در فصل حاضر سعی شده است تا با ارائه یک الگوی مناسب اقتصادی به بررسی عوامل موثر بر صادرات انجیر خشک در ایران با تأکید بر نقش قیمت و نرخ ارز پرداخته شود.
عکس مرتبط با اقتصاد

۲-۱- تئوری تحقیق

بر اساس مبانی نظری، قیمت مواد غذایی به طور همزمان و با توجه به عوامل عرضه و تقاضا و واکنش متقابل تولیدکنندگان و مصرف کنندگان تعیین می​شود. چنانچه عوامل مؤثر بر تقاضا و عرضه را به ترتیب با و نشان دهیم، با توجه به همزمانی تاثیر این عوامل بر قیمت موادغذایی، رابطه ضمنی این متغیر و سایر متغیرها را می​توان در چارچوب توابع عرضه، تقاضا و شرط تعادل به صورت روابط شماره (۲-۱) تا (۲-۳) نشان داد (گجراتی، ۱۳۷۸):
(۲-۱)
(۲-۲)
(۲-۳)
با توجه به مداخله دولت از طریق NGO ها و اتحادیه های باغداران انجیر در رابطه با عرضه این محصول، شاخص قیمت علاوه بر عوامل داخلی تحت تاثیر عوامل خارجی نیز قرار دارد. با توجه به این واقعیت، عرضه علاوه بر تولید و قیمت، تحت تاثیر سیاست های دولت در ارتباط با صادرات موادغذایی و سایر متغیرهای اثرگذار بر صادرات از جمله نرخ ارز قرار خواهند داشت.
بر اساس مطالعات صورت گرفته عرضه محصول انجیر تابعی از متغیرهای شاخص قیمت نسبی آن در حال حاضر (نسبت قیمت صادراتی به قیمت عمده فروشی) و متغیرهای با وقفه آن، شاخص تولید سرانه مواد غذایی، شاخص درجه باز بودن اقتصاد و شاخص نرخ ارز به عنوان عامل منعکس کننده تاثیر سیاست​های دولت بر صادرات مواد غذایی در نظر گرفت (اعظم زاده،۱۳۹۰). همچنین با بررسی مطالعات صورت گرفته، در طرف تقاضا علاوه بر متغیرهای یاد شده عامل درآمد سرانه نیز لحاظ شده​است (هراتی،۱۳۸۵).
بر پایه نظریات اقتصادی، به منظور بررسی تأثیر عوامل مختلف بر صادرات انجیر می توان از معادله صادراتی زیر که از شرط حداکثر سود بنگاه در شرایط انحصاری استخراج شده استفاده کرد (تامبی، ۱۹۹۹). و انتظار بر این است که علامت کشش صادرات نسبت به نرخ ارز و مقدار صادرات مثبت باشد.
(۲-۴) Ln(EX)= α۰ + α۱ Ln (ER) + α۲ Ln (DP) + α۳ Ln (P) + α۴ Ln(Y) +Ut
در رابطه (۲-۴):
EX: صادرات
ER: نرخ ارز واقعی
DP: میزان تولید داخلی
P: قیمت تولید کننده
Y: درآمد واقعی
در این تحقیق نرخ ارز واقعی[۲] از طریق رابطه (۲-۵) محاسبه شد:
(۲-۵)
در این رابطه؛ NER نرخ ارز اسمی، Pu شاخص قیمت مصرف کننده آمریکا وPi شاخص قیمت مصرف کننده داخلی است.
پس از شناسایی متغیرهای مدل لازم است ابتدا مانایی (ایستایی) تمامی متغیرهای توضیحی توسط آزمونهای دیکی- فولر و دیکی- فولر تعمیم یافته که کاربرد گسترده‌تری نیز دارند مورد بررسی قرار گیرد. اگر معادله تخمینی مشتمل بر پاره‌ای از متغیرها باشد که در سطح مانا نیستند صرفاً ناظر بر روابط بلندمدت خواهد بود و لازم است روابط متغیرهای دیگری نیز که قادرند تأثیر خود را در کوتاه‌مدت اعمال نمایند مورد بررسی قرار گیرد. روش انگل- گرنجر از جمله رهیافت هایی است که در بررسی روابط بلندمدت متغیرهای هم‌جمع کاربرد فراوانی داشته است. اما برخی از نواقص این روش و همچنین نیاز به اطلاع از روابط کوتاه‌مدت منجر به انجام کوشش ها و نهایتاً ارائه مدلهایی موسوم به تصحیح خطا (ECM) شد. این مدل ها امکان بررسی توأم اثرات بلندمدت و کوتاه‌مدت میان متغیرها را فراهم می‌کنند. الگوهای تصحیح خطا نوسانات کوتاه‌مدت متغیرها را به مقادیر تعادلی بلندمدت آنها ارتباط می‌دهند (نوفرستی، ۱۳۷۸). محدودیت های تحلیل های هم‌جمعی مبتنی بر روش انگل- گرنجر باعث شد تا برخی از مطالعات به منظور غلبه بر نواقص روش فوق در جهت دستیابی به رهیافتی بهتر برای تحلیل رابطه درازمدت بین متغیرها برآیند. از جمله این مطالعات می‌توان به مطالعه پسران و همکاران (۱۹۹۶) و پسران و شین (۱۹۹۵)اشاره نمود.
رهیافت ارائه شده توسط ایشان علاوه بر رفع نیاز به اطلاع از جهت رابطه بین متغیرها، امکان بررسی توأم رابطه میان متغیرها در حالتی که پاره‌ای از آن ها در سطح مانا هستند و پاره‌ای دیگر با یک بار تفاضل مانا می‌شوند را فراهم می‌کند. این رهیافت موسوم به رهیافت ARDL است. مزیت عمده این استراتژی تخمین این است که میتوان آن را بدون توجه به مانا بودن متغیرها در سطح یا مانا بودن پس از یک بار تفاضلگیری به کار گرفت و این مزیت باعث میشود، مشکل تفکیک متغیرها به گروه های هم جمع مانا در سطح و مانا پس از یک بار تفاضلگیری که در تحلیل همجمعی استاندارد اهمیت دارد، بوجود نیاید (پسران و پسران، ۱۹۹۷). این روش توانایی تخمین اجزای کوتاه‌مدت و بلندمدت را به طور همزمان دارا می‌باشد و ضمناً به دلیل اینکه این مدلها عموماً عاری از مشکلاتی چون خودهمبستگی سریالی و درون‌زایی هستند تخمینهای به دست آمده از آنها نااریب و کارآ خواهند بود (سیدیکی، ۲۰۰۰).
برای تخمین رابطه بلندمدت می‌توان از یک روش دو مرحله‌ای استفاده نمود. در مرحله اول وجود یک رابطه بلندمدت بین متغیرهای مدل را که به وسیله تئوری بیان می‌شود مورد بررسی قرار می گیرد. اگر وجود رابطه بلندمدت بین متغیرها در اثبات شد پارامترهای کوتاه‌مدت و بلندمدت در مرحله دوم مورد تخمین قرار می‌گیرند.فرض کنید در مرحله اول تئوری پیش‌بینی می‌کند که یک رابطه بلندمدت بین متغیرهای y و x و z برقرار است. حال جهت آزمون وجود رابطه بلندمدت می‌توان از آماره F استفاده نمود. فرضیه صفر برای آزمون عدم وجود رابطه بلندمدت اول عبارت است از:
(۲-۶)
آماره F به دست آمده را بایستی با مقادیر بحرانی آماره F محاسبه شده توسط پسران و همکاران (۱۹۹۶) و پسران و شین (۱۹۹۵) مقایسه و نسبت به پذیرش و یا عدم پذیرش فرضیه صفر اقدام نمود. به طور مشابه می‌توان این آزمون را برای روابط بلندمدت دوم و سوم تکرار نمود. اگر F محاسباتی خارج از محدوده بحرانی قرار بگیرد، تصمیم نهایی می‌تواند بدون نیاز به اطلاع از درجه ‌جمعی متغیرها اتخاذ شود. اگر F محاسباتی مابین دو حد بحرانی قرار گیرد در این صورت برای تصمیم‌گیری در مورد رابطه بلندمدت ما به اطلاعاتی در مورد درجه‌ هم‌جمعی متغیرهای مدل نیاز خواهیم داشت. اگر وجود رابطه پایدار بلندمدت بین متغیرهای مدل در مرحله اول اثبات شود در مرحله دوم جهت تخمین پارامترهای مدل از یک فرایند دو قسمتی استفاده می‌شود. در گام اول درجه هم‌جمعی متغیرها با بهره گرفتن از شاخصهای آکائیک (Akaike) و یا شوارتز- بیزین (Schwars-Bayesian) تعیین می‌شود و سپس در گام دوم مدل انتخابی به وسیله OLS مورد تخمین قرار می‌گیرد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۲- تصریح مدل ARDL

مطالعه حاضر رویکرد مدل خود توضیح با وقفه های گسترده (ARDL) را برای بررسی همجمعی به کار میگیرد. روش همجمعی ARDL توسط پسران و همکاران (۲۰۰۱) پیشنهاد شده​است. این روش قادر به برآورد همزمان ضرایب بلندمدت و کوتاه مدت الگو و بین متغیرهای الگوست، همچنین تخمینهای آن، به دلیل اجتناب از مشکلاتی همچون خودهمبستگی و درونزایی، نااریب و کارا هستند (سیدیکی، ۲۰۰۰). همچنین با بهره گرفتن از الگوی پویای ارائه شده علاوه بر آزمون وجود و یا عدم وجود رابطه بلندمدت بین متغیر وابسته و متغیرهای مستقل، الگوی کوتاه مدت نیز بررسی میشود. به طور کلی، الگوی پویا، الگویی است که در آن وقفه‌های متغیرها همانند رابطه زیر وارد شود:
(۲-۷)
برای کاهش تورش مربوط به برآورد ضرایب الگو در نمونه‌های کوچک، بهتر است تا حد امکان از الگویی استفاده کنیم که تعداد وقفه‌های زیادی برای متغیرها، همانند رابطه زیر در نظر بگیرد:
(۲-۸) الگوی فوق، یک الگوی خودتوضیح با وقفه‌های گسترده ( ) نام دارد، که در آن داریم:
(۲-۹) (۲-۱۰) که در آن:
، عملگر وقفه و ، برداری از متغیرهای ثابت مثل عرض از مبدا، متغیرهای مجازی، روند زمانی یا متغیرهای برون‌زای با وقفه ثابت است.
معادله باید برای تمامی حالات و برای کلیه ترتیبات ممکن مقادیر، یعنی به تعداد بار برآورد شود. حداکثر وقفه است که توسط محقق تعیین می‌شود و نیز تعداد متغیرهای توضیحی می‌باشد. در مرحله بعد با بهره گرفتن از یکی از معیارهای آکائیک ( )[۳]، شوارتز- بیزین ( )[۴]، حنان- کوئین ( )[۵] و یا ضریب تعیین تعدیل شده ( )[۶]، یکی از معادلات انتخاب می‌شود (تشکینی، ۱۳۸۴). پسران و شین (۱۹۹۵) در مورد تصریح وقفه‌های الگو، به کارگیری معیار اطلاعاتی شوارتز- بیزین را پیشنهاد می‌کنند. زیرا این ضابطه در تعداد وقفه‌ها صرفه‌جویی می‌کند و باعث می‌شود تا درجه آزادی زیادی از دست نرود.
برای محاسبه ضرایب بلندمدت مدل، از همان مدل پویا استفاده می‌شود. ضرایب بلندمدت مربوط به متغیرهای از رابطه زیر به دست می‌آید:
(۲-۱۱)
الگوی خود توضیح با وقفه های گسترده (ARDL) جهت بررسی تأثیر عوامل مختلف بر صادرات محصول انجیر بصورت زیر می باشد.
(۲-۱۲)
کلیه متغیرها در رابطه خطی (۲-۴) تشریح شده اند. در مرحله بعد الگوی بلندمدت بصورت زیر برآورد میگردد.
(۲-۱۳)
قبل از برآورد الگوی (۲-۱۳) آزمون پایایی متغیرها بررسی می شود. همانگونه که اشاره شد، یکی از مزیتهای تکنیک ARDL این است که صرف نظر از اینکه متغیرهای موجود در مدل I(0) یا I(1) هستند قابل استفاده است. دلیل دیگر اینکه این روش در نمونه های کوچک یا محدود کارایی نسبتاً بیشتری در مقایسه با روش های دیگر دارد. باید توجه داشت که تکنیک ARDL در صورتی قابل اجراست که متغیر وابسته I(1) باشد. پس از برآورد الگوی پویا، همجمعی الگو مورد آزمون قرار می گیرد. برای آزمون همجمعی متغیرها یا بررسی اینکه رابطه بلندمدت حاصل از این روش کاذب نیست، از آزمون بنرجی، دولادو و مستر استفاده میشود. این آزمون از یک روش دو مرحله ای به نحو زیر استفاده می نماید: در مرحله اول وجود ارتباط بلندمدت بین متغیرهای مورد بررسی آزمون می شود. در این رابطه اگر مجموع ضرایب برآورد شده مربوط به وقفه های متغیر وابسته کوچکتر از یک باشد، الگوی پویا به سمت تعادل بلندمدت گرایش می یابد. لذا، برای آزمون همگرایی لازم است آزمون فرضیه زیر انجام گیرد (نوفرستی ،۱۳۷۸):
(۲-۱۴)
کمیت آماره t مورد نیاز برای انجام آزمون فوق به صورت زیر محاسبه می شود:
(۲-۱۵)
با مقایسه آماره t محاسباتی و کمیت بحرانی ارائه شده از سوی بنرجی ، دولادو و مستر[۷] در سطح اطمینان مورد نظر، می توان به وجود یا عدم وجود رابطه تعادلی بلندمدت بین متغیرهای الگو پی برد .
به منظور بررسی رابطه کوتاهمدت بین صادرات و سایر متغیرها از مدل تصحیح خطا یا Ecm استفاده شده است. برای این منظور، پسماندهای حاصل از روابط همجمعی را با یک وقفه زمانی به عنوان یک متغیر توضیحی در کنار تفاضل مرتبه اول دیگر متغیرها وارد الگو نموده و سپس با بهره گرفتن از روش حداقل مربعات معمولی (OLS)، ضرایب الگو برآورد میشود.

