از خود بیگانگی[۳۰]، حالتی است که موجب می شود انسان از خود دور شود و کیفیات و حالات دیگری را به جای واقعیت و حقیقت خود بنشاند. حالتی که در آن شخصیت واقعی انسان زایل می شود و شخصیت بیگانه در آن حلول می کند، از نظر جامعه شناختی، به معنی گسست فرد از دیگران و مترادف با بیزاری در احساس و جدایی فرد از دیگران، کشور، کار یا خداست (ستوده، ۱۳۷۲: ۵۰). از خود بیگانگی، آزادی افراد جوامع توسعه نیافته را در مقابل نظام جهانی سرمایه داری، محدود می سازد. با توجه به ویژگی حساب گری، غیراحساساتی و ماشینی شدن و با غلبه غرب گرایی و مصرف گرایی بر زندگی انسان، فردیت و آزادی او به خطر می افتد و پول به طور همزمان، منبع آزادی و از خود بیگانگی انسان می شود. در چنین شرایطی، فرد با «خود» و «جامعه خود» بیگانه می شود. گویی انبوهی از بیگانگان، برای نفع شخصی، مجبور به تعامل اجتماعی شده اند که این مساله به نوبه ی خود، بیگانگی را دامن می زند. توسعه اقتصاد پولی و گسترش حسابگری، رقابت را تشدید و انفراد «فرد» را تقویت می کند و انزوا و از خودبیگانگی او را به دنبال دارد. (لرنی، ۱۳۸۳: ۲۶۶)
عکس مرتبط با اقتصاد
زمانی که ارتباط من اجتماعی[۳۱] فرد با محیط اجتماعی او ضعیف شود، فرد از خود، بیگانه می شود. این از خود بیگانگی دارای سه وجه است: ۱- انزوای اجتماعی؛ ۲- احساس بی قدرتی؛ ۳- بی هنجاری (بخارایی، ۱۳۸۶: ۲۸۷) . از خود بیگانگی غیراز به حاشیه راندن افراد و گسترش انزواطلبی در جامعه، با هنجارشکنی خود باعث مسائلی چون عدم رعایت ارزش های جامعه، ترویج فرهنگ بیگانه، رواج مصرف گرایی و تحمیل هزینه های غیرضروری بر خانواده ها و دولت است. یکی از کارکردهای جنگ نرم نیز این است که با بیگانگی فرد از جامعه، موجبات نارضایتی او فراهم آید و مشکلاتی در جامعه به وجود بیاید که امنیت اجتماعی، دچار خدشه شود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۹ـ۱ـ۶٫ ناهنجاری
مفهوم آنومی[۳۲] اشاره به وضعیت بی قاعدگی، ناهنجاری یا بی هنجاری[۳۳] دارد که در این شرایط، افراد قادر نیستند براساس نظامی از قواعد مشترک، ارتباط متقابل برقرار کنند و نیازهای خود را ارضا نمایند. در نتیجه، نظم فرهنگی و اجتماعی از هم می پاشد. آنومی به معنای خلاء اخلاقی، تعلیق قواعد و بی قانونی است. در چنین شرایطی با یک بحران اجتماعی، وضعیت تعادل جامعه برهم ریخته و ناهنجاری گسترده به وجود می آید که جامعه با مشکل اختلال در هنجارها موجه است(محبوبی منش، ۱۳۸۱: ۱۳۷)
ناهنجاری، دلالت بر وضعیتی دارد که در آن هنجارهای اجتماعی که سلوک فردی را نظم می بخشد، در هم شکسته یا تاثیر خود را به عنوان قاعده رفتار از دست داده باشد. بی هنجاری اگر بیش از حد گسترش یابد، دامنه وسیعی از شرایط اجتماعی و حالت های روانی را شامل می شود. نابسامانی شخصی، آشفتگی فرهنگی، بی اعتمادی متقابل و مانند آن، از جمله این موارد است (فاضل و میری آشتیانی، ۱۳۸۷: ۱۲)
طرف مهاجم در جنگ نرم در پی این است که قواعد جامعه هدف را که باعث شکل دهی به هنجارهای جامعه می شود از هم گسیخته کند تا باعث آشفتگی در نظام اجتماعی شود. در جنگ نرم تلاش می شود تا از طریق تضعیف نظام فرهنگی جامعه، باعث تضعیف نظام هنجاری آن شود؛ زیرا در صورتی که نظام هنجاری جامعه با مشکل مواجه شود جامعه دچار اختلال می گردد و امنیت اجتماعی با مشکل مواجه می شود.
