اولاً : اگر نسبت کاتیونهای دو ظرفیتی نسبت به کاتیونهای تک ظرفیتی بیشتر باشد ضخامت لایه دو گانه پخشیده کمتر و برعکس.
دوماً : ضخامت لایه دو گانه در محلول های رقیق نسبت به محلول های غلیظ بیشتر است (شینبرگ و کرن، 1984).
بنابراین غلظت بالای سدیم ضخامت لایه دو گانه پخشیده را افزایش داده و باعث دیسپرس شدن رسها شده در نتیجه سرعت نفوذ و هدایت هیدرولیکی کاهش می یابد..
از طرفی دیگر ذرات رس با جذب آب و تشکیل لایه پخشیده دوگانه، موجد نیروئی می گردد که سبب دور گشتن ذرات رس از همدیگر شده و حجم کلی خاک دگرگون می شود و یونهای یک ظرفیتی مثل سدیم آماس بیشتری از یونهای دو ظرفیتی ایجاد می کند.
3-4- نتیجه گیری کلی
نتایج بدست آمده نشان می دهد که با افزایش شوری و کاهش نسبت جذبی سدیم هدایت هیدرولیکی اشباع خاک افزایش و با افزایش نسبت جذبی سدیم و کاهش شوری، کاهش می یابد. هرچه بافت خاک سنگین تر کاهش هدایت هیدرولیکی بیشتر می شود. بنابراین تغییرات هدایت هیدرولیکی اشباع در خاک لومی رسی به مراتب بیشتر از خاک لومی و لومی شنی بود. همچنین با افزایش نسبت جذبی سدیم از 6 به 9 و 12 (ریشه میلی اکی والان در لیتر) هدایت هیدرولیکی اشباع خاک در خاک لومی شنی 6/1 تا 3/7 درصد، در خاک لومی 49/0 تا 36/8 درصد و در خاک لومی رسی 61/5 تا 14/29 درصد کاهش یافت. و با افزایش شوری از 1 به 3 و 5 (دسی زیمنس بر متر) هدایت هیدرولیکی اشباع خاک در خاک لومی رسی 5/55 تا 124 درصد، در خاک لومی 44/5 تا 47/20 درصد و در خاک لومی شنی 3/8 تا 67/17 درصد افزایش یافت.
3-5-پیشنهادات

پیشنهاد می شود در اندازه گیری هدایت هیدرولیکی اشباع خاک نوع رسها تعیین و نقش نوع رسها در تغییرات هدایت هیدرولیکی بررسی شود.
پیشنهاد می شود نقش مواد آلی در تعدیل اثرات شوری و نسبت جذبی سدیم بر روی هدایت هیدرولیکی اشباع خاک مطالعه شود.
پیشنهاد می شود تغییرات هدایت هیدرولیکی اشباع خاک در شوری و نسبت جذبی سدیم بالاتر بررسی شود.
فهرست منابع

امداد، م.، ح. فرداد و ح. سعادت. 1381. تأثیر کیفیت های مختلف آب آبیاری (شوری و سدیمی) بر نفوذپذیری نهایی خاک در آبیاری جویچه ای. یازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. شماره 37. صحفه:550-541.
بای بوردی، م. 1388. فیزیک خاک. تهران. انتشارات دانشگاه تهران. چاب نهم.
بای بوردی، م. 1388. اصول مهندسی آبیاری. تهران. انتشارات دانشگاه تهران. چاب هشتم. صحفه 286- 254.
برزگر، ع . 1387. خاکهای شور و سدیمی. اهواز. انتشارات دانشگاه شهید چمران، چاب دوم. صحفه 250– 1.
چقا ،ی. و ع. سپاسخواه. 1387. تأثیر کاربرد مقادیر مختلف زئولیت کلسیم- پتاسیمی و شوری بر هدایت هیدرولیکی اشباع خاک. همایش بین المللی زئولیت ایران.
حاج رسولیها، ش. 1382. کیفیت آب برای کشاورزی. تهران. مرکز نشر دانشگاهی. چاپ دوم.
حسن اقلی، ع.، ع.ا. لیاقت و م. میراب زاده. 1384. فاضلاب بررسی چگونگی هدایت هیدرولیکی اشباع خاک در نتیجه اجرای عملیات با آبیاری فاضلاب خانگی و پساب تصفیه شده آن. مجله علمی و پژوهشی علوم کشاورزی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران. شماره 14. صحفه: 108-99.
ختار، م. و م. مصدقی. 1385، اثر کیفیت آب بر تغییرات ضریب آبگذری اشباع دو خاک رسی و لوم رسی شنی، اولین همایش تخصصی مهندسی محیط زیست
عکس مرتبط با محیط زیست
دستورالعمل تعیین هدایت هیدرولیكی خاك به روش های مختلف(1384) سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور شماره نشریه 322.
علیزاده، ا. 1374. اصول طراحی سیستم های آبیاری. دانشگاه امام رضا. آستان قدس رضوی.
مجللی، ح. 1386. شیمی خاک. تهران. مرکز نشر دانشگاهی. چاب چهارم. صحفه 241.
McNeal, B.L., D.A. Lay field, W.A. Norvell, and J.D. Rhoades. 1969. Factors influencing hydraulic conductivity of soils in the presence of mixed salt solutions.SoilSci.Soc.Am.Proc.32:187–190
Abedi- Koupai, J. 2001. Influence of Treated Wastewater and Irrigation Systems on Soil Physical Properties in Isfahan Province. ICID International Workshop on Wastewater Reuse Management. ICID- CIID. September 19-20, 2001. Seoul, Korea. Pp: 165-173.
Abu-Sharar, T.M., Bingham, F.T. and Rhoades, J.D. 1987. Soil Science Society of America Journal 51: 342.
Agassi, M., I. Shainberg, and J. Morin. 1981. Effect of electrolyte concentration and soil sodicity on infiltration rate and crust formation. Soil Sci. Soc. Am. J. 45:848–851.
Ayers, R.S., and D.W. Westcot. 1985. Water quality for agriculture. FAO Irrigation and Drainage Paper 29 rev. 1. FAO, Rome, Italy.
Bagarello, V., M. Lovino., E. Panno., and W. D. Reynodal. 2006. Field and laboratory approaches for determining sodicity effects on saturated soil hydraulic conductivity.Scince Direct – geoderma. 130:1-13.
Bauder, J. W., and T. A. Brock. 1992. Crop species, amendment, and water quality effects on selected soil physical properties. Soil Sci. Soc. Am. J.56:1292-1298
Bauder, J.W., and Brock, T.A. 2001. Irrigation water quality, soil amendments, and crop effects on sodium leaching. Arid Lands Res. Manage. 15: 101–113.
Baumhardt, R.L, Wndt. 1992. Infiltration in response to water quality, tillage and gypsum. Soil science society of American Journal, 56 (261-266)
Bethune MG, Batey TJ. 2002. Impact on soil hydraulic properties resulting from irrigating saline-sodic soils with low salinity water. Aust J Exp Agric 42:273–279
Bhardwaj, A.K., Goldstein, D., Azenkot, A., Levy, G.J. 2007. Irrigation with treated wastewater under two different irrigation methods: effects on hydraulic conductivity of a clay soil. Geoderma 140, 199–206.
Bhardwaje, A. K., U. K. Mandal., and A. Bar-Tal. 2008. Replacing saline-sodic irrigation water with treated wastewater: effect on saturated hydraulic conductivity, slaking, and swelling. Irrig Sci. 26:139-164.
Brock, T.A. 1991. Effects of irrigation water quality, amendment and crop on salt leaching and sodium displacement. M.S. Thesis, Montana State University, Bozeman.
جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.
133 pp.

Chaudhari, S. K. 2000. Dependence of saturated hydraulic condouctivity on dispersion, swelling and exchangeable sodium under different quality waters.Soil Sci. 49: 12-20.
Chaudhari, S.K. and Somawanshi, R.B. 2002. Effect of water quality on Change able phase-solution phase behavior of three soils. Journal of Plant Nutrition and Soil Science 265: 229-234.
Chen, Y. and A. Banin. 1975. “Scanning electron microscope (SEM) observations of soil structure changes induced by sodium calcium exchange in relation to hydraulic conductivity.” Soil Science Society of America Journal. 120: 428-36.
Crescimanno, G., Iovino, M. and Provenzano, G. 1995. Influence of salinity and sodicity on soil structural and hydraulic characteristics. Soil Sci. Soc. Am. J. 59: 1701-1708.
Dane, J.H., and Klute, A. 1977. Salt effects on the hydraulic properties of a swelling soil. Soil Sci. Soc. Am. J. 41: 1043-1049.
Davis, C.S. 2002. Statistical methods for the analysis of repeated measurements. Springer, New York.
Dexter, A.R. 2004c. Soil physical quality. Part III. Unsaturated hydraulic conductivity andgeneral conclusions about S-theory. Geoderma. 120: 227-239.
Elliott, R. Walker. 1982. Field evaluation of furrow infiltration and advance functions. American Society of Agricultural Engineers. Vol 25. No 2.
Frenkel, H., J.O. Goertzen, and J.D. Rhoades. 1978. Effects of clay type and content, exchangeable sodium percentage, and electrolyte concentration on clay dispersion and soil hydraulic conductivity. Soil Sci. Soc. Am. J. 42:32–39.
Ghadiri, H.,J. Hussein, E. Dordipour, and C. Rose. 2004. The effect soil salinity and sodicity on soil erodibility, sediment transport and downstrame water quality. International conservation organization conference. July2004. Brisbane.631-636.
Ghobar, H. 1993. Influence of irrigation water quality on soil infiltration. Irrigation science 14.
Gupta, R.K., 1994. Ground water quality for irrigation. In: Rao, D.N., Singh, N.T., Gupta, R.K., Tyagi, N.K. (Eds.), Salinity Management for Sustainable Agriculture. Central Salinity Research Institute, Karnal, India, pp. 89–100.
Halliwell DJ, Barlow KM, Nash DM. 2001. A review of the effects of wastewater sodium on soil physical properties and their implications for irrigation systems. Aust J Soil Res 39:1259–1267
Hanson, B., S.R. Grattan, and A. Fulton. 1999. Agricultural salinity and drainage. Div. of Agricultural and Natural Resources Publ. No. 3375. Univ. of California, Oakland, CA.
Hardy, N., I. Shainberg, M. Gal and R. Keren. 1983. “The effect of water quality and storm sequence upon infiltration rate and crust formation.” Journal of Soil Science. 34:665-676.
Henderson, D. W. 1981. “Influence on Soil Permeability of total salt concentration and sodium in irrigation water.” A conference of biosalinity, the problem of salinity in agriculture: a joint conference of Egyptian, Israeli, and American Scientists. Water Resources Center Contribution, No. 14. University of California, Davis. 51-53.
Kern. R., M. Ben-Hur. 2002. Interaction effects clay swelling and dispersion and CaCo3 content on saturated hydraulic conductivity. Australian Journal of soil. 41(5):979-989.
Lado, M., Ben-Hur, M., Assouline, S. 2005. Effects of effluent irrigation on seal formation, infiltration, and soil loss during rainfall. Soil Sci. Soc. Am. J. 69,1432–1439.
Lauchli, A., and E. Epstein. 1990. Plant responses to saline and sodic con-ditions. In K.K. Tanji (ed.) Agricultural salinity assessment and man- agement. Am. Soc. of Civil Eng. Manuals and Reports on Engineering.
Leavy, G. J., A. I. Mamedov, and D. Goldstein. 2003. Sodicity and water quality effects on slaking of aggregates form semi- arid soil. Soil Science. 168: 552-562.
Leavy, G. J., A. I. Mamedov, and D. Goldstein. 2004. Saturated hydraulic conductivity of semi- arid soils: combined effects of salinity, sodicity, and rate of wetting. Soil Science Am, J. 69: 653-662.
Leavy, G. J., N. Sharshekeev, and G. L. Zhuravskaya. 2002. Water quality and sodicty on soil bulk density in interrupted flow. Soil Science.7: 692-700.
Levy, G.J., Goldstein, D. and Mamedov, A.I. 2005.Saturated hydraulic conductivity of semiarid soils combined effects of salinity, sodicity, and rate of wetting. Soil Science Society of America Journal 69: 653-662
Levy, G.J., J. Levin, and I. Shainberg. 1997. Pre wetting rate and aging effects on seal formation and inter rill soil erosion. Soil Sci. 162:131–139.
Loch, R.J. 1994. Structure breakdown on wetting. In: So, H.B., Smith, G.D., Raine, S.R., Schafer, B.M., Loch, R.J. (Eds.), Sealing Crusting and Hardsetting Soils. Australian Soil Science Society, Old Branch, Brisbane,pp. 113–132.
Magesan, G.N., Williamson, J.C., Sparling, G.P., Schipper, L.A., Lloyd-Jones, A.R. 1999. Hydraulic conductivity in soils irrigated with waste waters of differing strengths: field and laboratory studies. Aust. J. Soil Res. 37, 391–402.
Magesan, G.N., Williamson, J.C., Yeates, G.W., Lloyd-Jones, A.R., 2000.Wastewater C: N ratio effects on soil hydraulic conductivity and potential mechanisms for recovery. Bioresour. Technol. 71, 21–27.
Martinez, Julian. 1999. Irrigation with saline water. Agricaltural water Management. Vol 40.
Matsuno, Y. 2001. Management of Wastewater for Irrigation in the Southern Punjab, Pakistan. ICID International Workshop on Wastewater Reuse Management. ICID- CIID. September 19-20, 2001. Seoul, Korea. PP: 85-94.