۲-۲-۱- آزمون ایستایی

استفاده از روش در کارهای تجربی بر این فرض استوار است که متغیرهای سری زمانی مورد استفاده ایستا هستند. از سوی دیگر، باور غالب آن است که بسیاری از متغیرهای سری زمانی در اقتصاد ایستا نیستند (نوفرستی، ۱۳۷۸). این سری‌ها ممکن است دارای میانگین غیرثابت، گشتاورهای مرتبه دوم متغیر نسبت به زمان (نظیر واریانس غیرثابت) یا هر دوی این خصوصیات باشند. در برآورد مدل‌های رگرسیونی با داده‌های سری زمانی، ابتدا باید ایستایی سری‌های مورد نظر بررسی شده و سپس مدل مناسب تخمین زده شود. بطور کلی هر سری زمانی هنگامی ایستا نامیده می شود که میانگین و واریانس آن در طی زمان ثابت باشد و مقدار کوواریانس بین دو دوره زمانی، تنها به فاصله یا وقفه بین دو دوره بستگی داشته و ارتباطی به زمان واقعی محاسبه کوواریانس نداشته باشد. به عبارت دیگر:
(۲-۱۶) (۲-۱۷) (۲-۱۸)
چنانچه متغیرهای سری زمانی مورد استفاده در برآورد ضرایب الگو غیرایستا باشند، در عین حالی که ممکن است هیچ رابطه معنی داری بین متغیرهای الگو وجود نداشته باشد، می‌تواند ضریب تعیین ( ) به دست آمده آن بسیار بالا باشد و موجب شود تا محقق به استنباط‌های غلطی در مورد میزان ارتباط بین متغیرها کشانده شود. وجود متغیرهای غیرایستا در الگو، در عین حال سبب می‌شوند تا آزمون‌های و معمول نیز از اعتبار لازم برخوردار نباشند. در چنین شرایطی، کمیت‌های بحرانی ارائه شده توسط توزیع‌های و ، کمیت‌های بحرانی صحیحی برای انجام آزمون نیستند. کمیت‌های بحرانی منتج از توزیع‌های و به گونه‌ای است که با افزایش حجم نمونه امکان رد هر چه بیشتر فرضیه را فراهم می‌آورند. با رد فرضیه ، به غلط نتیجه‌گیری می‌شود که رابطه مستحکم و معنی‌داری بین متغیرهای الگو وجود دارد، در حالی که واقعیت جز این است و رگرسیون برآورد شده، یک رگرسیون کاذب[۸] خواهد بود. برای پرهیز از رگرسیون کاذب بایستی تمامی متغیرهای مورد استفاده در الگو هم‌مرتبه باشند. جهت دستیابی به برآوردهای معتبر و قابل اطمینان، ابتدا بایستی سری‌های زمانی به کار گرفته شده از نظر ایستایی مورد آزمون قرار گیرند. بدین منظور از آزمون‌های ریشه واحد دیکی- فولر ( )[۹] و فیلیپس- پرون ( )[۱۰] استفاده می‌شود.
اگر متغیر نا ایستا در سطح با یک بار تفاضل گیری ایستا شود در آن صورت آن متغیر را انباشته از مرتبه یک می نامیم که با عبارت I(1) نمایش داده می شود ( I مخفف کلمه Integration یا انباشتگی است)، امااگر با یک بار تفاضل گیری متغیر مورد نظر ایستا نشد باید دو بار عمل تفاضل گیری انجام شود که در آن صورت متغیر سری زمانی حالت انباشته از مرتبه دوم یا I(2) خواهد بود و اگر باز هم ایستا نشد– که در پیش بینی مدل های سری زمانی به ندرت پیش می آید – تفاضل گیری را تا n مرتبه ادامه می دهیم تا سری مورد نظر ایستا شود(نوفرستی، ۱۳۷۸).
ایستایی متغیر ها در یک مدل را می توان با بهره گرفتن از آماره ی دیکی فولر تعمیم یافته (ADF)نیز بررسی کرد، بدین صورت که پس از محاسبه ی این آماره، آن را در سطوح مختلف ۱، ۵ و۱۰ درصد با مقادیر بحرانی جدول که توسط مکینون پیشنهاد شده اند، مقایسه کرده و اگر قدر مطلق این آماره حداقل بزرگتر از یکی از مقادیر بحرانی شود فرضیه صفر مبنی بر غیر ساکن بودن سری رد می شود و متغیرهای سری زمانی ساکن یا ایستا خواهند بود. در غیر اینصورت اگر آماره دیکی فولر تعمیم یافته کوچکتر از مقادیر تضمینی گردد متغیر های سری زمانی نا ایستا خواهند بود و باید با عمل تفاضل گیری ایستا شوند. البته منفی بودن مقدار آماره محاسباتی ضرورت دارد.

۲-۲- ۲- بررسی رابطه بلندمدت بر اساس آزمون کرانه

روش آزمون کرانه​ها (پسران و همکاران،۲۰۰۱) را که در مطالعات نمونه کوچک نیرومند است، برای بررسی وجود یک رابطه تعادلی بلندمدت در یک بردار هم​انباشتگی بین متغیرهای مدل مورد استفاده قرار می​گیرد. روش آزمون کرانه​ها صرفاً بر پایه آزمون والد (آماره F) در یک رگرسیون از نوع دیکی-فولر تعمیم یافته است، که برای آزمون معنی​داری سطوح، با وقفه متغیرهای تحت بررسی در یک مدل تصحیح خطای غیرمقید (UECM) استفاده می​شود. مدل تصحیح خطای غیرمقید برای لگاریتم شاخص قیمت مواد غذایی معرفی شده در معادلات پیشین، به صورت رابطه‌ی(۲-۲۱) نوشته می​شود:
(۲-۲۱)
اجزاء این معادله در قسمت​های پیش توضیح داده شد. توزیع مجانبی آماره F مورد بحث، تحت فرضیه صفر عدم وجود رابطه در سطح بین متغیرهای تحت بررسی( ) صرف نظر از اینکه متغیرهای توضیحی صرفا I(0)، صرفا I(1)، و یا دو به دو هم​انباشته باشند، غیراستاندارد است. همچنین روش آزمون کرانه​ها برای تحلیل هم انباشتگی فرض می​کند که بردار هم انباشتگی یکتا است.

۲-۲-۳-الگوی تصحیح خطا ()[۱۱]

وجود هم‌جمعی بین مجموعه‌ای از متغیرهای اقتصادی، مبنای آماری استفاده از الگوهای تصحیح خطا را فراهم می‌آورد. این الگوها در کارهای تجربی از شهرت فزآینده‌ای برخوردار شده‌اند. عمده‌ترین دلیل شهرت الگوهای تصحیح خطا آن است که نوسانات کوتاه‌مدت متغیرها را به مقادیر تعادلی بلندمدت آن‌ ها ارتباط می‌دهند (نوفرستی، ۱۳۷۸). این مدل‌ها در واقع نوعی از مدل‌های تعدیل جزئی‌اند که در آن‌ ها با وارد کردن پسماند ایستا از یک رابطه بلندمدت، نیروهای موثر در کوتاه‌مدت و سرعت نزدیک شدن به مقدار تعادلی بلندمدت، اندازه‌گیری می‌شوند. برآورد این مدل شامل دو مرحله است:
۱- مرحله اول شامل برآورد یک رابطه بلندمدت و حصول اطمینان از وجود رابطه بلندمدت میان متغیرهاست.
۲- مرحله دوم، وقفه پسماند رابطه بلندمدت را به عنوان ضریب تصحیح خطا استفاده کرده و رابطه زیر برآورد می‌شود:
(۲-۲۲)
که در آن و به ترتیب متغیرهای وابسته و مستقل الگو، عملگر تفاضل و جمله خطای برآورد رگرسیون با یک وقفه زمانی است. ضریب تصحیح خطا یعنی برآورد ضریب ، در صورتی که با علامت منفی ظاهر شود نشانگر سرعت تصحیح خطا و میل به تعادل بلندمدت خواهد بود. این ضریب نشان می‌دهد در هر دوره چند درصد از عدم تعادل متغیر وابسته تعدیل شده و به سمت رابطه بلندمدت نزدیک می‌شود (تشکینی، ۱۳۸۴).

۲-۳- جامعه آماری پژوهش

به منظور برآورد الگو از آمار سری زمانی سالیانه دوره ۱۳۸۹-۱۳۴۹ از اطلاعات کتابخانه بانک مرکزی و پایگاه آماری سازمان خوارو بار کشاورزی (FAO) و نشریه های مختلف سازمان گمرک جمهوری اسلامی ایران استفاده شد. همچنین کلیه مراحل تخمین تابع صادرات انجیر و بررسی آزمون های مربوط، توسط بسته های نرم افزاری Eviews5 و Microfit 4.1 انجام شد.

فصل سوم

نتایج و بحث

۳- نتایج تحقیق

۳-۱- نتایج تجزیه و تحلیل

پیش از بررسی مدل در مرحله اول ایستایی متغیرها بررسی می گردد. نتایج آزمون ریشه واحد دیکی- فولر تعمیمیافته (ADF) جهت بررسی ایستایی متغیرها در جدول (۳-۱) نشان داده شده است. این نتایج حاکی از آن است که تمامی متغیرها به جز متغیر صادرات- که با یک بار تفاضلگیری ایستا شدهاست- بقیه در سطح ایستا هستند

از نظر فرایندی نیز نتایج حاکی از آن است که در سال‌های اخیر بر تعداد متکدیان زن، کودک، جوان و متکدیانی که از نظر جسمی سالم‌اند افزوده شده است و حتی برخی افراد با نگاهی حرفه‌ای به این پدیده می‌نگرند که درآمد زیادی را نصیب آن‌ ها خواهد کرد.
به عبارت دیگر با پدیده «حرفه‌ای» شدن تکدیگری روبه‌رو هستیم و البته در بسیاری از موارد، باندهای مافیایی به سازماندهی این افراد می‌پردازند و در واقع بسیاری از متکدیان، مزدبگیران این باندهای مافیایی‌اند.
از نظر علت‌شناسی این پدیده باید متغیرهای اجتماعی همانند بیکاری، فقر و… را مهم‌ترین متغیرهایی دانست که به این پدیده دامن می‌زنند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
از نظر نتایج نیز تکدیگری یک تعامل اجتماعی میان کمک کننده و متکدی است که مقابله با آن از یک سو نیازمند برطرف کردن زمینه ساختاری است که این پدیده را به وجود آورده و از سوی دیگر تغییر نگرش جامعه نسبت به متکدیان و چگونگی کمک به افراد نیازمند است.
به عبارت دیگر از یک سو باید زمینه ایجاد اشتغال مناسب و با درآمد مکفی را در جامعه به وجود آورد تا همه افراد بتوانند از شغل مناسب برخوردار باشند و از سوی دیگر با ایجاد نظام‌های حمایتی، حمایت‌های لازم و کافی را برای آن دسته از متکدیانی که از روی اجبار به تکدیگری روی می‌آورند، فراهم کرد و در عین حال نگرش‌های جامعه را نسبت به تکدیگری و نحوه کمک به افراد مستمند تغییر داد.
البته سال‌هاست که دستگاه‌هایی در این زمینه فعال هستند، اما به دلیل تبدیل شدن تکدیگری به یک مسئله اجتماعی و همچنین فقدان هماهنگی‌های لازم میان دستگاه‌های متولی و بعضا عدم اختصاص اعتبار لازم، اقدام‌های یاد شده چندان قرین موفقیت نبوده است.
بنابر آنچه گفته شد پیشنهاد می‌شود:
۱- برآورد آماری دقیقی از وضعیت متکدیان در کشور از طریق تدوین‌ساز و کارهایی محاسبه شده انجام شود که بر اساس آن بتوان تصویری درست از وضعیت تکدی در کشور داشت.
۲- ساختارهای اقتصادی به گونه‌ای اصلاح شوند که امکان ایجاد اشتغال به اندازه نیازهای جمعیت فعال وجود داشته باشد و پرواضح است که مهم‌ترین اقدام در این زمینه سرمایه‌گذاری است که البته خود مبتنی بر وجود امنیت سرمایه‌گذاری و سایر بسترهای لازم است.
عکس مرتبط با اقتصاد
۳- نهادهای حمایتی و تأمینی به گونه‌ای تقویت و اصلاح شوند که اولا به راحتی بتوانند جمعیت نیازمند را زیرپوشش قرار دهند و ثانیا میزان حمایت‌ها به اندازه‌ای باشد که امکان یک زندگی معمولی را برای نیازمندان فراهم کند.
۴- دوره‌های مهارت‌آموزی توسط سازمان‌های متولی به گونه‌ای تقویت و ساماندهی شوند که امکان حضور افراد متقاضی را فراهم کند و در عین حال مهارت‌هایی را به آن‌ ها بیاموزد که به واسطه آن‌ ها بتوانند ضروریات زندگی خود را تأمین کنند.
۵- نهادهای متولی امور فرهنگی، تلاشی سازمان‌یافته، علمی و دقیقی انجام دهند تا بتوانند نگرش مردم نسبت به مقوله تکدیگری و نحوه کمک‌رسانی به متکدیان را به گونه‌ای تغییر دهند که زمینه سودجویی و اخاذی در این قالب از میان برود و در عین حال مردم را به مشارکت نظام یافته در جهت کمک به نیازمندان ترغیب کند و در این خصوص ائمه جماعات و جمعه و صدا و سیمای جمهوری اسلامی می‌توانند تأثیرگذار باشند.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