۹ـ۱ـ۷٫ شکاف نسلی
تمایز با شکاف نسلی[۳۴] به معنی تفاوت های معرفتی، بینشی، گرایشی، ارزشی و رفتاری میان دو نسل با وجود پیوستگی های کلان متاثر از ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و تاریخی است (فاضل و میری آشتیانی، ۱۳۸۷: ۱۴). مساله ای که در تمایز نسلی مورد توجه است، شکاف در ارزش های مورد پذیرش نسل های مختلف است. مجموعه ارزش هایی که برای یک نسل اهمیت دارد، در صورتی که با جامعه پذیری صحیح به نسل بعدی آن جامعه منتقل و پذیرفته نشود، تضعیف می گردند و تفاوت یا تضاد بینشی، گرایشی، ارزشی، اخلاقی و رفتاری دو نسل، عامل پیدایش انحرافات و مسایل اجتماعی می شود. وقتی یک نظام اخلاقی و رفتاری مورد تفسیر و تهدید قرار گیرد یا در مرحله تجزیه واقع گردد، افرادی که نظام مزبور حافظ منافع آن هاست در جلوگیری از تفسیر آن کوشش می کنند و در مقابل عده زیادی خواستار دگرگونی آن می شوند. در نتیجه، بین دو گروه اجتماعی برخورد و ستیز، در می گیرد و زمینه مساعد برای پیدایش انحرافات اجتماعی پیدا می شود. ارتباط و وابستگی متقابل امور اجتماعی موجب می شود که یک مساله اجتماعی به پیدایش مسائل اجتماعی دیگر کمک کند (شیخاوندی، ۱۳۷۲: ۱۷۲).
جنگ نرم با گسست در نظام ارزشی و رفتاری نسل های مختلف جامعه هدف، باعث نوعی تمایز نسلی در بین افراد جامعه می شود که ادامه این روند باعث اختلالات در جامعه می شود و امنیت اجتماعی را با مشکل مواجه می سازد.
۹ـ۱ـ۸٫ تقلیل سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی[۳۵]، مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش هاست که اعضای جامعه در آن سهیم هستند (فاضل و میری آشتیانی، ۱۳۸۷: ۱۴) در صورت تقلیل این سرمایه، قوام و پایداری جامعه صدمه می بیند. جنگ نرم از طریق زیر سئوال بردن ارزش های جامعه، باعث کاهش سرمایه اجتماعی افراد در جامعه شده و در این حالت، امنیت اجتماعی با مشکل مواجه می شود.
۲٫ روش ها و مبانی جنگ نرم از منظر اسلام
در جنگ نرم در طول تاریخ از روش های همانندی استفاده شده است. بیشتر روش هایی که در گذشته مورد استفاده بوده، هنوز به همان قوت و شدت مورد استفاده دشمنان قرار می گیرد. در تمامی این روش ها تلاش بر آن است تا با بهره گیری از روان شناسی، عواطف و احساسات مخاطب تحت تأثیر قرار گیرد و با تغییر در آن ها، اندیشه ها و افکار شخص را نیز تغییر داده و بر وی چیره شوند.
مهم ترین روش هایی که در طول تاریخ جنگ نرم و جنگ روانی گزارش شده است، عبارتند از روش افتراء، روش شخصیت سازی، روش تخریب شخصیت، روش شایعه سازی، روش تهدید، روش تحریم و … است.
۳ـ۱٫ روش افتراء
در روش افتراء، دشمنان تلاش می کنند تا جایگاه رهبران و مسئولان هر جامعه و نظامی را از مقام کاریزماتیک، شخصیت های کامل و سالم و الگوهای مهم دیگران پایین آورده و تنزل دهند. آنان می کوشند با افترا، هاله نورانیتی که از شخصیت سالم و کامل ایشان در نزد پیروان و ملت پدید آمده، از میان بردارند و آنان را حتی از سطح شخصیتی توده مردم نیز فروتر و پایین تر بکشند. از این رو ترور شخصیت به عنوان مهم ترین روش در جنگ نرم مورد توجه و تأکید قرار می گیرد.