افزون بر این، تعریف آزادی با تعریف انسان نیز ارتباط تنگاتنگی دارد؛ زیرا متعلق آزادی، خود انسان است. ازاین رو، هر تعریفی از انسان در درک و برداشت از آزادی نقش دارد، بلکه باید گفت بدون ارائه تعریفی از انسان، تعریف آزادی ممکن نخواهد بود. به دیگر سخن، هرکس که انسان را موجودی آزاد می داند، پیش از آن، باید بداند که آدمی از چه چیز، در چه چیز و برای چه چیز باید آزاد باشد. البته این، خود، مبتنی بر آن است که نخست ماهیت انسان، گوهر وجودی او و توانایی ها و استعدادها و هدف نهایی از آفرینش او را بشناسد.
حال باید پرسید: «آزادی» چیست که آدمی برای آن، این همه فداکاری کرده است؟ دانشمندان، تعریف های گوناگونی از این واژه ارائه داده اند که همه این تعریف ها مبتنی بر جهان بینی و نوع نگرش آنان به هستی و انسان بوده؛ یعنی عقیده آنان، همگی در این تعریف ها بازتاب روشن و آشکاری داشته است. کوتاه سخن اینکه همه این تعریف ها در دو تعریف خلاصه می شود: یکی، تعریف «الحادی یا سکولاریستی» از آزادی و دیگری، تعریف «الهی»
بر اساس تعریف الحادی، آزادی حقِ انسان است و آدمی در نوع پوشاک، خوراک، مسکن، عقیده، رفتار و همه جنبه های زندگی آزاد است. به دیگر بیان، آزادی، خواهش های انسان است و انسان بر اساس مجموعه ای از این خواست ها و تمایلات نفسانی و قانون مند شده و بدون توجه به امر و نهی الهی زندگی می کند. در مقابل، بر اساس تعریف الهی و صحیح، آزادی، حقی است که خداوند برای انسان جعل و مقرر کرده و حد آن، مرزهایی است که در قوانین الهی مشخص شده است. به عبارت دیگر، آن آزادی که اسلام آن را نعمت بزرگ خداوند بیان می کند، میدان وسیعی است که اندیشه و تمامی استعدادهای آدمی را به رشد و فلاح می رساند. [۱۵]
۱-۲-۲ :تعریف آزادی اجتماعی
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
انسان یک موجود خاص است و زندگی او زندگی اجتماعی است و علاوه بر این در زندگی فردی خود، موجود تکامل یافته ای است، و با گیاه و حیوان بسیار تفاوت دارد. گذشته از آزادی هائی که گیاهان و حیوانات به آن ها نیازمندند یک سلسله نیازمندی های دیگری هم دارد که ما آن ها را به دو قسم تقسیم می کنیم. یک نوع آزادی اجتماعی است.
آزادی اجتماعی یعنی چه؟ یعنی بشر باید در اجتماع از ناحیه سایر افراد اجتماع آزادی داشته باشد، دیگران مانعی در راه رشد و تکامل او نباشند، او را محبوس نکنند، به حالت یک زندانی در نیاورند که جلوی فعالیتش گرفته شود، دیگران او را استثمار نکنند، استخدام نکنند، استعباد نکنند، یعنی تمام قوای فکری و جسمی او را در جهت منافع خودشان به کار نگیرند. این را می گویند آزادی اجتماعی. پس یکی از اقسام آزادی، آزادی اجتماعی است که انسان از ناحیه افراد دیگر آزاد باشد.[۱۶]
یکی از گرفتاری های زندگی بشر در طول تاریخ همین بوده است که افرادی نیرومند و قدرتمند از قدرت خودشان سوء استفاده کرده و افراد دیگری را در خدمت خودشان گرفته اند، آن ها را به منزله برده خودشان قرار داده اند و میوه وجود آنان را که باید متعلق به خودشان باشد، به نفع خود چیده اند. می دانید کلمه استثمار یعنی چه؟ یعنی چیدن میوه دیگری. هر کسی وجودش مثل یک درخت پر میوه است. میوه درخت وجود هر کسی یعنی محصول کار و فکرش، محصول فعالیتش، محصول ارزشش، باید مال خودش باشد. وقتی که افرادی کاری می کنند که محصول درخت وجود دیگران را به خودشان تعلق می دهند و میوه های وجود آن ها را می چینند، می گویند این فرد، فرد دیگر را استثمار کرده است.
یکی از گرفتاری های بشر در طول تاریخش همین بوده است که فردی، فرد دیگر را، قومی، قوم دیگر را استثمار می کرده، به بردگی خود می کشیده است، یا حداقل برای این که میدان برای خودش باز باشد میدان را از او می گرفته است، او را استثمار نمی کرده، ولی میدان را از او می گرفته است. مثلا فرض کنید زمینی بوده است متعلق به دو نفر، هر دو از زمین استفاده می کرده اند، آن که قوی تر و نیرومندتر بوده برای اینکه میدان خودش وسیع تر باشد، زمین دیگری را از او می گرفته و او را از زمین بیرون می کرده است، و یا او را هم با زمین در خدمت خود می گرفته که این، اسارت و بردگی نام دارد.
۱-۲-۳ : تعریف لیبرالیسم

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

فرهنگ لغت عمید : لیبرال(اسم،صفت)[فرانسوی-سیاسی] طرفدار لیبرالیسم، آزادی‌خواه [۱۷].