مبحث دوازدهم: سازمان بهینه سازی تکدی گری

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه به مرور زمان، گدایان قدیمی و کم حوصله در همان حوزه کاری قبلی خود استقرار پیدا کرده اند و به شکل گدایان ثابت یک منطقه یا متکدیان حرفه ای نابینا و علیل باقی مانده و تازه کارها، به دنبال روش های جدید رفته اند در ادامه توضیحات خود این طور می گوید: «در این سیستم، تکدی گری وارد نظام پیچیده تری می شود، نظامی که در آن شبکه های وسیع سوء استفاده افراد را از سنین مختلف به کار می گیرند و با سازماندهی و هدایت آنها سودکلان به جیب می زنند و به دنبال بررسی ریشه های تکدی و در پی یافتن محل تجمع و استقرار متکدیان، اغلب به این سازمان های مافیایی می رسیم، افراد حاشیه نشینی که به دلیل فقر و نیاز، تبدیل به آلتی در دست سودجویان می شوند.».
دکتر علیزاده که خود چندین سال در ستاد طرح جمع آوری و ساماندهی متکدیان فعالیت داشته و تحقیقات گسترده ای در این زمینه انجام داده است، خاطرنشان می کند:«حضور وسیع کودکان در سنین بسیار پایین و در شرایط بدآب و هوایی و با نامناسب ترین وضعیت ظاهری، آن هم کودکانی که ضعف و ناتوانی جسمی و یا بیماری هم بر آنها غالب شده و اغلب به هر طریق ممکن می کوشند تا پولی به دست بیاورند، از راز این نظام مخوف پرده بر می دارد لذا اصرار و پافشاری آنها، شاید یکی از همان روش های نوینی است که کارفرمایان براساس روان شناسی اجتماع آن را ابداع کرده اند.»
وی می گوید: «وقتی کودکی به شما التماس می کند و گاه اشک هم می ریزد، چیزی در عمق وجودتان تحریک می شود و گاه حتی فقط برای خلاصی از این فشار، پولی به او می دهید، تا رهایتان کند، آنها شما را وادار می کنند بخاطر نجات آنها از کارفرمای خشن و زورگو چیزی به آنها بدهید و از لحاظ عاطفی هم خود را توجیه کنید و فروشندگانی که گدایی می کنند، نه فقط به این شیوه های آشکار، بلکه در پوشش مشاغل کاذب نیز جزو متکدیان سازماندهی شده تلقی می شوند و متکدیانی که اجناس بنجل و بی ارزش می فروشند و افراد را وادار می کنند برای توجیه عملشان چیزی از آنها بخرند نیز از آن دسته اند. و آن دسته از افراد که خانوادگی راه می افتند و چیزی از هنر بدوی شان مایه می گذارند و آهنگی می نوازند، و به شکل رمانتیک بازو به بازوی همسرشان قدم می زنند نیز همان گداهای قدیمی خودمان هستند که حالا بزک شده اند».
دکتر علیزاده می گوید: «مردم بخاطر جنبه های انسان دوستانه و حتی گاهی به دلایل مذهبی، به این افراد کمک می کنند، بعضی با نیت صدقه، و به قصد خیر، در واقع تن پروری و فساد این قشر را تقویت می کنند. اما این مسئله توجیهی بر این نیست که مسئولان از تلاش و کوشش خود برای جمع آوری متکدیان دست بردارند و یا در این کار ضعیف عمل نمایند.

مبحث سیزدهم: آسیب دیدن فرهنگ کار در جامعه

فعالیتهای درآمدزا و کار در جامعه هر کدام تعریف مشخص و جداگانه ای دارد. برخی مشاغل در جامعه رسمیت ندارد و اگر کسی وارد آن شود مردم و جامعه به عنوان تکدی به آن نگاه می کنند.
مرتضی طلایی رئیس کمیسیون فرهنگی ، اجتماعی شورای شهر تهران در گفت وگو با خبرنگار کیهان با بیان مطلب فوق بین شغل و آسیب اجتماعی تفاوت قائل می شود و برخلاف نظردکتر علیزاده می گوید: وقتی بچه ای در سه ماه تعطیل تابستان برای خرج تحصیل گل فروشی و یا دست فروشی می کند، نمی توانیم بگوییم او به نوعی گدایی می کند در این مورد باید گفت بازار کار محدود است و با توجه به اینکه نرخ بیکاری هم بالاست، لذا دستفروشی را نباید نوعی گدایی محسوب کرد.
وی با اشاره به اینکه فرهنگ کار در جامعه دچار آسیب شده است خاطرنشان می کند: وقتی ما برای کارهای بنایی، نظافت شهری و… از کارگران افغانی و پاکستانی استفاده می کنیم در واقع به تبلیغ فرهنگ کار تجملاتی و تشریفاتی می پردازیم و لذا می بینیم کار یدی فراموش شده است و منزلت خود را از دست داده است. که برای حل این مشکل باید به کاریدی در جامعه بها دهیم و برای آن ارزش قائل شویم تا افراد تن پرور و تنبل دست از تکدی گری بردارند.
وی تنها راهکار حل معضل متکدیان را مدیریت یکپارچه شهری می داند و می گوید: دستگاه های مسئول باید با حفظ هویت سازمانی خود در تابعیت کنترل عملیاتی مدیریت شهری قرار گیرند و زیرنظر شورای شهر مسائل را حل و فصل کنند و هر کس به تنهایی راه خود را نرود.

مبحث چهادهم: بهزیستی تنها متولی متکدیان نیست

اما سیدحسن موسوی چلک مدیرکل امور آسیب دیدگان اجتماعی در سازمان بهزیستی کشور در گفت وگو با گزارشگر کیهان با استناد به مصوبات قانونی شورای عالی اداری در مورد متکدیان به حیطه کاری و وظایف سازمان بهزیستی در مورد ساماندهی و جمع آوری آنها اشاره می کند و
می گوید: «بهزیستی فقط مسئول رسیدگی به امور متکدیان بی سرپرست، معلول و سالمند

محمد ابن اسحاق گوید خرمیان دو گروهند، خرمیان اول که نامشان محمره بود ودر اطراف کوهستان میان آذربایجان، ارمنستان، اهواز… پراکنده، و مجوسانی بودند که به این کیش گرویده و بلقطه[۳۰۶] شهرت یافته و رئیسشان مزدک باستانی(قدیم) است، و او آنان را وادار می کرد که به لذائذ و شهوترانی و خوردن و نوشیدن و مواسات و آمیزش با هم گرایند و به­همدیگر زورگویی و استبداد نداشته باشند و کسی را از آمیزش با زن مرد دیگر باز ندارند با این وصف به کردار نیک ترک آدمکشی و آزار نرساندن به دیگران معتقد بوده و هنگامی را که میهمانی بخانه می­خواندند هیچ روی گردانی از خواسته های او (هرچه باشد) نمی­کردند و همین رویه را مزدکی داشت که در دوران قباد پسر فیروز، ظهور کرده و انوشیروان وی را با پیروانش به قتل رسانید [۳۰۷].
ابومنصور بغدادی (متوفای ۴۲۹) در کتاب الفرق بین الفرق می­گوید: خرمیه دو صنف اند، صنفی از ایشان پیش از دولت اسلام بودند مثل مزدکیه که محرمات را حلال کردند و پنداشتند که مردم در اموال و زنان شریکند، و فتنه این قوم دوام یافت تا آنکه انوشیروان در زمان خود ایشان را کشت. صنف دوم خرمدینانی هستند که در دولت اسلام ظهور کردند و ایشان دو فرقه اند بابکیه و مازیاریه و هر دو معروف به محمره اند[۳۰۸].
خرم دینان اعقاب مزدکیانند ، اما به حکم نشر روز افزون اسلام، این فرقه نتوانستند اتحاد خود را حفظ کنند و پراکندگی در آنها ایجاد شد. از طرف دیگر رنگ دین اسلام در آن ظاهر شد. نزدیکی دو دین بجایی رسد که گروهی از مورخان[۳۰۹] خرم­دینان را فرقه ای از غلات شیعه دانستند[۳۱۰].

۴-۴-۱: بابک خرمدین

ابن ندیم از واقد بن عمرو تمیمی روایت می کند:
رئیس خرمیان بابکی بابک خرمی است و او به پیروان خود می گفت : خدا منم و در مذهبش ، کشتن و تصرف در اموال دیگران و جنگ و بریدن گوش و بینی روا بود. در حالیکه پیش از او خرمیان به چنین کارهایی آلودگی نداشتند.
پدر بابک روغن فروش بود به مرز آذربایجان آمد و در دهکده ای اقامت نمود. در آن دهکده با دختری که از یک چشم کور بود رابطه نامشروع داشت تا اینکه بالاخره وی را از پدر دختر خواستگاری نمود و او را بزنی پذیرفت. حاصل این ازدواج بابک بود. پدر بابک از دنیا رفت. وی با مادرش در سختی زیست می کردند. جاویدان تصادفا شبی در دهکده آنان اقامت می کند و درمی یابد که بابک شخص زیرکی است و او را با خود بهمراه می برد و به مادرش قول می دهد که هر ماه ۵۰درهم مواجیب به اوبدهد. در منزل جاویدان ، بابک و همسر جاویدان با هم رابطه غیر مشروع دارند. پس از مرگ جاویدان ، همسر وی به مردم می گوید روح جاویدان در بابک است و مردم گرد وی جمع می آیند. همسر جاودان نیز بطور رسمی و در حضور مردم زن بابک می گردد[۳۱۱].
بابک در سال ۲۰۰ هجری به نام آیین خرم دینان و برای ادامه نهضت جاویدان مزدکی برخاست. به زودی پیروان او بسیار شدند و عده زیادی از کشاورزان و روستاییان به یاری او برخاستند. در این سالها مامون(۱۹۸-۲۱۸) خلیفه سر گرم گرفتن گرفتاری های خود بود. مساله ولایت عهدی حضرت رضا(ع) و توطئه هایی که ایرانیان بر ضد خلیفه کرده بودند، مشغول بود [۳۱۲] در هر حال به سبب اقامت مامون در خراسان و دوری او از بلاد عراق و آذربایجان بابک در آن حدود اندک اندک پیشرفت بسیار داشت. بر قلعه ای چند در آن حدود دست یافت و چند بار نیز لشکر خلیفه را در هم شکست. عاقبت بعد از مامون چون معتصم در دفع وی به جد ایستاد افشین ، سردار تازه مسلمان شده را مامور سرکوب وی کرد. افشین راه آذربایجان در پیش گرفت، بابک به تئوفیل، امپراتور بیزانس نامه نوشت و او را دعوت به تسخیر بلاد مسلمانان نمود. اما قبل از هر اقدامی که تئوفیل انجام دهد افشین، بابک را به دام انداخت و وی را در صفر۲۲۳ نزد معتصم فرستاد. معتصم وی را کشت. هنوز گرد و غبار ماجرای بابک به کلی ننشسته بود که مازیار با یاران خود ( سرخ علمان) از طبرستان برخاست و آیین خرمی پیش گرفت[۳۱۳].
آن‌ طوری‌ که‌ از تمام‌ منابع‌ برمی‌آید مذهب‌ وی‌ آمیزه‌ای‌ از عقاید و آراء مختلف‌ بوده‌ است‌ و به‌ همین‌ جهت‌ پیروان‌ ابومسلم‌ و المقنّع‌ را نیز به‌ خود جلب‌ نمود و صریحاً به‌ این‌ نکته‌ توجه‌ داده‌ می‌شود که‌ یکی‌ از پایه‌های‌ مسلک‌ وی‌ عقاید زردشتی‌ بوده‌ است‌ و جزئیات‌ تعلیمات‌ او نیز این‌ نکته‌ را تأیید می‌کند: مثل‌ ایمان‌ به‌ دو اصل‌ نور و ظلمت‌، تقدیس‌ آتش‌، پاکی‌ و پاکیزکی‌، اجازه‌ی‌ ازدواجِ با مادر و خواهر و دختر و نیز عقیده‌ به‌ وجود فرشتگان‌[۳۱۴].
با ترکیب و سنجش گفتار های نوبختی و ابن ندیم و مقدسی و شهرستانی اصول دین خرمی یا نومزدکیان را می توان به شرح زیر منظم کرد:
جهان شناسی: ۱٫ اعتقاد به دو اصل روشنی و تاریکی ۲و تاریکی به عنوان روشنی که مسخ و فاسد شده است.
فلسفه مذهبی: ۱٫انکار اینکه خدای بزرگ ایزدی فعال در امور این جهان است.۲ . وحدت همه تجلی های ایزدی در پیغمبران و رسولان و فرشتگان ۳و غیبت و رجعت ائمه ایزدی ۴٫ تداوم وحی ۵٫ معرفت امام به عنوان جوهر دین( که دال بر اسقاط تکالیف شرعی است)۶٫ اعتقاد به تاویل کتابهای مقدس برای دریافت باطن آنها۷٫ حلول روح ایزدی در ابومسلم و بیمرگی او.
معاد : ۱ انکار روز رستاخیز و ثواب و عقاب ۲٫ اعتقاد به تناسخ به عنوان مفهوم واقعی رستاخیز
اخلاق :۱٫ نهی خونریزی مگر به هنگام قیام دینی ۲٫ مدارا با نظرات دینی افراد به شرط عمومی ایمان ۳٫ نیکی و خیر اندیشی در حق دیگران ۴٫ کامجویی به شرط پرهیز از آزار دیگران.
آداب دینی : ۱ اهمیت طهارت و پاکیزگی ۲٫ بکار بردن شراب و نان در مراسم زناشویی و ببیعت و غیرآن ۳٫ آغز انجمن دینی با تبرک جستن از پیشوایانن روحانی۴٫ نماز [۳۱۵] .