در این روش، تلاش می شود تا نخست خود شخص، ترور شخصیت شود و از جایگاه و مقام و منزلت خویش به زیر کشیده شود. هر آن چه که برای ملت و پیروان آن شخص، به عنوان ارزش و الگوی برای دیگران تلقی می شود، با انواع تهمت و بهتان تخریب می شود.
در طول تاریخ این گونه رفتارها از سوی دشمنان درباره پیامبران بسیار به کار رفته، گزارش شده است. اتهام دزدی و بهره گیری از قدرت و ثروت برای مقاصد شخصی، بهره کشی از دیگران برای مقاصد پست دنیوی و هواهای نفسانی از جمله این امور است که همواره از سوی دشمنان استفاده شده است.
در مرحله دوم، اگر ترور شخصیت رهبران، شدنی نشد به سراغ خانواده و بستگان نزدیک وی می روند که از جمله معروف ترین این وقایع می توان به ترور شخصیت پیامبر گرامی (ص) از طریق بهتان به همسر وی اشاره کرد که در آیه ۱۱ سوره نور گزارشی از آن آمده است. در داستان عیسی (ع) دشمنان یهودی آن حضرت (ع) چون نتوانستند آن حضرت را بی شخصیت کنند، با بهره گیری از بهتان، کوشیدند تا دامن پاک دوشیزه ای چون حضرت مریم (س) را بیالایند و شخصیت کاریز ماتیک آن بزرگوار را هدف گیرند. (مریم آیه ۸۲)
۳ـ۲٫ روش شخصیت سازی
از دیگر روش های جنگ نرم می توان به شخصیت سازی اشاره کرد. دشمنان می کوشند تا رقیبانی از درون همان جامعه برای شخصیت های اصلی و رهبران جامعه ایجاد کنند. در این کار با گزینش کسانی که قابلیت هایی را در اختیار دارند، با روش جایگزین سازی می کوشند تا جا به جایی در سطوح رهبری را فراهم آورند و با کم ترین هزینه، بیش ترین سود را ببرند. در داستان حضرت موسی (ع) فرعون کوشید تا نخست با ساحران (اعراف آیات ۵۱۱ تا ۷۱۱ و نیز شعراء آیات ۳۴ تا ۵۴ و آیات دیگر) و سپس با بلعم باعورا (اعراف آیه ۶۷۱) به اهداف خود برسد و جایگزینی برای آن حضرت (ع) بسازد که از نظر او همتراز شخصیتی موسی (ع) بودند. در زمان پیامبر (ص) نیز با معرفی دو نفر به عنوان همتراز ایشان تلاش شد با شخصیت سازی دیگران، جایگزینی برای آن حضرت معرفی کنند و قدرت را با انتقال به آنان مدیریت و مهار کنند. (زخرف آیه ۱۳)
در جهان معاصر نیز با اهدای جوایز بین المللی چون صلح نوبل و حقوق بشر و شخصیت سازی از طریق رسانه ها، همانند سازی و شخصیت سازی برای رهبران صورت می گیرد.
۳ـ۳٫ روش ارتداد
از روش های جنگ نرم، بازی با ارزش های جامعه با ایمان و ارتداد نسبت به آن است. برخی از دشمنان از کافران و منافقان، با بهره گیری از این شیوه می کوشند تا تردید و دودلی را در جامعه بیفکنند. از این رو گاه با ابزار ایمان، همدلی و همراهی ظاهری با مسئولان و مردم، و سپس اظهار کفر وبی ایمانی نسبت به آن می کوشند تا مردم را دچار تردید نسبت به آموزه ها و ارزش ها و باورهای خود کنند. همراهی با شخصیت های اجتماعی و رهبران و تایید مواضع آنان و سپس مخالفت با آنان، بسیاری از سست ایمان ها و بیماردلان را به تردید می افکند و زمینه اختلاف و تفرقه را فراهم می آورد. قرآن گزارش می کند که در دوره پیامبر (ص) دشمنان از این روش بسیار سود می بردند. (نساء آیات ۷۳۱ و ۸۳۱)
بازی با ایمان از طریق ارتداد از مهم ترین روش هایی است که دشمنان برای تخریب روحیه مومنان از آن بهره می گیرند. در جهان امروز نیز این شیوه بارها از طریق دشمنان مورد استفاده قرار گرفته است. دشمنان حتی کوشیدند تا برای تاثیرگذاری بیش تر، مدت زمانی را در ظاهر ایمانی به سر برند و سپس با نفوذ در لایه های اجتماعی و وجیه المله شدن، توانستند با بازگشت و ارتداد خود ضربه های استواری به ایمان اشخاص سست ایمان بزنند.
