسط وری [۷۵](۱۹۶۸) و نیز گرابارد (۱۹۶۴) گزارش شده است. این دو نشان دادند، نوجوانانی که به دلیل مشکلات رفتاری سازشی به مراکز روانی یا مشاوره وراهنمایی کودکان و نوجوانان مراجعه می­ کنند از نظر تحصیلی بسیار عقبتر از همسالان خود می­باشند. این دسته از کودکان در به تأخیر انداختن لذت­جویی یا تلافی و جبران و نیز کنترل رفتارهای ناگهانی که بی­شک نقش اساسی در ایجاد مشکلات سازشی آنان در مدر سه ایفا می­ کنند، ناتوانند( نراقی و نادری، ۱۳۷۳).
ساموئل کرک، در تحقیقی، دانش آموزان ناسازگار را با دانش آموزان معمولی، مورد مقایسه قرار داد و نتیجه گرفت که دانش آموزان ناسازگار دارای ویژگی­های زیر می­باشند:
بطور قابل ملاحظه­ای کمتر از دانش آموزان معمولی در تحصیل پیشرفت می­ کنند.
میزان آگاهی والدینشان نسبت به مسائل تربیت و نحوه ارتباط و همکاری آن­ها با دانش آموزان و مدرسه متفاوت از دانش آموزان عادی است(فتح­الدین، نوابی­نژاد).
رفتار سازگارانه، به مثابه حد یا میزانی تعریف می­ شود که فرد بدان وسیله با معیارهای استقلال شخصی و مسئولیت اجتماعی که از سن و گروه فرهنگی او انتظار می­رود، مواجه می­ شود. در دوران کودکی و نوجوانی، مهارت­ های مورد نیاز برای سازگاری، بیشتر مستلزم فرایندهای یادگیری است. در اینجا نباید صرفاً بر روی مهارت­ های اصلی تحصیلی و موارد استفاده آن­ها تمرکز نمود، بلکه باید به مهارت­ های ضروری برای مقابله و ایجاد ارتباط با محیط، شامل مفاهیم زمان و پول، رفتارهای خود گردانی[۷۶]، حساسیت اجتماعی و مهارت­ های ارتباطی نیز تأکید نمود. در دوران بلوغ و بزرگسالی عملکرد شغلی و مسئولیت­های اجتماعی در درجه اول اهمیت قرار می­گیرد. این عملکردها و مسئولیت­ها بر حسب میزان توانایی فرد، در حفظ استقلال خود در جامعه و اشتغال سودمند و نیز توانایی او در مواجهه وهم­نوایی با مجموعه معیارهای اجتماعی تعیین می­گردد. سازگاری اجتماعی انعکاسی از تعامل فرد با دیگران، رضایت از نقش­های فرد و نحوه عملکرد در نقش­هاست، که به احتمال زیاد تحت تأثیر فرهنگ و انتظارات خانواده قرار می­گیرد. سازش اجتماعی یعنی سازش با مجموعه پیچیده روابط بین فردی، توانایی زیستن و هماهنگ نمودن فرد بر اساس الزامات اجتماعی و خواسته­ های فر هنگی( افشار نیاکان، ۱۳۸۱).
سازگاری اجتماعی، سازگاری شخص با محیط اجتماعی خود می­باشد، که این سازگاری ممکن است با تغییر دادن خود و یا محیط بدست آید( پورافکاری، ۱۳۷۳).
فرانسیس[۷۷] و برون[۷۸] (۱۹۷۵ ، به نقد از یزدخواستی، ۱۳۸۵) سازگاری اجتماعی را به عنوان جریانی تعریف کرده ­اند که به وسیله آن روابط میان افراد، گروه­ها و عناصر فرهنگی در وضع رضایت­بخش بر قرار باشد، به عبارت دیگر روابط میان افراد و گروه­ها طوری برقرار شده باشد که رضایت آن­ها را فراهم سازد.
سازگاری اجتماعی به وضعیتی گفته می­ شود که افراد و گروه­ها رفتارخود را به تدریج و از روی عمد و یا غیرعمد تعدیل می­ کنند تا با فرهنگ موجود سازگاری نمایند مانند رعایت عادات، عرف و تقلید. به عبارت دیگر سازگاری اجتماعی واکنش­هایی است که شخص برای رعایت محیط اجتماعی از خود نشان می­دهد و آنها را اساس رفتار خود قرار می­دهد. در واقع سازگاری اجتماعی مکانیزمی است که براساس آن فرد توانایی تعلق به گروهی پیدا می­ کند(آکسفورد [۷۹]، به نقل از یزدخواستی، ۱۳۸۵).
در جامعه ­شناسی سه معنای متفاوت از سازگاری اجتماعی استنباط می­ شود:
۱- سازگاری اجتماعی فرایندی است که بر پایه آن روابط اجتماعی هماهنگ می­ شود.
۲- سازگاری اجتماعی فرایند انطباق گروه و یا فرد را با محیط، میسر می­سازد.
۳- سازگاری اجتماعی دارای دو بعد دستوری است و اطاعت از ارزش­ها و هنجارهای رفتاری مسلط را به دنبال دارد( ساروخانی، ۱۳۷۰).
گاه واژه اجتماعی شدن [۸۰]، جامعه­پذیری [۸۱]، رفتارهای جامعه پسند [۸۲]­ مترادف با سازگاری اجتماعی می­آید.
اجتماعی شدن فرایندی است که فرد از طریق آن قالب­ها، ارزش­ها و رفتارهای مورد نظر فرهنگ و جامعه خود را می­آموزد( ماسن و همکاران، ترجمه یاسائی، ۱۳۷۳).
رفتار جامعه­پسند اصطلاحی است که روان­شناسان به اعمال اخلاقی که از لحاظ فرهنگی تجویز می­ شود مانند مشارکت با دیگران ، کمک به دیگران، همکاری با دیگران و ابراز همدردی، اطلاق می­ کنند(ماسن و همکاران، ترجمه یاسائی، ۱۳۷۳).
الیور و گرشام ( ۱۹۹۳) نیز سازگاری اجتماعی را مترادف با مهارت­ های اجتماعی می­دانند و ضمن تعریف مهارت­ های اجتماعی به عنوان رفتارهای انطباقی یاد گرفته شده­ای که فرد را قادر می­سازد تا با افراد دیگر رابطه­ای متقابل داشته باشد و از خود پاسخ­های مثبت بروز دهد و همچنین از رفتارهای نامناسب اجتناب نماید. این رفتارها را به پنج رفتار جزئی­تر تقسیم ­بندی می­ کنند که هر یک از آن­ها می ­تواند باعث تسهیل روابط بین فردی شود. این تقسیم ­بندی به این صورت می­باشد:
۱- همکاری: که شامل رفتارهایی مانند کمک کردن به دیگران و شرکت در فعالیت­های مختلف و تنوع می­باشد.
۲- گفتارمناسب: که رفتارهایی نظیر تقاضا کردن و پاسخ دادن را بر می­گیرد.
۳-مسئولیت­ پذیری: که شامل قبول مسئولیت در امور اجتماعی، رهبری گروه و حفظ اموال شخصی است.
۴- همدلی :شامل رفتارهایی مانند محبت و همدردی می­ شود.
۵- خویشتن­داری: رفتارهایی مانند صبر کردن و عمل کردن را در برمی­گیرد.
بنابراین مهارت­ های اجتماعی مجموعه ­ای از رفتارهای بالقوه است که فرد می ­تواند به منظور تأثیر گذاشتن بر رفتار دیگران در موقعیت­های خاص مورد استفاده قرار دهد(سیپانی[۸۳] و اسپونر [۸۴]۱۹۹۴ ، به نقل از یزدخواستی، ۱۳۸۵).
در کل اگر بخواهیم به یک تعریف جامع از سازگاری اجتماعی برسیم، ترکیبی از این تعاریف می ­تواند مفید واقع شود. پس می­توان سازگاری اجتماعی را چنین تعریف کرد: سازگاری اجتماعی فرایندی است که در آن فرد با توجه به میزان رشد اجتماعی خود ونیز قدرت تطابق و سازگاری، با دیگران ارتباط بر قرار کرده تا بتواند از این طریق نیازهای خود را ارضا کند و در این فراینده باید از مهارت­ های اجتماعی نظیر همکاری، معاشرت، مسئولیت­ پذیری و …برخوردار باشد تا بتواند به خوبی با دیگران ارتباط برقرار کند(واتیز من[۸۵] و همکاران، ترجمه نظری، ۱۳۷۳).
همان طور که قبلاً ذکر شد، سازگاری، یک فرایند پویای روانشناختی است که از مراحل به هم پیوسته گوناگونی تشکیل شده است وافراد برای ایجاد سازگاری، مراحلی را باید پشت سر بگذارند. آغاز فرایند سازگاری از نیاز شروع شده و با ارضای آن تمام می شود. به عنوان مثال، درصورتیکه یک نوجوان ،احساس طرد شدن کند، به احساس تعلق نیازپیدا می کند، که ازطریق پذیرفته شدن توسط والدین، معلمان یاگروه همسالان میسر میشود(بیلر، ۱۳۷۱) . بنابراین میتوان مراحل سازگاری را، خروج از حالت تعادل و تعادل مجدد دانست (دیدگاه پیاژه) فرایند سازگاری به ترتیب مراحل زیر را طی می کند؛

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

برانگیختگی واحساس نیاز(جسمی ،روانی، اجتماعی، اخلاقی ، ومعنوی)

انتخاب هدف یا حرکت به سوی هدف، برای ارضای نیاز .

برخورد به مانع ، سد یا مشکل.

شکست درروش نخستین وانتخاب روش های جدیدتر .

کارآمد شدن یکی از روش های حل مشکل .

رسیدن به هدف .

انگیزه اجتناب از برخورد بامانع، مشکل و یا سد و فرار از ادامه راه برای رسیدن به هدف و وقوع ناسازگاری(اسلامی نسب، ۱۳۷۳) .

به طور خلاصه ، فرایند سازگاری به وسیله یک نیاز یاکمبود برانگیخته می شود وتنش نامطلوبی ایجاد می کند. برای کاهش تنش، فرد باید به طریقی واکنش نشان دهد وعمل او معمولاً کوششی برای غلبه بر شی ء یا موقعیت تهدید کننده است. فرد، بعد روش های اکتشافی چندی که برای کاهش تنش انجام می دهد، دیر یا زود ناچار است، دست به انتخاب بزند. درموقعیت ایده آل، انتخاب شده ناکافی است واحساس آرامش کامل حاصل نمی شود. البته میزان رضایت به دست آمده به این بستگی دارد که آیا فرد به هدف اصلی خود رسیده است، یا هدفی را پذیرفته که کمتر ارضاء کننده است اما هدفی است جانشین، ولی همیشه این احتمال وجود دارد که مانع از سر راه برداشته نشود ومشکل باقی بماند ویا این که میل اجتناب از برخورد بامانع واحساس ناکافی آنچنان قوی باشد که فرد از تعقیب هدف اصلی خود منصرف شود(بیلر۱۳۷۱). در شکل زیر مراحل فرایند سازگاری ترسیم شده است :
شکل ۲-۱
(۶)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(۵) (۲) (۴)
(۳) (۱)

این شکل نشان می دهد: شخصی برانگیخته شده وبه سوی هدفی پیش می رود(۱). ولی مانع ومشکلی (۲) اورا از رسیدن به هدف وارضاء نیاز، باز می دارد. او واکنش های تازه رابرای رفع مانع و نیل به هدف می آزماید(۳) تا اینکه یکی از این واکنش ها(۴) او را برمانع فائق ساخته وبه هدف می رساند(۵) گاهی اوقات انگیزه اجتناب ازمانع یامشکل، قوی تر از انگیزه رسیدن به هدف بوده و سازگاری حاصل نمی شود(۶) (والی پور،۱۳۶۰) .

 

۶-۳-۲٫ سازگاری اجتماعی دانش ­آموزان در مدرسه

مجموعه واکنش­هایی که توسط آن، یک دانش ­آموز ساختار و رفتار خود را برای پاسخی موزون به شرایط جدید (مدر سه) و به فعالیت­هایی که آن محیط، از دانش ­آموزان خواهد خواست، تغییر دهد، سازگاری اجتماعی دانش ­آموز نامیده می­ شود. بنابراین هر عامل یا عواملی که این پاسخگویی را در این محیط دچار مشکل کند، زمینه­ای برای ناسازگاری او در این محیط فراهم خواهد ساخت. به این ترتیب ضوابط سازگاری مدرسه­ای دانش ­آموز باید در این محیط و فعالیت­های مطرح در آن جستجو گردد. دانش ­آموزی که بتواند به این ضوابط(اجرای برنامه­ای مشخص، قبول قواعد انضباطی خاص، رعایت قاعده­بندی مطرح در روابط انسانی درون مدرسه­ای و…) پاسخ مثبت دهد« طبیعی» و سازگار قلمداد خواهد شد(یمینی دوزی سرخابی، ۱۳۷۱).
در زمینه سازگاری اجتماعی دانش­ آموزان در مدرسه، صاحبنظران معتقدند که دانش آموزان دچار مشکلات رفتاری، بایستی یک و یا تمامی صفات زیر را شدیداً و به مدت طولانی داشته باشند:
۱٫ ناتوانی در ایجاد و یا حفظ روابط رضایت­بخش بین شخص با همکلاسی­ها و معلمان.
۲٫ ناتوانی در یادگیری که در اثر عوامل حسی و یا جسمی ایجاد نشده باشد.
۳٫ انواع رفتارها و احساسات نامناسب در شرایط معمولی.
۴٫ حالت مشخص غمگینی و افسردگی( فتح­الدین، نوابی نژاد).
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
یمینی دوزی سرخابی، ناسازگاری دانش آموز در مدرسه را درموارد زیر مشاهده کرده است:

 

 

ناتوانی دانش ­آموز در موفقیت تحصیلی در زمان قانونی.

ناتوانی دانش ­آموز در موفقیت در یک یا همه فعالیت­های یادگیری اولیه شامل خواندن، نوشتن و حساب کردن.

ناتوانی دانش ­آموز در پذیرش هنجارهای سازمانی مدرسه.

ناتوانی دانش ­آموز در پاسخگوی به انتظارت ارتباط یافته مدرسه – خانواده، (یمنی دوزی، ۱۳۷۱).

 

 

۴-۲٫ ورزش [۸۶]

یکی از فراگیر ترین نهادهای موجود در جوامع کنونی«نهاد ورزش» است که در تمام سطوح جامعه، از نهادهای اجتماعی گرفته وتا تک تک افراد جامعه نفوذ کرده است. فواید ورزش برای قلب و عروق و داشتن حافظه‌ای قوی برکسی پوشیده نیست. بطور مثال ورزش جریان خون را در کل بدن افزایش می‌دهد و بالطبع جریان خون در مغز نیز افزایش می‌یابد. به نظر می‌رسد افزایش جریان خون در مغز فرایند از دست رفتن بافت سلولی مغز را که در حدود ۴۰ سالگی شروع می‌شود کند می‌کند. (تهیه و ترجمه :گروه سلامت سیمرغ ـ دکتر حانیه ترکمان)
فراگیری ورزش در جوامع مدرن، برحسب ویژگی هایی چون سطح پوشش خبری ، هزینه های مالی، تعداد ورزشکار وتماشاچی، فیلم ها وکتابهای ورزشی ، تعداد ساعاتی که صرف ورزش می شود، میزان فروش وسایل ورزشی و مدت زمانی که علاقمندان به ورزش، به گفتگو درباره آن می پردازند، سنجیده می شود . به طور خلاصه، نهاد ورزش با بسیاری از جنبه های رفتار اجتماعی انسان و نهادهای اجتماعی جامعه، درارتباط می باشد. از این رو بهتر است، ورزش از دیدگاه اجتماعی مورد مطالعه وبررسی قرارگیرد. (اشنایدر[۸۷]۱۹۸۹) با این حال اگر از مردم خواسته شود که چند ورزش رانام ببرند، اغلب به ورزش هایی چون فوتبال، بستکبال، بیس بال، گلف، ژیمناستیک و … اشاره خواهند کرد و فعالیتهایی مانند گردش ، ماهیگیری و حتی پیاده روی را ورزش محسوب نخواهند کرد. درحالیکه ورزش دامنه وسیعی از فعالیتها راشامل می شود، حتی آنهایی که اخیراً به آنهااشاره شد. ارائه تعریفی واضح از ورزش، می تواند به فهم آن کمک کند. ورزش از نظر لفظی و لغوی، اسم مصدر فعل «ورزیدن» است که به معنی کارکردن، کوشیدن، انجام دادن، و ریاضت کشیدن می باشد(دهخدا ۱۳۳۹) . دررابطه با تعاریف مفهومی ورزش، تعاریف متعددی ارائه شده است از جمله: ورزش عبارت است از مجموعه فعالیتها وحرکاتی که طبق ضوابط ومقررات خاصی انجام شود و بیشتر حالت قهرمانی واختصاصی داشته باشد(یزدان پناه، ۱۳۷۱). اشنایدر واشپریتزر(۱۹۸۹)، ورزش را به عنوان فعالیتی تعریف کرده اند که دارای ملاکهای زیر باشد:

 

۲٫ قهوه چیان قهوه خانه ها خصوصی
در دوره صفوی در دربار پادشاهان کسانی به نام “قهوه ‏چی باشی“ آبدارخانه دربار را می‏گرداندند. در عهد ناصرالدین شاه نوشیدن قهوه و چای، هر دو در دربار و خانه ‏های بسیاری از روحانیان، اعیان و رجال درباری معمول شد که اینان آبدارخانه ‏ها یا قهوه‏خانه‏ هایی در دربار و خانه‏ های خود برپا کرده بودند. در این آبدارخانه‏ ها، قهوه چیان و قلیان چاق‏کنان ماهر با منصبهای قهوه‏ چی، غلام قهوه‏ چی و قلیاندار و قهوه‏ چی باشی یا آبدارباشی به کار گمارده شده بودند.
۳٫ قهوه چیان قهوه خانه های موقت
به هنگام عزاداریها و روضه‏ خوانیهای بزرگ، به خصوص عزاداریهای سالار شهیدان، امام حسین (ع)، در دهه محرم و اربعین حسینی در ماه صفر، و در مجالس عروسی و میهمانیهای بزرگ، مانند ولیمه بازگشت از سفر حج یا ختنه ‏سوران، و اجتماع های صنفی و سیاسی قهوه‏خانه‏ هایی در طول ایام گردهمایی ها برپا می‏شد. این قهوه‏خانه ‏ها در خانه ها و تکیه ها و مساجد دایر بود.
۴٫ قهوه چیان دوره گرد
قهوه‏ چی گری دوره‏ گرد یا سیار یکی از شغل های سرپایی رایج در شهرها بود. قهوه‏ چیان دوره‏ گرد بساطی ساده و جمع و جور داشتند. این گروه قهوه‏ چی، قهوه یا چای را به کوچه و بازار می‏بردند و در محل تجمع کارگران و پیشه ‏وران و کسبه بساط می‏افکندند و از راه فروش قهوه و چای زندگی را می‏گذراندند. قهوه‏ خانه در جامعه ایران، تحول و دگرگونی بزرگی در شکل گردهمایی های مردم و شیوه گذراندن اوقات فراغت و نوع سرگرمی های آنان فراهم آورد. مردم از هر قشر و گروه هر روز پس از دست کشیدن از کار روزانه، و در ایام و اوقات بیکاری در قهوه‏ خانه‏ ها جمع می‏شدند و ساعتها به گفت وگو با هم و تبادل نظر درباره کارهای اجتماعی و اقتصادی و سیاسی می‏پرداختند.در مجالس شبانه قهوه‏خانه ‏ها، به خصوص شبهای ماه رمضان که آیین های سخنوری و مرثیه‏ سرایی و نقالی و شاهنامه‏ خوانی و بازیهای قهوه‏ خانه ‏ای در آن برگزار می‏شد، معمولاً جمع زیادی از اهالی محل و مردم محله‏ های دیگر شرکت می‏کردند و در یک محفل انس و دوستی و فضای فرهنگی و ادبی با هم ارتباط برقرار می‏کردند. قهوه‏ خانه که تا چند دهه پیش کانون نشر و ترویج فرهنگ سنتی و دستاوردهای ادبی و هنری گذشتگان ما بود و توانسته بود تا حدی یادمانهای گذشته را در جامعه ایران و میان عامه مردم زنده و پایدار نگه دارد کم‏ کم کارکرد خود را از دست داد و صرفاً به محلی برای نوشیدن چای و خوردن صبحانه و ناهار، و رفع خستگی درآمد و در زمان حاضر با رونق فرهنگ غربی در میان ایرانیان و با جایگزین شدن ساندویچ‏ فروشیها، کافی شاپها و…، قهوه‏ خانه ‏ها متروک شدند و دیگر هیچ اثری از آن قهوه‏خانه‏ ها در زندگی اجتماعی ایرانیان مشاهده نمی‏شود مگر در برخی روستاها که هنوز بافت سنتی آنها دست نخورده باقی مانده است(www. Irandeserts.com).
عکس مرتبط با اقتصاد
امروزه با گذشت زمان و بیرون آمدن از فضای سنتی و رفتن به سوی مدرنیته، قهوه خانه ها هم از این امر مستثنی نبوده اند و از سنتی به مدرن تبدیل شده اند. و دیگر اثری از قهوه خانه ها سنتی دیده نمی شود چرا که دیگر رسم رسوم سنتی، ترویج فرهنگ و آداب و رسوم گذشته و محدودیت های سنتی در آن دیده نمی شود و قهوه خانه ها تنها محلی برای گذران اوقات فراغت افراد مسن به حساب نمی آید بلکه نوجوانان و جوانان هم به آنجا راه یافته اند. از طرف دیگر نه تنها نوجوانان و جوانان بلکه خانم ها هم به قهوه خانه ها راه یافته اند و این محدودیت های سنتی دیگر برای آنها وجود ندارد.
۲-۴- نهضت تنباکو
واگذاری امتیاز توتون و تنباکو به انگلیسی ها، یکی از مهمترین وقایع اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بشمار می آید. زیرا اولین جنبش و بیداری مردم ایران، برای بدست آوردن حقوق حقه خود علیه بیگانگان و استبداد و خودسری پادشاهان ایران بود. نخستین کسی که به فکر انحصار توتون و تنباکوی ایران افتاد، محمد حسن خان اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات و دارالترجمه ی ناصرالدین شاه بود(هیدجی،۱۳۸۵: ۷).
فعالیت مربوط به تولید و تجارت تنباکو یکی از بخش های عمده اقتصاد دوره ناصرالدین شاه محسوب می شد و حدودا یک پنجم مردم ایران از طریق خرید و فروش تنباکو امرا معاش می کردند(مدنی،۱۳۶۱: ۲۱). در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا در آوریل ۱۸۸۹م در هنگام توقف در انگلستان، پیشنهادهایی در زمینه گرفتن امتیازهای جدید به او و امین السلطان صدر اعظم کردند. از جمله این پیشنهادها امتیاز توتون و تنباکو و تنباکوی ایران بود و در نتیجه شاه در ۸ آوریل ۱۹۸۰م امتیاز فروش و صادرات تنباکو را به مدت ۵۰ سال در مقابل ۲۵ هزار لیره پیشکش، سالانه ۱۵ هزار لیره و یک چهارم سود خالص به شرکت تالبوت واگذار کرد که به امتیاز رژی معروف است(براون،۱۳۷۶: ۶۳). اعطای امتیاز تنباکو از طرف شاه به کمپانی تالبوت که نتیجه بذل و بخشش های شاه در سفر اروپا بود ، به انگلیسی ها امکان داد نه تنها همه اختیارات را در زمینه کشت، توریع، فروش توتون وتنباکو به دست گیرند، بلکه بنابر متن قرارداد توانستند راه های نفوذی همه جانبه خود را در زمینه ها سیاسی و اقتصادی و حق نظامی باز کنند(همان:۶۳).
۲ـ ۴ـ ۱ـ زمینه های پیدایش نهضت تنباکو
الف) حضور روحانیت در صحنه مبارزات: روحانیون، که نقش عمده ای در آگاه شدن مردم داشتند، با نفوذ فرهنگی خارجیان مبارزه می کردند و ریشه همه مشکلات و مفاسد موجود در کشور را در قرارداد شومی می دانستند که به خارجیان اجازه می داد بر حقوق و منافع و مصالح مردم یورش برند. و به همین دلیل بود که روحانیون پیشاپیش مردم خواستار لغو امتیاز دخانیات شدند. و خواست و مقاومت مردم نیز به پیروی از روحانیت آگاه آغاز شد. در شیراز، سید علی اکبر فال اسیری؛ در تبریز، حاج میرزا جواد آقا مجتهد تبریزی؛ در اصفهان، حاج شیخ محمد تقی آقا نجفی و در تهران حاج میرزا حسن آشتیانی رهبری نهضت تنباکو را به عهده داشتند و با حرکت های خود پایه های حکومت قاجار را لرزان کردند.
ب) گسترش روز افزون اعطای امتیازات رقابت شدید موجود بین دو قدرت بزرگ جهانی که بر ایران نفوذ داشتند و همچنین اهمیت استراتژیکی ایران در این دوران، باعث سرعت بخشیدن به نفوذ هر چه بیشتر روس و انگلیس در ایران شد. تنها چیزی که در اعطای امتیازات به بیگانگان در نظر گرفته نمی شد، منافع ملت ایران بود.
ج) اوضاع سیاسی ـ اجتماعی ایران(موذن صفرخانی، ۱۳۸۵: ۸)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲- ۴- ۲- تحریم استعمال دخانیات
تلگراف متقابل شاه و مراجع و شورشهای محلی و اعتراض علما کار ساز نشد و سرانجام منجر به صدور فرمان تحریم استعمال دخانیات از جانب مرحوم ایت الله میرزای شیرازی شد. متن فتوا چنین بود: الیوم استعمال تنباکو و توتون بای نحو کان در حکم محاربه با امام زمان است عجل الله تعالی فرجه. این فتوا ظرف مدت کوتاهی در سرتاسر ایران منتشر شد و چنان موثر افتاد که تکان سختی به ارکان حکومت ناصرالدین شاه داد. اطاعت عامه مردم از حکم تحریم ، هم مایه ی شگفتی ایرانیان و هم مایه ی اعجاب خارجیان شد. مشهودان عینی ماجرا نقل کرده اند که حتی بانوان و نوکران ناصرالدین شاه از کشیدن توتون و تنباکو امتناع کردند؛ به طوری که هیچکس را یارای آن نبود که در خیابان به حال معامله یا مصرف تنباکو دیده شود. بحران و تنش و موج مخالفت در شهرهای ایران بخصوص در تهران شدت گرفت و تاثیر آن چندان بود که بازارها و مراکز تجارتی بسته شد و حتی از جماعت مشتیان این کلمه به فزونی شنیده می شد که عرق را بسیار می خوریم و از هیچکس هم باکی نداریم ولی چپقرا تا حضرت آیت الله شیرازی حلال نکند لب نمی زنیم و حتی به جایی رسید که یهود ونصاری نیز به متابعت از اسلام دخانیه را در ظاهر متارکه نمودند. و مردم به سوی خانه میرزای آشتیانی راه افتادند و کسب تکلیف کردند. در قهوه خانه ها و خانه ها و منازل و حتی در اندرون سلطنتی قلیانها را شکستند. و میرزا یحیی خان مشیرالدوله دستور داد مقداری قلیان بلور و چینی را شکسته و در جلو دیوانخانه ریختند در ایت بین هم شیخ فضل الله نوری هم مخالف قرارداد رژی بود. سرانجام امین السلطان شتابزده با سرفرانک لاسلس وزیر مختار انگلیس و آرنستین رئیس اداره دخانیات در باره ی امکان لغو انحصار داخلی دخانیات گفتگو کرد.و در نهایت امین السلطان لغو انحصار داخلی توتون و تنباکو را در تاریخ سوم جمادی الثانی ۱۳۰۹ ه.ق در یک دیدار طولانی با شاه در میان گذاشت و از شاه خواست با خط و مهر خود لغو انحصار دخانیات را به مرحوم آشتیانی اطلاع دهد. شاه این یادداشت را نوشت و برای آشتیانی فرستاد و حضرات آشتیانی، تفرشی و و شیخ فضل الله نوری و دیگر مجتهدین این موفقیت را به وسیله تلگراف اجمالا به اطلاع آیت الله مرحوم میرزای شیرازی رسانیدند(هیدجی،۱۳۸۵: ۵۵ـ۵۲)
۲-۵- قانون بی اثر
در طول چندین سال برای چندین بار قانونی برای منع مصرف قلیان در اماکن عمومی و قهوه خانه ها به تصویب رسیده است که مدتی نیز به اجرا در می آید ولی در نهایت هر بار نایب رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در توضیح این موضوع عنوان می کند: با وجود اینکه قانون گذار در مورد قلیان مصوبه صادر کرده بود، متاسفانه با دستور رئیس جمهور این بند راکد و اجرای آن متوقف می شود. در این قانون وزارت بهداشت و ستاد کشوری مبارزه با مواد مخدر مکلف بودند که قلیان را از اماکن عمومی جمع آوری کنند ولی عده ای به بهانه اینکه کار خود را از دست می دهند در این مورد اعتراض داشتند(صفر دوست،۱۳۸۹: ۱).
۲ـ ۶ انواع تنباکو
در ایران انواع تنباکو مانند تنباکوی بنیاد، برازجان، کاشان، بوشهر و غیره وجود دارد که بیشتر آنها به نام شهرهایی است که تنباکو در آنجا کشت می‌شود. همچنین در دهه‌ های اخیر تنباکو با طعم‌های میوه‌ای نیز به بازار عرضه می‌شود که به صورت صنعتی تولید می‌شوند. طبق بررسی‌های به عمل آمده قلیان اگر با تنباکوهای میوه‌ای (توتون‌هایی که به روش شیمیایی به عمل آمده و دود آن بوی میوه می‌دهد) به عمل آمده باشد خطرناک و ضرر آن از ضرر سیگار بیشتر است. چون دودی که وارد ریه می‌شود دودی است که محصول مواد شیمیایی می‌باشد.این تنباکو چند سالی است که به دست اعراب تولید شده و با انواع اسانس و طعم‌های گونا گون در دسترس همگان است. البته به گفته پزشکان این نوع تنباکو از بدترین نوع برگ توتون تهیه شده که در کارخانه‌ها معمولاً دور ریز تولیدات آنها است ولی به واسطه مواد شیمیایی معطر و بسته بندی‌های پر زرق و برق آنها را با نام تنباکوی میوه‌ای در ایران و نام عربی معسل در کشورهای عربی بفروش می‌رسانند. استعمال قلیان میوه‌ای در برخی شهرها و کشورهای اروپا هم شیوع پیدا کرده و خیلی از جوانان هم در اروپا قلیان میوه‌ای را به عنوان تفریح انتخاب کرده و ساعتی را در کافی شاپ برای سرو قلیان اختصاص می‌دهند(www.wikipedia.org).
عکس مرتبط با سیگار
۲-۷- گرایش [۱]
گرایش از مفاهیم کاربردی در علم روانشناسی اجتماعی است. این اصطلاح در دهه ۱۹۵۰ به بعد متداول گردید و امروزه یکی از مهمترین فاهیم مورد استفاده در روان شناسی اجتماعی آمریکا می باشد. این احتمالا بارزترین وضروریترین مفهوم در روان شناسی اجتماعی آمریکا در حال حاضر است( منشی طوسی،۱۳۷۱: ۱۱۶). نگرش در زبان فارسی به گرایش، ایستار، بازخورد، حالت، خط مشی، رویه، شیوه رفتار، طرز تلقی، وضع روانی، هیأت رفتار، وجهه نظر، طرز تفکر، و موضوع روانی نیز ترجمه شده است. تعریفی که مورد قبول بسیاری از روانشناسان اجتماعی واقع شده است عبارت است از منظومه ای از عناصر شناختی، عاطفی و رفتاری. طبق این تعریف هر نگرش تنها یک ارزیابی (قضاوت عاطفی) و یا یک آمادگی برای پاسخ صرف نیست بلکه نگرش ترکیب یا منظومه ای است از عنصر شناختی ( اطلاعات فرد در باره ی موضوع نگرش)،عنصرعاطفی(قضاوت و ارزیابی فرد نسبت به موضوع نگرش)و آمادگی برای پاسخ (رفتار) ( ستوده، ۱۳۷۹: ۱۶۵و۱۶۶). نگرش یک حالت روانی وعصبی آمادگی است که از طریق تجربه ی سازمان یافته، و تاثیر هدایتی یا پویا بر پاسخ های فرد، در برابر کلیه ی اشیا یا موقعیت هایی که به آن مربوط می شود، دارد(آلپورت،۱۹۳۵، به نقل از کریمی). در تعریفی دیگر نگرش عبارت است از واکنش عصبی، مثبت یا منفی، نسبت به یک معنی انتزاعی یا شیئی ملموس(بروولد،۱۹۷۰: به نقل از کریمی).

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

۲-۸- ابعاد تشکیل دهنده گرایش

 

۲-۸-۱- بعد شناختی[۲]

عنصر شناختی به اطلاعات و دانسته های فرد د مورد یک موضوع، رویداد یا عمل اطلاق می گردد. عنصر شناختی شامل اعتقدات و باورهای شخص در بارهی یک ی یا اندیشه است(کریمی،۱۳۸۷: ۲۲۴).
۲-۵-۲- بعد عاطفی[۳]
بعد عاطفی به احساس خوب یا بد، مثبت یا منفی، مفید یا غیر مفید بودن شخص اشاره دارد. به عبارت دیگر عنصر عاطفی با باورهای ما پیوند دارد(همان،۲۲۴).
۲-۸-۳-بعد تمایل به رفتار[۴]
تمایل به عمل، به آمادگی برای پاسخگویی به شیوه ای خاص اطلاق می شود(همان،۲۲۵).
این سه عنصر مولفه های تشکیل دهنده حالتی به نام نگرش است. این حالت نه تنها از ترکیب این سه عامل ناشی می شود بلکه تعامل آنها با یکدیگر نیز در ان زمینه نقش دارد. به عبارت دیگر شناخت فرد در زمینه خاصی و اطلاعات او در این رابطه احساسات و عواطف او را تحت تاثیر قرار داده و حالت خوشایند یا ناخوشایند نسبت به این موضوع در او پدید می آورد. از سوی دیگر احساسات مثبت یا منفی و عواطف خوشایند یا ناخوشایند بر روی شناخت فرد اثر می گذارد و برداشت های متفاوتی در او پدید می آورد که مقدمه شکل گیری رفتاری خاص را بوجود می آورد. بنابراین نگرش نظامی با دوام است که شامل یک عنصر شناختی، احساسی و تمایل به عمل است. مولفه عاطفی شامل هیجانات و عاطفه فرد نسبت به موضوع خصوصا ارزیابی های مثبت منفی است. مولفه رفتاری چگونگی تمایل به عمل فرد در راستای موضوع را شامل می گردد. مولف شناختی نیز شامل افکاری است که فرد در مورد آن موضوع نگرش خاص دارد شامل: دانش و اطلاعات و حقایق
(,۲۰۰۳:۱۶به نقل از حسن دوست فرخانی taylor, pephau & sears).

 