معنای لیبرال و لیبرالیسم کلمه‌ی لیبرال در زبانهای اروپایی از کلمه‌ی لاتینی liberalis از liberبه معنای «آزاد» گرفته شده است که به معنای «شایسته‌ی آزادمرد» یا «سخاوتمند» است. این کلمه در دوره‌ی رنسانس در تعبیر liberal arts، « صناعات آزاد»، به کار می‌رود (دو دسته‌ی سه‌تایی و چهارتایی از علوم برای تربیت فکری)، اما به‌تدریج معنای بدی می‌یابد، به‌طوری که در آثار شکسپیر به معنای آدم «هرزه» (“gross”) یا «ولنگار» (“licentious”) است. اما این کلمه رفته رفته معنای قدیم خود، «آزاده»، را با تمام بارهای معنایی‌اش می‌یابد، یعنی، آدم «گشاده‌دست» یا «کریم» (“open-handed” , “bountiful”) و «سخاوتمند» (“generous”) و «گشاده‌نظر» (“open-minded” یا “broad-minded”) و «دارای سعه‌ی صدر» (“open-hearted”). اصطلاح «لیبرالیسم»، برای اشاره به نظریه‌ای سیاسی درباره‌ی آزادی، از نام حزبی سیاسی در اسپانیا گرفته می‌شود، یعنی «لیبرال‌ها» (Liberales)یی که در قرن نوزدهم از پدید آمدن حکومت مشروطه (مبتنی بر قانون اساسی/ constitutional) در اسپانیا طرفداری می‌کردند. رواج کلمه‌ی «لیبرال» در کشورهای اروپایی یا کشورهای دیگر مبتنی بر سابقه‌ی احزابی است که در کشورشان از این نام استفاده کردند و اعتبار یا بی‌اعتباری این احزاب نیز در مقبولیت اجتماعی یا عدم مقبولیت اجتماعی این نام سهیم بوده است. مثلاً، در فرانسه یا انگلیس عنوان «لیبرال» مقبولیت اجتماعی دارد و حال آنکه در امریکا چنین نیست و به جای آن «دمکرات» باید گفت.[۱۸]
فصل دوم :
آزادی اجتماعی از دیدگاه اسلام، قرآن و امام خمینی (ره)
۲-۱: آزادی اجتماعی از دیدگاه اسلام
آزادی در لغت به معنای خلاف بندگی، رقیت، عبودیت، اسارت و اجبار، به معنای قدرت انتخاب، قدرت عمل و ترک عمل و به معنای رها بودن از قید و تجاوز دیگران؛ به معنای این که عمل انسان از خواست، رضایت کامل و تصویب قوّه تمیز او سرچشمه بگیرد و هیچ عاملی او را بر خلاف میل، رغبت، رضا و تشخیص او وادار نکند، معنا شده است. باید توجه داشت که آزادی از واژه ‏ها و الفاظی است که معانی و مفاهیم متعددی دارد؛ به همین دلیل امکان وقوع مغالطه اشتراک لفظی در مورد آن وجود دارد؛ یعنی ممکن است کسی آگاهانه یا ناآگاهانه حکمی را که مربوط به یک معنا از آزادی است به معنای دیگر آن سرایت دهد. برای جلوگیری از بروز چنین مغالطه‏ای باید معانی مختلف آزادی را که در حوزه‏های معرفتی فلسفه، کلام، اخلاق، حقوق و سیاست به کار می‏رود از هم تفکیک نماییم. گاهی آزادی در اصطلاح فلسفی به معنای اختیار در مقابل جبر به کار می‏رود. در این صورت، معنای جمله انسان آزاد است. چنین خواهد بود که انسان مجبور نیست. آزادی‏ای که در مباحث اجتماعی مطرح می‏شود هیچ ارتباطی با این معنای از آزادی ندارد؛ یعنی کسی نمی‏تواند با استناد به مختار بودن انسان در حوزه افعال اختیاری، آزادی اجتماعی او را ثابت کند. گاهی آزادی به معنای اباحه و جواز شرعی گرفته می‏شود؛ به این معنا که اگر گفته شود انسان نسبت به فعلی آزاد است بدین معناست که انجام آن فعل برای او از جهت شرعی مباح و مجاز بوده و حرمت و ممنوعیتی ندارد. آزادی به این معنا نیز ربطی به آزادی اجتماعی ندارد. بنابراین، نمی‏توان با استناد به این که فلان فعل از جهت شرعی حرام است، عدم آزادی افراد را در برابر آن از جهت حقوقی و اجتماعی ثابت کرد. به تعبیر دیگر ممنوعیت شرعی یک فعل را نمی‏توان دلیل بر ممنوعیت حقوقی آن دانست؛ مثلاً ممکن است کسی در خلوت خانه خویش به انجام حرامی مبادرت نماید، اما از جهت حقوقی قابل پیگرد و تعقیب نباشد. گاهی آزادی به معنای عدم دلبستگی و تعلق خاطر به مادیات و هواهای نفسانی می‏آید. در این صورت، آزادی به معنای رهایی از تعلّقات حیوانی و مادی است. این آزادی نیز که به معنای آزادی معنوی، وارستگی و آزادگی روحی است، ارتباطی با آزادی به معنای اجتماعی ندارد.
بنابراین، نباید میان آزادی معنوی و آزادی اجتماعی خلط کرد و در بیان دیدگاه اسلام در باب آزادی اجتماعی، به آیات و روایاتی که در باب آزادی معنوی است استناد کرد. آن چه که در مباحث حقوقی مطرح می‏شود آزادی اجتماعی است مانند آزادی بیان، قلم و مطبوعات، آزادی در انتخاب نوع حاکمیت و انتخاب حاکم، آزادی احزاب و تشکل های سیاسی، آزادی انتقاد و مخالفت سیاسی، آزادی عقیده، دین و مذهب، آزادی انتخاب شغل، مسکن و همسر، آزادی تولید، توزیع، مصرف و… همان گونه که روشن است برخی از این امور جنبه سیاسی، برخی جنبه فرهنگی، برخی جنبه مدنی و برخی جنبه اقتصادی دارد. در یک کلمه می‏توان از همه این ها به آزادی اجتماعی تعبیر کرد. شهید مطهری در تعریف آزادی اجتماعی می‏فرماید: یکی از اقسام آزادی، آزادی اجتماعی است که انسان از ناحیه افراد دیگر آزاد باشد.نظام اجتماعی و سیاسی اسلام بر اساس احترام به آزادیهای اجتماعی است.[۱۹]
عکس مرتبط با اقتصاد
یا می‏نویسد: رهایی افراد از قید و بندها و محدودیت ها که از ناحیه افراد دیگر به وجود می‏آید.
یا گفته است: از ناحیه سایر افراد اجتماع آزادی داشته باشد. دیگران مانعی در راه رشد و تکامل او نباشند، او را محبوس نکنند، به حالت یک زندانی در نیاورند که جلوی فعالیتش گرفته شود. دیگران او را استثمار نکنند، استخدام نکنند، استعباد نکنند؛ یعنی تمام قوای فکری و جسمی او را در جهت منافع خودشان به کار نگیرند، این را می‏گویند آزادی اجتماعی.[۲۰]
برخی دیگر از اندیشمندان نیز در تعریف آزادی اجتماعی گفته‏اند: یک معنای رایج از آزادی که در حقوق و سیاست مطرح است آزادی به معنای حاکمیت بر سرنوشت خویش است. انسان آزاد، یعنی انسانی که تحت حاکمیت غیر نباشد و خود، مسیر زندگی و منش و روش خویش را تعیین کند. طبعا در مقابل، انسانی که تحت سلطه دیگری است و با امر و نهی او وادار به حرکت می‏شود و نمی‏تواند به دلخواه خود حرکت کند آزاد نیست.
برخی نیز، تعریف دیگری از آن ارائه داده ‏اند: مراد از آزادی در حقوق این است که دولت حق منع و تعقیب در آن مورد را ندارد؛ یعنی در زندگی اجتماعی، کارهایی وجود دارند که انسان می‏تواند آن ها را انجام دهد و کسی حق منع و تعقیب او را ندارد و نمی‏تواند او را به دادگاه، بکشاند و مجازاتی برایش تعیین نماید و در مقابل، برخی رفتارهای اجتماعی وجود دارند که ممنوع هستند و اگر کسی آن ها را انجام دهد تحت پیگرد قانونی قرار می‏گیرد و به دادگاه کشیده می‏شود و محاکمه می‏گردد و اگر محکوم شد مورد مجازات قرار می‏گیرد…
جستار ما در این نوشتار درباره همین معنای از آزادی است. آن چه که مورد بررسی قرار می‏گیرد بیان دیدگاه اسلام در این باب و مقایسه آن با دیدگاه‏های دیگر می‏باشد. از مجموع منابع دینی می‏توان استفاده کرد که اسلام دینی است طرفدار آزادی؛ به این معنا که در باب پوشاک، خوراک، مسکن، رفتار، منش، روش، قلم، بیان، عقیده، تشکیل احزاب و انتقاد از حکومت، تولید، مصرف، توزیع و… اصل بر آزادی است، مگر این که خلاف آن، از مدارک مسلم اسلامی ثابت شود. معنای سخن ما این است که اسلام به جامعه و حکومت اجازه نداده در شرایط عادی و طبیعی، افراد را بر نوع و مدل خاصی از پوشاک یا خوراک و مسکن؛ یا گفتار، رفتار، کردار و نوع خاصی از تولید، مصرف، توزیع و… وادار سازند به گونه‏ای که افراد در انتخاب نوع و مدل دیگر، اختیار و اراده‏ای نداشته باشند.
شهید مطهری می‏فرماید: روح آزادی و حریّت در تمام دستورات اسلام به چشم می‏خورد. اسلام می‏گوید دینداری اگر از روی اجبار باشد دیگر دینداری نیست. می‏توان مردم را مجبور کرد که چیزی نگویند و کاری نکنند، اما نمی‏توان مردم را مجبور کرد که این گونه یا آن گونه فکر کنند. اعتقاد باید از روی منطق و دلیل باشد. نظام اجتماعی و سیاسی اسلام بر اساس احترام به آزادیهای اجتماعی است[۲۱]. قرآن کریم یکی از اهداف بعثت انبیا را آزاد کردن بشر از زنجیرهای اسارت زورمندان و مستبدان معرفی کرده است. پیامبران آمده‏اند که بشر را از قید بردگی غیر خدا آزاد کنند. قرآن کریم خطاب به اهل کتاب می‏فرماید: بگو ای اهل کتاب! بیایید به کلمه‏ای که میان ما و شما مشترک است عمل کنیم؛ این که جز خداوند یکتا را نپرستیم و چیزی را شریک او نگیریم و بعضی از ما بعضی دیگر را به جای خدا ارباب نگیرند.[۲۲] در این آیه علاوه بر تأکید توحید و نفی شرک، بر نفی ربوبیت غیر خدا هم تأکید شده است.
علامه طباطبایی، ذیل این آیه می‏فرمایند: جهت‏گیری تعالیم انبیا بر این است که افراد و اجتماعات انسانی بر کلمه توحید که منطق فطرت آن هاست بگروند، که مقتضای آن وجوب تطبیق اعمال فردی و اجتماعی خود بر اسلام برای خدا و گسترش قسط و عدل است؛ یعنی بسط تساوی در حقوق زندگی و آزادی اراده و عمل صالح. و این هدف محقق نمی‏شود مگر به قطع ریشه‏های اختلاف و بغی و استخدام و استعباد ضعیف از سوی قوی و زورگویی قوی بر ضعیف و تعبّد و فرمانبری ضعیف از قوی، پس خدا و ربّی جز الله نیست و حکم تنها از آن خداوند سبحان است.[۲۳]
باز قرآن کریم در مورد پیامبر اکرم(ص) می‏فرماید: آنان که از رسول نبی امّی که نزدشان در تورات و انجیل نوشته شده، پیروی می‏کنند؛ آن که ایشان را به معروف امر می‏کند و از منکر باز می‏دارد، پاکیزگی ها را برایشان حلال و ناپاکی را برایشان حرام کرده، غل و زنجیرهایی که بر آن ها بوده، از ایشان برداشته است، آنان که به او ایمان آورده بزرگش داشته، یاریش کرده و از نوری که بر او نازل شده تبعیت کرده، ایشان همان رستگارانند.[۲۴] در این آیه برای پیامبر اکرم(ص) پنج صفت شمرده شده است؛ امر به معروف، نهی از منکر، حلال کننده پاکی ها، حرام کننده پلیدی ها و آن که اصر و اغلال را از پای مردم بر می‏دارد. منظور از اصر و اغلال، همه قید و بندهای فیزیکی و معنوی است، مانند وابستگی‏های مادی و حیوانی؛ اسارت های فکری و عقیدتی؛ جهل، فساد، تبعیض، استبداد، اختناق، زورگویی، ظلم و… . بنابراین، می‏توان گفت فلسفه مهم بعثت انبیا آزاد کردن بشر از اسارت های فکری، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است. قرآن کریم این عمل فرعون را که به زور و تهدید خواست ساحران را از انتخاب راه درست باز دارد، سخت نکوهش کرده و به صورت بسیار زیبا و ستودنی، مقاومت و پایمردی ساحران را نقل کرده است: فرعون به ساحران گفت: آیا قبل از این که به شما اجازه دهم به او ایمان آوردید؟ آری او بزرگتر و استاد شماست که به شما سحر آموخته است، یقینا دست ها و پاهای شما را بر خلاف هم قطع خواهم کرد و بر شاخه‏های درخت خرما شما را به دار می‏کشم، آنگاه قطعا خواهید دانست کدام یک از ما در عذاب دادن شدیدتر و ماندگارتر است.[۲۵] قرآن کریم حتی به پیامبر اکرم(ص) به صراحت فرموده که حق نداری از راه زور و اجبار مردم را به ایمان و دین وادار سازی: اگر پرودگارت می‏خواست، همه مردم زمین ایمان می‏آوردند، پس آیا تو می‏خواهی مردم را مجبور کنی که ایمان بیاورند؟[۲۶] برخی از مفسران در ذیل این آیه به دو نکته توجه داده ‏اند: یکی این که، ایمان و پذیرش دین یک امر قلبی و باطنی است؛ به درک، آگاهی، عشق و گرایش بستگی دارد؛ چنین چیزی اکراه‏پذیر نیست و کسی که برای دستیابی به آن به اکراه متوسّل می‏شود کارش بی‏حاصل است. دیگر این که، خداوند این دنیا را سرای ابتلا و آزمایش قرار داده و اکراه در امر دینداری، با فلسفه آفرینش الهی ناسازگار است.
قرآن کریم سخن حضرت نوح(ع) را در مواجهه با قومش چنین نقل می‏کند: ای قوم من، اگر من بر نشانه‏ای روشن از پروردگارم باشم و از جانب او به من رحمتی رسیده باشد، که بر شما مخفی مانده، آیا می‏پندارید که شما را بر رویّه خود مجبور می‏کنیم در حالی که شما آن را نمی‏پسندید؟[۲۷] این استفهام، انکاری است؛ یعنی با این که من(نوح) در حقانیت دعوت خود ذره‏ای شک و تردید ندارم، در عین حال شما را بر پذیرش مدعای خود وادار نخواهم ساخت. علاّمه طباطبایی، ذیل این آیه می‏فرماید: این آیه از جمله آیات نافی اکراه در دین است و دلالت دارد که این حکم از احکام تشریع شده اقدم شرایع الهی؛ یعنی شریعت نوح است و هنوز به اعتبار خود باقی و نسخ نشده است.[۲۸] روایاتی که بر حق مسلّم مردم در امر معروف و نهی از منکر حاکمان دلالت دارد، نصیحت و انتقاد حاکمان را یکی از وظایف مسلّم مردم به حساب می‏آورد و نیز روایاتی که حاکمان را از برخورد تند و خشونت بیجا نسبت به مردم باز می‏دارد، بخوبی بر آزادی سیاسی مردم در برابر حکومت دلالت دارد.[۲۹] شهید مطهری درباره به رسمیت شناخته شدن آزادی اندیشه و عقیده در تاریخ اسلام می‏گوید: یکی از صفحات درخشان در تاریخ اسلام ـ که متأسفانه مذاهب دیگر در این صفحات، تاریخشان سیاه و تاریک است ـ همین مسأله آزادی عقیده بود. اگر کتابهای تاریخ هم چون تاریخ آلبرماله یا تاریخ تمدن ویل دورانت را بخوانید می‏بینید که برای تحمیل عقیده مسیحیت یا یهودیت و در ایران، زرتشتی ها، چه جنایاتی را مرتکب شده‏اند. اما جلد یازدهم تاریخ تمدن که راجع به اسلام است، نشان می‏دهد که اسلام و مسلمین چقدر برای آزادی های ملّت هایی که تحت فرمان آن ها بودند، احترام قائل بودند. علما راجع به علل پیدایش و گسترش تمدّن اسلامی خیلی بحث کرده‏اند، دو علّت اساسی برایش ذکر نموده‏اند: اولین علّت، تشویق بی‏حدّی است که اسلام به تفکر و تعلّم کرده است. دومی، احترامی است که اسلام به عقاید نامسلمان ها گذاشت. در ابتدای تمدّن اسلامی، عدّه کمی از اعراب مسلمان شدند، بقیه یهودی، زرتشتی، مسیحی یا صائبی بودند، مسلمین به قدری با این ها با احترام رفتار می‏کردند و این ها را وارد کردند در میان خودشان که کوچکترین دوگانگی با آنها قائل نبودند و همین سبب شد که تدریجا خود آن ها در اسلام هضم شدند؛ یعنی عقاید اسلامی را پذیرفتند.[۳۰]
۲-۲:آزادی اجتماعی از دیدگاه قرآن و نهج‏البلاغه
اهمیت مساله آزادی اجتماعی برای بشر آن قدر زیاد است که در همه اعصار انسان‏هایی برای رسیدن به آن و برای حاکمیت آن در جامعه جانفشانی کرده‏اند، اما حقیقت آزادی چیست؟ گمشده واقعی کدام است؟ منشا آزادی و ریشه آن کجاست؟ و چرا آزادی برای انسان و جامعه انسانی کمال است؟ آیا برتر از آزادی هم چیزی هست؟ آیا آزادی اجتماعی محدود به حدی می‏شود؟ اگر نه، چرا؟ اگر آری، چرا؟ حد آن چیست؟ اساسا چرا آزادی به این حد از مطلوبیت‏برای بشر رسیده است؟ چه عواملی سبب فقدان و سلب آزادی در جوامع بشری می‏شود؟ راه مقابله و رفع و دفع این عوامل کدام است؟ چه اصول و قواعد اجتماعی می‏تواند تامین کننده این خواست عمومی باشد و بقای آن را تضمین کند؟ جایگاه مردم و نخبگان اجتماعی و علما و صاحبان قدرت و حاکمان، در این میان کجاست؟ و . . .
این‏ها سؤالاتی است فرا روی هر مکتب و نحله‏ای که دغدغه انسان و سرنوشت اجتماعی او و جامعه انسانی را دارد و مدعی تامین سعادت اوست .
صدها سال است که اندیشمندانی با جهان‏بینی‏های مختلف، درصدد جواب به این پرسش‏ها برآمده‏اند .
حاصل فکر آنان، مکتب‏های اجتماعی و سیاسی و نظام‏های حکومتی گوناگونی را در جهان پراکنده است، اما چه بسیار از این مکاتب و ایده‏ها و نظام‏های سیاسی که در طول زمان به افول گراییدند و داغ آرمان آزادی بخشی را به دل پیروان خود نهادند . چه حکومت‏هایی که با ایده‏های نو و فریادهای «آزادی; آزادی‏» ، به قدرت رسیدند، ولی رهاوردی جز استبداد و دیکتاتوری نداشتند .
امروزه، متفکران منصف دنیا به ضعف مکاتب بشری موجود و نظام روابط سیاسی اجتماعی حاکم بر جوامع، در تامین این گوهر کم‏یاب، معترفند و به دنبال عرضه راهی جدید فرا روی انسان هستند .
اندیشمندان مسلمان، به جهت‏سابقه طولانی استعمار و استبداد جوامع اسلامی و عطش مسلمانان برای رهایی و آزادی، به این مهم، علاقه نشان می‏دهند و می‏خواهند سخن تازه‏ای عرضه کنند، اما بیشتر از منابع و افکار متفکران غیر مسلمان و فیلسوفان مادی‏گرا تغذیه می‏شوند که خود زمینه‏ساز انحراف در برداشت صحیح و کارامد از این مقوله است .
در اینجا بر آن شدیم تا با تحقیق در باره این موضوع، با محوریت قرآن کریم و کلمات امیرالمؤمنین (ع) در کتاب شریف نهج‏البلاغه، صفحه جدیدی از تفکر ناب اسلامی را فرا روی محققان و خوانندگان ارجمند باز کند، و رهاورد ادیان الهی و کتاب جامع آسمانی و منطق علوی را در این باره نشان دهد .
۲-۲-۱ : آزادی چیست؟
انسان، موجودی است تکامل گرا و رشدپذیر . انسان، زنده است و حرکت و تلاش دارد و برای هدفی والا آفریده شده است که باید به سوی آن برود . در مسیر رشد و تعالی، او، محتاج عواملی است که بدون آن، تکامل‏اش محقق نمی‏شود .
بعضی از این عوامل، ایجابی و مثبت است، مانند تعلیم و تربیت صحیح و شکوفا کننده و فرهنگ صحیح حاکم بر محیط زندگی، و برخی سلبی و از امور عدمی است که نباید باشد، مثل قید و بند داشتن و اسیر بودن که از حرکت و رشد جلوگیری می‏کند .
البته گاهی مانع، طبیعی است و جزء نوامیس خلقت است که رهایی از آن، نه مطلوب و ممکن است و نه کمال و مرغوب .
آزادی، رها بودن و یا رها شدن از قید و بندی است که نیروی حرکت انسان و اراده او را متوقف می‏کند و به زنجیر می‏کشد، چه این قید و بند، فعلیت‏یافته و سپس گسسته شود و چه شانیت اسیر کردن را داشته باشد، ولی شخص، خود را گرفتار آن نکرده باشد .
بنابراین، آزادی، مربوط به موانع فعل نیست، بلکه مربوط به موانع فاعل است; یعنی، چیزهایی که مانع ابراز فعالیت و ظهور اراده فاعل می‏شود . پس آزادی یعنی این‏که میدان عمل و تجلی اراده انسان باز باشد نه بسته و تنگ .
برای بیان مطلب، مثالی ذکر می‏کنیم . فرض کنید یک بوته گل برای رشد و نمو به عواملی احتیاج دارد، مثل خاک و آب و نور کافی و حرارت و هوای مناسب و امنیت از باد و سرما و آفات، اما این‏ها، همه، عوامل اثباتی رشد او هستند . اگر این بوته گل، درون کوزه‏ای قرار گیرد، بر فرض وجود آن‏چه گفتیم، باز رشد و نمو او محقق نمی‏شود; چون محیط بسته است و شاخه‏های گل امکان بالا رفتن ندارند و دیواره کوزه بر آن فشار می‏آورد و او را از حرکت‏باز می‏دارد .
در حیات اجتماعی انسان نیز برای رشد و خلاقیت انسان و شکوفا شدن استعدادهای نهفته او، علاوه بر عوامل مثبت، آزادی و نبود قید و بند، شرطی اساسی و لازم است که بدون آن استعداد انسان به فعلیت نمی‏رسد .[۳۱]
۲-۲-۲:آزادی، حقی غیر قابل اسقاط
از آن‏چه گفتیم، روشن می‏شود که آزادی، از حقوق طبیعی انسان است . آزادی، حقی تکوینی است که مطابق خلقت او و لازمه کمال‏طلبی فطری اوست . هر انسانی از آن جهت که طالب کمال مطلق است و به سوی او حرکت می‏کند، باید برای حرکت‏خود میدان باز داشته باشد تا بتواند به هدف خلقت‏برسد .
این حق، هم برای خود شخص تکلیف می‏آورد و هم برای دیگران . خود شخص، در نظر عقل، نمی‏تواند راه کمال و حرکت‏خود را مسدود کند و اراده خویش را تابع اراده غیر قرار دهد . به عبارت دیگر، آزادی، از حقوق غیر قابل اسقاط است آزادی، مانند حقوق جعلی و اعتباری نیست که سلطنت آن با ذوالحق باشد تا بتواند از آن چشم بپوشد و آن را اسقاط کند . لذا امیرالمؤمنین علی (ع) در وصیت‏خود به فرزند گرامی‏اش امام حسن (ع) می‏فرماید: «لا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا» .[۳۲]
یعنی، حریت و آزادی انسان، امری است الهی که خداوند متعال در وجود انسان قرار داده و نباید انسان آن را از خود سلب کند، چه به مملوکیت ظاهری برای دیگری و چه به اسقاط حق حاکمیت اجتماعی و آزادی اجتماعی، و نیز دیگران هم مجاز نیستند که آزادی دیگران را سلب، و اراده اشخاص را سرکوب کنند; چون، خدا، همه انسان‏ها را آزاد قرار داده است . سد شدن در مسیر کمال انسان، یعنی به هلاکت افکندن و تباه کردن و محرومیت انسان .
۲-۲-۳ – منشا آزادی اجتماعی از دیدگاه قرآن
خداوند تبارک و تعالی، در قرآن فرموده است: «بعضکم من بعض‏»[۳۳] و « قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلى‏ کَلِمَهٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ .. ‏»[۳۴]
مستفاد از این دو آیه شریف، این است که در منظر قرآن کریم، همه افراد انسان، با همه اختلافات و تفاوت‏ها و امتیازاتی که دارند، اجزایی متشابه از یک حقیقت واحد هستند; یعنی، نوع انسان و اجتماع بشری، برای تحقق خود، به همه اجزا محتاج است .
هیچ کس دراین خصوصیت (بعض بودن) فوق دیگری نیست، گرچه هر گروه و صنفی از مردم، خصوصیات و تفاوت‏هایی با دیگران دارند و هر کدام به شکلی در این اجتماع تاثیر می‏گذارند، اما چون اولا، همه از نوع و حقیقت وجودی واحد هستند و ثانیا، مختار و آزاد و صاحب اراده خلق شده‏اند و ثالثا، به یک نسبت در تشکیل جامعه انسانی سهیم‏اند، پس لاجرم همگان در امور اجتماعی آزاد و مختار و صاحب حق تصمیم‏ گیری هستند، و کسی نمی‏تواند اراده خود را بر دیگران تحمیل کند و آنان را از مشارکت در امور اجتماعی باز دارد و بر آنان برتری جوید و آنان را به بندگی و بردگی بکشاند .
البته، تعاون اجزا و مشارکت همگان برای ساختن اجتماع عادل و عدالت طلب، مستلزم عدم اعمال اراده و چشم‏پوشی اجزا از برخی آزادی‏های فردی است، ولی در این امر هم هیچ استثنایی وجود ندارد، و هیچ‏گاه رابطه‏ای یک‏سویه شکل نمی‏گیرد . هر کس برای دیگری از آزادی و منافع خود صرف نظر کرد، او هم موظف است اراده خود را در جهت صلاح او صرف کند و خضوع جامعه یا فرد یا گروه و طبقه‏ای از مردم در برابر فردی یا گروهی، به نحوی که آن را از بعضیت و جزئیت و تساوی خارج کند و او را در حد بالاتر و مسلط و حاکم بر دیگران قرار دهد، به‏طوری که همانند ربی مطاع و متبع الاراده و مطلق العنان در مقابل دیگران باشد، انهدام بنیان انسانیت و نابودی فطرت انسانی است .
این بخش از آیه که « لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ ‏» ، دلالت دارد بر این‏که ربوبیت و لازم الاطاعه بودن علی الاطلاقی، مختص به ذات ربوبی است و احدی در این امر شریک او نیست، همان طور که الوهیت، مختص به ذات باری اوست .
بنابراین، اسلام یعنی جمع بین دو امر:
اول – الهی غیر الله نداشتن;
دوم – مطاعی غیر خدا نداشتن .
پس هر اطاعتی از غیر و پذیرش خواست دیگران، اگر منتهی به اطاعت‏خداوند نشود، خلاف اسلام و شرک در طاعت و ربوبیت است . لذا خداوند متعال در جای دیگری از قرآن مجید، اهل کتاب را به همین دلیل که غیر خدا را مالک و مدبر شؤون خود قرار دادند و تسلیم مطلق علمای سوء و دنیاطلب شدند که به جای تعلیم احکام الهی و دعوت به آن و اطاعت‏خداوند، مردم را در مسیر هواهای نفسانی و تبعیت اراده شیطانی خود سوق می‏دادند، مذمت می‏کند و می‏فرماید:
« اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِیحَ ابْنَ مَرْیَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلا لِیَعْبُدُوا إِلَهًا وَاحِدًا لا إِلَهَ إِلا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ ‏»[۳۵]یهود و نصارا، به جای خدای قادر متعال، علمای خود و عیسی را صاحب امور خود قرار دادند و حال آن‏که مامور به پرستش خدای واحد بودند . معبودی جز الله نیست و او منزه است از آن چه ایشان شریک قرار دادند .
از این‏که مامور به عبادت «اله واحد» بوده‏اند، ولی مذمت‏بر اطاعت غیر او شده‏اند، فهمیده می‏شود که اطاعت‏بالاستقلال، عبادت است، و رب قرار دادن غیر، اله قرار دادن اوست، همان طور که استفاده می‏شود دعوت به انحصار عبودیت‏برای خداوند یکتا، دعوت به انحصار اطاعت‏بی قید و شرط برای او نیز هست .[۳۶]
از این بیان روشن شد که اسلام عزیز و نبی مکرم آن، چگونه در ابتدای رسالت آن عزیز، شعار آزادی سرداده ‏اند و انسان را دعوت به رهایی از همنوعان خود و قید و بندهای جاهلیت کرده‏اند: «قولوا لا اله الا الله تفلحوا» ; یعنی، رستگاری دنیا و آخرت، در گرو نفی تسلیم و اسارت اربابان زر و زور و تزویر و به کارگیری اراده در جهت کمال غایی بشریت است; چرا که « وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ ‏»[۳۷]
شعار توحید، مشتمل بر نفی و اثبات، عصیان و تسلیم، آزادی و بندگی است و تا آن نفی و عصیان نباشد، اثبات و تسلیم و ایمان، محقق نمی‏شود، و تا آن بند بندگی باز نشود، آزادی واقعی حاصل نمی‏شود . بندگی خدا، عین آزادی و حرکت و خلاقیت و ظهور است و در او اسارت و بسته شدن نیست . «لا اله الا الله‏» ، شعار آزادی انسان مسؤول است و چقدر زود کسانی که به این ندا لبیک گفتند، طعم شیرین آزادی را چشیدند، تا جایی که پیامبر (ص) فرمودند: «همگی، مانند دانه‏های شانه، برابرید و کسی را بر کسی برتری نیست . سفید و سیاه، عرب و عجم قریشی وغیر قریشی برابرند: « إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ ‏» .[۳۸]
۲-۲-۴ – تشریع دین و تامین آزادی انسان در قرآن کریم
خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم می‏فرماید:
« کانَ النَّاسُ أُمَّهً واحِدَهً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فیمَا اخْتَلَفُوا فیهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فیهِ إِلاَّ الَّذینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللَّهُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ ‏» [۳۹]
این آیه شریفه، می‏گوید، علت تشریع اصل دین و تکلیف انسان به آن، وقوع اختلاف در دین است . این آیه، نشان می‏دهد که انسان‏ها چگونه در زندگی دنیا و بهره برداری از مواهب حیات، به اختلاف و تنازع پرداختند و حقوق و آزادی هم را سلب کردند و خداوند متعال برای رفع این تنازع و آزادی‏کشی‏ها – که ریشه در فطرت تمامیت‏خواه انسان دارد – انبیای عظام را با قانون و کتاب فرستاد تا جامعه بشری را تعدیل کنند و قسط اجتماعی را حاکم سازند به طوری که تمام افراد انسان در استفاده از نعم الهی و زمینه‏های لازم برای تکامل و رشد جوامع انسانی، از شرایطی یکسان برخوردار باشند و بتوانند آزادانه به فراخور استعداد و میل ذاتی خود به فعالیت‏بپردازند .
مردم، در ابتدای تشکیل اجتماع انسانی، امتی واحد بودند . همه، دارای مقصد و احدی بودند و در زندگی و استفاده از مواهب هستی، تنازع و تمانع نداشتند . ادراکات و علوم آنان بسیط و محدود بود و نیازشان به رفع گرسنگی و دفع آزار حیوانات و جلوگیری از سرما و گرما، منحصر بود . غارها را به عنوان محل سکونت انتخاب کردند و از حیوانات و گیاهان و دریاها برای رفع حوائج زیستی بهره بردند . هر انسانی به حکم فطرت منفعت‏جو و خیرطلب خویش به تصرف در پدیده‏های عالم و تسخیر آن پرداخت و موجودات جاندار و غیر جاندار را به خدمت در آورد، و هنگامی که دید دیگر افراد همنوع او در بعضی امور به موفقیتی رسیده‏اند که او دست نیافته است، ولی به آن محتاج است، همان طور که او به چیزهایی رسیده است که آنان از او بی بهره‏اند، خود را ناچار دید که به همکاری با دیگران دست زند تا همگی بتوانند از فرصت‏ها و زمینه‏های بهتر و برتر ایجاد شده، استفاده کنند، لذا لزوم جامعه مشارکتی و مدنیت و داد و ستد را در هر آن چه دارد و ندارد، پذیرفت، و قبول کرد که همه این روابط و تعاملات به نحوی باشد که حق کسی ضایع نشود و عدل اجتماعی بر آن حاکم باشد; چون، غرض اصلی او استخدام بیش‏تر طبیعت و مواهب آن و رسیدن به منافع بیشتر بود و این شدنی نبود مگر به تعادل و تساوی در آن‏چه می‏دهد و می‏ستاند .
مردم، مقصود واحدی داشتند، لذا امت واحدی شدند، بدون اختلاف و تنازع، ولکن حکمت الهی اقتضا کرده است که انسان‏ها از نظر استعداد و قوای خود متفاوت باشند و در استخدام مواهب طبیعت، یکسان نباشند و احساسات و ادراکات و امیال گوناگون داشته باشند و لا جرم اهداف و آمالشان نیز متفاوت باشد: « إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ ‏»[۴۰]
نتیجه این تفاوت‏ها، تفاوت ایشان در قوت و ضعف است . عده‏ای قوی‏تر و گروهی ضعیف‏تر می‏شوند و به خاطر روح منفعت‏طلبی و طبیعت ظلوم و جهول و هلوع[۴۱] ، از جاده عدل منحرف می‏شوند و اقویا و اغنیا، راه طغیان و تعدی به حقوق ضعفا را پیش می‏گیرند، از نیروی فکر و قدرت بدنی آنان بهره می‏جویند، اما نفعی درخور، به آنان نمی‏رسانند، بلکه اراده و آزادی آنان را سلب، و خواست و میل خود را بر آنان تحمیل می‏کنند، به طوری که جامعه انسانی از مسیر تعادل و تکامل منحرف شد، اختلاف و ستم بر آن مستولی گشت، سعادت و کمال انسانی نابود و فطرت او غبار آلود شد و نظم اجتماعی، جای خود را به هرج و مرج داد .
مراد از اختلاف مردم در «لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه‏» ، همین تنازع و کشمکش در استخدام طبیعت و بهره‏برداری از مواهب حیات است .