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۴-۵: بهآفرید

بهآفرید فروردینان یعنی بهآفرید پسر فروردین از اهل زوزن بود و در ده سیراوند از توابع خواف، ظهور نمود. از زمان تولد وی اطلاعی نداریم. وسیله تحقیق آن از مصادر موجود، میسر نیست. بهآفرید چنانکه مورخان تصریح نموده اند زرتشتی بود. نام وی ونام پدر وی نیز موید این مطلب است.
در همین زوزن که زادگاه بهآفرید است آتشکده مهمی که آتش آن را از آذربایجان آورده بودند وجود داشت. ولی چون ناحیه خراسان مانند بیشتر نواحی ایران در دست عاملان عرب بود و از ایرانیان مسلمان و عربهایی که به مرور از سرزمین های عرب نشین به ایران می آمدند در شهرهای این ملک مسکن می گزیدند، در این ناحیه تعالیم اسلامی نشر می یافت ، ظاهرا بهآفرید از اصول و آراء مسلمین بی­اطلاع نبوده است[۳۱۶].
همچنین به روشنی نمی­توان گفت که بهآفرید مذهب خود را در چه سالی آشکار کرد. اما گفته اند وقتی ابومسلم به نیشابور آمد موبدان و مغان درباره بهآفرید و بدعتی که در زرتشتی نهاده بود با او سخن گفتند و می­دانیم که ابومسلم در سال ۱۳۱ق به نیشابور آمد[۳۱۷]و ظاهرا بهآفرید از هرج و مرج[۳۱۸] حوالی سال۱۲۹هـ.ق در ناحیه خراسان استفاده کرده، به دعوت برای باورهایش پرداخته است.

۴-۵-۱: باورها و سرانجام وی

بهآفرید که زرتشتیان را به علت احکام سخت، “دین گریز” یافته بود، قصد کرد اصلاحاتی در دین زرتشتی پدید آورد. دستورهای او عموما جبنه اجتماعی و عملی دارد تا ساحت نظری و استدلالی.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
چنانکه مآخذ نشان می دهد مذهب بهآفرید حد میانه ای بین اسلام و زرتشتی گری بود.[۳۱۹] ابن ندیم گوید بهآفرید عقیده مجوسیان را داشت و پنج نماز بی سجده، در حالی­که به سمت چپ قبله توجه می­کرد، ادا نموده و فالگوئی هایی داشت و مجوسان را بمذهب خود می خواند. انبوهی از مردم به وی گرویستند و این مطلب را ابراهیم بن عباس صولی(۱۷۶-۲۴۳)[۳۲۰] در کتاب الدوله العباسیه آورده است[۳۲۱].
اما طبق گزارش بیرونی بهآفرید خود را به نوعی معرفی کرده است، گویی که پیامبری از سنخ ادیان سامی است. بیرونی گوید گمان او این بود که خداوند پنهانی به وی وحی نازل می کند ، هفت نماز برای اتباع خود واجب گردانید ، نمازهایی در توحید خدا، در خلقت آسمان و زمین، در خلقت جانوران و روزی ایشان ، در مرگ ، در رستاخیز و روز شمار، در باب اهل بهشت و دوزخ و آنچه برای ایشان آماده شده ونمازی در ستایش اهل بهشت[۳۲۲].
شهرستانی در گزارش خود تابعان بهآفرید را دشمن ترین مجوس می شمارد و عقایدی از ایشان را ذکر می کند که تاحدودی رنگ تعالیم اسلامی در آن مشاهده می گردد. وی می­گوید: بهآفرید آتش پرست بود، آنگاه ترک آتش پرستی کرد و مجوس را از آتش پرستی مانع آمد. مادران و دختران و خواهران را بر ایشان حرام گردانید و خمر را حرام ساخت و فرمود ایشان­را که چون روی به آفتاب کنند وقت سجده بر یک زانو نشینند… واین طایفه دشمن ترین مردم اند نسبت به مجوس[۳۲۳]. بهافرید دستور داد کابین زن از چهارصد درهم تجاوز نکند. دستورداد هفت یک دارایی یا عایدی را یکبار در عمر خارج کرده و آن را برای تعمیر راه­ها و اصلاح پل ها و ساختن کاروان سراها و حفظ کسانی که به مرض دائم دچار شده اند، و بخشیدن به محتاجان و کارهای خیر دیگر بکار برند[۳۲۴].
غلامحسین صدیقی درباره اینکه بهآفرید تحت تعالیم اسلام بوده می­گوید: بیشتر اصلاحاتی که در دین وی مشاهده می­کنیم، نزدیکی خاصی با تعالیم اسلام دارد. منع ازدواج با محارم، حرام کردن شراب و نهی مردار خواری و خروج بهری از دارایی برای کارهای خیر، از اموری است که میان مسلمانان نیز معمول بوده است. لذا اگر بگوییم که بیشتر اصلاحات بهآفرید تحت اثر تعالیم اسلامی قرار گرفته و دین اسلام بطور غیر مستقیم نفوذی در روح و فکر وی کرده و جنبش وی در باطن، علل و اسباب اجتماعی داشته است، بی راه نگفته ایم[۳۲۵] .
درباره عقاید بهآفریدیه بعضی مانند ابن ندیم، نوشته اندکه اسلام بر او عرضه کردند و پذیرفت لکن چون کاهنی پیشه کرد اسلام او پذیرفته نیامد. و بیرونی گفته که وی برای اصلاح آیین مجوس برخاسته است . لذا از نظر مسلمانان وی کافر و از دیدگاه زرتشتیان اهل بدعت بود. اینها سبب شد که مسلمانان و مجوسان از قیام او خشمگین و ناراضی شوند[۳۲۶] و در وقتی که ابومسلم به نیشابور آمد مخالفان بهآفرید به ابومسلم متوسل شدند و موبدان و هیربدان زرتشتی اجتماع کردند و اورا به دستورهای تازه بهآفرید آگاه ساختند و گفتند او دین شما و ما را هر دو فاسد کرد[۳۲۷] و از وی خواستند او را بگیرد و ایشان را آسوده گرداند. ابومسلم دو نفر سوی او فرستاد، برو اسلام عرضه کردند، ایمان آورد و لکن دست از پیشگویی برنداشت. ابومسلم امر به کشتن وی کرد و او را در باب الجامع نیشابور به دار آویختند[۳۲۸] . مقابله ابومسلم با بهآفرید به سود موبدان و مغان تمام شد و بدین­سان بود که بدعتی زرتشتی به دست سردار خراسانی نابود گشت.
بالاخره آن­که یاران باقیمانده از بهآفرید و گروهی از زتشتیان سیستان در کنار پیامبری جدید بنام استاذسیس گردآمدند. اخبار اسلامی (که طبعا اخبار دشمن این گروه محسوب می‌شد) فقط حاکی از این هستند که استاذسیس ادعای پیغمبری کرده و در هرات و خراسان باعث آشوبهایی مذهبی گشته و به شیوه ناصالحی می‌زیسته و در پایان زندگی خود به راهزنی اشتغال داشته است[۳۲۹].

۴-۶: ابومسلم

بیشتر منابع او را ایرانی دانسته اند ونامش را بهزادان و نام پدرش را ونداد هرمز ضبط کرده اند . نسب نامه ایی که برایش نوشته اند او را از نژاد شیدوش پسر گودرز یا رهام پسر گودرز معرفی می کند. بعضی نیز او را از فرزندان بزرگمهر بختگان شمرده اند. زندگی کودکی او در تاریکی پندارها و افسانه ها فرورفته است.[۳۳۰] در زمانی که کار رهبری عباسی را آغاز کرده کنیه ابومسلم و نام عبدالرحمان بن مسلم را انتخاب کرده است. بنابراین وی وابسته به هیچ طایفه عربی نبوده است، این مسئله برای ایرانیان می توانست جاذبه خاصی داشته باشد. برای قبایل عربی نیز که به جان هم افتاده بودند ، پذیرش رهبری که وابسته به هیچیک از قبایل نباشد و به شمشیر خود متکی باشد ، در آن شرایط دشوار، قابل قبول تر بوده است[۳۳۱].
حوالی سال ۱۲۴ هجری در زندان بود. چون از زندان رهایی یافت ، نزد ابراهیم امام رفت. ابراهیم وی را بیازمود و به خراسان فرستادش تا کار بنی عباس را که از یک چند باز در آنجا آغاز شده بود بدست گیرد. در این موقع در حدود ۱۹ سال سن داشت. در خراسان کار او پیشرفت کرد و در زمستان سال ۱۲۹ دعوت خویش را آشکار نمود و تمام دشمنان بنی امیه بدو پیوستند[۳۳۲] در این زمان حکومت خراسان از سوی امویان در اختیار نصربن سیار بوده است.
ابومسلم را مردمی خوش سیما و گندم گون و کوتاه قامت وصف کرده اند که آهسته سخن می­گفت و اندک می­خندید و فتوحات بزرگ یا حوادث ناخوشایند اظهار سرور یا دلتنگی نمی­کرد. با آنکه او را مردی دور اندیش، دلیر، بی طمع و جوانمردانه خوانده­اند ولی ارقام شگفت آور از کسانی که در جنگ با او کشته شدند نقل شده است[۳۳۳]. بیش از صد هزار نفر را چنان که خود گفته به هلاکت رسانیده بود. شعر بسیار به یاد داشت و به تازی و پارسی خوب سخن می­گفت، در کارها بسیار دانا بود.[۳۳۴]

۴-۶-۱: زمینه ­های جنبش و باورهای وی

ظلم و جور خلفای اموی فضایی برای انتقاد و جنبش مردمی بوجود آورد. بسیاری از داعیان و یاران آل محمد که پنهانی برای خاندان ” عباس” فعالیت می کردند، در عراق پیشرفتی نداشتند. اما دنباله دعوت کیسانیه و هاشمیه (از جمله ی نهضت های شیعی) که تمایلات باطنی، و اعتقاد به حلول و تناسخ داشتند با تشویق ابراهیم امام در خراسان پیشرفت نمودند. ابراهیم امام فرزند محمدبن علی عبدالله بود که خود را وارث حق ابوهاشم[۳۳۵] پسر محمد حنفیه می دانست. ساکنان خراسان، مبادی شیعه در باب امامت را باعقاید کهن خود، فره ایزدی، سازگارتر دانستند و لذا به این جنبش های شیعی روی خوش نشان دادند. آنچه اهمیت داشت بر اندازی حکومت وقت بود لذا رهبران جنبش­ها دست هر گروهی را برای ساقط کردن بنی امیه می­فشردند. بدین­گونه بود که ظلم بنی امیه[۳۳۶] ، غلاه و اهل تناسخ و گروهای دیگر حتی با باورهای مزدکی را در راهی یگانه با هم، همسو کرده بود.
ابومسلم از نظر ابراهیم امام شخص مورد اعتمادی بود و شاید هیچکس بهتر از ابومسلم نمی­توانست به آن خوبی بنی امیه را برای همیشه ساقط گرداند.[۳۳۷] بعضی سعی کرده ­اند وی را شیعه آل­علی معرفی نمایند. بی­اعتنایی وی به منصور که سر انجام موجب هلاکتش شد نیز از همین رهگذر می­دانند. ولی رضایت و حتی اقدام او در قتل ابوسلمه خلال که به تشیع متهم بود، تا اندازه زیادی احتمال شیعه بودنش را ضعیف می­ کند. افسانه ها او را خانه زاد عیسی بن معقل عجلی شمرده اند و شاید تصور شیعی بودنش نیز از همین جا سرچشمه گرفته باشد. در ابومسلم نامه­های عهد صفوی نسب او را به اولاد علی (ع) رسانیده اند و این همه قطعا مجعول و ساختگی است. [۳۳۸]
با این وجود شیعیان آل علی به ابومسلم کمک کرده اند اما این دلیل بر شیعی بودنش نیست چرا که وی باشیعیان بخارا نیز بسیار درگیر بود. هم در شیعه بودنش جای شک هست و هم در سنی بودنش. گویی کتمان و راز پوشی معروف او بر همه مظاهر زندگانیش نیز سایه افکنده است. به هر صورت ابومسلم هر کیش و مذهبی که داشته اقدام بزرگ او در فراهم آوردن مقدمات استقلال ایران پس از حمله عرب است [۳۳۹] .
علاوه بر آن ، نتیجه اقدام ابومسلم را در بر انداختن به­آفرید وپیروان او بیشتر به سود مجوسان دانسته اند تا به نفع مسلمانان. و آن را علاقه ی ابومسلم به کیش گبران و توجه او به جلب زردشتیان شمرده اند .مورخان نوشته اند که او در حفظ آیین مجوس ، لااقل بقدر آیین مسلمانی می کوشیده است. ابن ندیم می گوید: کسانی بودند که تعصب زیادی برای مجوس و دولت و فرمانروایی مجوسیان داشته و کوشش می کردند که آنها دوباره به سر کار آیند و گاهی پنهان و آشکار موجب حوادث ناگواری در اسلام می شدند. گویند ابومسلم نیز هواخواه آنان بوده است و در این زمینه کار می­کرد و سبب نابودی­اش شد[۳۴۰].
برخی مستشرقان همچون فرای معتقدند که برای اقدام ابومسلم بر ضد به­آفرید جز طرفداری از روحانیان زرتشتی ممکن است علت دیگری هم باشد، اینکه همانطور که پاسداران آیین زرتشت با بهآفرید مخالف بوده ­اند؛ ابومسلم نیز به عنوان قهرمان اسلام با وی مخالفت ورزیده است. بعضی می گویند مشکل بتوان ابومسلم را طرفدار زرتشتیان و یا ضد مسلمان شمرد و دلیل این امر ، گسترش اسلام در زمان ابومسلم است. ضمن آنکه بسیاری ایرانیان به طرفداری از بنی امیه بر ضد ابومسلم جنگ کرده اند مانند مردم بلخ ، ترمذ و طخارستان.[۳۴۱]
ابومسلم از این امر پروایی نداشته که عقاید اصولی ادیان دیگر را برای تحقق اهداف خود مورد استفاده قرار دهد و به برخی گروه های حکومت طلب امیدواریهایی ببخشد که چندان هم بی اهمیت نبودند. او از طرفی بهآفرید را برای جلب نظر زردشتیان قربانی کرد و از طرف دیگر اکثر دهقانان شرق ایران را دین اسلام دعوت نمود. وی در استفاده از ایده تناسخ در میان بوداییان شرق ایران تردیدی بخود راه نداد[۳۴۲].
ابومسلم عقیده داشت که هیچ رنگی با هیبت تر از رنگ سیاه نیست. بنا به گزارش طبری، ابومسلم بر سر غلام خود عمامه ها به رنگهای مختلف می­نهاد. وقتی غلام عمامه سیاه اندر بست و بیامد، ابومسلم چون او را بدید دلش برمید و بترسید. و بدانست که سیاه با هول تر بود، پس بفرمود که جامه‌ی سلطان بر لون سیاه کنند[۳۴۳] و مردمان را نیز فرمود که جامه ها و علم ها سیاه کردند. این سیاه جامگان بعضی اسب داشتند و بعضی خر نشسته بودند و برخران خویش بانگ می­زدند و مروان خطاب می­کردند چرا که مروان بن محمد خلیفه دمشق بود و حمار لقب داشت[۳۴۴].

۴-۶-۱: قتل ابومسلم

ابوجعفر منصور برادر سفاح، از وجود ابومسلم اظهار خشم و نگرانی می­کرد . چنانکه در تاریخ آورده اند دام فریبی در جلو او نهاد. منصور ابومسلم را به اصرار پیش خود آورد و او را اکرام کرد .به ابومسلم گفت برو استراحت کن تا فردا باهم دیدار کنیم. روز دیگر منصور به چند نفر گفت که وقتی دست بر هم زدم بیایید و ابومسلم را بکشید. آنگاه ابومسلم در مجلس منصور حاضر شد. منصور به او گفت آن شمشیر که در لشگر عبدالله یافتی کجاست؟ ابومسلم شمشیری در دست داشت گفت این است، منصور شمشیر را از وی گرفت. سپس منصور شروع به توبیخ کردن وی نمود و تک تک گناهان وی را برشمرد. ابومسلم عذر خواهی می کرد و برای هر یک توجیهی ذکر می کرد. ابومسلم در آخر گفت که یا امیرالمومنین با مثل من اینچنین سخنها نگویند با زحمتی که جهت دولت شما کشیده ام. منصور خشمگین شد و گفت آنچه تو کردی اگر کنیز سیاه بودی همین توانستی کرد. ابومسلم گفت این سخنان را بگذار که من جز از خدای از کس دیگر نترسم . منصور دست بر هم زد وآن جماعت بیرون جستند و ابومسلم را کشتند[۳۴۵] . قتل ابومسلم بدست منصور در شعبان سال ۱۳۷در رومیه ی مدائن بوده است[۳۴۶].

۴-۶-۲: پس از ابومسلم

خروج ابومسلم را آغاز رستاخیز ایران می توان به شمار آورد. در حقیقت ابومسلم با بر انداختن حکومت جبار بنی امیه، رویای برتری نژاد عرب را از پیش چشمان خواب آلود تازیان محو کرد. به هر حال وی دستخوش طعمه و آز عربان گشت . اما خاطره­ی او مانند یادگاری مقدس همواره در دل ایرانیان باقی ماند. اندیشه او اندیشه استقلال و آزادی ایرانیان، اندیشه احیای رسوم و آیین کهن، پیروان و دوستان او را همچنان بر ضد تازیان بر می انگیخت. به­همین جهت نهضت ها و قیام هایی که پس از مرگ ابومسلم و برای خونخواهی او رخ داد صبغه­ی دینی داشت. سنباد آهنگ ویران کردن کعبه داشت، استادسیس دعوی پیامبری می­کرد و مقنع دعوی خدایی.[۳۴۷]
ثمره این قیام ابومسلم آن شد که فرهنگ و تمدن ایرانی در حکومت اسلامی چندان نفوذ کرد که ایرانیان نه تنها در محیط سیاسی و اجتماعی قدرتی بسیار یافتند بلکه در عمل این حکومت را تا دیرگاه قبضه کردند و نیز در ایران باستقلال حکمروایی نمودند[۳۴۸]. در هر حال عقیده‌ به‌ تناسخ‌ توأم‌ با نظریه‌ی‌ فیض‌ «ارباب‌ معرفت‌ و کشف‌» است‌ که‌ به‌ عنوان‌ پایه‌ی‌ اصلی‌ نهضتی‌ مذهبی‌، یعنی‌ مذهبی‌ که‌ بر اساس‌ عقیده‌ به‌ ادامه‌ی‌ حیات‌ ابومسلم‌ استوار گشته‌ بود، ذکر می‌گردد؛ ولی‌ چیزی‌ که‌ هست‌ درباره‌ی‌ این‌ فرقه‌ نیز اخبار و اطلاعات‌ فقط‌ از طریق‌ اسلامی‌ یعنی‌ از طریق‌ مخالفان‌ این‌ فرقه‌ به‌ ما رسیده‌ است‌ و همین‌ امر سبب‌ شده‌ که‌ در اینجا نیز مثل‌ اغلب‌ موارد تاریخ‌ ادیان‌ و مذاهب‌ فقط‌ یک‌ تصور مبهمی‌ داشته‌ باشیم‌. تنها چیزی‌ که‌ در هر حال‌ واضح‌ است‌ این‌ است‌ که‌ این‌ جنبش‌ بر اثر سرخوردگی‌ از رفتار عبّاسیان‌ به‌ وقوع‌ پیوسته‌ است‌ و بانی‌ آن‌ عطا حکیم‌ (از کزه‌ نزدیک‌ مرو) می‌باشد. شغلش‌ گازری‌ و مدّعی‌ این‌ بوده‌ که‌ همان‌ «فیض‌ روحی‌ الهی» که‌ قبلاً در پیکر آدم‌ و نوح‌ و عیسی‌ و غیره‌ حلول‌ نموده‌ است‌ در پیکر ابومسلم‌ نیز منزل‌ یافته‌ و مقاوم‌ وی‌ را والاتر از مقام‌ پیغمبر اسلام‌ (ص‌) برده‌ است‌ و پس‌ از مرگ‌ ابومسلم‌ این‌»نیروی‌ الهی‌» در کالبد خود ابن‌ هاشم‌ به‌ عنوان‌ آخرین‌ حامل‌ واقعی‌ آن‌ حلول‌ نموده‌ است‌. متناسب‌ با این‌ عقیده‌ نیز پیروان‌ وی‌ در مقابل‌ او (یعنی‌ در مقابل‌»خدای‌» خود) به‌ سجده‌ می‌افتادند؛ ولی‌ وی‌ که‌ از یک‌ چشم‌ نابینا بود و منظر بسیار نازیبایی‌ داشت‌ پیوسته‌ به‌ این‌ دلیل‌ که‌ مردم‌ تاب‌ لمعان‌ سیمای‌ وی‌ را ندارند نقاب‌ زرین‌ (یا سبز رنگی‌) بر چهره‌ی‌ خود می‌زد (این‌ تصور که‌ در بین‌ توده‌های‌ دیگر از این‌ قبیل‌ نیز متداول‌ بود سبب‌ شد که‌ بعداً تمثال‌ پیغمبر اسلام‌ حضرت‌ محمد (ص‌) به‌ صورتی‌ نقابدار ترسیم‌ می‌شد تا اینکه‌ مردم‌ مجبور به‌ تصویر سیمای‌ آن‌ حضرت‌ نباشند). در هر حال‌ این‌ مدّعی‌ نبوت‌ به‌ مناسبت‌ نقاب‌ (قَناع‌) مذکور المقنّع‌ (نقاب‌دار) نامیده‌ شد و ظاهراً پیروان‌ زیادی‌ به‌ خصوص‌ از بین‌ زارعان‌ داشت‌ که‌ نیز بر اثر معجزه‌ی‌ ساختگی‌ او (طلوع‌ ماه‌) سخت‌ به‌ وی‌ پابند شده‌ بودند[۳۴۹] در حوالی سال ۱۶۳ هجری این جنبش نیز شکست خورد. پس از آنها سرخ جامگان نیز قیام کردند که با شکست رو به رو شدند.
نخستین مرحله فعالیت های مقنع به عنوان یک مبارز سیاسی که چندان هم نپایید زمانی بود که خود را پیامبر خواند. تاریخ این رویداد مشخص نیست. زمان این شورش احتمالا سال ۱۴۱ هجری بوده است. تعالیم او بر پایه آراء اندیشه های مزدکیه بنیاد یافته بود. او پیروانش را به مبارزه گسترده با نابرابری سیاسی و اقتصادی علیه فرمانروایی خلفای عرب می‌خواند. همچنین وی یاد ابومسلم را تقدیس میکرد و او را از انبیا می‌دانست و همه عبادتهای مذهبی نماز و روزه و زکات را حذف کرد[۳۵۰].
عکس مرتبط با اقتصاد

فصل پنجم:

روحانیّت زردشتی و رویارویی با مسأله­ی

تغییرِ دین زردشتیان

حمله­ی مسلمانانِ عرب به ایران زمین زمینه ساز تغییرات فرهنگی و دینی بسیاری گردید. از سوی اسلام معانی و مبانی خود را عرضه می­کرد و از دیگر سو ایرانیان از سخت­­گیری های دینی و سیاسی موبدان آزرده خاطر بودند؛ این خود می­توانست زمینه تغییر دین زرتشتیان را مساعد کند. بنابراین خطر نابودی دین زرتشتی هر لحظه شدت می­یافت. دین یاران و در واقع ستون­های دینی می­بایست از طرق مختلف اعتقادی و یا با طرح مسائلی که تاکنون کمتر مطرح شده بودند به یاری دین خود می­رسیدند و از شکست این بنای کهن جلوگیری می­کردند.
در مواقع خطر نابودی و یا تزلزل در دین، بازخوانی سنت تاریخی، فقهی و کلامی می ­تواند بهترین چاره باشد. در این باز خوانی سنت­های فراموش شده یا کمتر مورد توجه قرار گرفته، می­توانند ذخایر گرانبهایی برای حفظ دین باشند. به عنوان مثال سنت موعودگرایی در دین زرتشتی تا حدودی توانست پاسخ گوی مومنینی باشد که در حیرت ناگهانی افول قدرت زرتشتی بودند. موعودگرایی به آنان فهماند که این ضعف در دین زرتشتی و عظمت در اسلام نوید بخش روزهای پایانی ظلمت و تاریکی است و به زودی، نور از مشرق آگاهی ظهور خواهد کرد.
خروج از دین یا همان ارتداد از منظر مومنان هر دینی مذموم و ناپسند است و عموما در ادیان برای مرتدین مجازات­هایی لحاظ شده است. البته بعضی از ادیان نسبت به نوکیشان یا تازه واردان دینی هم احکام تشویق کننده­ایی دارند. دین­یاران زرتشتی به تناسب زمان و ارتباط با مسلمین اندکی تغییر در سنت فقهی خود، پیرامون مسئله ارتداد، ایجاد کردند و توسط این سنت فقهی توانستند تا حدودی مانع از تغییر دین زرتشتیان شوند.
از سویی دیگر تنگدستی و فقر کثیری از مومنین زرتشتی را آزار می­داد و ممکن بود از شدت فقر به دامن اسلام پناه ببرند. دین­یاران با نبوغ خود روی این مسئله دست گذاشتند و بهترین عمل اخلاقی را کمک کردن به شخص بهدین عنوان نمودند. در ادامه مفصلا به ذکر مسائل گفته شده می­پردازیم.

