دکمیجان ، هرایر ، 1383 ش ، جنبش های اسلامی معاصر در جهان عرب ، مترجم دکتر حمید احمدی ، شرکت انتشارات کیهان.
رادمنش ، سید محمد ، 1374 ش ، ادبیات معاصر عرب ، تهران ، چاپخانه رامین.
الزرکلی ، خیرالدین ، 2002 م ، قاموس التراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین ، دارالعلم للملایین.
الزیات ، احمد حسن ، 1383 ش ، تاریخ الادب العربی ، انتشارات تاقله.
الزیاًت ، احمدً حسن ، لا.تا ، تاریخ الادب العربی ، مصر.
زیدان ، جرجی ، 1957 م ، تاریخ الادب اللغة العربیة ، مصر.
سعودالبابطین ، عبدالعزیز 1995 ، معجم البابطین للشعر العرب المعاصرین ، الطبعة الاولی ، مؤسسه عبدالعزیز.
سعیدیان ، عبدالحسین ، 1374 ش ، دایرة المعارف ادبی ، چاپ چهارم ، انتشارات علم و زندگی.
الشایب ، احمد ، 1976 م ، تاریخ الشعر السیاسی الی منتصف القرن الثانی ، لبنان ، دارالقلم العربی.
الشریف قاسم ، عون ، 1996 م ، موسوعة القبائل و الاسناب فی السودان ، جزء الرابع ( ظ ~ ف ) ، شرکة آفروقراف للطباعة.
شفیعی کدکنی ، محمدرضا ، 1380 ش ، شعر معاصر عرب ، تهران ، چاپ سخن.
ضیف ، شوقی ، 1957 م ، الادب العربی المعاصر فی مصر ، مصر.
ضیفً ، شوقیً ، 1427 هـ . ق ، العصر الجاهلی ذوی القربی ، الطبعه الثانیه.
الطیب ، مدنر عبدالرحیم ، لا.تا ، الاسلام فی سودان ، دارالاصالة ، جماعة الفکر و الثقافة الاسلامیه.
عبدالعلام ، احمد ، 1977 م ، دراسات فی مصطلح السیاسه عند العرب ، تونس ، الشرکة التونسیه .
عمید ، حسن ، 1363 ش ، فرهنگ فارسی عمید ، چاپ پنجم ، تهران ، چاپخانه ی سپهر.
الفاًخوری ، حناً ، 1380 هـ . ش ، الجامع فی تاریخ الادب العربی ، الطبعة الاولی ، منشورات ذوی القربی.
الفاخوری ، حنا ، 1422 هـ . ق ، الجامع فی تاریخ الادب العربی ، منشورات ذوی القربی ، الطبعه الاولی.
فرامرز یاوری ، محمود ، 1380 هـ . ش ، گیتاشناسی کشورها ، تهران ، مؤسسه ی جغرافیایی و کارتوگرافی ( گیتا شناسی )
فرّوخ ، عمر ، 1997 ، تاریخ الادب العربی ، الجزء السادس ، الطبعة الثالثه ، دارالعلم ، للملایین.
فهمی ، السرحانی ، محمد 1978 م ، الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه ، مصر ، المکبته التوفیقیه.
الفیتوری ، محمد ، 1998 م ، الاعمال الکاملة مطابعة الهیئته المصریه العامة للکتاب.
الفیتوری ، محمد ، 1998 م ، الاعمال الشعریه للشاعر ، مطابع الهیئة المصریة العامة للکتاب.
الفیتوری ، محمد ، اغانی افریقیا ، 1967 م ، بیروت ، دارالمکتبه الحیاة.
الکاتب ، علاء حسین ، لا.تا ، اُدباء و شعراء معاصرون ، تهران ، چاپ اول ، چاپ محمد.
مشیری ، سید رحیم ، 1381 ش ، کلیات قاره ها ، چاپ چهارم ، تهران ، نشر قومس.