۳ـ۴٫ روش شایعه سازی
روش شایعه سازی و شایعه پراکنی از دیگر روش هایی است که در جنگ نرم به شدت مورد توجه و کاربرد است. این روش حتی در میدان جنگ برای کاهش روحیه سربازان به کار می رود. در جنگ احد دشمنان با شایعه کشته شدن پیامبر (ص) تلاش کردند تا موجب اختلاف و فرار و از هم پاشیدگی ارتش اسلام شوند.
در قرآن گزارش های بسیاری درباره شایعه و نقش آن در تضعیف روحیه و حتی شکست ارتش ها بیان شده که می توان به آیه ۳۸ سوره نساء ۰۶ سوره احزاب و ۴۷۱ و ۵۷۱ سوره آل عمران اشاره کرد. در این آیات از نقش تخریبی شایعه و آثار آن در شکست ارتش ها سخن گفته شده و از مومنان خواسته شده تا در دام شایعه سازی دشمن قرار نگرفته و به عنوان عامل دشمن به شایعه پراکنی اقدام نکنند و در حقیقت آب به آسیاب دشمن نریزند.
روش تهدید و تحریم از دیگر روش هایی است که در جنگ نرم بسیار مورد توجه است. یکی از روش هایی که قرآن به مومنان پیشنهاد می دهد، بهره گیری از روش تهدید از طریق ترساندن و ارعاب است. فراهم آوری تمام قدرت های نظامی و غیرنظامی از نظر عده و عده می تواند موجب ترس وهراس دشمن شود و امکان هرگونه واکنش و عکس العمل درستی را از آنان سلب کنند. (انفال آیه ۶)
۳ـ۵٫ اخلاق زدایی
الف) ترویج زشتی ها
شیطان ابتدا هدف کار خود را تعیین کرد. او می خواست تا زشتی هایی که بر حضرت آدم و حوا (ع) پوشیده بود، آشکار گردند. به زبان امروزی، هدف دشمن از جنگ نرم، ترویج زشتی هاست. زشتی هایی که برخی از آن ها بر ملت ما مخفی است اما به حکم فیلم ها و تصاویر مبتذل از راه اینترنت و ماهواره و پخش سی دی و دی وی دی های مبتذل سعی دارند تا این زشتی ها را رواج دهند. در این مسیر شیطانی، همواره تحریک غریزه جنسی جایگاه خاص خود را داشته است. به این آیه بنگرید:
پس شیطان، آن دو (آدم و همسرش) را وسوسه کرد تا آنچه را از زشتی (عورت) شان از آن دو مخفی بود، برایشان آشکار سازد … . (اعراف، ۲۰)
ب) ترویج فساد
شیطان تلاش دارد تا به وسیله ی برخی ابزارهای خاص، بین فرزندان آدم (ع) اختلاف اندازد و آن ها را از یاد خدا و از نماز بازدارد. دو ابزار کلیدی او برای این کار، شراب و قمار است.
همانا شیطان می خواهد به وسیله شراب و قمار، میان شما دشمنی و کینه بیفکند و شما را از یاد خدا و نماز بازدارد. پس (با این همه مفاسد) آیا دست برمی دارید؟ (مائده،۹۱)
این ابزارها امروزه هم فعال هستند. دشمن به شیوه های مختلف تلاش می کند تا شراب و قمار را در جامعه اسلامی رواج دهد. از جمله شیوه های دشمن در ترویج شراب این است که به قاچاقچیان مشروبات الکلی، یاد می دهد که اگر پلیس با شما برخورد کرد با تهدید و تطمیع سعی کنید خود و بارتان را نجات دهید حال اگر نشد، ما خسارت شما را جبران خواهیم کرد.