۵-۱: مجازات و تحت فشار قرار دادن مرتدّان

۵-۱-۱: مرگ­ارزانی مرتد

روحانیّت زردشتی از همان روزگار پیش از اسلام، احکامی برای جلوگیری از تغییر دین زردشتیان و تحت فشار گذاشتنِ مرتدّان، تدوین کرده بود که خصوصاً در دوره­ ساسانی و در مواجهه با زردشتیانی که به مسیحیّت می­گرویدند، به شدّت اعمال می­گردید. البته، راجع به شدّت این احکام و نحوه­ مجازات مرتدّان، بین روحانیان زردشتی اختلاف­نظرهایی وجود داشته است، و عموماً مجازات و احکام مزبور، از زمانی به زمان دیگر و از مکانی به مکان دیگر و با توجّه به شرایط تغییر می­یافت. شدیدترین فتوی، مرگ­ارزانی مرتدّ بوده است:
«کسی که از دینی که بدان مُقرّ است، به دین دیگر رود، مرگ­ارزان[۳۵۱] است، زیرا دین بهدینی را همی رها بکند تا دین بدتر همی­گیرد. به سبب گرفتن دین بدتر، مرگ­ارزان همی­شوند. چه، آن دینی است که از راه ارث بدو رسیده است، پس خود بدان گناهکار نیست، و امروز که یکی دیگر گیرد، بدان گناهکار باشد».[۳۵۲]
ولی برخی روحانیان معتقد بودند که مرتدّ بلافاصله مرگ­ارزان نیست، بلکه مرتکب گناه تناپُل شده و تنها در صورتی مرگ­ارزان می­ شود که پس از گذشت یک­سال، همچنان در ارتداد خود باقی بماند.[۳۵۳] انعکاس این اختلاف­نظر در نامه­ی تنسر- و ضمن ذکر خدمات اردشیر ساسانی- دیده می­ شود:
«در روزگار پیشین، هر که از دین برگشتی حالاً عاجلاً قتل و سیاست فرمودندی، شهنشاه فرمود که چنین کس را به حبس باز دارند و علما مدّت یک­سال به هر وقت او را خوانند و نصیحت کنند و ادلّه بر او عرض دارند و شُبَه را زایل گردانند. اگر به توبه و انابت و استغفار بازآید، خلاص دهند، و اگر اصرار و استکبار او را بر استدبار دارد، بعد از آن قتل فرمایند».[۳۵۴]
به هر حال، اجرای چنین مجازات شدیدی حتّی در عهد ساسانی- که طیِ آن دستگاه دینی زردشتی به اوج اقتدار رسیده بود- پدیده­ای نادر بود و جز در مواقعی که حیثیّت شاهنشاهی و دین رسمی آن، در خطر جدّی بود، این مجازات جنبه­ عملی به خود نمی­گرفت؛ و در این موارد نیز، لازم بود تا دادگاه­هایی عالی بدین گناهان رسیدگی و تنها پس از طیِ مراحل مربوطه، اقدام به صدور حکم نمایند. مثلاً در زمان یزدگرد دوم، موبدی که به سبب دانش­ و تبحّرش در امر دین، «همگ­دین» لقب داشت، و زمانی در کار تعقیب و آزار نصارای ارمنستان بود، مسیحی می­ شود. چون خبر به شاهنشاه می­رسد، پادشاه که آبروی دین را در خطر می­بیند، تدبیری اندیشیده تا بجای طرحِ ارتداد آن روحانی بلندمرتبه، به خیانت به شاه محکوم شده و به این اتهام گرفتار و محکوم به مرگ شود.[۳۵۵]
در حالی که در عهد ساسانی هلاک ساختنِ مرتدّان به ندرت رخ می­داد، مطمئناً اجرای این حکم در روزگار اسلامی و در ارتباط با افرادی که از بهدینی دست کشیده و اسلام را بر­گزیده بودند، اساساً عملی نبود؛ زیرا تصوّر اینکه امرای اسلامی، تازه­مسلمانان را به حال خود رها سازند تا به دست همدینانِ پیشینشان هلاک شوند، امکان­ناپذیر است. و بنابراین بسیاری از این قبیل احکام و مجازات­های شدید، در حاکمیّت اسلامی حالت اجرایی خود را از دست داده و بیشتر نمایانگر درجه­ گناه می­شوند تا مجازاتی که لزوماً باید اعمال گردند. البته مواردی هست که زردشتیان، تازه­مسلمانان را ریاکارانی معرفی می­ کنند که اسلامشان دروغین و صرفاً برای گریز از پرداخت جزیه است؛ و بدین­ترتیب، امرای مسلمان- که خود نیز ترجیح می­دادند تا ایشان زردشتی بمانند و جزیه بدهند!- را علیه نومسلمانان تحریک و گاه با این تحریکات، آن­ها را تا هلاکت پیش می­بردند. بطور مثال، به روزگار اسد بن عبدالله- امیر وقت خراسان (وفات: ۱۶۶ هجری)- «مردی بیرون آمد و اهل بخارا را به ایمان خواند، و اهل بخارا بیشتر اهل ذمّه بودند و جزیه می­دادند، قومی اجابت کردند و مسلمان شدند. ملک بخارا طَغشاده بود، وی را خشم آمد از بهر آنکه در سر کافر بود. او به امیر خراسان اسد بن عبدالله نامه نوشت که به بخارا مردی پدید آمده است و ولایت بر ما شوریده می­دارد و قومی را به خلاف ما بیرون آورده و گویند که اسلام آوردیم و دروغ می­گویند. اسلام به زبان آورده­اند و در دل به همان کار خویش مشغولند و بدین بهانه ولایت و ملک شوریده می­دارند و خراج می­شکنند». اسد بن عبدالله نیز ایشان را به طغشاده واگذار می­ کند و طغشاده هم اکثر ایشان را علی­رغم اصرار بر مسلمانی هلاک می­سازد. گرچه ادعای طغشاده می­توانست منطبق بر واقعیّت باشد، اما نویسنده تاریخ بخارا ادامه می­دهد که «هیچ­کس از این قوم از اسلام برنگشت، و هر که ماند بر اسلام ماند».[۳۵۶]
واقعیّت اینست که بخشی از بهدینان صرفاً برای گریز و رهایی از فشارهای اقتصادی و اجتماعی، اظهار مسلمانی می­کردند و آمادگیِ آن را داشتند تا در اوّلین فرصت، بهدینی را دنبال کنند. بنابراین، لازم بود تا روحانیّت زردشتی برای این مسأله چاره­ای بیندیشد و دست از سخت­گیری­های خود بردارد و شرایط را برای بازگشت این دسته از مرتدّان به جامعه­ بهدینی تسهیل کند. لذا، احکامی صادر شد که به مرتدّان اجازه می­داد در هر زمانی از زندگی خود، پرستش اهورامزدا را دوباره آغاز کنند؛ مرتدّی که خواهان ورود دوباره به دین زردشتی بود صرفاً لازم بود تا وردی دینی موسوم به فرَوَرانه را از بَر بخواند، آیین تطهیر را از سر بگذراند، و سپس مجدداً کمربند مقدس را به دور کمرش ببندد.[۳۵۷]
فقهای مسلمان نیز با صدور حکم واجب­القتل بودن مرتدّان ، و یا ضرورت بازگشت دوباره­ی آن­ها به اسلام، با این مسأله به مقابله پرداختند. لذا، اگر برخی از نومسلمانان قصد بازگشت به اعتقادات پیشین خود را داشتند، این کار را بدون اطلاع مسلمانان و گاه بدون هیچ نشانه­ی آشکاری انجام می­دادند، و ناگزیر مجبور به نادیده­ گرفتنِ برخی از آیین­ها و سنّت­های زردشتی از قبیل کُستی بستن بودند که از قضا از ضروریّات دین زردشتی بود. ضمن اینکه تدفین آن­ها-که قاعدتاً به دست مسلمانان صورت می­گرفت- نیز مشکل­ساز بود؛ زیرا قطعاً در چنین شرایطی، بهدینان قادر نبودند جسد او را- که از دید جامعه­ اسلامی، مسلمان بود- تحویل بگیرند و به شیوه­ مقبول در دین زردشتی، و با برگزاری آیین­های مربوطه، آن را در دخمه رها سازند. این موضوع، مسائل جدیدی را در فقه زردشتی مطرح کرد و روحانیان زردشتی را وادار ساخت تا انعطاف­پذیرتر با این قضایا برخورد کنند. پرسش و پاسخی در روایت آذرفرنبغ، به خوبی گویای این مسائل جدید است:
«پرسش: مردی که کُستی را باز کند، و در طول سال توبه کند، و از بیم تن نتواند کُستی ببندد اما پس از آن گناه کم کند، و در دیگر کار و کرفه کوشا باشد و خویدوده کند، و دیگر کار و کرفه هرچه بتواند کند، آن کار و کرفه از آنِ وی باشد یا نه؟ و چون بمیرد، اگر آن نسای او را به زور به آب و آتش[۳۵۸] ببرند، آنگاه حکمش چیست؟ پاسخ: کار و کرفه­ای که می­ کند، [از آنِ وی] باشد، ولی گناه بی­کُستی راه رفتن بر ذمّه­اش است؛ و اگر او را نشویند و دفن نکنند، و هنگامی که بمیرد، توبه­کار باشد، او را پادافره سه­شبه کنند، و به دوزخ نکنند، و اگر او را بشویند و دفن کنند، هست کسی که گفت که در گناهکاری است، و گناه به خاطر ناتوانی او باز نمی­ایستد؛ هست کسی که گفت که توبه­کار است. من چنین می­دانم که چون مرگ­ارزان است، پس از مرگ گناه بر ذمّه­اش است؛ اما اگر با پیغام به کسی گفت که اگر مرا بشویند و دفن کنند، با پیغام به سهم من (از جانب من) پیش دستوران توبه کن، و اگر آن­کس بدین­گونه با پیغام به سهم او توبه کند، توبه درست است، و باید پس از سه­شبه برایش ستوش به جای آورند، و برایش چندان که می­توانند کار و کرفه­ی دیگر کنند».[۳۵۹]

۵-۱-۲: فشارهای اقتصادی

به طور کلّی، روحانیان زردشتیِ روزگار اسلامی، ناچار بودند تا احکام عملی­تر و مجازات­های سبک­تری را که قدرت اجرایشان را داشتند، در ارتباط با مرتدّان نومسلمان تدبیر نمایند. از جمله­ آن­ها، محروم ساختن مرتدّان از میراث و نیز مصادره­ی اموال و دارایی ایشان بود که در متون فقهی زردشتی، از مورد اخیر با عنوان قانون «انسان­های بدوی» یاد می­ شود. بر اساس این قانون، اگر کسی بهدینی را گذاشته و «­اک­دینی»[۳۶۰] را بر­گزیند، سایر بهدینان مجاز به تصرّف اموال و دارایی او بودند و «از میان زردشتیان، هر کسی که زودتر از دیگران به آن اموال دست می­یافت، آن اموال متعلق به وی خواهد شد».[۳۶۱] به همین ترتیب، مرتدّ از میراث دودمان زردشتی خود کاملاً محروم می­گردید: «اگر پسر «اک­دین» در همان «اک­دینی» باقی بماند و طیِ یکسال، انصراف خود را اعلام ننماید، هیچگونه حقّی از مایملک فامیلی نخواهد داشت».[۳۶۲] حکایتی در «نامه­ی اعمال شهیدان»، مؤیّد اجرای محرومیّت­ اخیر در عهد ساسانی است که بر اساس آن، پس از مرگ «شَهرین» (از دودمان مهران) پسرش «گُشن­یزداد» که مسیحی شده بود، از میراث پدری محروم شد و عموی او، خویشتن را قانوناً مالک اموال برادر شناخت.[۳۶۳]
حتّی اجرای چنین مجازات­های نسبتاً سبک نیز با ممانعت­هایی روبرو بوده است. البته ممکن است که در اوایل ورود اسلام به ایران که جامعه­ زردشتی از اکثریّت مطلق برخوردار بود و احتمالاً مفاد پیمان­هایی که با مسلمانان داشت، به ایشان اختیارات لازمه برای اجرای این محرومیّت­ها را می­داد، کمابیش این محرومیّت­ها و مجازات­ها قابلیّت اجرا داشت،[۳۶۴] اما هرچه اسلام در ایران پابرجاتر می­شد، اجرای این احکام دشوارتر می­شد و مقاومت تازه­مسلمانان که از پشتوانه­ی حکومتی برخوردار بودند، شدیدتر می­گشت. به همین­سبب، امید اشوهیشتان پس از ذکر قانون «انسان­های بدوی»، ادامه می­دهد که «در عصر ما اجرای این قانون بسیار دشوار است»،[۳۶۵] و لذا، «اگر امکان انجام این عمل میسّر نبود و هیچ­کس نتوانست اموال آن اَک­دین را به نفع خویش تصاحب نماید، در آن صورت چاره­ای نیست و اموال در دست اَک­دین باقی خواهد ماند. بنابراین نهایت توجّه را باید داشت که هرگاه قرار بود این عمل مجری گردد، باید به طرز عاقلانه و دور از هرگونه خطر و بی­احتیاطی انجام گیرد».[۳۶۶]

همان‌گونه که در شکل۲- ۸ نشان داده شده است عوامل “فرصت”، “توانایی” و “انگیزه” بر نیات خرید آنلاین مسافران تأثیر بسزایی دارد. عامل انگیزه اشاره به تمایل مشتری به خرید آنلاین بلیت دارد. این عامل تحت تأثیر عواملی نظیر “راحتی”، “مزایای مالی”، “لذت” و “تنوع” دارد؛ اگرچه تأثیر عامل تنوع بر انگیزه بسیار کم است. عامل فرصت نیز اشاره به در دسترس بودن و نبودن محدودیت­های زمانی دارد. عامل توانایی نیز اشاره به درک افراد از ظرفیت موجود برای جستجوی اطلاعات در مورد پرواز بر روی اینترنت دارد.
یکی دیگر از عوامل مؤثر بر رضایت مسافران، به‌موقع بودن شرکت­ها در ارائه خدمات برنامه ­ریزی شده است. همان‌گونه که پیش­تر نیز بیان گردید، “زمان” یکی از فاکتورهای مهم و تأثیرگذار برای مسافران صنعت حمل­ونقل هوایی است که در افزایش رضایت آنان نقش بسزایی دارد[۴۱] [۴۲]. هرچه زمان انتظار[۴۸] مسافران بیشتر باشد، سطح رضایت آن‌ ها کاهش می­یابد. زمان انتظار را می­توان “مدت زمان بین زمانی که مشتری تمایل دارد خدمت خاصی را دریافت کند تا زمانی که به آن خدمت دست یابد” تعریف نمود[۴۳]. در بررسی­های انجام‌شده، مشخص گردید که زمان انتظار مسافران دارای ۳ جنبه متفاوت می­باشد که در شکل۲- ۹ نشان داده شده است.

شکل۲- ۹ انواع زمان انتظار(منبع: [۴۳])
زمان انتظار “مورد انتظار[۴۹]” حداکثر زمانی است که مسافر بر اساس تجربیات گذشته خود، انتظار دارد که اتفاق بیافتد. کاهش این زمان موجب افزایش رضایت مسافرت خواهد شد. زمان “انتظار واقعی[۵۰]” همان مدت زمانی است که مسافر در فرودگاه، بنا بر دلایل مختلف، منتظر می­ماند. زمان انتظار “احساسی[۵۱]“، ادراک ذهنی مسافر از زمان انتظار است؛ این مقدار معمولاً از مقدار زمان واقعی انتظار بیشتر است[۴۳].
یکی از مراحلی که در سفر هوایی بسیار زمان­بر است، فرایند چک کردن[۵۲] بلیت و صدور کارت پرواز برای مسافران است. این فرایند در حالت سنتی، با تشکیل صف­هایی در مقابل میز مربوطه همراه است که همین امر سبب بالا رفتن زمان انتظار مسافران و در نتیجه نارضایتی آن‌ ها خواهد شد. در سال­های اخیر و با پیشرفت فناوری اطلاعات(IT) روش­های نوینی برای جایگزینی فرایند چک کردن و صدور کارت پرواز معرفی گردیده­اند. ازجمله روش­های نوین در فرایند چک کردن، چک کردن از طریق تلفن، موبایل، وب و کیوسک است. شرکت­های هواپیمایی می­توانند با بهره­ گیری ازاین‌روش­ها، ضمن افزایش رضایت مسافران، سودآوری بالاتری برای خود به ارمغان آورند. در سال ۲۰۱۱، ویتمر[۵۳] به بررسی پذیرش روش­های نوین چک کردن و صدور کارت پرواز توسط مسافران و تأثیر آن بر رضایت آنان پرداخت. بررسی­های وی نشان داد که چک کردن از طریق موبایل و وب محبوب‌تر از سایر روش­هاست که پیشرفت آن‌ ها می ­تواند تأثیر بسزایی در رضایت مسافران داشته باشد. نکته جالبی که ویتمر به آن اشاره کرد این بود که چک کردن از طریق کیوسک مورد پذیرش مسافران نبود و مسافران رضایت چندانی در استفاده از آن نداشتند. ۲ دلیل عمده عدم استفاده از کیوسک برای چک کردن، وابسته بودن این کیوسک­ها به برق و همچنین تشکیل مجدد صف در پشت آن‌ ها می­باشد[۴۳]. ویتمر در بررسی­های خود به این نتیجه رسید که استفاده از کیوسک در چک کردن بلیت و صدور کارت پرواز برای مسافران ۲۰ تا ۳۰ ساله بسیار جذاب است ولی برای ۳۱ تا ۴۰ ساله­ها موجب نارضایتی می­ شود. اما استفاده از وب برای چک کردن برای تمامی مسافرین بین ۲۰ تا ۵۰ سال مناسب بوده و پیشرفت آن سبب افزایش رضایت شهروندان می­ شود[۴۳].
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
خدمات مورد انتظار مسافران جوان و سالمند نیز باهم متفاوت­اند[۴۴]. با توجه به محدودیت­های جسمانی سالمندان، می­توان بیان داشت که سفر هوایی مناسب­ترین و رایج­ترین نوع سفر در بین سالمندان است. شرکت­های هوایی با توجه بیشتر به این قشر از مسافران و فراهم آوردن خدمات مناسب آن‌ ها می­توانند رضایت­مندی مشتری را افزایش داده و در بازار رقابتی امروزی جایگاه بهتری کسب نمایند. توجه به سالمندان و ارائه خدمات مناسب برای این قشر، کسب سود و افزایش مشتریان را در پی خواهد داشت[۴۴]. “انتظار در صف”، “یافتن مسیر در فرودگاه” “پیاده­روی طولانی” و سایر فعالیت­هایی که به تحرک زیاد نیاز دارند ازجمله موانع کسب رضایت­مندی مسافران سالمند است [۴۵] که شرکت­های هواپیمایی بایستی برای رفع آن‌ ها برنامه ­ریزی کنند.
در تحقیقی که در سال ۲۰۱۲ توسط چنگ و همکاران[۵۴] [۴۴]، در تایوان انجام شد مشخص گردید که از منظر سالمندان، ۳ خدمت بایستی توسط شرکت­های هوایی تقویت گردد:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

تغذیه: ارائه غذاهای مناسب و ویژه سالمندان.

اطلاع­رسانی: با توجه به محدودیت­های شنوایی و بینایی که ممکن است در سالمندان وجود داشته باشد، لذا آن‌ ها نمی­توانند به‌خوبی اطلاعات پرواز را شنیده و یا ببینند.

سرویس­های بهداشتی.

چنگ و همکاران سالمندان را به ۲ دسته ۶۵ تا ۷۴ سال و بیشتر از ۷۵ سال تقسیم کردند. آن‌ ها برای کشف خدمات پراهمیت برای سالمندان و میزان رضایت آن‌ ها از ارائه خدمات فعلی، پرسش­نامه­ای شامل ۲۱ خدمت را آماده کرده و در اختیار این ۲ دسته مسافران قرار دادند. این ۲۱ خدمت پرسیده شده از سالمندان، در ۴ دسته تقسیم شدند؛ که عبارتند از:

امکانات و تجهیزات فرودگاه.

خدمات رزرو بلیت.

خدمات هواپیمایی در فرودگاه.

خدمات در طول پرواز.

همان‌گونه که در شکل۲- ۱۰ نشان داده شده است در هر ۲ دسته سالمندان، بین رضایت و اهمیت ” امکانات و تجهیزات فرودگاه” و ” خدمات رزرو بلیت ” تفاوت آشکاری وجود دارد.

شکل۲- ۱۰ شکاف اهمیت و رضایت مسافران(منبع: [۴۴])

چنگ و همکاران با بهره گرفتن از نظرات سالمندان، اولویت بهبود خدمات را برای شرکت هواپیمایی مورد مطالعه مشخص نمودند.
در این بخش مفهوم رضایت مورد بررسی قرار گرفت. رضایت مشتری مفهومی بسیاری حیاتی بوده که تأثیر شگرفی بر وفاداری مشتریان داشته و تکرار خرید را باعث می­ شود. ازاین‌رو در بخش بعد به بررسی مفهوم وفاداری پرداخته و تعدادی از مطالعات انجام‌شده در این زمینه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

وفاداری مشتری

امروزه فقط جلب رضایت­مندی مشتریان کافی نیست و شرکت‌ها نباید تنها به این موضوع بسنده کنند، بلکه آن‌ ها باید مطمئن شوند که مشتریان رضایتمندشان، وفادار هم هستند[۴۶]. وفاداری باعث تکرار خرید مشتری خواهد شد و همین عامل سبب بالا رفتن ارزش مشتری خواهد شد. وفاداری مشتری دارای تعاریف متعددی بوده که نتیجه آن تعهد مشتری به شرکت و یا برند خاص بوده و سبب انجام خرید مکرر توسط مشتری خواهد شد. رضایت نقشی اساسی در وفاداری مسافران ایفا می­ کند[۴۷]. درک وفاداری مسافران نه‌تنها باعث بهبود عملکرد بلندمدت شرکت می­ شود، بلکه به‌عنوان یک منبع اصلی در مزیت رقابتی مطرح است[۴۸].
تحقیقات پیشین در زمینه وفاداری بیان‌کننده دو نتیجه کاملاً متناقض هستند. دسته­ای از مطالعات، به تأثیر برنامه ­های وفاداری به‌عنوان مشوق­هایی در افزایش خرید مشتریان اشاره دارند. این پژوهش­ها گاها تأثیر برنامه ­های وفاداری را تا جایی می­دانند که ممکن است باعث فراموشی کیفیت خدمات توسط مشتریان شود. دیدگاه دیگر در بررسی وفاداری بیان می­ کند که برنامه ­های وفاداری، شگفت‌انگیز بی­اثر هستند. محققان در این دسته از مطالعات معتقدند که برنامه ­های وفاداری تأثیری در افزایش سوددهی مشتریان ندارند. این محققان معتقدند که مشتری، به‌هرحال، خرید خود را انجام می­دهد، بدون آنکه توجهی به مزایای برنامه ­های وفاداری داشته باشند[۴۹].
شناخت نیات رفتاری مسافران، از آن جهت که تأثیر بسزایی در بهبود تراز مالی شرکت­ها دارد، بسیار مهم است. نیات رفتاری مسافر را می­توان به صورت “تمایل به خرید مجدد و یا ترجیح به استفاده مجدد از خدمات در آینده” تعریف کرد[۴۸]. نیات رفتاری مسافر مقدمه­ای بر وفادار شدن او است؛ لذا امروزه در شرکت­های هواپیمایی، وفاداری مشتری تبدیل به یک عنصر کلیدی شده است که در تعیین استراتژی­ های رقابتی آن‌ ها نقش مؤثری ایفا می­ کند. شرکت­های هواپیمایی تلاش زیادی برای افزایش وفاداری رفتاری مشتریان خود انجام می­دهند. آن‌ ها با ارائه خدماتی نظیر ارائه پاداش، تخفیف، هدایا و… سعی در ایجاد وفاداری عاطفی در مشتریان دارند تا از این طریق بتوانند وفاداری رفتاری آن‌ ها را افزایش داده و احتمال رویگردانی مشتریان را کاهش دهند[۵۰].
در سال ۲۰۱۰، فورگاس[۵۵] و همکاران [۵۰]، به بررسی عوامل تأثیرگذار بر وفاداری مسافران پرداختند. آن‌ ها با بررسی نظرات مسافران و با بهره گرفتن از مدل معادلات ساختاری([۵۶]SEM)، مدلی ارائه نمودند که در شکل۲- ۱۱ آمده است.

شکل۲- ۱۱ عوامل مؤثر بر وفاداری مسافران(منبع: [۵۰])

نتایج بدست آمده از تحقیق فورگاس و همکاران نشان می­دهد که اگر مسافر احساس کند نسبت به هزینه­ای که پرداخت کرده ارزش بیشتری دریافت می­ کند، آنگاه رضایت او بالاتر رفته و اعتمادش به شرکت افزایش می­یابد و همین سبب افزایش وفاداری مشتری خواهد شد. هرچه میزان ادراک مسافر از ارزش دریافتی بالاتر باشد، میزان رضایت و اعتماد او نیز بالاتر می­رود.
در سال ۲۰۰۸، چن[۵۷] به بررسی نحوه تأثیر کیفیت خدمات ارائه‌شده توسط شرکت­های هواپیمایی بر وفاداری مسافران هوایی تایوان پرداخت[۲۸]. هدف وی از این تحقیق، کشف روابط بین کیفیت خدمات[۵۸]، ارزش ادراکی[۵۹] توسط مسافر، رضایت و نیات رفتاری[۶۰] مسافران بود. ارزش ادراکی را می­توان “ارزیابی کلی مشتری از یک محصول و یا خدمت بر اساس آنچه دریافت کرده است” تعریف نمود. “نیات رفتاری” نیز دارای همان مفهوم وفاداری بوده که آینده همکاری مشتری با شرکت هواپیمایی را شامل می­ شود. از منظر چن، وفاداری یک مسافر در ۲ زمینه بروز خواهد کرد[]:

قصد خرید مجدد و استفاده از خدمات همین شرکت.

تمایل به توصیه این شرکت به دیگران.

چن برای یافتن رابطه بین فاکتورهای بالا، با بهره گرفتن از پرسش­نامه، نظرات ۲۴۵ مسافر در مورد خدمات دریافتی از شرکت­های هواپیمایی را جمع­آوری نمود. وی پس از بررسی نظرات مسافران و با بهره گرفتن از تکنیک­های آماری، مدل ارائه‌شده در شکل۲- ۱۲ را ارائه کرد.

شکل۲- ۱۲ رابطه ساختاری بین کیفیت خدمات و رضایت و وفاداری مسافران(منبع: [۲۸])
با بهره گرفتن از نتایج بدست آمده توسط چن، می­توان نتیجه گرفت که کارایی ادراکی مسافران از خدمات ارائه‌شده تأثیری غیرمستقیم بر رضایت آن‌ ها از طریق ارزش ادراکی دارد. چن در انتها بیان می­ کند که هرچقدر بتوان انتظارات مسافران را بهتر تشخیص داده و رفع کرد، وفاداری آن‌ ها نیز بیشتر شده و مدت زمان بیشتری با شرکت همکاری خواهند کرد[].
یکی از رویکردهای موفقی که در صنعت هواپیمایی برای جذب و حفظ هرچه بیشتر مسافران وجود دارد، ارائه خدمات اضافی و ارزش‌افزوده به مسافران است[۵۱]. بر طبق نظر لاولاک[۶۱]، خدمات ارزش‌افزوده شامل خدماتی است که ارزش و جذابیت محصول/خدمت را افزایش داده و نقش مهمی در جذاب­تر شدن محصول/خدمت در برابر سایر محصولات/خدمات دارد[۵۲]؛ البته این خدمات همیشه رایگان نبوده و بعضاً هزینه­هایی برای مسافران به همراه دارد. به این‌گونه از هزینه­ها “درآمدهای جنبی[۶۲]” گفته می­ شود. “درآمدهای جنبی” از زمانی وارد بازی شد که ایرلاین­ها تلاش کردند برای خدماتی که در کرایه هواپیما نبوده هزینه اضافی دریافت کنند. این درآمدها مربوط به ارائه خدمات اضافی است[۵۳]. به‌عنوان‌مثال، بر طبق آمار، در سالیان گذشته بیش از ۳۵% از درآمد خطوط هوایی کم‌هزینه(LCC) از طریق ارائه خدمات ارزش‌افزوده و شارژ اضافی برای خدمات مورد انتظار مسافران بوده است. یکی از چالش­های اساسی ایرلاین­ها نیز همین رایگان نبودن این دسته از خدمات است. از یک‌سو مسافران انتظار دارند خدمات بهتر و مناسب­تری دریافت نمایند و از سوی دیگر ایرلاین­ها نگران آن هستند که ارائه خدمات غیر رایگان، بر رضایت مسافر و وفاداری آن‌ ها نسبت به برند سازمان تأثیر منفی داشته باشد[۵۱]. “انتخاب صندلی”، “دسترسی به اینترنت در فرودگاه”، “حمل و نقل خارج از فرودگاه” و… ازجمله خدمات ارزش‌افزوده ارائه‌شده توسط شرکت­های هوایی است. در سال ۲۰۱۴، ویتمر و دوستان [۵۱]، به بررسی تأثیر خدمات ارزش‌افزوده بر رضایت و وفاداری مسافر پرداختند. آن‌ ها پس از بررسی نظرات ۲۴۹ مسافر فرودگاه زوریخ، خدمات بااهمیت را شناسایی کرده و سپس خدمات مورد انتظار برای مسافران مسافرت­های داخلی و خارجی را دسته­بندی کرده و اولویت‌بندی کردند. ویتمر و دوستان به این نتیجه رسیدند که اکثر مسافران تمایل فراوانی به استفاده از خدمات ارزش‌افزوده دارند و حاضرند مبلغ بیشتری برای اکتساب این خدمات پرداخت کنند.
در شرکت­های هواپیمایی کم‌هزینه، اعتماد نقش بسیار مهمی در وفاداری مشتریان بازی می­ کند[۵۰]. مشتریان این دسته از شرکت­ها، اگرچه امکان دارد با توجه به هزینه کمتری که پرداخت می­ کنند، کیفیت پایین­تری از خدمات نیز دریافت کنند ولی انتظار دارند امنیت آن‌ ها تضمین شود.
یکی از نتایج وفاداری، تبلیغ رایگان مشتری برای شرکت است. در مطالعه­ که در سال ۲۰۱۴ در مالزی صورت گرفت، رابطه بین کیفیت خدمات ارائه‌شده در شرکت­های هوایی بر رضایت مسافران و تأثیر آن بر بازاریابی دهان­به­دهان[۶۳] مشتریان مورد بررسی قرار گرفت. مدل ارائه‌شده در [۲۶] در شکل۲- ۱۳ نشان داده شده است.

شکل۲- ۱۳ تأثیر کیفیت خدمات بر بازاریابی دهان به دهان(منبع: [۲۶])

بازاریابی دهان­به­دهان یکی از ارزان­ترین و درعین‌حال قدرتمندترین راه­های تبلیغ است که توسط مشتریان راضی و وفادار شرکت­ها صورت می­پذیرد. مشتریان در صورت رضایت از عملکرد شرکت و کیفیت خدمات/محصولات ارائه‌شده توسط آن، شروع به تمجید کردن از خدمات ارائه‌شده کرده و بدین ترتیب سایر افراد را به استفاده از آن خدمات ترغیب می­ کنند.

(3-10)
که در آن:
(3-11)
(3-12)
برای i=1,2,…,k است. L عملگر وقفه، برداری از متغیرهای قطعی (غیرتصادفی) نظیر عرض از مبدأ، متغیر روند، متغیرهای مجازی و یا متغیرهای برون­زا با وقفه­های ثابت است. ضرایب بلندمدت مربوط به متغیرهای X از این رابطه به دست می­آیند:
, (3-13)

برای برآورد الگوی خودتوضیح برداری با وقفه­های گسترده، نرم­افزار مایکروفیت ابتدا رابطه را با روش حداقل مربعات معمولی برای همه ترکیب­های ممکن مقادیر ، و یعنی به تعداد معادله برآورد می­ کند. حداکثر تعداد وقفه­های توسط محقق و با توجه به مشاهدات تعیین می­ شود. سپس در مرحله دوم به محقق این امکان داده می­ شود تا از بین رگرسیون برآورد شده ، یکی از چهار ضابطه آکائیک، شوارتز- بیزین، حنان-کوئین و را انتخاب کند. در مرحله سوم، ضرایب مربوط به الگوی بلندمدت و انحراف معیار مجانبی مربوط به ضرایب بلندمدت را بر اساس الگوی ARDL انتخابی ارائه می­ کند. در این الگو علاوه بر روابط بلندمدت، الگوی تصحیح خطای (ECM)[172] کوتاه­مدت نیز ارائه می­ شود (پسران و شین، 1999).
3-3-1-5- الگوی تصحیح خطا
این الگو در واقع نقش تعادلی و بلندمدت متغیرها را در تعدیل نوسانات کوتاه­مدت مورد بررسی قرار می­دهد. در واقع، رفتار پویای کوتاه­مدت متغیرها، از طریق تشکیل الگوی تصحیح خطا مورد بررسی قرار گرفته است. در ادبیات تئوری همجمعی، رابطه:
(3-14)
رگرسیون همجمعی[173] و پارامتر به پارامتر همجمعی[174] و بردار به بردار همجمعی[175] مشهور است. پس از آنکه وجود رابطه بلندمدت بین متغیرها با آزمون­های مربوطه به اثبات رسید و ضرایب بلندمدت الگو برآورد گردید، مرحله دوم رگرس­کردن تفاضل مرتبه اول متغیر وابسته بر تفاضل مرتبه اول متغیر­های توضیحی به همراه عبارت جمله خطا با یک دوره تاخیر می­باشد که همان پسماندهای حاصل از رگرسیون مرحله اول با یک وقفه زمانی بوده که با عنوان جمله تصحیح خطا یا [176] ECT معروف است. الگویی که مطابق مرحله دوم برآورد گردد، به الگوی تصحیح خطا مشهور است (پسران و پسران، 1997).
الگوی تصحیح خطا بیان می­ کند که تغییرات متغیر وابسته تابعی از، انحراف رابطه تعادلی بلندمدت (که توسط جزء تصحیح خطا بیان می­ شود) و تغییرات سایر متغیرهای توضیحی است. این الگو که رفتار کوتاه­مدت و بلندمدت دو متغیر را به هم مربوط می­سازد، به صورت زیر بیان می­ شود:
و -1<<0 (3-15)
که در آن:
و
است و ، جمله اخلال و از نوع نوفه سفید می­باشد.
در رابطه بالا، ضریب تعدیل کوتاه­مدت است. این ضریب نشان می­دهد که در هر دوره کوتاه مدت، چند درصد از انحراف از رابطه تعادلی بلندمدت اصلاح می­ شود. با توجه به این که خطای تعادلی یک رابطه قابل مشاهده نیست، بنابراین قبل از تخمین معادله بالا، باید رابطه همجمعی:
(3-16)
را تخمین زده و سپس خطای تعادلی:
(3-17)
را به دست آورد (نوفرستی، 1378).
فصل چهارم
برآورد الگو و تحلیل نتایج
4-1- مقدمه
این فصل شامل چهار قسمت است. در قسمت اول روش جمع­آوری داده ­ها بیان شده است. سپس در قسمت دوم به منظور بررسی وضعیت مانایی سری­های زمانی مورد استفاده جهت برآورد معادلات، از آزمون ریشه­ واحد زیوت- اندریوز (1992) استفاده شده است. در قسمت سوم، نتایج آزمون هم­جمعی گزارش شده است. در قسمت چهارم نیز، نتایج حاصل از برآورد ضرایب درازمدت الگوها، ارائه شده است.
4-2- داده ­های مورد استفاده
در این پایان نامه با بهره گرفتن از داده ­های سالانه­ی ایران به بررسی رابطه­ بین حفاظت از حقوق مالکیت و سرمایه ­گذاری خصوصی در قالب الگوی (4-1) می­پردازیم.
(4-1) که در آن:
: تشکیل سرمایه­ ­ ثابت ناخالص بخش خصوصی به قیمت ثابت سال 1376،
: تولید ناخالص داخلی واقعی به قیمت ثابت سال 1376،
: تشکیل سرمایه­ ناخالص بخش دولتی به قیمت ثابت سال 1376،
: نرخ بهره

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.
­ی واقعی (که از تفاوت بین نرخ سود علی الحساب سپرده سرمایه ­گذاری درازمدت (پنج ساله) و نرخ تورم حاصل شده است،
: نرخ ارز مؤثر واقعی به قیمت ثابت سال 1376 و
PR: شاخص ­های حفاظت از حقوق مالکیت است که به قیمت­های ثابت سال 1376 می­باشند.
برای حفاظت از حقوق مالکیت از هفت شاخص نماینده استفاده شده است که عبارتند از:
: شاخص پول تقویت­کننده­ قراردادها[177] (CIM) که از طریق تفاوت بین میزان نقدینگی و اسکناس و مسکوک در دست مردم (پول نگهداری شده در خارج از بانك­ها) و تقسیم این مقدار بر میزان نقدینگی، حاصل می­ شود. لازم به توضیح است که با در نظر گرفتن این شاخص، معادله­ سری زمانی (4-1) برای دوره­ زمانی 1388- 1350 برآورد خواهد شد.
شش شاخص پیشنهادی رنانی (1376)، که نماینده­ی حفاظت از حقوق مالکیت است به صورت زیر می­باشند:
: سهم هزینه­ های امور عمومی از کل مخارج دولت،
: نسبت هزینه­ های عمرانی دولت در امور عمومی دولت به کل هزینه­ های عمرانی دولت،
: سهم هزینه­ های امور عمومی در مجموع سه امور اقتصادی، اجتماعی و عمومی،
عکس مرتبط با اقتصاد
نسبت هزینه­ های جاری امور عمومی به هزینه­ های جاری امور دفاعی،
نسبت جمعیت به تعداد معاملات ثبت شده در دفتر اسناد و املاک، و
: سهم هزینه­ های امور عمومی در تولید ناخالص داخلی است. [178]
به دلیل در دسترس نبودن بعضی داده ­های سال­های اخیر ایران مربوط به برخی معیارهای جانشینی حفاظت از حقوق مالکیت، از داده ­های این شش شاخص­ طی دوره­ زمانی
1383-1350 استفاده خواهد شد.[179]
از طرفی برای بررسی دقیق­تر رفتار سرمایه ­گذاری بخش خصوصی، معادله­ (4-1) بدون درنظرگرفتن متغیرهای نهادی نیز برآورد خواهد شد تا مشخص شود که رفتار سرمایه ­گذاری بخش خصوصی بدون درنظرگرفتن متغیرهای نهادی وضعیت حقوق مالکیت چگونه تحت تأثیر قرار می­گیرد.
لازم به ذکر است که تمام داده ­های مورد استفاده در تحلیل سری زمانی ایران از حساب­های ملی ایران موجود در پایگاه­ اینترنتی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، سالنامه­های آماری ایران طی سال­های مختلف، داده ­های مالی بین­المللی[180] و شاخص ­های توسعه­ انسانی[181] به دست آمده است. از طرفی، هزینه‌های امور عمومی دولت شامل 12 فصل تنظیم روابط قوای سه­گانه، قانون­گذاری، اداره امور عمومی کشور، اداره امور قضائی، ثبتی و موقوفات، اجرای سیاست داخلی، حفظ نظم و امنیت داخلی کشور، اداره روابط خارجی، اداره امور مالی، آمار و خدمات عمومی و فنی، اطلاعات و روابط جمعی، ساختمان­ها و تأسیسات داخلی و اداره امور نیروی کار می­باشند. به همین دلیل جهت بررسی میزان حفاظت از حقوق مالکیت، از هزینه های مربوط به حفاظت از حقوق مالكیت در اداره امور عمومی كشور از داده ­های هزینه­ های دولت در فصول تنظیم روابط قوای سه­گانه، قانون­گذاری، اداره امور عمومی كشور، اداره امور قضایی- ثبتی و موقوفات، اجرای سیاست داخلی كشور، حفظ نظم و امنیت داخلی، قانون­گذاری استفاده شده است (قابل استخراج از سالنامه­ی آماری کشور).
4-3- آزمون ریشه واحد با وجود شکست ساختاری
در مرحله­ اول، به دلیل وجود شکست­های­ ساختاری در سال­های اخیر به دلایل مختلفی مانند تکانه­ی نفتی اول (53-1352)، تحولات ناشی از انقلاب اسلامی در سال 1357، جنگ تحمیلی با کشور عراق (67- 1359)، تکانه­ی سوم نفتی (65- 1364) و آزادسازی قیمت­ها در سال 1371 از آزمون زیوت- اندریوز (1992) برای بررسی مانایی یا نامانایی متغیرهای موجود در الگوهای (4-1) استفاده شده است.[182] در آزمون زیوت- اندریوز مانایی متغیرهای الگو با در نظر گرفتن یک شکست ساختاری نامعلوم بررسی می­ شود. نتایج بررسی مانایی متغیرهای الگوی با بهره گرفتن از آزمون ریشه­ واحد زیوت- اندریوز در جدول (4-1) گزارش شده است.

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق محفو