مستند­سازی

مدیریت انتظارات(سوجا، ۲۰۰۶)[۴۳]

۱- حمایت مدیریت ارشد:
تحقیقات نشان داده است حمایت مدیریت ارشد بخصوص در مراحل اولیه پروژه از اهمیت بالایی برخوردار است . البته نقش مدیریت میانی و سایر پرسنل نیز در جای خود خالی از اهمیت نخواهد بود .اسلوین و پینتو حمایت مدیریت ارشد سازمان ها را در تمایل آن­ها به فراهم­سازی منابع و اختیارات لازم در جهت مدیریت موفق پروژه تعریف کرده ­اند . مدیریت ارشد لازم است در تمام مراحل راه­اندازی پروژه مشارکت کافی را داشته باشد .
۲- شایستگی تیم پروژه:
تیم پروژه باید شامل بهترین پرسنل موجود در سازمان باشد و ایجاد یک تیم از حوزه های مختلف کاری بسیار لازم و ضروری بنظر میرسد .این تیم باید مشاورانی از خارج شرکت نیز در اختیار داشته باشد که از هر دو نوع دانش تجاری و فنی بهره مند باشند .
۳- همکاری بین بخشها:
از آنجا که هدف اصلی و اولیه پروژه­ های برنامه ­ریزی منابع سازمان، ایجاد انسجام و یکپارچکی بین حوزه های مختلف کاری می­باشد ، وجود یک همکاری نزدیک بین این بخش­ها به عنوان یک پیش­نیاز طبیعی شناخته می­ شود. مدیریت ارتباطات موثر و انتظارات موجود در سطوح مختلف سازمان بسیار ضروری به­نظر می­رسد به­ طوریکه کارکنان بطور کامل از اهداف، فعالیت­ها، حوزه عمل و تغییراتی که در سازمان ایجاد خواهد شد اطلاع کامل پیدا کنند .
۴- اهداف و مقاصد مشخص و روشن:
دستیابی به یک درک کامل از اهداف و مقاصد و همچنین راه­های دستیابی به این اهداف در اولین مرحله از اجرای هر پروژه فناوری اطلاعات بعنوان یک امر ضروری و پیش نیاز شناخته می­ شود . این برنامه باید مزایا و منافع مورد نظر و استراتژیک، منابع، هزینه­ها، ریسک و زمان مورد نظر در اجرای پروژه و سایر موارد را به­وضوح بیان نماید، مسئولیت­های سازمان در قبال انجام پروژه باید مشخص باشد، توجیه سرمایه گذاری در این پروژه باید وجود داشته باشد و فلسفه وجودی این پروژه باید در جهت نیازهای سازمان و مرتبط با این نیازها باشد.
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
۵- مدیریت پروژه:
شخص یا گروهی از افراد باید مسئولیت پیشبرد موفقیت آمیز پروژه را بر عهده داشته باشند. این گروه باید در ابتدا حوزه عمل و فعالیت پروژه را کاملا مشخص بیان نمایند که شامل تعداد سیستم­های مورد استفاده، میزان مشارکت واحدهای کسب­وکار و میزان مهندسی مجدد مورد نیاز در فرایندها می­باشد. مدیر پروژه به همراهی کمیته راهبری پروژه، اعضای تیم پروژه را انتخاب خواهند کرد.

۶- ارتباطات بین بخشی:
اهمیت ارتباطات بین بخش­های مختلف در ادبیات پیاده­سازی و بکارگیری پروژه­ های فناوری اطلاعات بر هیچ کس پوشیده نیست. در دستیابی به این هدف استفاده ازابزار ارتباطی مناسب از قبیل پست الکترونیک به­جای استفاده از تلفن و ارتباطات رودررو موثر واقع خواهد شد.

۷- قهرمان پروژه:
موفقیت این پروژه­ ها به وجود یک سمبل و قهرمان که بتواند وظایف اصلی و مهم، رهبری، تسهیل امور و ایجاد حس رضایت در کاربران را ایجاد کند بستگی زیادی خواهد داشت. معمولا چنین فردی کسی است که اختیارات لازم برای انجام تغییرات اساسی و اصلی را در سازمان داشته باشد. به عبارت دیگر این فرد نقش بازاریابی پروژه را در سازمان برعهده دارد.
۸- پشتیبانی فروشنده:
پروژه­ای در این ابعاد وسیع را نمی­توان به یک مشاور خارج از شرکت تفویض کرد. از طرفی از آنجاکه شرکت معمولا همه مهارت­ های لازم برای مدیریت چنین پروژه­ای را در داخل شرکت موجود ندارد، برای موفقیت پروژه بین شرکت خریدار و فروشنده نرم افزار، ارتباط و همبستگی مثبت وجود دارد.
۹- دقت در انتخاب بسته نرم­افزاری:
بسته­های نرم­افزاری موجود در بازار ممکن است برای سازمان­ها و موسسات در اندازه­ های مختلف وجود داشته باشد، بنابراین لازم است قبل از انتخاب به این نکته توجه کرد که کدامیک می­توانند به بهترین نحو نیازهای سازمان را برآورده سازند هر یک از این بسته­های نرم­افزاری ویژگی­ها و قابلیت­های خاصی را ارائه می­ کنند. بنابراین شرکت­ها باید معیارهایی را برای انتخاب این نرم­افزارها مد نظر قرار دهند که در اینجا به اهم آن­ها اشاره میگردد:

انطباق با نیازهای سازمانی

پشتیبانی و پاسخگویی به نیازهای خاص هر صنعت

وجود انعطاف­پذیری لازم در محیط کسب­وکار و متغییر

امکان یکپارچه­سازی نرم افزار با سایر نرم­افزارهای موجود

فراهم بودن امکان پشتیبانی برای پیاده­سازی نرم­افزار

کامل بودن، با ثبات بودن و داشتن پشتیبانی خوب از نرم­افزار

وجود اسناد و پیش نیازهای مورد نیاز برای شروع

استراتژی­هاو سیاست­های آینده فروشنده نرم­افزار

۱۰- مدیریت تغییر:
تقریباً نیمی از پروژه­ های ناکام مانده برنامه ­ریزی منابع سازمان به این دلیل با شکست مواجه شده ­اند که مدیران آن­ها تلاش لازم برای اعمال مدیریت تغییر صحیح و مناسب را در نظر نگرفته­اند. مقاومت در برابر تغییر از دلایل اصلی شکست پروژه­ هاست. مارتین و چینگ پیشنهاد می­ کنند که راه کاهش این مقاومت، مشارکت دادن کارکنان در فرایند تغییر می­باشد. فرهنگ موجود در سازمان و تغییر سازمانی باید به نحوی موثر مدیریت شود. فرهنگی با عقاید و ارزش­های مشترک برای موفقیت پروژه بسیار ضروری است وتاکید بر کیفیت، توانایی بالا و تمایل قوی به پذیرش فناوری جدید باید در سازمان تقویت شود.
۱۱-آموزش:
سیستم­های برنامه ­ریزی منابع سازمان سیستم­های پیچیده­ای بوده و نیازمند آموزش سختگیرانه­ای هستند. آموزش ناکافی یا عدم وجود آن می ­تواند منجر به شکست پروژه شود. سطوح مختلف موجود در شرکت نیازمند آموزش­های متفاوتی در مورد این سیستم­ها هستند. آموزش خود به دوگروه آموزش رسمی و آموزش غیر­رسمی تقسیم ­بندی می­ شود. در آموزش رسمی بر اساس شرح شغل­های تعریف شده، کلاس­های آموزشی در مورد سیستم­های جدید برای برخی از کاربران، اجباری و برای بقیه اختیاری می­باشد. در آموزش غیر رسمی نیز آموزش از طریق سایر همکاران ماهر به کارکردن با سیستم انجام می­پذیرد.
۱۲- مستند­سازی:
یکی از وظایف اصلی مدیریت پروژه و همچنین از عوامل موفقیت پروژه ها، مستند سازی پروژه از قبیل مستندات فنی و پشتیبانی می­باشد. مستندات فنی شامل گزارش­های شناخت، مدل­های تحلیل و طراحی سیستم، مدل­های اطلاعاتی سیستم و مستندات آموزشی سیستم و مستندات پشتیبانی پروژه شامل قرارداد پروژه، گزارش­دهی فعالیت­ها، برنامه ­ریزی فعالیت­ها و مکاتبات پروژه می باشد. مستندات باید با ابزار استانداردی مثل MS Office، MS Project و… تهیه شده و قابل بازیابی در محیط مشتری باشد.
۱۳- مدیریت انتظارات:
در مورد ارتباط عوامل موفقیت بحرانی با یکدیگردر پیاده سازی برنامه ­ریزی منابع سازمان نیز مطالعاتی صورت گرفته که به این نتیجه دست یافتند. از آنجایی که ارتباطات بین اعضای تیم پروژه بر اساس مباحث فنی و تنها متمرکز بر این مباحث بوده است (عمدتا در مورد انتخاب نرم افزار) و مدیر پروژه بیشتر بر مباحث فنی امر تاکید داشته است، این امر بر عقاید مدیریت ارشد نیز تاثیر گذار بوده است. بنابراین انتظارات موجود در مورد سایر عوامل غیر­فنی به­خوبی مدیریت نشده و اهداف و مقاصد اجرای پروژه نیز بطور واضح و مشخص بیان نشده است. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که همه این عوامل بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر یکدیگر موثرند.

۲-۷ مزایا و معایب سیستم برنامه ­ریزی منابع سازمان

در این بخش به ذکر چند مورد از مزایا و معایب سیستم برنامه ­ریزی منابع سازمان اکتفا می کنیم:(کازرونی، ۱۳۸۶)

۲-۷-۱ مزایا

استاندارد­سازی

کیفیت وکارایی

۵-۳-۱-پیشنهادات تحقیق————————————————۱۰۲
۵-۳-۲-پیشنهاد برای تحقیقات آتی——————————————۱۰۳
۵-۴- محدودیت های تحقیق———————————————-۱۰۴
منابع—————————————————————۱۰۵
پیوست ————————————————————-۱۱۱
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
پویایی در محیط‌های کسب و کار که به دلیل بروز عواملی چون رشد، سقوط اقتصادی، فزونی شدت رقابت، جهانی سازی، ادغام‌ها ، ترکیب‌ها و نوآوری‌های تکنولوژیکی بوجود آمده است، قابلیت مدیران رده‌بالا را در درک به موقع و پاسخ صحیح به این تغییرات به چالش کشیده است. ناتوانی در درک به موقع تغییرات و پاسخگویی سریع به آن‌ ها به افول شرکت‌ها منجر می‌شود. درهم‌تنیدگی و افزایش نیروها و عوامل تعیین‌کننده در بازار، حضور رقبای قدرتمند متعدد، همچنین تغییر بی‌وقفه و مداوم سلایق مشتریان و بالارفتن سطوح انتظارات آن‌ ها، شرکت‌های خدماتی را با مخاطرات و چالش‌های عمیقی روبرو نموده است(حسنقلی‌پور و همکاران، ۱۳۹۱، ص ۲۶).
عکس مرتبط با اقتصاد
شرکت‌ها برای موفقیت در بازارها و مطابقت در محیط چالشی آن به استراتژی‌های مناسبی نیاز دارند تا از مزیت رقابتی پایدار و در نهایت عملکرد بهتر نسبت به رقبا برخوردار گردند. (ابوالفضلی، ۱۳۹۱، ص ۲). پیشرفت سریع فناوری و تغییرات محیطی وسیع، شتاب فزآینده­ای به اقتصاد بخشیده است. رقابت روزافزون بنگاه های اقتصادی دستیابی به سود را محدود و احتمال ورشکستگی را افزایش داده است.
تصمیم گیری در مسائل مالی همواره با ریسک و عدم اطمینان همراه بوده است. توسعه سرمایه گذاری از یک سو موجب جذب سرمایه های غیر کارا و هدایت آنها به بخش های مولد اقتصادی شده و از سوی دیگر، با توجه به جهت گیری سرمایه گذاران (مبتنی بر ریسک و بازده)، سرمایه گذاری ها در صنایعی هدایت خواهد شد که از سود بیشتر یا خطر کمتری برخوردار است و این امر در نهایت، سبب تخصیص بهینه منابع خواهد شد. باید گفت تصمیم گیری در زمینه خرید سهام پیچیده است.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
بورس با هدایت پس اندازها و سرمایه های خرد مردم، موجب توسعه، ایجاد شغل، رونق فضای تولید و افزایش سطح رفاه عمومی می شود. یکی از مهمترین عوامل موثر بر رشد اقتصادی ایجاد پس انداز و هدایت آن به سمت سرمایه گذاری و تولید است. در ایران در سال های گذشته به دلایل مختلف از جمله اقتصاد نفتی بازار سرمایه همواره ضعیف بوده است و تنها در سال های اخیر با سیاست های اعمال شده شاهد رشد وتوسعه آن از نظر فیزیکی و جذب سرمایه هستیم.
با توجه به اینکه هدف این پژوهش « بررسی تاثیر فاکتورهای مالی بر عملکرد سود سرمایه درشرکت های کوچک ومتوسط در بورس ایران » است، لذا در این فصل ابتدا به بیان مسأله و سپس به اهمیت و ضرورت تحقیق، چارچوب نظری، اهداف و فرضیه‌های تحقیق و تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق و در نهایت به قلمرو تحقیق پرداخته شد.
۱-۲- بیان مسأله
به طور کلی امروزه به دنبال رقابتی شدن اقتصاد و افزایش آگاهی های عمومی از مسائل مالی و سرمایه گذاری، بازار سرمایه نگاه ها را بیشتر معطوف خود کرده است. از طرف دیگر اغلب شرکت ها به دنبال جلب رضایت سرمایه گذاران هستند و به همین منظور سعی می کنند که کالا و خدمات با کیفیت بالا و بهای تمام شده پایین تولید کنند. از این رو ارزیابی عملکرد شرکت ها با شاخص های مالی مناسب و گوناگون و همچنین اولویت بندی آنها برای سرمایه گذاران مطلوبیت ویژه ای دارد (عباسی و همکاران، ۱۳۹۰، ص ۴۱).
ارزیابی عملکرد مالی با توجه به توسعه بازارها سرمایه از مهمترین موضوعات مورد توجه سهامداران، اعتباردهندگان و مدیران است، سرمایه گذاران نیز همواره تمایل دارند از میزان موفقیت مدیران در به کارگیری از سرمایه شان آگاهی یابند، به همین منظور نسبت های مالی مهمترین شاخصی است که عملکرد وضعیت مالی شرکت ها را نشان می دهد (یحیی زاده فر و همکاران، ۱۲۸۹ص ۱۱۳). در علم اقتصاد، اکثر صاحب نظران تشکیل سرمایه را مهمترین عالم پیشرفت در هر کشوری می دانند، یکی از بهترین راه های جذب سرمایه و توسعه اقتصادی بازار بورس است. بورس اوراق بهادرا به عنوان یکی از ارکان های اصلی و اساسی بازار سرمایه در تامین مالی است که می تواند جایگاه مستحکمی در استای رونق اقتصادی کشور دارا باشد و با گسترش حجم معاملات در سازمان بورس و جذب وجود نقد باعث افزایش منابع سرمایه گذاری گردد (مومنی و نجفی، ۱۳۸۳)
بورس اوراق بهادار به عنوان ابزاری برای تجهیز و هدایت سرمایه ­های خرد در جهت توسعه اقصادی است، امروزه یکی از موثرترین حربه­ها در سیستم اقتصاد متکی به بازار آزاد به شمار می­رود. بورس اوراق بهادار محور اصلی نظام مالی هر کشور است و جام جهان نمایی که نشان می­دهد فعالیت­های اقتصادی هر کشور در کجا متمرکز شده ­اند. این بازار، منابع را به گونه­ ای تخصیص می­دهد که با توجه به جهت گیری سرمایه گذاران مبتنی بر ریسک و بازده، سرمایه گذاری در صنایعی هدایت شوند که از سود بیشتر یا ریسک کمتری برخوردار باشند و این امر باعث تخصیص بهینه منابع خواهد شد( تهرانی، ۱۳۸۵).
یکی از موضوعات مهم اقتصادی ومالی، عرضه سهام به صورت عمومی و تبدیل مالکیت خاص به عام می باشد. که به دلیل منافع بسیار زیاد آن مانند افزایش سرمایه، رقابت بیشتر، کسب معافیت های مالیاتی، دسترسی به منابع مالی ارزان قیمت و…، غالبا مورد استقبال شرکت ها نیز واقع می گردد. .(ورباتیران[۱] ،۲۰۱۲)
در کشورهای پیشرفته و دارای بورس های صاحب نام، سالانه شرکت های زیادی برای اولین بار مبادرت به عرضه عمومی سهام خود می نمایند که در برخی موارد به ۳۰۰-۴۰۰ مورد در سال نیز می رسد؛ لیکن یکی از مسائلی که در این زمینه با آن روبه رو هستند، ناهنجاری های مربوط به عرضه عمومی اولیه سهام، شامل ارزش گذاری زیر قیمت، افت قیمت در بلند مدت و عرضه عمومی اولیه داغ، می باشد که به دلیل اهمیت آن، موضوع پژوهش های بسیاری واقع شده است.( جنانی[۲]، ۲۰۱۲)
از آنجا که فرایند تصمیم ­گیری سرمایه­گذارن، تحت تاثیر ترکیبی از اطلاعات مالی و غیر مالی است، اما گزارش هایی که مدیران در رابطه با عملکرد و نحوه فعالیت شرکت به بازار سرمایه ارائه می­ کنند، صرفاً ابعاد مالی قضیه را در بر می­گیرد و شامل اطلاعات غیر مالی نمی ­باشد، بنابراین علاوه بر اطلاعات مالی رایج، باید اطلاعات بیشتری در مورد شرکتها که بر قیمت سهام موثرند. (تهرانی و همکاران ۱۳۸۵) تردیدی نیست که بازارهای اوراق بهادار توسعه یافته­اند، نقش بازارهای مالی در دو بعد اوراق بهادار و ابزارهای مشتقه از اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی در اقتصاد جهانی دگرگون شده و توسعه قابل ملاحظه­ای یافته است، به گونه­ ای که در دهه ۱۹۹۰شاهد آن هستیم که بازارهای سهام قلب تپنده اقتصاد جهانی محسوب می­شوند(مختاریان،۱۳۸۳).
در این راستا به دنبال پاسخ به این سئوال اساسی هستیم که: آیا فاکتورهای مالی بر عملکرد سود سرمایه شرکت های کوچک ومتوسط بورس ایران تأثیر گذار هستند؟
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
محیط تجاری امروز به شدت تحت تأثیر رقابت میان شرکت‌ها و تغییرات سریع تکنولوژی و تغییر مداوم در خواسته‌ها و نیازهای مشتریان است. مشتریان به طور روزافزون برای کسب محصولات و خدمات بهتر به شرکت‌ها فشار می‌آورند و شرکت‌ها برای کسب مزیت رقابتی و توفیق در این محیط متلاطم باید مشتریان و خواسته‌ها و نیازهای آنان را در مرکز توجه و فعالیت های کسب و کارشان قرار دهند(فاریابی و همکاران، ۱۳۹۰، ص ۱۳۲).
بر این اساس یکی از مهم‌ترین عوامل در ارائه خدمات مطلوب بیشتر، ایجاد عملکرد مالی در سازمان می‌باشد (سرمد سعیدی، جمشیدیان، ۱۳۹۲، ص ۹۳). بازار بورس به عنوان نماد بخش مولد اقتصاد کشور که در واقع هدف تجهیز منابع پولی برای فعالیت های مولد را دنبال می کند در طی دهه گذشته بازار سهام تهران از نظر حجم و ارزش معاملات و تعداد شرکت های فعال رشد زیادی داشته است اما بررسی داده ها و اطلاعات مربوط به این بازار نشان می دهد که نوسانات و تلاطم بازار زیاد بوده و در برابر شوک ها حساسیت زیادی از خود نشان داده است که این موضوع می تواند در بلند مدت اثرات منفی بر رونق این بازار داشته باشد. میزان بازدهی در بورس اوراق بهادار ایران در طی چندین سال اخیر از رشد مناسبی برخوردار بوده است و به دلیل رابطه بین ریسک و بازدهی سبب می شود که میزان ریسک در بورس اوراق بهادار نیز قابل توجه بوده و این نیز خود باعث می شود که سرمایه گذاران از ورود به این بازار خودداری کنند. (صادقی،۱۳۹۳،ص۱۷۳)
۱-۴- اهداف تحقیق
۱- شناسایی رابطه بین ارزش افزوده اقتصادی و حاشیه سودخالص دربورس ایران.
۲-شناسایی رابطه بازده تغییرات حقوق صاحبان سهام و حاشیه سودخالص دربورس ایران.
۳- شناسایی رابطه بین تغیرات بازده دارائیهاو حاشیه سودخالص دربورس ایران.
۱-۵- فرضیات تحقیق
۱- بین ارزش افزوده اقتصادی و حاشیه سودخالص رابطه معنی داری وجوددارد.
۲- بین تغییرات بازده حقوق صاحبان سهام و حاشیه سودخالص رابطه معنی داری وجوددارد.
۳-بین تغییرات دربازده داراییهاو حاشیه سودخالص رابطه معنی داری وجود دارد.
۱-۶- مدل تحقیق
حاشیه سود خالص(IM) : این نسبت از طریق تفاوت سود خالص یک شرکت تقسیم بر کل حقوق صاحبان سهام شرکت محاسبه شده است.
.ارزش افزوده اقتصادی(EVA) : مابه التفاوت بازده مورد انتظار و هزینه سرمایه ضرب در سرمایه
تغییر در بازده دارایییها(ROA∆): تفاوت بازده دارایی های هر سال منهای سال قبل
تغییر در بازده حقوق صاحبان سهام(ROE∆): تفاوت بازده حقوق صاحبان سهام هر سال منهای سال قبل
اهرم مالی(LEV) : از تقسیم بدهیها به سرمایه بدست می آید
اندازه شرکت(SIZE): لگاریتم طبیعی کل دارایی ها در هر سال
جریانات نقدی عملیاتی(CFO): که از صورت گردش وجه نقد حاصل میشود
.
۱-۷- قلمرو تحقیق
۱-۷-۱- قلمرو موضوعی: تحقیق حاضر از نظر موضوعی در حوزه بازار بورس قرار دارد و به بررسی روش نفوذ فاکتورهای مالی و غیرمالی بر عملکرد سود سرمایه در بورس ایران پرداخته شده است.
۱-۷-۲- قلمرو مکانی: قلمرو مکانی این تحقیق بازار بورس سهام ایران است.
۱-۷-۳- قلمرو زمانی: تحقیق حاضر، در بازه سال ۱۳۸۸ تا پایان ۱۳۹۲ است.
فصل دوم
ادبیات تحقیق
بخش اول:
ارزیابی عملکرد مالی
۲-۱-مقدمه
یکی از نقش های حیاتی حسابداری مدیریت، ارزیابی مداوم نحوه هم پایی سازمان با رقابت فزاینده بر مبنای نگرشی معتقد به پیشرفت مستمر است (هیلتون،۲۰۰۵). توجه به معیارهای همه جانبه و استرات‍ژی ها و آرمان های سازمان، از لوازم یک سیستم مدیریت عملکرد جامع می باشد. چنین رویکردی در ارزیابی عملکرد، به یک ارزیابی واقعی، منصفانه و قابل اتکا خواهد انجامید (رحمانی،۱۳۸۴).
حسابداری
طی چند دهه اخیر، دنیای سازمانی دچار تغییرات بسیار در زمینه‌های مختلف شده است. در نتیجه همین تغییرات، سازمان‌ها وارد رقابت شدیدی در زمینه‌های بهبود کیفیت، افزایش انعطاف پذیری، افزایش قابلیت اطمینان، گسترش خطوط محصول، تأکید بر خلاقیت و… شده‌اند . در همین راستا، اندازه‌گیری عملکرد از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا به گفته اندیشمندان مدیریت، اگر نتوانیم چیزی را اندازه‌گیری کنیم، نمی‌توانیم آنرا مدیریت کنیم . تحقیقات بسیار زیادی در سال‌های اخیر در مورد ماهیت و روش اندازه‌گیری عملکرد مالی سازمان‌ها انجام شده است. نتایج این تحقیقات از آن جهت ارزشمند است که می‌توان وضعیت فعلی سازمان‌ها را درک نمود و چالش‌های آینده در زمینه اندازه‌گیری عملکرد مالی را مورد بررسی قرار داد. (Mehregan & Shahbandarzadeh,2006)
امروزه صاحب‌نظران حوزه مدیریت بر اهمیت مدل‌های ارزیابی عملکرد به‌عنوان یکی از معتبرترین شاخص ‌های توسعه‌یافتگی سازمان‌ها تأکید می‌ورزند. از این رو، یکی از دغدغه‌های اساسی سازمان‌های امروزی، دستیابی به یک شیوه ارزیابی کارا و انعطاف‌پذیر است تا با آن بتوان کلیه ابعاد عملکردی سازمان را مورد بررسی قرار داد. اگر اندازه‌گیری عملکرد را فرایند کمّی‌سازی کارایی و اثربخشی یک فعالیت تعریف کنیم، از جمله راه‌های تجزیه و تحلیل گزارش‌های مالی که از طریق آن می‌توان حجم بالای اطلاعات موجود در گزارش‌های مالی را خلاصه نمود و همزمان جنبه‌های مختلف فعالیت شرکت را مورد بررسی قرار داد، تهیه نسبت‌های مالی از اطلاعات گزارش‌های مالی است. نسبت‌های مالی، بیان‌کننده ارتباط بین دو یا چند رقم از ارقام صورت‌های مالی است که به صورت جزئی از کل یا درصدی از آن بیان می‌شود.
طی چند دهه اخیر، دنیای سازمانی دچار تغییرات بسیار در زمینه‌های مختلف شده است. در نتیجه همین تغییرات، سازمان‌ها وارد رقابت شدیدی در زمینه‌های بهبود کیفیت، افزایش انعطاف پذیری، افزایش قابلیت اطمینان، گسترش خطوط محصول، تأکید بر خلاقیت و… شده‌اند . در همین راستا، اندازه‌گیری عملکرد از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا به گفته اندیشمندان مدیریت، اگر نتوانیم چیزی را اندازه‌گیری کنیم، نمی‌توانیم آنرا مدیریت کنیم (وانگ[۳]،۲۰۰۸)
تحقیقات بسیار زیادی در سال‌های اخیر در مورد ماهیت و روش اندازه‌گیری عملکرد سازمان‌ها انجام شده است. نتایج این تحقیقات از آن جهت ارزشمند است که می‌توان وضعیت فعلی سازمان‌ها را درک نمود و چالش‌های آینده در زمینه اندازه‌گیری عملکرد را مورد بررسی قرار داد . امروزه صاحب‌نظران حوزه مدیریت بر اهمیت مدل‌های ارزیابی عملکرد به‌عنوان یکی از معتبرترین شاخص‌های توسعه‌یافتگی سازمان‌ها تأکید می‌ورزند. از این رو، یکی از دغدغه‌های اساسی سازمان‌های امروزی، دستیابی به یک شیوه ارزیابی کارا و انعطاف‌پذیر است تا با آن بتوان کلیه ابعاد عملکردی سازمان را مورد بررسی قرار داد. (کاسکو،۱۳۸۴)
۲-۱-۱-تعاریف ارزیابی عملکرد مالی
بازار مالی شامل دو رکن اصلی بازار پول و بازار سرمایه است. مهمترین وظیفه بازار سرمایه، جذب سرمایه های پراکنده و تخصیص بهینه آن به واحدهایی است که هم در راستای توسعه اقتصادی و هم حفظ منافع مورد انتظار سرمایه گذاران حرکت میکنند. پژوهشگران حوزه مالی به طور مستمر در جستجوی یافتن معیارهای مناسب برای اندازه گیری عملکرد واحدهای اقتصادی هستند تا بتوانند با نزدیک ترین تقریب، بازده و تغییرات آن را برای سهام شرکت ها پیشبینی کنند (اقورلی خانی،۱۳۸۴).
ارزیابی عملکرد شرکت ها از مهمترین موضوعات مورد توجه سرمایه گـذاران، اعتبـاردهنـدگان، مدیران و دولت ها می باشد. در عمل معیارهای مختلفی برای ارزیابی عملکرد وجود دارد. برخی از این معیارها مبتنی بر مدل های حسابداری وگروهی مبتنی بر مدل های اقتـصادی اسـت. بـرای انتخاب معیار مناسب، در نظر گرفتن اهداف راهبردی شرکت ضرورت دارد (جهانخـانی و ظریـف فرد،۱۳۷۴)
▪ ارزیابی عملکرد فرایندی است که به سنجش و اندازه گیری، ارزش گذاری و قضاوت درباره عملکرد طی دوره ای معین می پردازد.
▪ ارزیابی عملکرد در بعد سازمانی معمولاً مترادف اثربخشی فعالیت هاست. منظور از اثر بخشی میزان دستیابی به اهداف و برنامه ها با ویژگی کارا بودن فعالیت ها و عملیات است.(سماواتی و نجات،۱۳۸۸،ص۲۳)
▪ ارزیابی عملکرد در بعد نحوه استفاده از منابع در قالب شاخص های کارایی بیان می شود. اگر در ساده ترین تعریف، نسبت داده به ستاده را کارایی بدانیم، نظام ارزیابی عملکرد در واقع میزان کارایی تصمیمات مدیریت در خصوص استفاده بهینه از منابع و امکانات را مورد سنجش قرار می دهد.
▪ ارزیابی عملکرد عبارتست از اندازه گیری عملکرد از طریق مقایسه وضع موجود با وضع مطلوب یا ایده آل براساس شاخص های از پیش تعیین شده که خود واجد ویژگی های معین باشد.
▪ به طور کلی انظام ارزیابی عملکرد را می توان فرایند سنجش و اندازه گیری و مقایسه میزان و نحوه دستیابی به وضعیت مطلوب با معیارها و نگرش معین در دامنه و حوزه تحت پوشش معین با شاخص های معین و در دوره زمانی معین با هدف بازنگری، اصلاح و بهبود مستمر آن می باشد. (Bentes et al , 2012, 1793)
۲-۱-۲-دیدگاه ها ارزیابی عملکرد
مباحث ارزیابی عملکرد را می توان از زوایای متفاوتی مورد بررسی قرار داد. دو دیدگاه اساسی سنتی و نو در این باره وجود دارد. دیدگاه سنتی، قضاوت و یادآوری عملکرد و کنترل ارزیابی شونده را هدف قرار داده و سبک دستوری دارد. این دیدگاه صرفاً معطوف به عملکرد دوره زمانی گذشته است و با مقتضیات گذشته نیز شکل گرفته است. دیدگاه نو، آموزش، رشد و توسعه ظرفیت های ارزیابی شونده، بهبود و بهسازی افراد و سازمان و عملکرد آن، ارائه خدمات مشاوره ای و مشارکت عمومی ذی نفعان، ایجاد انگیزش و مسئولیت پذیری برای بهبود کیفیت و بهینه سازی فعالیت ها و عملیات را هدف قرار داده و مبنای آن را شناسایی نقاط ضعف و قوت و تعالی سازمانی تشکیل می دهد. خاستگاه این دیدگاه مقتضیات معاصر بوده و به ارزیابی سیستمی عملکرد با بهره گرفتن از تکنیک ها و روش های مدرن، توسعه پیدا می کند. حوزه تحت پوشش اندازه گیری عملکرد می تواند سطح کلان یک سازمان، یک واحد، یک فرایند و کارکنان باشد. سطح ارزیابی عملکرد اگر تنها شامل افراد باشد بطوری که امروزه در بخش های مدیریت منابع انسانی متداول است، ارزشیابی شایستگی کارکنان با معیارهای مختلف در سازمان ها انجام می شود. سازمان، افراد و یا واحد سازمانی گر چه به ظاهر انجام دهنده کار هستند اما تنها جزیی از سیستم کل می باشند و باید شرایط اجزای دیگر آن نیز مد نظر قرار گیرد. توجه به معیارهای همه جانبه و استراتژی ها و آرمان های سازمان از لوازم یک سیستم مدیریت عملکرد جامع می باشد. چنین رویکردی در ارزیابی عملکرد، یک ارزیابی واقعی، عدالت محور، قابل اعتماد و اتکا و پیش برنده و پویا خواهد بود . (Glykas,2013,4)
عکس مرتبط با منابع انسانی
۲-۱-۳-ضرورت و اهمیت ارزیابی عملکرد
بهبود مستمر عملکرد سازمانها، نیروی عظیم هم افزایی(Synergy) ایجاد می کند که این نیروها می تواند پشتیبان برنامه رشد و توسعه و ایجاد فرصت های تعالی سازمانی شود. دولت ها و سازمان ها و موسسات تلاش جلو برنده ای را در این مورد اعمال می کنند. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالش های پیش روی سازمان و کسب بازخور و اطلاع از میزان اجرا سیاست های تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد. تمامی موارد مذکور بدون اندازه گیری و ارزیابی امکان پذیر نیست. لرد کلوین فیزیکدان انگلیسی در مورد ضرورت اندازه گیری می گوید: «هر گاه توانستیم آنچه درباره آن صحبت می کنیم اندازه گرفته و در قالب اعداد و ارقام بیان نماییم می توانیم ادعا کنیم درباره موضوع مورد بحث چیزهایی می دانیم. در غیر این صورت آگاهی و دانش ما ناقص بوده و هرگز به مرحله بلوغ نخواهد رسید» علم مدیریت نیز مبین مطالب مذکور است. هر چه را که نتوانیم اندازه گیری کنیم نمی توانیم کنترل کنیم و هر چه را که نتوانیم کنترل کنیم مدیریت آن امکان پذیر نخواهد بود. موضوع اصلی در تمام تجزیه و تحلیل های سازمانی، عملکرد است و بهبود آن مستلزم اندازه گیری است و از این رو سازمانی بدون سیستم ارزیابی عملکرد قابل تصور نمی باشد.
۲-۱-۴-به ‌دست آوردن شاخص‌های نمایانگر از نسبت‌های مالی
تهیه صورت‌های مالی، یکی از متداول‌ترین روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات مالی است. هر گروه از استفاده‌ کنندگان صورت‌های مالی، موفقیت یک فعالیت در بورس را از دیدگاه خود بررسی می‌کند. یکی از معیارهای ارزیابی موفقیت یک صنعت یا فعالیت، نسبت‌های مالی است .این نسبت‌ها، در حقیقت، چکیده گزارش‌های مالی شرکت‌ها هستند که اطلاعات زیادی را درباره وضعیت درونی شرکت‌ها ارائه می‌دهند (نمازی ورستمی،۱۳۸۵،ص۱۰۷). نسبت‌های مالی، شاخص‌های خوبی برای سنجش عملکرد و موقعیت مالی بنگا‌ه‌ها هستند. این نسبت‌ها را می‌توان بر طبق اطلاعاتی که ارائه می‌کنند، طبقه‌بندی نمود (Ertugrul & Karakasoglu,2007)

میان حاکمیت شرکتی و تامین مالی در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود دارد.
میان تامین مالی و عملکرد بلند مدت در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود دارد.
۱-۷- قلمروتحقیق
۱-۷-۱- قلمروموضوعی
قلمرو موضوعی تحقیق مربوط به تعیین رابطه میان حاکمیت شرکتی،عملکردبلندمدت وتامین مالی می باشد.
۵
۱-۷-۲- قلمرومکانی
قلمروی مکانی تحقیق دربورس اوراق بهادارتهران است.
۱-۷-۳- قلمروزمانی
قلمروزمانی تحقیق شامل سالهای۸۷ الی ۹۰ می باشد.

۱-۸- روش گردآوری داده‏ها

صورت های مالی از سایت مدیریت پژوهش, توسعه و مطالعات اسلامی- سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت می شود.
پایگاه اطلاعاتی شرکت بورس
پایگاه اطلاعاتی تدبیر پرداز و صحرا نیز در جمع آوری اطلاعات به کار می رود.
۱-۹- روش تحقیق و مدل تحلیلی تحقیق
روش تحقیق مجموعه ای از قواعد، ابزارها و راه های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیت ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است. (خاکی ،۱۳۸۲)
تحقیق حاضر از بعد کمّی و کیفی یک مطالعه کمی بوده، از نظر هدف یک تحقیق کاربردی و از نظر نحوه گردآوری داده‌ها یک تحقیق توصیفی- پیمایشی می‌باشد.
متغیرهای موردبررسی درقالب یک مدل مفهومی وشرح چگونگی بررسی واندازه گیری متغیرها :
نسبت اعضای غیرموظف هیأت مدیره (MR) :
این متغیرشاخص حاکمیت شرکتی است ونشان دهنده نسبت اعضاءغیرموظف هیئت مدیره به کل اعضای هیئت مدیره می باشد. مدیر غیرموظف؛عضوپاره وقت هیات مدیره است که فاقد مسئولیت اجرایی درشرکت می باشد. به منظوراندازه گیری این متغیر،ابتداتعداداعضای غیرموظف هیأت مدیره ازصورتجلسات مجامع عمومی برای کلیه شرکتهای موردبررسی جمع آوری وسپس به کل تعداداعضای هیأت مدیره تقسیم شده تادرصداعضای غیرموظف محاسبه شود. سپس میانگین کل این متغیر برای یک دوره شش ساله محاسبه گردید. برای شرکتهایی که دارای درصداعضای غیرموظف بالاتری نسبت به میانگین بودندارزش یک وبرای بقیه ارزش صفرداده شد.
۶
میزان سهام تحت تملک سرمایه گذاران نهادی (BHOLD) :
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
این متغیرشاخص حاکمیت شرکتی است ونشان دهنده درصدسهام تحت تملک بزرگترین سهامدارشرکت می باشدکه دراکثرموارداز یادداشتهای ضمیمه صورتهای مالی اساسی شرکتهاویاصورتجلسات مجامع عمومی این شاخص بدست آورده شده است. دراین تحقیق،به شرکت دارای سه سهامدارنهادی که مجموع درصدسهام آنهابالای ۵۰% باشدارزش یک وبرای مابقی ارزش صفرلحاظ شده است.
مادربودن شرکت موردبررسی (MAT) :
این متغیرشاخص حاکمیت شرکتی است ونشان می دهدکه آیاشرکت موردبررسی تحت کنترل شرکت دیگری می باشدیاخیر. بدین صورت که اگرشرکت موردبررسی، شرکت مادرباشدبه آن ارزش یک ودرغیراینصورت ارزش صفر به آن تعلق می گیرد.
دولتی یاخصوصی بودن مالکیت شرکت (GOP) :
این متغیرشاخص حاکمیت شرکتی است وبدین معناکه اگرشرکت موردبررسی،خصوصی باشد به آن ارزش یک واگردولتی باشد به آن ارزش صفرداده می شود.
درصدسهام شناورآزاد (FS) :
این متغیرشاخص حاکمیت شرکتی است.منظورازسهام شناورآزاد مقدارسهمی است که انتظارمی روددرآینده نزدیک قابل معامله باشد،یعنی در مالکیت دارندگانی است که آماده انددرصورت اخذقیمت مناسب،آنرابرای فروش عرضه نمایند. دراین تحقیق،برای شرکتهایی که میزان سهام شناورآنهاکوچکترازمیانگین کل نمونه دریک دوره بوده اندارزش یک وبرای بقیه ارزش صفر درنظر گرفته شده است.
نوع حسابرسAU) ( :
این متغیرشاخص حاکمیت شرکتی است.این شاخص نشان دهنده آن است که صورتهای مالی اساسی شرکت توسط کدام گروه ازحسابرسان موردحسابرسی وبررسی قرارگرفته شده است.در صورتی که مرجع حسابرسی شرکت،سازمان حسابرسی باشدبه آن ارزش یک واگرتوسط مؤسسات حسابرسی موردرسیدگی قرارگرفته باشدارزش صفرتعلق می گیرد.
۷
محاسبه شاخص توانایی حاکمیت شرکتی(CG)
پس ازمشخص شدن متغیرهاوتعریف عملیاتی آنها، توانایی راهبری شرکت بشرح ذیل محاسبه گردید:
تامین مالی (FI) :
Lev : درجه اهرم مالی
Debt : بدهی
Equity : حقوق صاحبان سهام
عملکرد بلند مدت (FP) :
میانگین هندسی سه ساله بازده دارایی ها
میانگین هندسی سه ساله بازده حقوق صاحبان سهام
مدل پژوهش:
۱-۱۰- جامعه آماری ونمونه تحقیق
جامعه آماری دراین تحقیق۲۹۴ شرکت پذیرفته شده دربورس اوراق بهادارتهران است که ازاین میان۱۶۷ شرکت به عنوان نمونه انتخاب شده اند.
به منظورگردآوری داده هاازجامعه مزبورباتوجه به اعمال محدودیتهای زیزحجم نمونه تعیین می شود :
۱) شرکتهای نمونه حداقل ۵ سال متوالی در بورس حضور داشته باشند
۲) نماد سهام آنها برای دوره بیش از ۶ ماهه بسته نباشد
۸
۳) سال مالی آنها از ۱/۱/۱۳۸۷ هر سال تا ۲۹/۱۲/۱۳۹۰ باشد
۴) جزء شرکتهای واسطه ای و بانکی نباشند.
۵) سهام آنها شناور در بورس باشد .
۱-۱۱- روش هاوابزارتجزیه وتحلیل داده ها
پس از گردآوری اطلاعات از کتابخانه بورس اوراق بهادار تهران، اطلاعات جمع آوری شده در نرم افزار Excel داده می شوند و نسبت‌های مالی هر شرکت نیز که به طور سالانه محاسبه می‌شود بااستفاده ازاطلاعات صورت‌های مالی هر شرکت مورد محاسبه قرار می‌گیرد.
اطلاعات مربوط به قیمت نیز از نشریات و گزارش‌های سالانه قیمت سهام شرکت‌های حاضر در بورس به دست می‌آید.
با بهره گرفتن از ابزار نرم افزار تحلیل آماری Eviews و استفاده از روش ضریب همبستگی ارتباط بین متغیرهای اصلی تحقیق و شدت و ضعف آن را مورد محاسبه قرار می‌دهیم. و در صورت وجود ارتباط از آزمون معنادار بودن همبستگی و نهایتاً تحلیل واریانس و تخمین معادله رگرسیون مربوط به آن استفاده می‌کنیم.
برای محاسبه ضریب همبستگی نمونه ای یا پیرسون در صورتی که متغیرها اعداد صحیح باشند از فرمول ذیل استفاده می شود :

مقدار r بیانگر رابطه خطی بین xو y می باشد و علامت آن نشان دهنده جهت این رابطه است وممکن است زوج متغیر هایی باشند که رابطه آنها قوی باشد اما الزاما خطی نباشند. در این حالتr معیار مناسبی نخواهد بود.
برای آزمون همبستگی میان دو متغیر تصادفی xوy یا به عبارت ساده تر آزمون اینکه ضریب همبستگی جامعه برابر صفر است یانه نیاز به یک آماره مناسب داریم. این آماره برای آزمون صفر بودن ضریب همبستگی جامعه که دارای توزیع t با در جه آزادی n-2 می باشد عبارت است از:
۹

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

۱-۱۲- ساختار تحقیق

تحقیق حاضرازلحاظ نوع یاماهیت ، تحقیق کاربردی است وازنوع بررسی های پس رویدادی که براساس داده های مالی گذشته به بررسی فرضیه ها می پردازد.اطلاعات اساسی این تحقیق شامل داده های صورتهای مالی حسابرسی شده واطلاعات بازارسهام است که بامراجعه به پایگاه های اطلاعاتی استخراج ، محاسبه وبراساس آن مدلهای تحقیق برآوردشدتامبنایی برای آزمون فرضیه هافراهم سازد.اطلاعات مربوط به عناصرحاکمیت شرکتی ازطریق مراجعه به صورتهای مالی شرکتهاگردآوری شده است.در فصل دوم این پژوهش ادبیات نظری و مبانی مورد بحث قرار می گیرد و همچنین پژوهش های پیشین مورد بررسی قرار می گیرد بر اساس یافته های این فصل ، روش پژوهش و فصل سوم بنا نهاده خواهد شد و نتایج آماری را در فصل چهارم آورده و آزمون فرض ها مورد بررسی قرار داده می شود در نهایت در فصل پنجم نتایج پژوهش ارائه خواهد شد.
۱۰

فصل دوم
مروری برتحقیقات انجام شده

۲-۱- مقدمه
بررسی مطالعات موجودنشان می‏دهدکه هیچ تعریف موردتوافقی درموردحاکمیت شرکتی‏وجودندارد. تفاوتهای چشم‏گیری درتعریف براساس کشورموردنظروجوددارد.حتی درآمریکایاانگلستان نیزرسیدن به تعریف واحدکارچندان آسانی نیست.تعریفهای موجودازحاکمیت شرکتی دریک طیف وسیع قرارمی‏گیرندکه دیدگاه های محدوددریکسوودیدگاه های گسترده درسوی دیگرطیف قراردارند.دردیدگاه های محدود، حاکمیت شرکتی به‏رابطه شرکت وسهامداران محدودمی‏شود.این دیدگاه،الگویی قدیمی است که درقالب نظریه‏ نمایندگی بیان می‏شود.درآنسوی طیف،حاکمیت شرکتی رامی‏توان به صورت شبکه‏ای ازروابط درنظر گرفت که نه‏تنهامیان شرکت ومالکان آنها(سهامداران)بلکه میان شرکت وتعدادزیادی ازذینفعان نظیر کارکنان، مشتریان،فروشندگان ودارندگان اوراق قرضه وجوددارد.چنین‏دیدگاهی درقالب نظریه ذینفعان مطرح می‏شود. تعریفهای مختلف ازحاکمیت شرکتی وجوددارد،ازتعریفهای محدود ومتمرکز برشرکتها و سهامداران آنها گرفته تاتعریفهای جامع،ودربرگیرنده پاسخگویی شرکتهادربرابرگروه بی‏شماری از سهامداران، افرادیا ذینفعان.شواهدموجودحکایت ازآن داردکه حاکمیت شرکتی یکی ازرایج‏ترین عبارتها در مطالعات تجارت‏ جهانی درشروع هزاره جدیدشده است.فروپاشی شرکتهای بزرگی مانندانرون و ورلدکام درآمریکادرسالهای اخیر،توجه همه رابه نقش برجسته حاکمیت شرکتی وتوجه جدی به اصول ‏یاد شده درموردپیشگیری ازاین فروپاشی جلب کرده است وانجمن‏های حرفه‏ای ودانشگاه ها در سراسر جهان توجه گسترده‏ای به این موضوع نشان می‏دهندبه نحوی که موضوع حاکمیت شرکتی‏به‏عنوان سرفصل درسی اصلی ومستقلی دردوره کارشناسی ارشدودکتری تدریس می‏شود.

۲-۲- حاکمیت شرکتی

حاکمیت شرکتی به مجموعه روابط میان مدیریت اجرایی،هیئت مدیره،سهامداران و سایر طرفهای‏ مربوط در یک شرکت گفته می‏شودودوهدف اساسی کاهش ریسک بنگاه اقتصادی وبهبود کارایی درازمدت آنرا ،دنبال می‏کند.اعمال حاکمیت شرکتی صحیح از طریق اعضای مستقل‏ هیئت مدیره و کمیته‏های تحت نظر آنها عینیت یافته و در نهایت با ارتقای شفافیت و پاسخ‏دهی‏ مدیریت اجرایی،به اهداف خود نایل می‏شود.این جریان به‏عنوان بخش مهمی از مقررات احتیاطی‏ ناظر بر شرکتها،جایگاه ویژه‏ای داشته و مباحث مربوط به نحوه اعمال حاکمیت و نظارت بر روند امور،هم از نظر مقام ناظر و هم از نظر سهامداران باید مهم تلقی شود.(احمدپور،۱۳۸۸)
عکس مرتبط با اقتصاد
۱۱
سؤال اساسی آنکه چرا حاکمیت شرکتی طی دو دهه گذشته موضوع مهمی بوده ولی پیش از آن اهمیت خاصی نداشته است؟دلایل آن را می‏توان به این صورت مطرح کرد:
۱- موج جهانی خصوصی‏سازی در دو دهه گذشته
۲- تجدید سازمان صندوقهای بازنشستگی و رشد پس‏اندازهای شخصی