امروزه دشمن، شیوه های خود را پیشرفته تر ساخته است و علاوه بر شراب، از انواع مواد مخدر از تریاک و هروئین تا حشیش و کراک و شیشه، قرص های اکس و غیره سود می برد تا نسل جوان ما را منحرف و بی خاصیت سازد.
ج) ترویج برهنگی
برهنه ساختن انسان ها یک هدف مهم شیطان است. ترویج بی حجابی و بدحجابی، از جمله شیوه هایی است که امروزه هم در جنگ نرم ضد ما استفاده می شود. دشمنان دین از هزاران سایت اینترنتی، دهه ها شبکه ماهواره ای و صدها مجله مبتذل درصددند تا نه فقط ملت ما را که بنی آدم را به سمت برهنگی سوق دهند. امری که به تصریح قرآن مجید از فتنه های شیطان است:
ای فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد! چنان که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند در حالی که لباسشان را از (تن) آنان برمی کند تا شرمگاه هایشان را به آنان بنمایاند … . (اعراف: ۲۷)
د) اسراف و ولخرجی
شیطان از یک کار برخی آدمیان چنان لذت می برد که با آنان احساس برادری می کند و آن اسراف و ولخرجی است:
همانا اسرافکاران برادران شیطان هایند و شیطان نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس بود. (اسراء: ۲۷)
عدم اصلاح الگوی مصرف توسط مردم سبب تضعیف اقتصاد کشور، گسترش شکاف طبقاتی، افزایش ناامنی و رشد مشکلات خانوادگی می شود. عدم اصلاح الگوی مصرف توسط دولتمردان نیز چند پیامد منفی دارد. نخست این که مخارج را بالا می برد و دولت برای تامین این مخارج مجبور می شود فشارهای مالیاتی خود را افزایش دهد که این امر به نوبه خود موجب افزایش نارضایتی مردم می شود. دوم این که بین دولت و مردم فاصله می اندازد و آن ها دیگر درد محرومان جامعه را درک نمی کنند. سوم این که تحمل مصائب زندگی بر مستضعفین دشوار می شود و ممکن است آن ها را به راه های خطا برای کسب درآمد سوق دهد.
مقام معظم رهبری می فرماید:
این جانب از این که کسانی می کوشند تا در میان مردم ما رسم تجمل گرایی و اسراف و ولخرجی را شایع کنند، شدیداً نگران و متاسفم. (سخنرانی مقام معظم رهبری، ۲/۹/۱۳۶۸)
دشمنان دین و نیز برخی افراد غافل یا نادان به شیوه های مختلف سعی دارند تا اسراف و ولخرجی را در بین مردم ما رواج دهند. برخی از نتایج این امر چنین شده است:
سن ازدواج بالا رفته است زیرا شرایط ازدواج ساده اسلامی به شدت دشوار و پرهزینه شده است. بالارفتن سن ازدواج هم زمینه فعالیت های انحراف آفرینی را برای دشمن بیشتر ساخته است.
واردات کالاهای لوکس از خارج افزایش یافته است. این امر هم به نوبه خود می تواند ورود فرهنگ بیگانگان را تسریع نماید.
توقعات بالای برخی خانواده ها سبب شده است مردان یا به کارهای دو و سه شیفت رو بیاورند که در تشدید معضل بیکاری جامعه موثر است و یا برخی دچار حرام خواری شوند که به فساد اداری دامن می زند. گروهی نیز زنان و دختران جوان خود را به بازارکارهای تجاری نامناسب برای بانوان فرستاده اند که هر سه پیامد، زمینه را به طرز شگفت انگیزی برای جنگ نرم دشمن مساعد می سازد.