معین ، محمد ، 1380 ش ، جلد دوم ، چاپ هجدهم ، تهران ، انتشارات امیرکبیر.
ملکی ، عباس ، 1368 ش ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات وزارت امور خارجه.
ملکی ، حسن ، لا.تا ، الحرکة الاسلامیه ، بیروت ، بیت المعرفه.
موسوی بجنوردی ، کاظم ، 1367 هـ . ش ، دایره المعارف بزرگ اسلامی ، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی ، تهران ، چاپ اول.
وافی ، عبدالواحد ، 1966 م ، مقدمه ابن خلدون ، قاهره ، لجنة بیان العربی.
ولایتی ، محمد حسین ، 1377 ش ، فیتوری فریادگر دردهای سیاه ، مجله ی کار و کارگر ، 19 خرداد 1377.
هالت ، ام. پی ، دالی ، ام . دبلیو ، 1366 ش ، تاریخ سودان بعد از اسلام ، ترجمه ی محمد تقی اکبری ، مشهد ، بنیاد پژوهش های اسلامی.
نشریه ی طلایه ، بی تا ، شماره ی 19 ، سازمان ارتباطات اسلامی.
ساعت 19 – 12/11/8 1. sudan.gov.sd/ar.
ساعت 20 – 15/11/88 www.islamworld.2020.persianblog.ir2.
ساعت 17 – 10/12/88 www.kheimeh.news.com3.
ساعت 11- 9/1/79 www.seifyeh.com سنی آن لاین 4.
5.
درباره ی سودان ( فارسی ) پایگاه اطلاع رسانی سفارت سودان در جمهوری اسلامی ایران ، بازدید . هفدهم اسفند هشتاد و هفت.
ساعت 15 – 8/6/89 www.oxinads.com.google 6.
چکیده انگلیسی
Abstract :
The present thesis entitled “A Review of Political Approaches of Mohammad Al – Fitori’s Poetry” is going to approach the poet’s political and his positions around the African Nation and Sudan & Arab Countries.
Mohammad Al – Fitori considers race , religion, language and culture of African and Arab Nation as an essential factors in creating the Islamic Ummah Unity.
As a Poet he committed and struggled against British Colonialism & America with his sublime ideas.
He tried by his impetus for awakening people of his time.
The ugly face of colonialism was brought to the attention of the public by him as well.
Mohammad Al – Fitori’s Ode poems is an image of anger, distress, suffering and aspirations of African and Arab Nation against Colonialism which invited them to the campaign for resistance, struggle and persist.
African and Arab Nations have seen their mystery through Al – Fitori’s Lyrics. Therefore his poetry is dear unto them.

1. تعقیده : در اصطلاح ادب ، شعر یا سخن پیچیده گفتن و کلمات و کنایات دور از ذهن آوردن و آن بر دو قسم است : تعقید لفظی و تعقید معنوی .( عمید ، 1363 ش ، ص 589 ) ↑
1. ابن خلدون : ابوذکر یا یحیی ، ( 1334 – 1378 م ) ، مورخ ، دبیر و ادیب. ( موسوی بجنوردی ، 1374 ش ، 3/441 ) ↑
1. نعمان بن عجلان : ( … بعد 37 هـ ) امیر ، خطیب ، شاعر و اهل مدینه از جمله صحابه بوده است. ( زرکلی ، 1999 م ، 8/37 ). 2. آیا هرچه که می گفتیم اشتباه بود و شما درست می گفتید انگار ما پر نگذاشتیم و هیچ تیری را برای جنگ نتراشیدیم. ↑
3. علاقه ما به علی (4) بود و او شایسته این مقام است ای عمر اما تو نمی دانی. ↑
4. او با حمد خدا نابینا را شفا می دهد و گوش سنگین را باز می کند. ↑
1. مفصافه : بید ، انواع درخت بید ، زمینی که گیاه در آن نیست ، واحدش صفصافه ( عمید ، 1363 ش ، ص 1363 ) ↑
1. نلسون ماندلا ، 18 ژوئیه سال 1918 در یک خانواده کمبو در روستای کوچک موزو ، در کشور آفریقای جنوبی به دنیا آمد. ماندلا در مخالفت کنگره ملی آفریقا در سال 1952 و مبارزات کنگره خلق درسال 1955 م که اتخاذ منشور آزادی توسط آن برنامه بنیادین آرمان ضد آپارتاید را فراهم می کرد نقش اساسی داشت. او مبارزات خرابکاری علیه اهداف نظامی ، دولتی را رهبری می کرد و چند دهه بعد به جنگ چریکی علیه رژیم پرداخت ، او همچنین در خارج از کشور مبادرت به جمع آوری کمک های مالی برای ( MK ) کرد و در دیدار با برخی از دولت های آفریقا ترتیباتی برای آموزش شبه نظامی داد. وی در 5 اوت 1962 م پس از 17 ماه گریز دستگیر شد و در دژ ژوهانسبورگ زندانی شد. در 25 اکتبر 1962 ، ماندلا به 5 سال زندان محکوم شد که هنگامی که در زندان بود زندگینامه خود را تحت عنوان « راه طولانی آزادی » نوشت. نخستین انتخابات دموکراتیک آفریقای جنوبی که در آن همه ی افراد می توانستند شرکت کنند در تاریخ 27 آوریل 1994 برگزار شد.کنگره ملی آفریقا اکثریت را در انتخابات به خود اختصاص داد ، و ماندلا به عنوان رهبر کنگره ملی آفریقا ، به عنوان نخستین رئیس جمهور سیاه پوست کشور برگزیده شد و در دولت اتحاد ملی دکلرک از حزب ملی گرا به عنوان معاون رئیس جمهور برگزیده شد. ماندلا به خاطر حمایت از صلح ملی و بین المللی ، تحسین بین المللی را به دست آورد. ماندلا سیاست صلح طلبی را در پیش گرفت و این امر منجر به تسهیل انتقال آفریقای جنوبی به سمت دموکراسی ای شد که نماینده تمامی اقشار مردم باشد.
برخی از جوایز و افتخارات ماندلا عبارت است از:
جایزه صلح نوبل
مدال آزادی ریاست جمهوری
جایزه صلح لنین
حکم لیاقت ↑
1. باتریس لومومبا یکی از بزرگترین مبارزان کنگو بود. او سراسر زندگی اش را به خاطر استقلال کنگو و در نبرد با استعمارگران بلژیکی گذراند. مردم کنگو در نتیجه غارت انحصارات بلژیکی ، در پایین ترین سطح زندگی قرار داشتند و فقر و بیماری و … بیداد می کرد. پاتریس لومومبا از کودکی با چنین بی عدالتی ها آشنا شده بود ، لومومبا از همان سنین نوجوانی سعی می کرد مردم را از وضعی که در آن زندگی می کنند آگاه سازد و از طریق مجله های علمی نیز مقالاتی می نوشت و منتشر می کرد. او همواره به دنبال تشکل های مردمی بود لذا در سال 1958 موجودیت جنبش ملی کنگو را اعلام داشت ، درسال 1960 م مردم کنگو توانستند استقلال کنگو را به دولت بلژیک تحمیل کنند ، اما دولت بلژیک با همکاری آمریکا موجبات سقوط دولت کنگو را فراهم نمودند ، در نتیجه لومومبا و یارانش را دستگیر و به زندان بردند و در آنجا درسال 1961 م لومومبا را کشتند. لومومبا در آخرین نامه خود به همسرش می نویسد :در همه تلاش ها و مبارزاتم حتی یک لحظه در پیروزی نهایی این امر مقدس که من و همکارانم زندگانی را وقف آن کردیم ، دچار تردید نشده ام. یقین دارم کشورم ، راه دفاع از آزادی و استقلال خود را فرا خواهد گرفت. زنده باد کنگو. زنده باد آفریقا.
( www.oxinads.com.google ) ↑