۲-۹ -پیشینه نظری و تجربی

مبانی نظری (نظریه های مربوطه) و چارچوب نظری پژوهش
مسائل و پدیده های اجتماعی از علت های گوناگونی نشات می گیرند و نمی توان آن را در یک نگاه تک عاملی بررسی کرد، چرا که مسائل اجتماعی اولا چند بعدی بوده و ثانیا، با انسان به عنوان موجودی چند بعدی وغیر قابل پیش بینی روبه رو است. به همین دلیل برای تبیین این مسائل نمی توان از یک تئوری خاص استفاده کرد چراکه هر کدام از این تئوریها بخشی از مساله مورد بررسی را تبیین می نمایند و هیچ کدام از آنها به تنهایی از جامعیت برخوردار نیستند. به عبارت دیگر تئوریها ونظریه ها ی مختلف مکمل یکدیگر می باشند. این امر در خصوص این موضوع یعنی قلیان نیز صادق است. لذا در خصوص این مساله نیز نمی توان از یک تئوری خاص استفاده کرد بلکه ترکیبی از نظرات مختلف که هر کدام بخشی از مساله مورد نظر را تبیین می کنند، استفاده شده است.
۲-۹-۱- رویکرد محرومیت نسبی[۵]
مفهوم محرومیت نسبی را اولین بار در دهه ۱۹۴۰، نویسندگان کتاب سربازان آمریکایی به کار بردند. آنها از این مفهوم برای نشان دادن احساسات فردی استفاده می کنند که فاقد منزلت یا شرایط است که به اعتقاد خویش باید داشته باشد. معیار چنین شخصی مراجعه به داشته های اشخاص یا گروه های دیگر است(گر،۱۳۷۷: ۵۴). تعریف پذیرفته شده محرومیت نسبی را گر به دست داده است: پیش شرط لازم برای ستیز خشونت بار مدنی، وجود محرومیت نسبی است که به صورت احساس بازیگران مبنی بر وجود اختلاف میان توقعات ارزشی خویش با قابلیت های ارزشی ظاهری محیط تعریف می شود. توقعات ارزشی، آن دسته از کالاها و شرایط زندگی است که مردم خود را به حق شایسته ی آن می بینند. قابلیت های ارزشی اشاره به اموری دارد که عمدتا در محیط اجتماعی و فیزیکی باید آنها را سراغ گرفت: آنها شرایطی هستند که شانس تصوری مردم را در زمینه به دست آوردن یا حفظ ارزش هایی که به نحو مشروعی اتظار به دست آوردنشان را دارند معین می کنند(کوهن،۱۳۸۶: ۲۴۷-۲۴۶). به طور کلی، محرومیت نسبی، به اختلاف بین انتظارات ارزشی و قابلیت های ارزشی اشاره داشته و مبتنی بر پنداشت ها و تصوراتی است که به واسطه مقایسه اجتماعی شکل می گیرد( chandra، ۲۰۰۵: به نقل از حسن دوست فرخانی). محرومیت نسبی می تواند در اندازه، تناوب یا درجه متفاوت باشد. محرومیت نسبی را باید همیشه به معنای یک احساس محرومیت درک کرد، فردی که دچار محرومیت نسبی است ضرورتا به طور عینی دچار محرومیت نیست به این معنا که به طور مشخص از داشتن چیز خاص محروم باشد. بلکه محرومیت نسبی به معنای احساس محرومیتی است که در مقایسه با وضعیت متصور فرد یا گروه دیگری بروز می کند.این مقایسه با گروه مرجع الزامی است. گروه مرجع ضرورتا یک گروه نیست بلکه می تواند یک فرد و یا حتی یک مفهوم ذهنی باشد(راغفر، ۱۳۸۶: به نقل از حسن دوست فرخانی). به طور کلی؛ بر اساس این دیدگاه در صورتی که افراد جامعه احساس نابرابری و بی عدالتی کنند افراد بیشتر در امور انحرافی شرکت می کنند.
۲-۹-۲- نظریه کنترل اجتماعی [۶]
کنترل اجتماعی به مکانیسم هایی اطلاق می شود که جامعه برای واداشتن اعضایش به سازگاری و جلوگیری از ناسازگاری به کار می برد. .(ستوده،۱۳۷۶: ۱۳۷) کنترل اجتماعی از یک دیدگاه به دو صورت امکان پذیر است ۱- از طریق فشار اجتماعی؛ با وادار کردن انسان ها به قبول هنجارها و رعایت آن ها در عمل صورت می گیرد. ابزار آن قوانین و مقررات و ضامن اجرای آن قدرت مسلح است. ۲- از طریق اقناع با رسوخ به عمق اعتقادی انسان ها، با دگرگون سازی جهان بینی افراد با تاثیر بر جهان عقیدتی، مرامی و اندیشه ی اعضا، جامعه یا گروه می تواند هر عضو آن را نه تنها مومن به هنجارها و ارزش های مقبول خود کند، و وی را به رعایت آن وادارد بلکه او را حافظ و نگهبان تمامی پذیرفته هایش سازد(ساروخانی،۱۳۷۰: ۶۹۸). طرفدران نظریه ی کنترل اجتماعی می گویند که باید به رفتار مجرمانه در جامعه توجه داشت نه همنوایی؛ زیرا زندگی روی هم رفته پر از وسوسه و فریب است. دورکیم بر این باور است که اگر در جامعه ای همبستگی اجتماعی نیروی کششی که افراد یک جامعه را به هم می پیوندد قوی باشد، اعضای آن احتمالا با ارزش ها و هنجارهای اجتماعی همنوا می شوند؛ ولی اگر در جامعه ای همبستگی اجتماعی ضعیف باشد، ممکن است مردم به سوی رفتار مجرمانه کشیده شوند(ستوده،۱۳۷۶: ۱۳۷).
این نظریه در تبیین انحرافات اجتماعی این فرض را مطرح می کند که رفتار انحرافی عمومی و جهان شمول است و آن نتیجه کارکرد ضعیف مکانیزم های کنترل اجتماعی است. این نظریه بر دو نوع کنترل تاکید کرده است:۱- کنترل شخصی ۲- کنترل اجتماعی.
نظام های کنترل شخصی شامل عوامل فردی به ویژه روان شناختی می شود. خود پنداری و اعتماد به نفس به عنوان عامل اساسی روان شناختی در کنترل شخصی شناخته شده است. عوامل کنترل اجتماعی شامل وابستگی و تعلق به نهادهای بنیادین اجتماعی مانند خانواده، مدرسه و دین می شوند.
پیش فرض دیگر کنترل اجتماعی این است که وفاق کلی در مورد هنجارها، ارزش ها و باورهای رایج در جامعه وجود دارد و کنترل اجتماعی بر مبنای این وفاق اجتماعی انجام می شود. فرضیه های اساسی نظریه کنترل اجتماعی
در نمودار زیر نشان داده شده است.
نمودار ۲-۱ فرضیه های اساسی کنترل اجتماعی
خودکنترلی یا عزت نفس ضعیف نظام های کنترل ناقص شخصی
(عمدتا روان شناختی)
بزهکاری جامعه پذیری و تجربیات
اجتماعی تضعیف شده یا معیوب
فقدان تقید به نهادهای نظام های کنترل ناقص اجتماعی
اجتماعی(نظیر خانواده) (عمدتا نهادهایی مانند خانواده و مدارس)
نظام های کنترل ناقص بر یادگیری و اجرای هنجارهای اجتماعی افراد اثر می گذارد. این احتمال نیز وجود دارد که ضعف کنترل های شخصی و اجتماعی به یکدیگر بپیوندند. برای مثال عزت نفس پایین و رفتار ضد اجتماعی ممکن است ریشه در تجربیات منفی خانواده و مدرسه داشته باشد. و یا به عکس روابط نامناسب خانواده و مدرسه موجب عزت نفس پایین شودو به رفتار انحرافی منتهی گردد.
نمودار ۲-۲ ، انواع کنترل اجتماعی را به شکل زیر تقسیم کرد.

۱ـ شخصی
کنترل
۱ـ از طریق وفاق کلی در جامعه
۲ـ اجتماعی ۲ـ از طریق مدرسه
۳ـ از طریق خانواده
(احمدی،۱۳۷۷: ۱۰۵-۱۰۷).
۲-۹-۲-۱- هیرشی
برخی از نظریه پردازان کنترل رفتار انحرافی را براساس میزان تعلقات وتعهدات و تقیدات جوانان نسبت به نهادها و سازمان های اجتماعی مانند خانواده، مدرسه و گروه های همسالان تبیین می کنند. دراین میان هیرشی این سوال را مطرح کرد چرا با توجه به وجود بسیاری از فرصتها و فشارها برای ارتکاب بزهکاری و جرم، اکثر مردم در بسیاری از مواقع شهروندان قانون مدار است ؟ پاسخ هیرشی به این سوال تعلق و تقید این افراد به جامعه است(احمدی، ۱۳۸۴ : ۹۳ـ۸۹)که انسانها در جامعه بوسیله چهار عنصر زیر به هم پیوند می خورند. این چهار عنصر عبارتند از:۱- علاقه: یا ارتباطات مهم با اشخاص معین دیگر است. کسانی که به دیگران علاقه و توجه دارند، رفاه و احساسات این گونه مردمان را در نظر می گیرندو لذا مایلند با مسئولیت عمل کنند. بر عکس کسانی که چنین علاقه ای ندارند، نگران این نیستندکه روابط اجتماعی خود را به خطر اندازند، بنابراین بیشتر احتمال دارد که دزدی کنند یا مواد مخدر مصرف کنند. ۲- تعهد: تعهد یا دینی که مردم نسبت به جامعه دارند. هر چقدر سرمایه گذاری آنان در تحصیلات، شغل،خانه، دوستان و…. بیشتر باشد، دلیل بیشتری دارند برای حفاظت از دستاوردهای خود، با دیگران همنوا باشند. در مقابل کسانی که سرمایه گذاری کمتری در جامعه دارند، خطر کمتری در ارتکاب جرم می بینندو حتی ممکن است فرصتی برای سود بردن از آن نیز به دست آورند. ۳- گرفتاری و مشارکت: معمولا کسانی که گرفتار کار، زندگی خانوادگی، سر گرمی و …. هستند کمتر فرصت پیدا می کنند در رفتار انحرافی شرکت جویند. بر عکس آدم بیکار و عاطل و باطل دست به کار خلاف می زند. یعنی کسانی که کاری ندارند و یا در فعالیتهای مرسوم جامعه مشارکتی ندارند، فرصت بیشتری را برای کجروی پیدتا می کنند. ۴- ایمان: یعنی وفاداری فرد به ارزشها و هنجارهای اخلاقی، اگر مردمی قویا باور داشته باشند که برخی از رفتارهای انحرافی درست نیست. مشارکت جستن در آنها برایشان دور از تصور است. هیرشی چنین نتیجه گیری می کند: گروهی که اعضایش با هم همبستگی قوی داشته باشند، بهتر قادر به اعمال کنترل اجتماعی روی اعضایش خواهد بود تا گروهی که بین آنها همبستگی استواری وجود نداشته باشد. .(ستوده،۱۳۷۶: ۱۳۹ـ۱۳۸)
۲-۹-۲-۲- بریتویت و شرمنده سازی
جان بریتویت هم مثل هرشی علت وجود همنوایی در جامعه را کنترل رفتار افراد توسط عوامل مختلف می داند، اما هرشی شیوه این کنترل را پیوند فرد با جامعه می داند در حالی که برتویت از کنترل افراد توسط جامعه از طریق شرمنده سازی مختلف بحث می کند. به نظر وی شرمنده سازی نوعی ابراز عدم تایید اجتماعی نسبت به رفتاری خاص برای تحریک ندامت در شخص خلاف کار است. بریتویت از دو نوع شرمنده سازی صحبت می کند:۱) شرمنده سازی جدا کننده که طی آن کج رفتار، مجازات، بدنام، طرد و در نتیجه از جامعه هم نوایان تبعید می شودو۲) شرمنده سازی پیونددهنده که ضمن اعلام درک احساس کج رفتار و نادیده گرفتن تخلف وی و حتی ابراز احترام به او، نوعی احساس تقصیر در او ایجاد کرده، نهایتا او را از ادامه کج رفتاری باز می دارد و از بازگشت او به جمع همنوایان استقبال می کند. بریتویت مدعی است که در جوامع سنتی شرمنده سازی پیوند دهنده موثرتر است و می تواند مانع کج رفتاری بیشتر شود(سروستانی،۱۳۸۷: ۵۴ـ۵۳)
۲-۹-۲-۳-رکلس و بازدارندگی
والتررکلس همنوایی وناهمنوایی را به عنوان دو واکنش متناوب نظام کنترل که رفتار انسان را نظم می دهند، بررسی می کند. اوکنترل اجتماعی را خط دفاعی دوگانه ای می داند که جامعه را علیه کژرفتاری حاد محافظت می کند. مانع اول حفاظتی، جامعه پذیرشدن هر یک از اعضای جامعه است که شامل ویژگیهای شخصی مانند:خودکنترلی (خویشتن داری)، خودپنداره ودرونی کردن هنجارهای اجتماعی می شود .این مانع دفاعی را بازدارندگی درونی می گوید:که شخص را برای مقاومت در برابر وسوسه های انحرافی توانایی می بخشد وموجب پیروی از هنجارها می شود . توان بازدارندگی درونی هر شخص با شخص دیگر فرق دارد .
خط دفاعی دیگر را گروهی یا جامعه ای تدارک می بیند که فرد به آن تعلق دارد. اما این مانع کژرفتاری حاد، خارج از فرد قرار دارد و بازدارندگی بیرونی نامیده می شود. بازدارندگی بیرونی، شامل مجموعه چشمگیری از خواسته های قانونی وممنوعیت هایی است که بسیاری از مردم را درپیوندهای رفتاری با جامعه شان قرار می دهد. توان قوانین رسمی که شامل بازدارندگی بیرونی کنترل رفتاری می شوند، از فردی به فرد دیگر متفاوت است. زمانی این خط دفاعی دوگانه به اندازه کافی باهم کارکردی برای کنترل فرد و حفاظت جامعه از کژرفتاری ویا رفتار ضداجتماعی داشته باشند، نظریه بازدارندگی نامیده می شوند. (ستوده ،۱۳۸۹: ۱۴۰)
۲-۹-۳- نظریه همنشینی افتراقی
نظریه انتقال فرهنگی بر این نکته تاکید دارد که رفتار انحرافی از طریق معاشرت با دوستان ناباب آموخته می شود(ستوده،۱۳۷۶:۱۳۰). نظریه همنشینی افتراقی بر این نکته تاکید دارد که رفتار انحرافی از طریق معاشرت با دوستان ناباب آموخته می شود. ادوین ساترلند بر این اعتقاد بود که رفتار انحرافی از طریق معاشرت با اغیار یا پیوند افتراقی یعنی داشتن روابط اجتماعی با انواع خاصی از مردم مانند تبهکاران آموخته می شود. او می گوید برای اینکه شخص جنایتکار شود، باید نخست بیاموزد که چگونه می توان جنایت کرد (کوئن،۱۳۷۰ : ۱۶۷).
ساترلند اصطلاح همنشینی افتراقی را به عنوان تبیینی از رفتار انحرافی به کار برد. همنشینی افتراقی براین پیش فرض بنا شده است که رفتار انحرافی موروثی و ذاتی نیست و به همان روشی یاد گرفته می شود که هر رفتار دیگری آموخته می شود. در فرایند یادگیری، معاشران فرد قواعد حقوقی را به عنوان امور مناسب یا نامناسب تعریف می کنند و فرد این تعاریف را از آنان یاد می گیرد. شخص به دلیل اینکه در معرض تعاریفی قرار می گیرد که قانون شکنی را بر احترام به قانون ترجیح می دهد، بزهکار یا جنایت کار می شود. به باور ساترلند انواع الگوهای درستکاری و انحراف اجتماعی در جامعه وجود دارد، اما توزیع آنها و احتمال برخورد افراد با آنها به نظارت اجتماعی بستگی دارد. به اعتقاد ساترلند فرایند یادگیری که شامل ارتباط و تعامل است می تواند همه انواع بزهکاری و جرم را تبیین نماید. گزاره های نظریه یادگیری ساترلند به شرح زیر است : ۱ـ رفتار انحرافی یادگرفتنی است و ارثی و ذاتی نخواهد بود.۲ـ رفتار انحرافی در فرایند ارتباطات یاد گرفته می شود، این فرایند، اداها و تعامل کلامی را شامل می شود. ۳ـ بخش عمده ای از یادگیری رفتار انحرافی در درون گروهای صمیمی صورت می گیرد ۴ـ یک فرد به این دلیل مرتکب بزهکاری و جرم می شود که تعاریف مطلوب بودن تجاوز از قانون بر تعاریف نامطلوب بودن تجاوز از قانون غلبه دارد. ۵ـ همنشینیهای افتراقی به لحاظ تکرار دفعات ، تقدم وتاخر و شدت یادگیری با یکدیگر متفاوت است. ۶ـ فرایند یادگیری رفتار انحرافی از همنشینی ها با الگوهای رفتار انحرافی و رفتار غیر انحرافی شامل همه سازوکارهایی می شود که در همه فرایند یادگیری وجود دارند.(احمدی،۱۳۸۴: ۹۷ـ۹۵ )
۲-۹-۴- نظریه های اوقات فراغت
۲-۹-۴-۱- وبر
در میان جامعه شناسان کلاسیک ماکس وبر تنها کسی است که بدون داشتن هیچ اندیشه مبسوطی درباره مصرف و نقش آن در دنیای مدرن، از مفهوم سبک زندگی استفاده کرده و برای نشان دادن سلسله مراتب و قشربندی اجتماعی از آن بهره می گیرند.

 

 

• تأکید بیشتر بر دیگران
– نظریات
– معانی
– مباحث
• افزایش خلاقیت
– تعاریف بهتر برای مشکلات
– بدیلهای بیشتر
– تصمیمات بهتر
•اثر بخشی بیشتر گروه ها
• بهره وری بیشتر

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

• فقدان همبستگی
• بی اعتمادی
– جذب کمتر افراد به یکدیگر
– افزایش کلیشه ها
– افزایش محاوره درون-فرهنگی(بین افراد از فرهنگ های یکسان)
• سوء ارتباطات
– کندی در سخن گفتن، مشکلات صحبت کردن به زبان بیگانه و نارسایی در ترجمه
– دقت کمتر
• فشار روانی
– افزایش رفتارهای متعارض
– مخالفت های کمتر در مورد محتوا
– تنش بیشتر
• فقدان همبستگی سبب کاهش موارد زیر می شود:
– نظریات معتبر
– حصول توافق
– اجماع در مورد تصمیمات
– اقدام مؤثر
• گروه ها می توانند:
– کارایی کمتری داشته باشند
– اثر بخشی کمتری داشته باشند
– بهره وری کمتری داشته باشند

 

 

۲-۲-۷- رویکردها و نظریه های تنوع فرهنگی
نکته مهم در مقوله تنوع به طور عام و در تنوع فرهنگی به صورت خاص این است که اصل تنوع واقعیت انسانی است. بنابراین تصور اجتماعی که در آن همه مردم یک الگوی رفتاری، یک سنت و رسم و یا یک لهجه و زبان داشته باشند چندان با واقعیت های اجتماع انسانی سازگار نیست. تجربه همسان سازی های فرهنگی حتی در اشکال حاد و خشونت آمیز آن همچون فرایند روسی سازی و کمونیست گردانی مردم در اتحاد شوروی سابق و یا پاک سازی فرهنگی- نژادی مردم آلمان در زمان نازی ها و … چنین نشان داد که ایدئولوژی های همسان ساز چه فجایعی برای انسان می تواند پدید آورد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
سازمان ملل متحد نیز در اعلامیه ژوهانسبرگ در سپتامبر سال ۲۰۰۲ که مربوط به توسعه پایدار است، تنوع فرهنگی را به عنوان یکی از امتیازات و نقاط مثبت اجتماع انسانی دانسته که باید در توسعه پایدار مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، سازمان یونسکو در کنوانسیون مصوب در ۲۱ اکتبر سال ۲۰۰۵ در حمایت از تنوع فرهنگی ضمن ابراز اینکه تنوع فرهنگی به مثابه میراث مشترک بشریت است و “دفاع از آن به مثابه الزامی اخلاقی و جدایی ناپذیر از حفظ کرامت انسانی انسان” است. در ماده یک، بر ارتباط میان فرهنگ و توسعه و گفتگو برای ایجاد یک برنامه عمل ابداعی برای همکاری های بین المللی فرهنگی برای رسیدن به این مقصود تاکید گذارده و از دولت های امضا کننده خواسته است مطابق با قوانین و دیدگاه های مورد قبول خود اقدامات تشویقی و حمایتی لازم از ابزار تنوع فرهنگی را پیگیری کنند(یونسکو، ۱۳۸۴).
رهیافت و یا رویکرد مدیریتی به تنوع بسیار حائز اهمیت است. در مدیریت تنوع، تنها مسئله برخورداری از فرصت های برابر نیست که باید مورد توجه قرار گیرد، بلکه این برخورداری نباید به ایجاد چالش در همبستگی و انسجام جاافتاده فرهنگی در کشور منجر شود. بنابراین مدیریت تنوع فرهنگی، تنها ناظر بر تحلیل روابط و مناسبات و ویژگی های فرهنگی اجتماعات و گروه های شکل دهنده یک جامعه و آثار و تبعات ناشی از این تنوع نیست، بلکه بر عمل در چنین چارچوبی و پیش بردن جامعه به سوی توسعه و پیشرفت و شکوفایی استعدادهای افراد و گروه ها در شرایط متحول و متغیر فرهنگی نیز دلالت دارد(هاروای[۵۴]،۲۰۰۶). از الزامات چنین مدیریتی، ایجاد چنان فضایی است که همه خرده فرهنگ ها احساس ارزشمندی و مشارکت در فرایند عمومی پیشرفت کشور و جامعه را داشته باشند. در مقوله نگرش به تنوع ، رویکردهای متعددی مورد توجه قرار گرفته است، از جمله:

 

 

رویکرد نفی تبعیض و عمل به انصاف[۵۵]

مفروض اصلی این رویکرد این است که پیش داوری و تبعیض در مورد دیگر فرهنگ ها و اجتماعات از منظر اجتماع و فرهنگی که مدیران و برنامه ریزان به آن تعلق دارند، فرصت شکوفایی و مشارکت آن ها را در فرایند توسعه ملی و هم چنین رشد و توسعه اجتماعی در سطوح مادون ملی را مانع می شود. بنابراین رعایت انصاف از طریق تصویب قوانین و مقرراتی که فرصت ها و عرصه های عمل و مشارکت را برای این گروه ها و اجتماعات ایجاد کند، تدریجاً زمینه تلاش و مشارکت آن ها را برای خودشکوفایی و پرورش استعدادهای فردی و محلی و همچنین مشارکت در فرایند پیشرفت و توسعه ملی ایجاد خواهد کرد. از الزامات این رویکرد، علاوه بر تصویب قوانین و مقررات، اصلاح نگرش و ایجاد تغییراتی در فرایندهای مدیریتی است، به نحوی که همه آحاد جامعه از فرصت های برابر برخوردار گردند. بدون آن که گروهی از امتیازات ویژه نسبت به گروه های دیگر بهره مند باشند(تریکانگاس و هاوک[۵۶]،۲۰۰۲).

 

 

رویکرد پذیرش و مطلوب دانستن تنوع[۵۷]

مفروض بنیادین این رویکرد این است که هر کدام از گروه ها، خرده فرهنگ ها و حتی فرهنگ ملی، تنوع موجود را امری مفید می داند و آن را لازمه بقا، تداوم و پیشرفت و شکوفایی خود می داند. پذیرش تنوع به عنوان امری مطلوب از این حیث قابل توجه است که هیچ یک از گروه های اجتماعی و خرده فرهنگ ها، احساس تهدید و هضم شدن در فرهنگ و هویتی دیگر را ندارند و همچنین امکان تبادل، گفتگو و ارتباط متقابل با یکدیگر و فرهنگ کلان ملی را نیز دارند. در چنین فضایی است که زمینه برای رشد و شکوفایی، هم در سطح محلی و هم در سطح ملی، ناشی از مشارکت تعامل گونه گروه های اجتماعی و خرده فرهنگ ها و سطوح کلان تر ملی پدیدار می گردد(قیصری،۱۳۸۶).

 

 

رویکرد فراگیری از تنوع[۵۸]

در این رویکرد، تمایزات که منشأ تنوع هستند، عاملی برای شناخت و افزایش آگاهی متقابل تلقی می شوند. بنابراین علاوه بر اینکه ارزش های فرهنگی افراد، اجتماعات و گروه های اجتماعی که شکل دهنده جامعه ملی هستند، ارزشمند تلقی می شوند و برابری فرصت ها برای همگان ملحوظ دانسته می شود، بر تشویق و ترغیب فرایندهایی تأکید می شود که نتیجه فراگیری و آموختن از تنوعات موجود است. الزامات عملی این رویکرد عبارت است از:
اجازه دادن و پذیرش شیوه های متعدد زندگی، ارزش های فرهنگی، الگوهای رفتاری در جامعه برای رسیدن به اهداف مشترک اجتماعی. مفروض این قاعده آن است که تعقیب و رسیدن به اهداف مشترک در توسعه و پیشرفت اجتماعی و حتی همبستگی، وفاق و تعقیب آرمان های ملی، از طرق و شیوه های مختلف امکان پذیر است. هر یک از گروه های اجتماعی و خرده فرهنگ های شکل دهنده به محیط فرهنگی جامعه با روش و شیوه آشنا و مأنوس خود می تواند در این فرایند مشارکت کند.
وجود یک فرهنگ کلان اجتماعی که در آن بحث سازنده و آزاد درباره موضوعات اجتماعی با تساهل صورت پذیرد و منازعات به شیوه های مسالمت آمیز و سازنده حل و فصل گردد (صالحی امیری،۱۳۸۹).
با توجه به رویکردهای مطرح شده، نظریه های تنوع فرهنگی را می توان در دو دسته جای داد: نظریه هایی که تنوع فرهنگی را به عنوان یک واقعیت می پذیرند و نظریه هایی دیگر که تنوع فرهنگی را ارزشمند می دانند.

 

 

نظریه های مربوط به سیاست شناسایی

در این حوزه اندیشمندانی چون “السدیر مک اینتایر[۵۹]“، “چالز تیلور[۶۰]“، “مایکل والرز[۶۱]” و “مایکل سندل[۶۲]” صاحب نظر هستند. آن ها بر این باورند که وجود تنوع فرهنگی –فی نفسه- یک ارزش است و با اعاده حقوق گروه های فرهنگی می توان به انسجام و همبستگی ملی دست یافت.
مفهوم فضیلت، محور نظریه اخلاقی مبتنی بر فضیلت مک اینتایر است و مفاهیم کردار، خودروایی و سنت، سه مرحله تکامل منطقی آن به شمار می آیند. از نظر وی، مفهوم کردار، هر گونه فعل انسانی دسته جمعی منسجم و استوار اجتماعی است که از طریق آن، خیرهای درونی[۶۳] آن فعل در جریان تلاش برای دستیابی به آن معیارهای کمال که متناسب و به طریقی معرف آن فعل باشند، متجلی می شوند که در نتیجه آن، توان انسان برای دستیابی به کمال و مفاهیم و اهداف انسانی مرتبط با آن به طور نظام مندی گسترش می یابد.
اینتایر مفهوم فضیلت را کیفیت انسانی مکتسبی می داند که داشتن و به کارگیری آن قدرت دستیابی به آن دسته از خیرها را که درون کردارها هستند پدیدار می کند. به بیان دیگر، از آنجاییکه هر کردار نوعی خاص از روابط بین مشارکت کنندگان را می طلبد، فضایل، آن خیرهایی هستند که مشارکت کنندگان چنین روابطی را بر اساس آن تعریف می کنند؛ اما ورود به یک کردار نه تنها ورود به روابط با مشارکت کنندگان معاصر آن، بلکه با همه آن ها که در گذشته در آن مشارکت ورزیده اند نیز هست.
در بررسی آرای اینتایر به این مسئله پی برده می شود که فرهنگ ها از نظر وی دارای اهمیت سیاسی اند و نباید تفاوت های میان جوامع فرهنگی تا جایی که به تصمیم گیری های سیاسی مربوط می شود، به عنوان تفاوتِ میان فرهنگ در قالب فرهنگ دیده شود؛ بلکه باید فرهنگ به عنوان زمینه و منبع سنت های پزوهش اخلاقی فهمیده شود. از دیدگاه وی، هر نظام اخلاقی و نظریه اخلاقی به زمینه فرهنگی خاصی تعلق دارد، بنابراین ممکن است دو یا چند فلسفه اخلاق رقیب زمینه فرهنگی مشترکی دانسته باشند یا به زمینه های فرهنگی متفاوتی متعلق باشند (قیصری، ۱۳۸۶؛ صالحی امیری،۱۳۸۹).
از نظر اینتایر، رابطه فرهنگ و اخلاق به روشنی نمایان است و بر اساس این تفسیر، نقش گونه های مختلف پژوهش اخلاقی در فرهنگ های متنوع به آسانی قابل تبیین است و منشأ تفاوت بین جوامع فرهنگی مختلف به وضوح درک می شود. به عنوان مثال، آنچه جامعه مسلمانان بریتانیا را از اکثریت اصالتاً مسیحی آن کشور متفاوت می سازد، سنت های پژوهش اخلاقی متفاوتی است که آنان به آن ها باور دارند. در پرتو این تفسیر، به هنگام طرح سیاست، تنوع موجود در جوامع فرهنگی، از حفاظت این یا آن جامعه فرهنگی بر مبنای حفاظت از برخی از اجزای فرهنگ مانند زبان فراتر می روند. سیاست تنوع فرهنگی، معطوف به بنیانهایی است که فرایند سیاست گذاری ها بر اساس آن صورت می گیرد. در نتیجه، سیاست خارجی یک کشور به همان میزان به تنوع فرهنگی مربوط می شود که نظام آموزشی یا بهداشت آن کشور. بر خلاف مفهوم لیبرالی فرهنگ، بر اساس این تفسیر، هیچ جامعه فرهنگی از سیاست تنوع فرهنگی مستثنی نمی شود؛ زیرا هیچ نوع برتری برای فرهنگ یا فرهنگ هایی خاص مفروض انگاشته نمی شود. لذا جامعه فرهنگی، صرف نظر از اینکه چقدر با فرهنگ مسلط متفاوت باشد، باید در این نوع سیاست مورد توجه قرار گیرد (صالحی امیری،۱۳۸۹).
تیلور در مقاله خود تحت عنوان “سیاست شناسایی” (۱۹۹۴) برای نخستین بار نظریه “هویت گفت و گویی” را پایه ریزی کرد. از نظر او، گروه های اجتماعی مختلف می توانند از طریق تعامل با یکدیگر در متنی که با هم در آن زندگی می کنند، به شناسایی هویت یکدیگر بپردازند. این رشد و توسعه هویت شان از طریق یک فرایند گفت و گویی طی می شود و ادامه می یابد و چنین تعاملی ریشه و جوهر اخلاقی و ضرورتی برای شناسایی است. داشتن یک هویت فرهنگی متمایز نیاز به شناسایی از جانب فرهنگ دیگر دارد، لذا برای گروهی که در انزوای کامل قرار دارد، چیزی به نام شناسایی فرهنگی ممکن است بی معنا باشد. به طور کلی، هویت های اجتماعی فرهنگی همان قدر بین فرهنگی هستند که هویت های ذهنی بیناذهنی می باشند. علاوه بر این، چنین تعاملی تا زمانی معتبر و اصیل می ماند که به واسطه روابط قدرت و سلطه یا هژمونی و زور آلوده نشده باشد؛ یعنی مفهوم شناسایی در یک هنجار رویه ای گفت و گوی آزادانه و برابر اتفاق خواهد افتد. تیلور، به جای معرفی و شناساندن مفهوم فرهنگ که در میان فردیت های مشارکت کننده و همکار با هم در یک حالت گفت و گویی خود را احیا می کنند و به حیات خود ادامه می دهند، بایستی به روابط بین رشد و توسعه هویت فردی و اثر آن بر هویت جمعی نیز می پرداخت. وی جوهر و ماهیت فرهنگ را به مثابه چیزی به دست آمده که می تواند به طور مستقل از مشارکت کنندگانش هویت یابد، مبنای استدلال خود قرار می دهد و این منجر به درک دور از دسترس از فرهنگ می شود. در نتیجه آنچه به عنوان مطالبات فرهنگی تعریف می شود، می تواند مبتنی بر خواستی باشد که به حقوق فردی اهمیت ندهد. این چیزی است که شیلا بن حبیب آن را از جنبه نظری اشتباه و از نظر سیاسی خطرناک می داند، چرا که باعث به استیلا درآوردن حقوق فردی به بهانه توجه به خیر و منفعت همگانی و جمعی می شود. علاوه بر آن، پذیرش تجانس و یکپارچگی درون یک گروه به معنای سرکوب هر عضوی از اقلیت است که مخالف مواضع گروه باشد یا در برخورد با گروه های دیگر نیز همین سیاست پیگیری می شود (میلستین[۶۴]،۲۰۰۳).
اغلب نظریه هایی که به چند فرهنگی می پردازند، با دیدی انتقادی به ستم و تجاوزی می نگرند که به توده مردم به وسیله ارجاع صریح یا ضمنی به قومیت، نژاد و فرهنگ شان روا داشته می شود و اغلب اهدافی برابری خواهانه، قدرت بخش و در جهت حفظ کرامت انسانی دارند. خطوط اصلی بحث در مباحثات نظری چند فرهنگی در میان نظریه های فلسفی و سیاسی این است که آیا عدالت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی باید بر حسب عضویت گروهی درک و تضمین شود یا خیر؟
عکس مرتبط با اقتصاد
جماعت گرایان[۶۵] تمایل دارند که به مواضع و موقعیت های هستی شناسانه اصلی و ابتدایی جماعت های اجتماعی در شکل دهی به هویت فردی معتقد بمانند. موضع آن ها این است که شناسایی شدن به عنوان یک عضو یک فرهنگ دیگر در مقایسه با فرهنگ اکثریت برای ساخته شدن هویت افراد اقلیت قومی و نژادی و فرهنگی ضروری است. بر خلاف آن ها، لیبرال ها تأکید جماعت گرایان بر ابعاد وسیع فرهنگی – اجتماعی و همچنین تأکیدشان بر هستی شناسی اجتماعی پیش زمینه آن را نمی پذیرند. از نظر آن ها، باید اقلیت را از ادعاها و مطالبات غیر فردی و گروهی در مورد هویت و شناسایی رهایی بخشید و در مقابل موانع مادی و اقتصادی را برای تحرک و پویایی اجتماعی از میان برداشت (صالحی امیری،۱۳۸۹).
آنچه تیلور و جماعت گرایان به عنوان مبنای هویت پایه گذاری کردند، سیاست تفاوت است که البته به دلیل افراط در تفاوت بین گروه های انسانی مورد انتقاد قرار گفته است. او افراد را به مثابه کسانی که به طور دائم درگیر سیاست شناسایی دوطرفه و برابر هستند، می انگارد. به نظر می رسد او هیچ تفاوتی اساسی بین نزاع برای شناسایی گروه های اقلیت در سطح جامعه سیاسی و فرایند شناسایی در تعاملات اجتماعی مستقیم هر روزه نمی بیند (آندرسون[۶۶]، ۲۰۰۲).
از نظر تیلور، در جامعه چند فرهنگی باید به تمام فرهنگ ها ارزش و اعتباری برابر داده شود تا از این طریق گروه های اقلیت تصویری منفی و سرخورده از خویش نداشته باشند. بدین ترتیب تیلور این امکان را که ممکن است قومیت ربطی به هویت یابی عاطفی و احساسی افراد و پیش زمینه های فکری اقلیتی آن ها نداشته باشد، نادیده می گیرد و این مسئله را نیز نادیده می انگارد که تفاسیر متفاوت و تظاهرات سمبولیک مختلف قومی و نژادی می توانند در متون اجتماعی گونه گون وجود داشته باشند. به طور خلاصه، تحلیل او فاقد توجه به تولیدات فرهنگی هر روزه قومی و نژادی در خرده فرهنگ های متفاوت است(صالحی امیری، ۱۳۸۹).
والزر، اندیشمند جامعه گرا و پژوهشگر آمریکایی در زمینه فلسفه سیاسی و جامعه مدنی، با پایبندی به زمینه گرایی[۶۷]، بر خاص بودن[۶۸] فرهنگی و خیر جامعه سیاسی اصرار می ورزد. وی معتقد است که سیاست مدارا می تواند در زمینه مذهب هر قوم کارساز باشد: “چیزی که این امر را ممکن می سازد، این است که لازم نیست این حدود در همه موارد به شکل یکسانی اعمال شود. تجزیه، تغییر مرزها، فدرالیسم، خودگردانی منطقه ای یا کارکردی و تعدد گرایی فرهنگی، طرح های بسیار و امکانات سیاسی متعددی برای ساختن فضایی برای خود دارد، لذا هیچ دلیلی وجود ندارد که بر مبنای آن تصور شود که انتخاب یکی از موارد فوق ضرورتاً به همان انتخاب در موارد دیگر منتهی می شود.
به نظر والزر، فرهنگ باید از سیاست جدا تلقی شود و سپس شهروندی برابر در میان افراد اعمال گردد. این امر هر گونه منزلت برتر در سیاست را برای اقلیت های فرهنگی انکار می کند(حسینی بهشتی،۱۳۸۰).

 

 

پست مدرنیسم و سیاست تفاوت

پسامدرنیسم با ارائه “سیاست تفاوت” به دنبال درک بهتری از تنوع فرهنگی است و آن را به مثابه ارزش می نگرد و تا بی نهایت از تنوع فرهنگی بی حد و حصر جانب داری می کند؛ ضمن این که به دنبال کشف الگوهای مناسب در جهت حفظ و حراست از تنوع فرهنگی است.
پسامدرنیسم با تأکید بر تفاوت ها، سیاست گذاری های متحدالشکل را تا آن اندازه کاهش می دهد که به فرد انسانی ختم می شود و در نتیجه، اتخاذ هرگونه سیاستی که تفاوت میان افراد را نادیده انگارد، تعدی به حریم انسانی افراد شمرده می شود و مجموعه ای از حقوق و مصونیت ها و آنچه خواسته می شود، شناسایی هویت بسیار ویژه متعلق به یک فرد یا گروه خاص و در واقع تفاوت آن ها با دیگران است.
سعید[۶۹] نیز بر این باور است که یک گروه انسانی از راه مقایسه خود با دیگران، هویت خویش را می سازد. به عنوان مثال، خاندان هایی مثل سامانیان، صفاریان، دیلمیان و غیره همگی در را احیای حس ملی ایرانی در تقابل با هویت های بیگانه، شعر و نثر فارسی را ترغیب کردند. می توان گفت: پیدایش عرفان ایرانی، خود نمود و تجلی ابراز چنین هویتی محسوب می شود.
در الگوهای فوق، تفاوت های فرهنگی و قومی ای به رسمیت شناخته شده که در چارچوب ملیت به رغم این تفاوت ها پذیرفته می شوند. بنابراین سیاست هایی که برای حمایت از سیاست تفاوت طراحی شده اند، تنوع گروهی و حفظ مرزهای جداکننده گروه های قومی را از یکدیگر تشویق و ترغیب می کنند و بر خلاف سیاست های همگون ساز، سیاست های تکثرطلبانه، بر پایه اصل “حقوق جمعی و گروهی” و نه “حقوق شخصی و فردی” بنا شده اند . البته این سیاست صرف نظر از اینکه در چه درجه و سطحی باشد، هرگز انفکاک مطلق گروه ها از یکدیگر را نمی طلبد، زیرا در جامعه ای که از حیث قومی متکثر است، نظامی مشترک در زمینه سیاسی یا اقتصادی یا هر دو به طور ضعیفی این گروه ها را به هم پیوند می هد و بدون وجود یک ساختار سازمانی همگرا شده، نمی توان یک جامعه چند قومی داشت و در نتیجه چندین جامعه مستقل وجود خواهند داشت. برخی جامعه شناسان، برداشت پست مدرنیت ها را در این باره به نوعی جدایی طلبی و واگرایی فرهنگی و حتی سرزمینی تعبیر می کنند(صالحی امیری،۱۳۸۹).
یانگ[۷۰] تلاش های متعددی برای تحقق ایدئولوژی لیبرالیسم متفاوت انجام داده است. مقدمه بنیادی پلورالیسم او عبارت است از: “دغدغه هستی شناختی نسبت به اهمیت گروه بندی های اجتماعی در رابطه با هویت های شخصی افراد در جامعه دموکراتیک و عدم کفایت استدلال لیبرالی در مواجهه با این واقعیت”. ایده آل لیبرال نیاز به جذب گروه های اقلیت در هنجارهای نیرومندی دارد که در لباس جهان شمول گرایی تغییر شکل داده و از جانب آن حمایت می شود. وی پرده از این ادعا برداشت که می توان تفاوت های مربوط به اعضای گروه را با یکسان در نظر گرفتن همگان، منصفانه و بی طرفانه مدیریت کرد. از نظر او، این امر، به ویژه در بافت گروه بندی هایی که بر مبنای جنبه های غیر اختیاری هویت اجتماعی شکل گرفته اند، بی معنی می نماید (صالحی امیری، ۱۳۸۹).
جنبه هایی نظیر رنگ پوست، قومیت، جنسیت و طبقه بندی استدلال های لیبرالی که بر مبنای مقدماتی فرد باورانه و جهان شمول گرایانه قرار دارند، این تفاوت ها را از ملاحظات اخلاقی و سیاسی حذف می کنند. ایده آل بی طرفی که فلسفه لیبرالی بدان ارج می نهد، موجب عقیم شدن ابزارهای انتقادی می شود که با کمک آن ها به فرایندهای سرکوب فرهنگی و ساختاری می پردازد تا فرصت ها و فهم افراد از خود را محدود کنند. گروه بندی ها در واقع منبع و محافظ اعضای خود هستند و منابع مهم همبستگی، انسجام و امید را فراهم می آورند.