۳ـ۶٫ اعتمادسازی
شیطان برای اغفال حضرت آدم و حوا (ع) نیازمند جلب اعتماد آن ها بود. او اگر نیت واقعی را صادقانه بیان می کرد کسی فریب حرف های او را نمی خورد. این بود که از در دروغ وارد شد. او فلسفه دستور الهی نزدیک نشدن به آن درخت خاص را غلط تحلیل کرد. او گفت علت این دستور این بوده است که اگر شما از میوه این درخت بخورید به دو فرشته تبدیل می شوید یا این که عمر جاودان پیدا خواهید کرد. شیطان بر این تحلیل غلط خود اصرار هم ورزید و سوگند یاد کرد که من از خیرخواهان شما هستم. حضرت آدم و حوا (ع) هم که تا آن زمان دروغ، به ویژه سوگند دروغ به خدا نشنیده بودند حرف او را باور کردند.
و گفت: پروردگارتان شما را از (خوردن) این درخت نهی نکرده مگر برای این که که مبادا دو فرشته شوید یا از جاودانان شوید (و حیات ابدی بیابید). و برای آن دو سوگند یاد کرد که: من قطعاً از خیرخواهان شما هستم. (اعراف ۲۰-۲۱)
امروزه نیز دشمن از راه وعده به اموری وارد می شود که برای مردم به ویژه جوانان ما خوشایند باشد. او مدعی است هزاران سایت اینترنتی، شبکه های ماهواره ای و رادیویی، خبرگزاری های بزرگ جهانی، رسانه های مشهور بین المللی، فیلم های سینمایی، سریال های متنوع و … را پدید آورده است تا به بشریت خدمت کند و آن ها را با ارزش های لیبرالیستی آشنا سازد. او به دروغ وعده می دهد و بر این دروغ اصرار هم می ورزد که اگر اندیشه و فرهنگ ما را بپذیرد به آزادی، ترقی، سعادت، خوشبختی، دموکراسی، حقوق بشر و امثال آن دست خواهد یافت. عده ای هم فریب خورده، از راه خدا خارج می شوند و در منجلاب متعفن غرب غرق می شوند. این مسیر دائمی شیطان است که :
(شیطان) به آنان وعده می دهد و ایشان را در آرزو می افکند و شیطان جز فریب، و عده ای به آنان نمی دهند (نساء، ۱۲۰)
۳ـ۷٫ بدبین سازی
بدبینی از جمله میکروب های خطرناکی است که وقتی وارد اندیشه آدمی می شود قدرت تحلیل درست را از آدمی می گیرد. شیطان از راه تحلیل غلط خود تلاش کرد تا به نوعی حس بدبینی به خدا را در حضرت آدم و حوا (ع) برانگیزد.
امروزه نیز دشمن تلاش دارد تا مردم را نسبت به دین ، فرهنگ و تاریخچه و رهبران خودشان بدبین سازند. این است که سایت های متعدد ضد دین می سازند، از ماهواره ها مطالب ضد دین پخش می کنند، شایعات مختلف و دروغی ضدبزرگان دین و سران نظام به ویژه مقام معظم رهبری می سازند.
۳ـ۸٫ تفرقه اندازی
از شگردهای مهم شیطان تفرقه اندازی است. امروزه هم در جنگ نرم تلاش می شود تا به شیوه های مختلف تفرقه اندازی شود. گاه بهانه نژادهای مختلف است. چنین است که تجزیه طلبان تشویق می شوند و امکانات اطلاعاتی، درمانی، آموزشی، تبلیغاتی، مالی و تسلیحاتی برای آنان فراهم می گردد.
گاه بهانه ایجاد تفرقه، مذاهب مختلف اسلامی است. سعی می شود تا برخی اختلاف نظرها بزرگ و بزرگ تر جلوه داده شوند تا فتنه اختلافات مذهبی روشن تر شود. گاه نتیجه یک انتخابات را بهانه قرار می دهند تا آتش کینه و اختلاف را بین یک ملت روشن کنند. گاهی هم بهانه های دیگری برای این هدف می یابند. مهم این است که بین مسئولین نظام با یکدیگر و بین دولت و ملت و بین اقشار مختلف ملت اختلاف اندازی کنند تا نیروها صرف خنثی سازی توان یکدیگر شده، نظام از کارآمدی بیفتد و در این بین، دشمن از این آب گل آلود ماهیگیری کند. یک بار دیگر به این آیه بنگرید:
همانا شیطان می خواهد میان شما دشمنی و کینه بیفکند… . (مائده، ۹۱)

فصل سوم: