۹۸۱۰

 

 

۵۴۷۵

 

 

 

۳

 

 

آبادان

 

 

بهمنشیر – اروند

 

 

۶۵/۰

 

 

۱۹

 

 

۲۷۰۰

 

 

۵۰۸۰

 

 

۳۶۶۳

 

 

اقتباس از آزمایشگاه امور بررسی کیفی منابع آب استان خوزستان در سال ۱۳۸۴
۱-۳- ضرورت لایروبی و پیامدهای زیست محیطی آن
اجرای طرح‌های لایروبی بنادر، خورها و رودخانه‌ها در ایران در دهه اخیر، روند رو به رشدی داشته، و حجم عملیات لایروبی افزایش یافته است. یکی دیگر از عوامل مهم در بررسی اثرات ناشی از عملیات لایروبی، شناخت آلاینده‌های موجود در مواد لایروبی شده برای پیش بینی اثرات زیست محیطی پروژه‌های لایروبی و ارائه راهکارهایی برای پیشگیری و کنترل اثرات مخرب آن می‌باشد. سال‌ها تخلیه کنترل نشده مواد آلاینده در دریا باعث شده است که رسوبات بستر دریا در مناطق مرکزی بندرگاه‌های بزرگ به مواد سمی به خصوص فلزات سنگین آغشته باشند و قشر قابل توجهی از خاک بستر را آلوده نمایند. این آلودگی‌ها همراه با جابه‌جایی لنگر کشتی‌ها در بستر آب‌ها تا عمق زیادی نفوذ می‌کنند. نخستین مسئله‌ای که در لایروبی بایستی مورد توجه قرار گیرد، شناسایی نوع آلودگی مواد لایروبی شده و شاخص‌های تعیین کننده میزان آن است. باید توجه داشت که برحسب ناحیه مورد سنجش درجه آلودگی رسوبات متفاوت می‌باشد و نمی‌توان لایروبی را دلیل افزایش آلودگی محیط دانست، بلکه با این فرض مهم می‌توان به مطالعه‌ی اثرات منفی احتمالی این پروژه‌ها بر محیط آب و موجودات درون آن پرداخت و راهکارهایی برای محدود سازی این اثرات زیست محیطی اندیشید (کرباسی و شادی، ۱۳۹۱).
۱-۳-۱ اثرات لایروبی بر تغییرات فیزیکوشیمیایی و زیستی محیط آب
بررسی‌های انجام شده، لایروبی را به عنوان یک تهدید مستقیم برای محیط‌های آبی تأیید کرده‌اند، و ورود آلاینده‌ها را از رسوب به درون آب نشان داده‌اند (Newell et al., 1998; Ohimain et al., 2008; Kotta et al., 2009; Sabra et al., 2011) .آلاینده های ناشی از عملیات لایروبی را می‌توان بر حسب ماهیت به تغییرات فیزیکی، شیمیایی و زیستی تفکیک نمود.
در مورد تغییرات فیزیکی می‌توان به افزایش مواد معلق و کدورت آب اشاره کرد ورود رسوبات به ستون آب مجاورشان، بر موجودات درون آن از جمله ماهیان پلاژیک و جوامع بنتیک اثرگذار است (Nightingale and Simenstad, 2011). اگر چه بعضی موجودات از کدورت آب به عنوان استتار از دست شکارچیان استفاده می‌کنند. اما این اغتشاش محیطی با افزایش استرس سبب مهاجرت بسیاری از موجودات متحرک می‌گردد (NOAA, 2011).
به دنبال تغییرات فیزیکی ایجاد شده در فرسایش بستر و هم چنین تغییر در فرایندهای رسوبگذاری، علاوه بر تخریب زیستگاه موجودات کفزی، الگوی انتقال امواج در محیط آب تغییر می‌کند (al., 2006 Skilleter et al., 1991;Nairn, et al, 2004; Messieh et). تغییر در الگوی چرخش آب تعیین کننده‌ توزیع آب شیرین و شور به خصوص در مصب‌ها است. افزایش عمق رودخانه و پیشروی آب شور در این ناحیه، ترکیب گونه‌های ساکن در آب شیرین را تحت تأثیر قرار می‌دهد Nightingale,2001) ).
لایروبی سبب جا به جایی زیر لایه‌‌های بستر رودخانه‌ها می‌گردد، ایجاد این تغییر در شکل طبیعی بستر و توپوگرافی آن مکان و تغییر در ترکیب رسوبات و ایجاد تحرک پذیری آن‌ ها وابسته به روش لایروبی به کار برده و حجم رسوبات جا به جا شده می‌باشد. اثرات لایروبی از مکانی به مکان دیگر به نوع رسوبات، توپوگرافی آن منطقه و هیدرودینامیک محیط بستگی دارد. ابزارهای لایروبی با دیگر ادواتی که در محیط آب ایجاد آشفتگی می‌کنند از جمله: اسکالوپ‌ها، کشیدن تور ترال و تکنیک‌های مربوط به نقشه‌های اکوستیک مانند سونار، متفاوت می‌باشد. ابزارهای لایروبی معمولا برای وسعت‌های زیاد با عمق بیشتر به کار می‌روند. گاه لایروب چندین بار بر بستر کشیده می‌شود، و یا لایروبی به دفعات پیاپی و در زمان‌های نزدیک به هم انجام می‌گردد. به همین دلیل این عملیات می‌توانند اثرات بیش‌تر و طولانی‌تری بر هیدرودینامیک آب و ایجاد اختلال در جریان‌های محلی و الگوی رسوب‌گذاری داشته باشند.
افزایش عمق از دیگر اثرات فیزیکی لایروبی ‌می‌باشد که باعث کاهش شدت جریان و ته‌نشینی رسوبات نرم در بستر آب‌ها می‌گردد. از آن‌جا که ترکیب جمعیت‌ها به نوع رسوب بستر و عمق زیستگاهشان، بستگی دارد. طبق مطالعات تغییر در این ویژگی‌ها سبب تغییر در اجتماعات بعدی این مناطق نسبت به قبل از لایروبی می‌شود. در بعضی مناطق این تغییرات تراکم، تنوع و بیومس موجودات ساکن در منطقه و جمعیت‌هایی را که پس از لایروبی به وجود می‌آیند، نسبت به آنچه قبل از آن بوده متفاوت می‌سازد.
بیشتر ماکروبنتوزها در لایه‌های بالایی رسوبات زندگی می‌کنند، برداشتن این لایه سبب جا به جایی این موجودات همراه با رسوبات و تخلیه آن‌ ها در مکان‌های دیگر می‌گردد. بیشتر بررسی‌ها نشان داده‌اند که این عمل فیزیکی سبب کاهش۷۰-۴۰% در تعداد و بیومس موجودات و ۷۰-۳۰% کاهش در گونه‌های آن‌ ها را تأیید می‌کنند. ناگفته نماند که این اثرات به وسعت لایروبی و زمان انجام آن بستگی دارد (et al., 2011 Hill).
بخش آلودگی شیمیایی را فلزات، سموم و مواد هیدروکربنی شامل می‌شوند. طبق نظر محققین با ایجاد آشفتگی در رسوبات آلاینده‌های شیمیایی به همراه رسوبات نرم در محیط آب رها می‌شوند، و در نتیجه لایه رویی رسوبات برداشته می‌شود. لایه‌های زیرین رسوبات که با کمبود اکسیژن رو به رو می‌باشند، در این لایه‌ بی‌هوازی بیشترین ترکیب مواد سولفیدهای فلزی می‌باشند. لایه برداری سبب می‌شود که این بخش در معرض اکسیژن قرار گیرد. انجام عمل اکسیداسیون در ترکیبات

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.
سولفیدی و افزایش مقدار سولفات در محیط، اسیدیته‌[۱] آب را کاهش می‌دهد، بسیاری از فلزات سنگین در pH پایین به شکل یون‌های مثبت در آب رها می‌شوند (Tack et al., 1999). البته تحرک پذیری فلزات به شدت تحت تأثیر ظرفیت اسیدی شدن(APC)[2] و یا ظرفیت خنثی شدن(ANC)[3] محیط بستگی دارد (Tomson et al., 2002).
بررسی‌ها نشان داده‌اند که آلاینده‌ها شامل ترکیبات هیدروکربنی و فلزات سنگین، نه تنها خواص فیزیکوشیمیایی آب را تحت تأثیر قرار می‌دهند و سبب کاهش تنوع گونه‌ای در محیط‌های آبی می‌شوند بلکه با ورود به زنجیره‌ غذایی سلامت انسان را به مخاطره می‌اندازند. به همین دلیل مطالعه‌ اثرات زیست محیطی[۴] آن از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد (spencer and Leod, 2002;Lumoa, 1989).
بخش بیولوژیکی آلاینده‌ها را می‌توان به موجودات ریز ذره بینی موجود در محیط آب دانست. میکروارگانیسم‌ها و موجودات کوچک ذره‌بینی با افزایش یا کاهش خود محیط آب و کیفیت آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند. وجود بعضی از این گونه‌ها مانند کلیفرم، نشان دهنده ورود فاضلاب شهری در آب و افت کیفیت آن به منظور مصرف عموم می‌باشد (EPA, 2004).
۱-۳-۱-۱ کیفیت آب و عوامل مؤثر بر آن
باید توجه داشت که رودخانه‌ها جریانات طبیعی آب هستند که در مسیر خود به دیگر انشعابات می‌پیوندند و به درون اقیانوس یا دریاچه‌ها تخلیه می‌گردند. این آب‌ها به وسیله ذوب شدن یخچال‌ها و دیگر منابع ذخیره طبیعی آب تغذیه می‌شوند اگرچه تنها ۰۰۰۱/۰% از کل آب‌های جهان را شامل می‌شوند ولی محتوی آب و نوترینت از کل نواحی زمین در طول مسیر خود می‌باشند. پس این آب‌ها می‌توانند به طور طبیعی در مسیر خود سنگ‌ها و گل و لای را در خود حل نمایند و به این طریق مقدار بسیاری از یون‌ها در رودخانه‌ها افزایش می‌یابد (UNESCO, 2002;Kumar and Dua, 2009).
امروزه با ازدیاد جمعیت و به علت افزایش فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی، بشر نیز در ورود آلاینده‌ها و ایجاد تغییر آن‌ ها سهیم می‌باشد. بررسی ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی و تعیین کیفیت آب به مسئله‌ مهم کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت تبدیل شده است. کیفیت آب به عنوان بحث روز و موضوع مورد علاقه‌ عموم در آمده است. همه‌ مردم اهمیت آب را به عنوان نیاز اولیه‌ زندگی می‌دانند. اگرچه خیلی از مردم نسبت به شرایط و کیفیت آبی که امروزه در دسترس آن‌ ها قرار می‌گیرد با خبر نیستند. آلودگی آب روز به روز در دنیا افزایش می‌یابد. از طرف دیگر دسترسی به آب به مرور کم شده ‌است. براساس شرایط محیطی، کیفیت آب در خیلی از قسمت‌های دنیا کاهش یافته ‌است و مشکلات مربوط به آب به عنوان یک موضوع جهانی در آمده که نیاز به حل و فصل دارد ( and Febrina, 2011 Susilo).
بنابراین بررسی علمی کیفیت آب و چگونگی تأثیر مواد آلاینده بر آب‌های مورد استفاده، مورد توجه بیش‌تری قرار گرفته است. افزایش صنایع و ورود فاضلاب آن‌ ها به رودخانه‌ها، نیاز به بررسی کیفیت آب‌ها را به عنوان آب آشامیدن، آب مورد استفاده‌ کشاورزی و زراعت، ویا زیستگاه جانوران آبزی، الزامی ساخته ‌است (WHO/UNEP, 1997; Bharti and Katyal, 2011;Alobaidy et al., 2010).
اگرچه برای اندازه‌گیری کیفیت آب بسیاری از عوامل از جمله: نوع آلاینده‌ها، حجم و زمان ورود پساب‌ها، تغییر پارامترهای محیطی، میزان آب رودخانه در زمان نمونه‌برداری و دیگر عوامل تأثیر گذار را باید در نظر گرفت cordoba, 2010; Bhardwaj et al 2010)).
در دهه‌ های اخیر با گسترش صنعت صید و صیادی تغییرات قابل توجهی در زیستگاه‌های آبی رخ داده‌ است. به طوری که در انتهای قرن بیستم میلادی، ساختار اغلب زیستگاه‌ها و جوامع ساحلی به دلیل ورود مقادیر زیاد آلاینده‌های شیمیایی، تحت تأثیر واقع شده بود. امروزه وضعیت این نواحی توسط پارامترهای کیفی و کمی متفاوتی ارزیابی می‌شوند. مناطق بندری، کانون تنش‌های محیطی فراوانی به خصوص در شهر‌های پرجمعیت(بیش از یک میلیون نفر) یا بنادر صنعتی و تجاری بزرگ می‌باشند، زیرا این مناطق منبع انواع آلودگی نظیر پساب‌های شهری و صنعتی، معدنکاری، زباله‌های حمل و نقل دریایی و مواد حاصل از لایروبی هستند(UNEP, 2008).
از جمله مواردی که باید به طور دقیق مورد توجه قرار گیرد، تغییر جوامع آبزیان اعم از پلانکتون، بنتوز و نکتون در اثر این گونه فعالیت‌ها می‌باشد. در این راستا، تلفیق اطلاعات مربوط به شیمی رسوبات و ویژگی‌های زیستی آن می‌تواند راه گشا باشد.
ورود آلاینده‌ها به محیط آب، پیامد‌های اکولوژیکی لایروبی، صید با تور ترال، تخریب زیستگاه، بهره برداری بیش از حد از ذخایر وحضور گونه‌های بیگانه و مهاجم همه از تغییرات ایجاد شده توسط انسان در محیط‌های آبی می‌باشد. بررسی مداوم ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی آب و رسوب و بررسی تراکم و تنوع موجودات شاخص، روش ارزنده‌ای در کنترل کیفیت محیط زیست دریا وکمک شایسته‌ای در جهت مدیریت هرچه بهتر سامانه‌های آبی می‌باشد(Begum et al., 2009;Biasi and Ranieri, 2006).
عکس مرتبط با محیط زیست
با گذشت زمان در طول مسیر رودخانه هم زمان با انجام عمل فرسایش، رسوبات به تدریج در بستر انباشته می‌شوند، و اگر لایروبی صورت نگیرد لنگرگاه پر شده و حمل و نقل و تردد کشتی‌ها با مشکل رو به رو می‌گردد. با توجه به سرعت
رسوبگذاری رودخانه، لایروبی به صورت دوره‌ای، انجام می‌شود تا رسوبات جمع شده در کف رودخانه‌ها و دریاچه‌ها جمع آوری شده و عمق مورد نظر به وجود آید. ضمن دست‌یابی به این هدف این عملیات سبب تداوم تجارت بین المللی، صنعت توریسم و کسب لذت از قایقرانی تفریحی و ماهیگیری در محیط‌های آبی می‌شود. فعالیت‌های لایروبی جهت اعمال مدیریت سیستم های آبی ضروری می‌باشند (Wal et al., 2011).
گرچه طبق نظر محققین، این عملیات از جنبه زیست محیطی، اثرات گوناگونی در محیط آب ایجاد می‌کند ولی به منظور دستیابی به راه‌های آبی در بسیاری از کشورهای جهان، با اجرای این پروژه‌ها مقادیر بسیاری از رسوبات بستر دریا، برداشته می‌شوند (Carvalho et al.,2001).
۱-۳-۱-۲ اهمیت ارزیابی کیفیت آب
اهدافی که در مدیریت کیفیت آب مدنظر هستند عبارتند از:

 

 

دستیابی به استانداردهای کیفیت آب و حمایت از منافع مصرف‌کنندگان

بهبود کیفیت طبیعی و حفظ منابع تغذیه آب زیرزمینی

احیاء زیستگاه‌ها و حفاظت از گونه‌های آبزی و حیات وحش

تأمین فرصت‌های تفرجی، فضاهای سبز و امکاناتی که به وسیله وجود منابع آبی فراهم می‌گردند.

منبع آلاینده‌های آب‌های سطحی معمولاً ناشی از فعالیت‌های انسانی می‌باشد. انسان‌ها ضمن فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی خود، مواد زائد و فاضلاب‌ها را وارد آب‌های سطحی کرده و آن‌ ها را آلوده می‌نمایند. اگر چه نباید از عوامل طبیعی صرف‌نظر کرد. آب‌های زمینی شامل ترکیبی از مواد می‌باشند که برخی از آن برای زنده‌ماندن انسان‌ها و حیوانات و گیاهان ضروری می‌باشد گرچه در مواردی همین مواد می‌توانند برای انسان و اکوسیستم مضر واقع شوند. فلزات کم مقدار مانند آلومنیم، کروم، کبالت، مس، سرب، نیکل، نقره، روی و…به طور طبیعی در مقدارهای کم در آب‌های سطحی یافت می‌شوند که از سنگ‌های دگردیسی و آذرین منشأ می‌گیرند. گرچه این مواد می‌توانند حاصل فعالیت‌های انسانی نیز باشند، که اگر غلظت آن‌ ها افزایش یابد برای مصرف‌کنندگان و اکوسیستم‌های طبیعی مضر و نامناسب می‌باشند (UNESCO, 2002).
به طور کلی تأثیر فعالیت‌های لایروبی بر کیفیت آب به دو صورت است: ۱- رسوبات معلق که ناشی از فعالیت‌های لایروبی یا دفع مواد حاصل از لایروبی می‌باشد که ایجاد تغییر در کیفیت آب می‌شود.۲- اختلالات حاصل از رسوبات که همراه با تغییرات در خصوصیات شیمیایی رسوبات لایروبی‌شده می‌باشد. لایروبی با تغییرات شیمیایی و رها شدن مواد متقاضی اکسیژن در ستون آب، کاهش DO، کاهش pH، آزاد شدن آلاینده ها و تغییر در قابلیت دسترسی بیولوژیکی آلاینده‌ها، بر نواحی در حال لایروبی تأثیر می‌گذارد. با افزایش مواد متقاضی اکسیژن مانند مواد‌آلی در ستون آب، DO کاهش می‌یابد، که این امر تأثیر شدیدی بر کیفیت آب خواهد داشت. از دیگر عوامل کاهش اکسیژن در محیط آب رها شدن مواد سولفیدی است که با مصرف اکسیژن به سولفات تبدیل می‌شوند و سبب کاهش اسیدیته نیز می‌گردند (Ohimain, 2008).
اکسیژن محلول و دما به طور معمول مهم‌ترین متغیر ها در کنترل آب‌های سطحی می‌باشند. اکسیژن محلول تأثیر بسیاری بر موجودات و گیاهان آبی دارد. آبزیان از جمله ماهی‌ها برای ادامه ی زندگی خود به اکسیژن نیاز دارند. دو منبع مهم اکسیژن رسانی به محیط‌های آبی یکی نفوذ اکسیژن اتمسفر به درون آب و دیگری انجام عمل فتو سنتز توسط گیاهان آبزی از جمله جلبک‌ها می‌باشند.USEPA کم‌ترین اکسیژن محلول در آب جهت زندگی گونه‌های آب‌های شیرین را ۶٫۵ و جهت مرحله‌ی تخم‌ریزی ۹٫۵ میلی‌گرم بر لیتر محاسبه کرده‌است.
pH پایین موجب افزایش حلالیت مواد معدنی از جمله فلزات در آب و ایجاد سمیت برای آبزیان می‌گردد. افزایش قابلیت دسترسی زیستی بر فراوانی و تنوع ماکروبنتوزها موثر است (DeNicola, et al., 2002). علاوه بر آن کاهش مقدار اسیدیته سبب انحلال کلسیم از صدف‌های سخت‌پوستان و نرم‌تنان شده که این امر باعث تضعیف موجودات در مقابل صدمات فیزیکی می‌گردد .آبزیان در pH پایین‌تر از ۵/۴ توان ادامه‌ زندگی ندارند. محیط اسیدی سبب اختلال در جذب یون‌ها توسط ماهی‌ها و آبزیان شده و تعادل بین یون‌های سدیم، پتاسیم و کلراید را در خون موجود از بین می‌برد. EPAبه منظور حفظ محیط زیست آبی دامنه‌ی آن را بین ۵/۴ تا ۹ تعیین نموده‌است.
نیتروژن و فسفر مهم‌ترین نوترینت‌ها می‌باشند. همه موجودات زنده برای رشد به این مواد مغذی نیاز دارند. حضور این مواد در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها برای تکمیل زنجیره‌ غذایی ضروری است. افزایش میزان این مواد در آب، سبب ایجاد مشکلاتی برای آبزیان و تغییر در کیفیت آب می‌گردد، به همین علت نوترینت‌ها به عنوان آلاینده‌ آب مطرح می‌گردند.
توانایی آب برای هدایت الکتریسیته تابعی از توان یونی آب است. هدایت مخصوص در آب‌های تازه بین ۱۰ تا ۱۰۰۰ میکروزیمنس بر سانتی‌متر بیان می شود. اما در آب‌های آلوده و آب‌های پذیرنده‌ رواناب‌های کشاورزی و صنعتی بیش از این خواهد بود.
اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی یک نمونه‌ی آب، مشخص کننده‌ مقدار اکسیژن مورد نیاز برای موجودات درون آب می‌باشد. و اندازه‌گیری آن می‌تواند کیفیت آب را مشخص کند. اگر BOD کم باشد، آب پاک و فاقد میکروارگانیزم می‌باشد.
اکسیژن مورد نیاز شیمیایی COD معیاری از غلظت کل موادآلی در آب است، که برابر مقدار اکسیژن مورد نیاز جهت اکسیداسیون موادآلی اکسید شونده با بهره گرفتن از یک عامل اکسید کننده قوی می‌باشند (Ramachandra and solanki, 2007). در جدول(۱-۳) حدود برخی از پارامترهای مؤثر بر کیفیت آب اعلام شده توسط سازمان سلامت جهانی و موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران نشان داده شده است.
جدول(۱-۳) سازمان سلامت جهانی(WHO) و موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران(ISIRI, 1998)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق محفو

 

در قرآن آیات زیادی در این مورد وجود دارد که پایمردی و استقامت در راه خدا و اهداف دین او، هم در دنیا موجب سرفرازی است وهم در آخرت انسان را به درجات رفیع می‌رساند: «در حقیقت، کسانى که گفتند: “پروردگار ما خداست” سپس ایستادگى کردند، فرشتگان بر آنان فرود مى‌آیند (و مى‌گویند:) “هان، بیم مدارید و غمگین مباشید، و به بهشتى که وعده یافته بودید شاد باشید”».[۳۲۰]

 

۳-۲-۱۲ جهنم

از نگاه قرآن، گنه‌کارانی که از فرمان عقل و ره‌نمودهای فرستادگان خداوند سرپچی کرده و فساد و تباهی، سراسر زندگی آنها را فراگرفته، در جهان پس از مرگ، پس از محاسبه ورسیدگی دقیق به پرونده اعمالشان، در جایگاهی که انواع عذاب‌های غیر قابل تصور وجود دارد، مجازات خواهند شد. قرآن از این جایگاه، با تعبیرهای مختلفی یاد کرده است، که “جهنم” معروف‌ترین جایگاه مجازات مجرمان در قیامت است.
واژه‌شناسان، درباره ریشه “جهنم” اختلاف نظر دارند. برخی بر این باورند که این واژه عبرانی است واصل آن “کهنام” بوده و با تعریب “جهنم” شده است.[۳۲۱] ابن منظور، در وجه تسمیه آن می‌گوید: «جهنام: عمق زیاد. چاه جهنام، چاهی که ژرف باشد. جهنم را به خاطر عمقش به این نام نامیده‌اند.»[۳۲۲]
واژه جهنم، هر ریشه‌ای که داشته باشد، در قرآن برای تبیین جایگاه مجازات تبهکاران به کار رفته و به نظر می‌رسد که عرب پیش از اسلام نیز با این واژه آشنا بوده است.
در جهان‌بینی اسلام، همان‌طور که وجود بهشت در کل نظام هستی ضروری و سودمند است، بدان‌سان، دوزخ نیز لازم و سودمند است. از این رو وقتی خداوند در قرآن در سوره رحمن، نعمت‌های الهی را برمی‌شمارد، و از انسان و ملائک، اعتراف می‌گیرد که به کدام یک از نعمت‌های خداوندی کفر می‌ورزید و آنها را تکذیب می‌کنید، جهنم و عذاب‌های آن، در ردیف نعمت‌هی الهی قرار دارد و همگان به آن اعتراف و دعوت می‌شوند. «میان (آتش‌) و میان آب جوشان سرگردان باشند».[۳۲۳]
باتوجه به آیات موجود در قرآن به این نکته می‌رسیم که، دوزخ چیزی جز پاداش کردار انسان نیست. این‌گونه کیفرهای تکوینی امری است قهری که از ناحیه خود انسان دامنگیر او شده و او آن‌را برمی‌افروزد: «هر کس بدى به میان آورد، به رو در آتش (دوزخ) سرنگون شوند. آیا جز آنچه مى‌کردید سزا داده مى‌شوید؟»[۳۲۴] «مگر کسانى که پروردگار تو به آنان رحم کرده، و براى همین آنان را آفریده است. و وعده پروردگارت (چنین‌) تحقّق پذیرفته است (که:) “البتّه جهنّم را از جنّ و انس یکسره پر خواهم کرد”». این آیه نیز نشان می‌دهد که آتش را خود انسان روشن کرده و او را می‌سوزاند و خداوند نیز این آتش سوزان و جهنم متحرک را سرپرستی می‌کند. و رسیدن به جهنم، بدترین “رسیدن‌هاست.”
فلسفه خلقت انسان‌ها بنابر آیه ۱۱۹ سوره هود، رحمت است، اما چگونه عذاب جهنم با رحمت سازگار است؟ برای رسیدن به فلسفه خلقت جهنم، تفسیر المیزان چنین بیان می‌کند: «خداوند مشیت اصلی‌اش بر این تعلق گرفته است که در زمین، موجودی تمام عیار و از هر جهت کامل به نام انسان بیافریند تا بندگی او کرده، مشمول رحمتش شود، لیکن اختلاف استعدادهایی که در زندگی دنیوی کسب میشود و اختلافی که در تاثیرهاست، نمی‌گذارد همه افراد انسان در مسیر و مجرای حقیقی خود، قرار گرفته و راه نجات را طی کنند، بلکه تنها افرادی در این راه قرار می‌گیرند که برایشان اسباب و شرایط درونی و بیرونی فراهم آید. اینجاست که هدف خداوند به دو اعتبار متعدد می‌شود: هدف اول و اصیل این‌که رحمتش شامل حال همه انسان‌ها گردد و آنان را به بهشت ببرد. هدف دوم و تبعی این‌که زیان‌کاران و شقاوت‌مندان را با این‌که آنان را برای بهشت آفریده و به دوزخ ببرد. بنابراین، هدف اول و ذاتی و اصلی و هدف دوم تبعی و عرضی است. بر این پایه هرجا شقاوتمند به قضای الهی مستند شده باید بدانیم که ناظر به نوع دوم از غایت‌هاست و معنایش این است که خدای متعال از آن‌جا که عاقبت و پایان حال بندگان خود را می‌داند که مثلا چه کسی سعید و چه کسی شقی است، تمام شقاوت‌های موجود در خارج، به عنوان تبعی نه اصیل، مورد اراده او است. از جمله آیاتی که حمل بر این نوع غایت(غیر اصلی) می‌شود آیه اعراف۱۷۹ می‌باشد.[۳۲۵]
در آیه دیگر آمده است: « اى پیامبر، با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنان سخت‌گیر (که‌) جاى ایشان در جهنّم خواهد بود و چه بد سرانجامى است».[۳۲۶] بدین‌معنا که خداوند برای شما ابزار سوخت و آتش غیر از اعمال شما فراهم نکرده است، بلکه وجود ستمگر خود هیزم و ماده آتشزای جهنم است. «ولى منحرفان، هیزم جهنم خواهند بود.»[۳۲۷]
بنابراین قرآن، بدون ارتکاب مجاز و استعاره بیان کرده است که: «در حقیقت، کسانى که اموال یتیمان را به ستم مى‌خورند، جز این نیست که آتشى در شکم خود فرو مى‌برند، و به زودى در آتشى فروزان درآیند».[۳۲۸]
قرآن مجید برخی از اوصاف جهنم را چنین بیان می‌کند: «بى‌گمان، مجرمان در عذاب جهنم ماندگارند. (عذاب‌) از آنان تخفیف نمى‌یابد و آنها در آنجا نومیدند. و ما بر ایشان ستم نکردیم، بلکه خود ستمکار بودند. و فریاد کشند: “اى مالک، (بگو:) پروردگارت جان ما را بستاند.” پاسخ دهد: “شما ماندگارید” قطعاً حقیقت را برایتان آوردیم، لیکن بیشتر شما حقیقت را خوش نداشتید”».[۳۲۹]
«به زودى کسانى را که به آیات ما کفر ورزیده‌اند، در آتشى (سوزان‌) درآوریم؛ که هر چه پوستشان بریان گردد، پوستهاى دیگرى بر جایش نهیم تا عذاب را بچشند. آرى، خداوند تواناى حکیم است».[۳۳۰] در شرح این آیه فردی از امام صادق(ع) از چگونگی تبدیل پوست دیگری به جای پوستهای سوخته شده می‌پرسد و ایشان بیان می‌دارد که: «اگر خشتی را گرفته بشکنی و آن‌را خاک‌سازی و سپس در قالب قرار داده و خشت دیگری سازی، آیا می‌پنداری این همان خشت است؟ آری این همان خشت است و تغییری در آن پدید آمده ولی اصل هر دو خشت یکی است، یعنی مایه اصلی تغییر نکرده، جز این‌که حق‌تعالی با وحدت روح و حفظ تشخص آن از همان ماده و بدنی که با آن معصیت کرده پوست جدیدی آفریده که عذاب را از نو بچشد.»[۳۳۱]
در مورد شدت عذاب می‌توان به آیه ۱۳ سوره اعلی اشاره کرد که در آتش مدنظر در جهنم، آتشی است که هر چه بسوزاند، انسان نمی‌میرد. «سپس در آن آتش نه می‌میرد و نه زنده می‌شود.»[۳۳۲] برای جهنمی شدن افراد اسبابی در قرآن اشاره شده است که به برخی موارد اشاره می‌کنیم:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

گناه:

معصیت و گناه، بزرگترین و مهم‌ترین اسباب ورود به جهنم به شمار می‌رود و با دقت می‌توان گفت که همه اسباب دخول دوزخ تحت واژه “گناه” قرار می‌گیرد، لیکن، قرآن تنها به این عنوان بسنده نکرده، بلکه اسباب و عوامل دیگر را نیز تذکر داده است تا شاید انسان متذکر گردد و به خود آید از این‌رو بیان می‌کند که «و چون به او گفته شود: “از خدا پروا کن” نخوت، وى را به گناه کشاند. پس جهنم براى او بس است، و چه بد بسترى است.»[۳۳۳]

 

 

کفر و نفاق:

شاخص‌ترین گروه جهنم‌یان، کافران و منافقان هستند، زیرا در قرآن، آیات و روایات زیادی به کفر و نفاق و کافران و منافقان اختصاص داده شده است: «و شتابزده از تو عذاب مى‌خواهند، و حال آنکه جهنم قطعاً بر کافران احاطه دارد. آن روز که عذاب از بالاى (سر) آنها و از زیر پاهایشان آنها را فرو گیرد، و (خدا) مى‌فرماید: “(نتیجه‌) آنچه را مى‌کردید بچشید”»[۳۳۴] «پس اگر نکردید -و هرگز نمى‌توانید کرد- از آن آتشى که سوختش مردمان و سنگها هستند، و براى کافران آماده شده، بپرهیزید.»[۳۳۵] در معاجم لغت، “وقود” چیزی ست که استعداد شدید اشتعال دارد. روز قیامت انسان‌هایی هستند که چنین استعدادی را در دنیا کسب کرده و چونان سنگ کبریت و گوگرد شده‌اند که آتش را در درون خود نهفته و آماده دارند و از درونشان برای دیگران نیز وسیله سوختن حمل می‌کنند، و این همان چیزی است که در دنیا داشته‌اند و جهنمی است که برای خود افروخته‌اند. از همین‌رو در عبارات پایانی آیه آمده است که جهنم از قبل برای کافران آماده شده و آنان خود بستر سوختن این آتش هستند و خود را برای سوختن آماده می‌کنند.[۳۳۶]

 

 

پیروی از شیطان

«در حقیقت، تو را بر بندگان من تسلّطى نیست، مگر کسانى از گمراهان که تو را پیروى کنند. و قطعاً وعده‌گاه همه آنان دوزخ است.»[۳۳۷] امام جواد(ع) در شرح این حدیث چنین می‌فرماید: «کسی که سخن گوینده‌ای را گوش فرادهد، همانا بندگی او را کرده است، اگرآن گوینده از جانب خدا سخن بگوید، بندگی خدا را کرده و اگر از طرف شیطان و ابلیس سخن بگوید، شنونده بندگی ابلیس کرده است».[۳۳۸] بدیهی است که بندگی شیطان و پیروی از سخنان او راهی به جز روزخ ندارد.
چنان‌چه ذکر شد، پیروی از شیطان در بیان قرآن، در ترک دستور خداوند است. چرا که خداوند خود در سوره توبه به صراحت بیان کرده است که هرکس یا خدا و رسولش به دشمنی و مخالفت برخیزد، آتش دوزخ پاداش همیشگی اوست و این در حقیقت خواری بزرگ است.

 

فصل چهارم: نتیجه

با بیان این تفصیل، و ذکر نگاه بینابینی دو دین اسلام و زرتشت به مسئله مرگ و جهان پس از مرگ، به حل سوال اصلی خود خواهیم پرداخت. سوال اصلی ما این بود که: کتاب‌های مقدس این دو دین، جهان پس از مرگ را چگونه برای مومنان خود ترسیم کرده‌اند و نتیجه تطبیق این مقایسه چه آموزه تازه و جدیدی می‌تواند به پیروان این دو دین بدهد؟
ساختار شکلی آخرت‌شناسی این دو دین را می‌توان همانند یکدیگر دانست؛ اما اجزای کلی و مفهومی و بنیادی این ساختار تفاوت‌های اساسی با هم دارند.

 

۴-۱-۱ اهورا مزدا و خداوند

در نظام الهیاتی زرتشت، قدرت اهریمن در طول قدرت اهورامزدا قرار دارد. با رجوع به متون غیر گاهانی این نکته مهم به دست خواهد آمد که کیفر به هیچ عنوان به اهورامزدا نسبت داده نشده است. در این نظام، اهورامزدا چون در مبارزه با اهریمن است و مخلوقاتش در سیطره دیوان و یاوران اهریمن هستند در تقابل با اهریمن قرار دارد.[۳۳۹] در این نظام، قدرتهایی ورای قدرت مخلوقات و بالاخص انسان همانند سرما و گرسنگی و … وجود دارد که تنها در جهان دیگر انسان و دیگر مخلوقات از آنها رهایی پیدا خواهند کرد. تحقق جهان دیگر تنها برای التیام‌بخشی اهورامزدا و مخلوقاتش به‌وجود خواهد آمد. چراکه مهم‌ترین ویژگی فرشگرد، پاک بودن انسان به عنوان جهان کوچک شده این نظام هستی و جهان مادی از هرگونه ناپاکی است. همه‌چیز در یک سیر قرار دارد و به صورت تدریجی نظام الهیاتی زرتشت به کمال خود می‌رسد.[۳۴۰]
در نقطه مقابل و رویکرد اسلام باتوجه و تمرکز به آیات قرآن، لزوم تعبد و پذیرفتن بندگی خداوند است. خداوند نقش اساسی و محوری در نظام هستی دارد. تمام کائنات در حرکت خود به دور این هسته‌ی اصلی در گردش هستند و انسان نیز در این چرخه، نقش مهمی دارد. هرچه هست از آن خداوند است و هیچ موجودی در طول قدرت او قرار ندارد.[۳۴۱] در پایان نظام هستی، جهان مادی برای رسیدن به سرمنزل مقصود نابود خواهد شد و غایت نظر خداوند در جهان دیگر با پاداش و کیفر رکن هستی‌اش یعنی انسان محقق خواهد شد. چراکه رویکرد اسلام بر لزوم تعبد خداوند بوده است و هرآنچه بر طبق این روند قرار داشته پادش می‌گیرد و آنچه نبوده عذاب خواهد شد. هیچ مخلوق خداوند به عنوان شر و بدی محسوب نمی‌شود که قدرتش ورای دیگر مخلوقات و بالاخص انسان باشد. انسان همیشه در معرض آزمون خداوند قرار دارد و در محاکات میان خوبی و بدی قرار می‌گیرد. از شاخصه‌های آزمون الهی، دفعی بودن آن است و اینکه قرآن بر این موضوع تاکید دارد که امتحان‌های الهی دفعی و قیامت نیز دفعی است و هیچ‌کس از زمان آن آگاه نیست. مهم‌ترین نکته در نظام الهیاتی اسلام و قرآن یکپارچگی و هم‌دستی تمام موضوعات مطرح شده است که هیچ‌گونه ناهماهنگی و ناسازگاری در اجزا و ارکان آن دیده نمی‌شود.

 

۴-۱-۲ قرآن و اوستا

 

 

شهید مطهری “۱۳۶۸” درباره تعهد چنین می گوید: تعهد به معنی پایبندی به اصول وفلسفه یا قراردادهایی است که انسان به آنها معتقد است و پایدار به آنها می باشد. فردمتعهد کسی است که به عهد و پیمان خود وفادار باشد و اهدافی را که به خاطر آنها و برای حفظ پیمان بسته است صیانت کند. شلدون، تعهد سازمانی را چنین تعریف می کند:نگرش یا جهت گیری که هویت فرد را به سازمان مرتبط یا وابسته می کند. کانتر، تعهدسازمانی را تمایل عاملان اجتماعی به اعطای نیرو و وفاداری خویش به سیستم های اجتماعی می داند. به عقیده سالانسیک، تعهد حالتی است در انسان که در آن فرد با اعمال خود و از طریق این اعمال اعتقاد می یابد که به فعالیتها تداوم بخشد و مشارکت موثرخویش را در انجام آنها حفظ کند. بوکانان، تعهد را نوعی وابستگی عاطفی و تعصب آمیز به ارزشها و اهداف سازمان می داند، وابستگی به نقش فرد در رابطه با ارزشها و اهداف و به سازمان فی نفسه جدای از ارزش ابزاری آن “.( احمدساروقی . “۱۳۷۵”. تعهد سازمانی و رابطه آن با تمایل به ترک خدمت . فصلنامه مدیریت دولتی ، شماره ۳۵، ص ۷۳-۶۵٫)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
تعهدسازمانی را پذیرش ارزشهای سازمان و درگیرشدن در سازمان تعریف می کنند و معیارهای اندازه گیری آن را شامل انگیزه ، تمایل برای ادامه کار و پذیرش ارزشهای سازمان می دانند.چتمن و اریلی “۱۹۶۸”، تعهد سازمانی را به معنی حمایت و پیوستگی عاطفی بااهداف و ارزشهای یک سازمان ، به خاطر خود سازمان و دور از ارزشهای ابزاری آن “وسیله ای برای دستیابی به اهداف دیگر” تعریف می کنند )”رنجبریان ، بهرام . “۱۳۷۵”. تعهد سازمانی ، مجله دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان . سال دهم ، شماره ۱و۲، ص ۵۷-۴۱٫)
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۱۷) تعهد سازمانی
اصطلاح « تعهد سازمانی» مقوله ای است که به نظر می رسد در آثار مدیریتی مکتوب زبان فارسی کمتر مورد توجه قرار گرفته و احیاناً با واژه ی « تعهد » که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کشورمان رواج یافته و در کنار تخصص به منزله ی معیاری برای پذیرش کارکنان و انتخاب مدیران سازمان ها مورد تاکید قرار گرفته ، اشتباه می شود . در این نوشتار سعی می کنیم با تبیین مختصر تعهد سازمانی آن را از تعهد متمایز کنیم .
تعهد سازمانی، عبارت از نگرش های مثبت یا منفی افراد نسبت به کل سازمانی ( نه شغل ) است که در آن مشغول به کارند . در حالی که تعهد اسلامی، احساس مسئولیت درونی فرد در قبال انجام وظایف محوله و پی آمدهای آن هاست که ناشی از ایمان و اعتقادات الهی است . به بیان دیگر ، در تعهد سازمانی شخص نسبت به سازمان احساس وفاداری قوی دارد و از طریق آن سازمان ، خود را مورد شناسایی قرار می دهد . اما فرد متعهد خویش را ملزم به پاسخ گویی در قبال دستورهای پروردگار و دین مبین اسلام می بیند و صرف نظر از وجود قوانین و مقررات یا ناظر بیرونی به انجام دادن کارها از روی مسولیت همت می گمارد و جلب رضایت حق تعالی را سرلوحه ی تلاش خویش قرار می دهد و اختیار تفویض شده به خویش را امانتی الهی می داند که باید بر اساس عهد و پیمانی که پذیرفته است ، به خوبی به سر منزل مقصود برساند . قرآن کریم نیز مسئولیت را امانت و در کنار صفت تخصص و توانایی انجام دادن امور محوله به فرد ، شرط امانت داری را که ( امروزه از آن به تعهد تعبیر می شود ) برای تصدی پست و مقام لازم می داند . این موضوع در سوره نساء ( آیه ۵۸ ) ، نمل ( آیه ۳۹ ) ، قصص ( آیه ۲۶ ) و یوسف ( آیه ۵۵ ) مورد تاکید قرار گرفته است . مولای متقیان علی ( ع ) نیز در نامه ی خود به نماینده و فرماندار خود در آذربایجان به نام اشعث بن قیس می فرماید : مدیریت و حکم روایی برای تو طعمه نیست ، ولی آن مسئولیت در گردن تو امانت است. کسی که از تو بالاتر است ، از تو خواسته است که نگهبان آن باشی.
ـ افرادی که دارای تعهد سازمانی بسیارند ، معمولاً از خود سه ویژگی نشان می دهند :
۱) اهداف و ارزش های سازمانی را در حدّ بالایی می پذیرند .
۲) تمایل جدّی به تلاش برای تحقق اهداف سازمانی دارند .
۳) به باقی ماندن و ادامه ی کار در سازمان بسیار علاقه مندند .
وجه اشتراک تعاریف بالا این است که تعهد حالتی روانی است که رابطه فرد را باسازمان مشخص کند، تصمیم به ماندن در سازمان یا ترک آن را به طور ضمنی در خود دارد”
(احمد ساروقی . “۱۳۷۵”. تعهد سازمانی و رابطه آن با تمایل به ترک خدمت . فصلنامه مدیریت دولتی ، شماره ۳۵، ص ۷۳-۶۵٫)
۲-۱۸) ضرورت توجه به تعهد سازمانی
دلایل زیادی وجود دارد از اینکه چرا یک سازمان بایستی سطح تعهدسازمانی اعضایش را افزایش دهد (استیرز و پورتر، ۱۹۹۲، ص ۲۹۰). اولاً تعهدسازمانی یک مفهوم جدید بوده و به طورکلی با وابستگی و رضایت شغلی تفاوت دارد. برای مثال، پرستاران ممکن است کاری را که انجام می دهند دوست داشته باشند، ولی از بیمارستانی که در آن کار می کنند، ناراضی باشند که در آن صورت آنها شغلهای مشابه ای را در محیطهای مشابه دیگر جستجو خواهندکرد. یا بالعکس پیشخدمتهای رستورانها ممکن است، احساس مثبتی از محیط کار خود داشته باشند، اما از انتظار کشیدن در سر میزها یا به طورکلی همان شغلشان متنفر باشند (گرینبرگ و بارون، ۲۰۰۰، ص ۱۸۲). ثانیاً تحقیقات نشان داده است که تعهدسازمانی با پیامدهایی ازقبیل رضایت شغلی (باتمن و استراسر، ۱۹۹۸)، حضور (ماتیو و زاجیک ۱۹۹۰)، رفتار سازمانی فرا اجتماعی (اریلی و چتمن ۱۹۸۶) و عملکرد شغلی (می یر، آلن و اسمیت ۱۹۹۳) رابطه مثبت و با تمایل به ترک شغل (مودی، پورتر و استیرز ۱۹۸۲) رابطه منفی دارد (شیان چنج و همکاران، ۲۰۰۳، ص ۳۱۳).
Job Satisfaction - رضایت شغلی
۲-۱۹) راهکارهایی برای افزایش تعهد سازمانی
◊ بالابردن پیوستگی عاطفی در کارکنان و درگیرکردن بیشتر آنها با اهداف سازمان
◊ بهبود شبکه های ارتباط اجتماعی در کار
◊ مشارکت کارکنان در تصمیم گیری
◊ ارزیابی عملکرد کارکنان به منظور ایجاد بازخورد کاری
◊ تشریح اهداف و رسالتهای سازمانی
◊ حذف موانع کاری
◊ تاکید بر جنبه هایی که موجب ارزش اجتماعی سازمان می شود
◊ ایجاد سیستم های مناسب تشویق و تنبیه
◊ حذف تبعیضها و روابط نامناسب افراد در محیط کار
◊ استقلال نسبی برای انجام
◊ زمینه مناسب برای ایجاد خلاقیت و نوآوری کارکنان (بهرام رنجبریان . “۱۳۷۵”. تعهد سازمانی ، مجله دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان . سال دهم ، شماره ۱و۲، ص ۵۷-۴۱٫ )
◊ غنی سازی شغلی
◊ اعطای تسهیلات
◊ محول کردن سطح بالاتری از مسئولیت به افراد برای انجام شغل (حسین استرون . “۱۳۷۷”. تعهد سازمانی . مدیریت در آموزش و پرورش . دوره پنجم ،شماره مسلسل ۱۷، ص ۷۴-۷۳(
۲-۲۰) تعهد سازمانی و تعهد اسلامی
تعهد سازمانی عامل موثری در رفتار سازمانی کارکنان و بازده سازمان هاست و عبارت از نگرش های مثبت یا منفی افراد نسبت به کل سازمانی است که در آن مشغول به کارند . شخص دارای تعهد سازمانی ، نسبت به سازمان احساس وفاداری قوی دارد . در حالی که فرد دارای تعهد اسلامی ، مسئولیت را امانتی الهی می داند و خود را متعهد به حفظ و حراست از آن می بیند و با تمام وجود در جهت انجام دادن وظایف محوله و کسب رضای حق تعالی کوشش می کند .
۲-۲۱) دو دیدگاه درباره تعهد سازمانی
الف- تعهد سازمانی در دنیای امروز چیز بی ربطی است:
بعضی از نویسندگان جدید معتقدند که تعهدسازمانی موضوع بی ربطی است و نیازی به تحقیق و بررسی ندارد. باروچ (BARUCH) یکی از این افراد است. به اعتقاد باروچ باتوجه به روندهای اخیر درمورد کوچک سازی سازمانها مثل فرایند مهندسی مجدد، ماهیت روابط کار در سه دهه اخیر به نحو چشمگیری تغییر کرده است به طوری که تعهدکارمند به سازمـــــان موضوع بی ربطی شده است. او می گوید که اهمیت تعهد سازمانی به عنوان یک مفهوم عمده در مدیریت و رفتار سازمانی درحال کاهش است و این روند همچنان ادامه دارد. اساس بحث باروچ این است که تعهدسازمانی برای کارکنان یک پیش شرط مهم است، اما مهمترین نیست. سازمانها باتوجه به فعالیتهای کوچک سازی در سالهای اخیر نسبت به استخدام کارکنان با تعهد یکسان نسبت به سازمان یا ناتوان و یا بی میل بوده اند. حتی دراکر (DRUCKER) برجسته ترین نویسنده مدیریت نیز نسبت به شرکتهایی که می گویند، برای کارکنانشان ارزش قائلند، بدبین است چرا که آنها خلاف آن را ثابت کرده اند. دراکر می گوید، همه سازمانها هر روزه اذعان می کنند که کارکنان بزرگترین دارایی آنها هستند، ولی باوجــود این به آنچه که می گویند کمتر عمل می کنند چه رسد به آنکه واقعاً معتقد به آن باشند. اکثر سازمانها معتقدند همان طور که تعهد سازمان به کارمند، کاهش یافته این انتظار وجود دارد که تعهد کارمند هم نسبت به سازمان کاهش یافته باشد.
به طورکلی نمی توان به منطق باروچ ایراد گرفت. تحقیقات نشان می دهند که حمایت سازمانی از کارمند با تعهد کارمند به سازمان به وضوح مرتبط است. همچنین شواهد زیادی وجود دارد مبنی بر اینکه بسیاری از سازمانها کارکنانشان را بازخرید می کنند تا هزینه ها را کاهش دهند و از این طریق توانایی رقابت در بازارهای جهانی را به طور فزاینده ای افزایش دهند. امشوف (EMSHOFF) تخمین می زند که بالغ بر ۹۰ درصــد شرکتهای بزرگ، کوچک شده اند. درباره تغییرات در محیطهای کاری در روزنامه نیویورک تایمز تخمین زده شده است که ۴۳ میلیون شغل در آمریکا بین سالهای ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۵ از بین رفته است.
اکثر شغلهایی کــــه در این دوره به وجود آمده اند از بین رفته اند. این رقم ترک شغل کارکنان را آشکار می کند و این بی نظمی ممکن است، اثر منفی را بر تعهد سازمانی تشدید کند. همچنین مشخص شده است که شرکتها نه تنها در زمان ورشکستگی یا رکود کارکنانشان را بازخرید می کنند،‌ بلکه آنها در زمان سودآوری و رونق نیز دست به این عمل می زنند.
آنها با انجام این کار علامت مثبتی را برای تحلیلهای مالی ارائه و بنابراین، از این به عنوان حربه ای برای افزایش سهامداری در کوتاه مدت استفاده می کنند. برای مثال به گفته ریچهیلد (RICHHIELD) شرکت زیراکس در دوران سودآوری، برنامه هایی را برای کاهش کارکنانش اعلام کرد به طوری که تعداد آنها را به ۱۰ هزار کارمند در سال ۱۹۹۳ کاهش داد و این کار به افزایش ۷ درصدی سهام این شرکت در روز بعد منجر شد. تعجب آور خواهدبود اگر تعهد کارکنان به شرکت زیراکس درنتیجه چنین عملی کاهش نیابد. تعدادی از ادغام شرکتها و به مالکیت درآوردن شرکتی توسط شرکت دیگر نیز توسط باروچ ذکر شده اند که همچنین تعهد سازمانی کارکنان را کاهش داده اند. همان طور که سازمان های بــزرگ مالکیت سازمان های دیگر را به دست آورده یا دارائیهای خود را می فروشند آنچه که به طور فزاینده ای به شکل غالب ظاهر می شود موضوع کانون تعهد است. کاملاً به آسانی می توان دریافت که برای کارکنان در این شرایط درک اینکه چه چیزی و کدام سازمانشان است، مشکل است. در نتیجه ایجاد و شکل گیری تعهد در این شرایط برای آنها مشکل خواهدبود. برای مثال آیا کارمندی که متعهد به شرکت مک دونل داگلاس (MC DONNELL DOUGLAS) است می تواند به آسانی تعهدش را به شرکت بوئینگ منتقل کند.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
ب – تعهد سازمانی واقعاً مهم است:
چطور می توان بحث باروچ را که معتقد است تعهد سازمانی یک مفهوم مدیریتی بی ربطی است را ارزیابی کرد. شواهدی وجود دارد که بسیاری از سازمانها استراتژی های کوچک سازی و کاهش هزینه ها را دنبال می کنند. برای این شرکتها ایجاد سطح بالایی از تعهد کارمند ظاهراً به عنوان یک استراتژی نه چندان مهم برای کسب موفقیت اقتصادی نسبت به شرکتهایی که به این استراتژی متوسل می شوند درک می شود.
بنابراین، براساس تجربه واقعی مدیریت، ممکن است، صاحبنظری استدلال کند که تعهد کارمند چیز بی ربطی است، به خاطر اینکه سازمان های کمتری استراتژی هایی را برای افزایش تعهد کارکنان ادامه می دهند. در این دیدگاه باروچ ممکن است تاحدودی درست بگوید. با این حال، از طرف دیگر شواهدی دال بر این وجود دارد که سازمانها درپی عملکرد بالا و استراتژی های منابع انسانی برای افزایش تعهد کارکنانشان هستند که می تواند سود اقتصادی بیشتری را برای آنها فراهم کند. از این دیدگاه تعهد کارمند نه تنها بی ربط نیست، بلکه به عنوان یک مفهوم مدیریتی به خاطر اینکه می تواند به مزیت رقابتی و موفقیت مالی منجر شود، خیلی مهم است. درحقیقت تعهد از این دیدگاه ممکن است، به عنوان کلیدی برای مزیت رقابتی محسوب شود. در این دیدگاه تعهد کارمند به عنوان یک استراتژی رقابتی،‌کاملاً برخلاف آنچه که باروچ می گوید، چیز بی ربطی نیست. (مودی، ۱۹۹۸، ص ۳۹۶ – ۳۹۲). ( مصطفی امامی ، راهبرد ، ۱۳۴-۱۳۱ ).
۲–۲۲) تعهد سازمانی مفهوم یک بعدی یا چندبعدی؟
پورتر (PORTER) تعهد را براساس نیروی کلی همانندسازی (تعیین هویت) و مشارکت یک فرد در سازمان تعریف می کند. در این دیدگاه تعهد ناشی از سه عامل می شود.
۱ – قبول اهداف و ارزشهای سازمان
۲ – تمایل به همکاری با سازمان برای کسب اهدافش
۳ – میل به باقی ماندن در سازمان (استیرز، ۱۹۸۹، ص ۵۷۷ – ۵۷۶).
در این دیدگاه، تعهد به عنوان یک مفهوم تک بعدی نگریسته شده است، که تنها متمرکز بر تعهد عاطفی است. سالها، اندیشمندان درک ما را از تعهد سازمانی با نگریستن به آن به شکل چندبعدی تغییر داده اند. این محققان علاقه مند به یک مجموعه وسیعتر از پیوندها بین کارکنان و سازمانها نسبت به آنچه که پورتر مطرح کرد، بوده اند. درحالی که پورتر متمرکز بر یک پیوند توصیف شده با قبول اهداف سازمان بوده است، تحقیقات محققان بعدی بر انواع تعهد متمرکز شده است که می تواند برای توجیه رفتار فرد و استمرار آن در محیط کار درنظر گرفته شود.(مودی، ۱۹۹۸، ص ۳۹۰ – ۳۸۹)
۲-۲۳) الگوهای چندبعدی
۱) مدل اریلی و چتمن:
اریلی و چتمن(OREILLY & CHATMAN،۱۹۸۶) الگوی چندبعدی خود را مبتنی بر این فرض بنا نهادند که تعهد، نگرشی را نسبت به سازمان ارائه کرده و مکانیسم هایی دارد که ازطریق آنها می تواند نگرش شکل بگیرد. بنابراین، مبتنی بر کار کلمن (KELMAN) در نگرش و تغییر رفتار (۱۹۵۸) اریلی و چتمن معتقدند که پیوند بین فرد و سازمان می تواند، سه شکل متابعت، همانندسازی و درونی کردن را به خود بگیرد.
متابعت، زمانی اتفاق می افتد که نگرشها و رفتارهای همسو با آنها به منظور کسب پاداشهای خاص اتخاذ می شوند. همانندسازی، زمانی اتفاق می افتد که فرد نفوذ را به خاطر ایجاد یـــا حفظ رابطه ارضاکننده می پذیرد (می یر و هرسکویچ، ۲۰۰۱، ص ۳۰۵). سرانجام درونی کردن، رفتاری که از ارزشها و یا اهداف نشأت گرفته را منعکس می کند که با ارزشها یا اهداف سازمان منطبق است (مودی، ۱۹۹۸، ص ۳۹۰).
بررسی جدیدتر از یک نمونه بزرگتر، دو نوع تعهد را به جای سه نوع تعهد مشخص کرد که تعهد ابزاری (متابعت) و تعهد هنجاری (همانندسازی و درونی کردن) نامیده شدند. (کرامر، ۱۹۹۶، ص ۳۹۰ – ۳۸۹). در تحقیقات بعدی این دو محقق و همکارانشان نتوانستند تمایزی را بین همانندسازی و درونی کردن قایل شوند. از این رو، آنها در تحقیقات جدیدتر موارد همانندسازی و درونی کردن را ادغام کردند و آن را تعهد هنجاری نامیدند. متابعت، نیز در کار اخیرشان تعهد ابزاری نامیده شده است که متمایز از همانندسازی و درونی کردن است. برای مثال، اریلی و چتمن متوجه شدند که متابعت به طور مثبت تا منفی با ترک شغل ارتباط دارد. با درنظرگرفتن اینکه تعهد سازمانی عموماً به عنوان متغیری درنظرگرفته می شود که احتمال ترک شغل را کاهش دهد، این یافته بعضی سوالها را درباره اینکه آیا متابعت می تواند، به عنوان یک شکل از تعهد سازمانی درنظرگرفته شود را به وجود آورده است (می یر و هرسکویچ، ۲۰۰۱، ص ۳۰۶).
۲) مدل می یر و آلن:
می یر و آلن (MEYER&ALLEN) مدل سه بعدیشان را مبتنی بر مشاهده شباهتها و تفاوتهایی که در مفاهیم تک بعدی تعهد سازمانی وجود داشت، ایجاد کردند. بحث کلی آنها این بود که تعهد، فرد را با سازمان پیوند می دهد و بنابراین، این پیوند احتمال ترک شغل را کاهش خواهد داد (می یر و هرسکویچ، ۲۰۰۱، ص ۳۰۵). آنها بین سه نوع تعهد، تمایز قائل می شوند. تعهد عاطفی اشاره به وابستگی احساسی فرد به سازمان دارد.
تعهد مستمر مربوط به تمایل به باقی ماندن در سازمان به خاطر هزینه های ترک سازمان یا پاداشهای ناشی از ماندن در سازمان می شود. سرانجام تعهد هنجاری احساس تکلیف به باقی ماندن به عنوان یک عضو سازمان را منعکس می کند. آشکارا یک همپوشی بین روشی که پورتر تعهد را مفهوم سازی کرده و کارهای بعدی اریلی و چتمن و می یر و آلن وجود دارد. روش پورتر به تعهد خیلی مشابه با بعد درونی کردن اریلی و چتمن و مفهوم تعهد عاطفی می یر و آلن است.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تمایل ( عاطفی) هزینه
( مستمر )
تعهد
الزام و اجبار
( هنجاری )

شکل ۲-۱۱: ( مدل سه بخشی تعهد سازمانی آلن و می یر Meyer & ALLEN،۲۰۰۱، ص ۳۱۷ )
در حقیقت به نظر می یر و آلن، پرسشنامه تعهد سازمانی پورتر می تواند به عنوان تعهد عاطفی تفسیر شود (مودی، ۱۹۹۸، ص ۳۹۰). بررسی های جدیدتر توسط می یر و آلن فرضیاتشان را درارتباط با ایجاد این مفهوم حمایت می کند، ولی با این حال، بعضی اختلاف نظرها همچنان وجود دارد، بر سر اینکه آیا واقعاً تعهد عاطفی و هنجاری شکلهای متمایزی هستند و یا اینکه آیا تعهد مستمر یک مفهوم تک بعدی است اتفاق نظر وجود ندارد. با وجود این تجزیه و تحلیلها سازگاری بهتر را زمانی نشان می دهند که این دو مفهوم (تعهد عاطفی و هنجاری) فاکتورهای مجزایی تعریف شوند.
نتایج مربوط به ابعاد تعهد مستمر، پیچیده است. بعضی مطالعات، تک بعدی بودن این تعهد را گزارش کرده و مطالعات دیگر شواهدی بر دو عاملی بودن این تعهد یافته اند که یکی از آنها از خودگذشتگی مربوط به ترک سازمان و دیگری درک فقدان فرصتهای استخدام جایگزین را منعکس می کنند (می یر و هرسکویچ، ۲۰۰۱، ص ۳۰۵).
۳) مدل آنجل و پری:
آنجل و پری (ANGLE&PERRY) برپایه نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل پرسشنامه تعهد سازمانی پورتر و همکارانش، بین تعهد ارزشی و تعهد به ماندن، تمایز قائل شدند. اگرچه این پرسشنامه یک بعدی درنظر گرفته شده است، تحلیل آنجل و پری دو عامل اساسی پرسشنامه را آشکار کرد.
یک عامل به وسیله پرسشهایی مشخص می شود که تعهد به ماندن را ارزیابی می کنند و دیگری به وسیله پرسشهایی که تعهد ارزشی (حمایت از اهداف سازمان) را اندازه گیری می کنند، مشخص می گردد (می یر و هرسکویچ، ۲۰۰۱، ص ۳۰۶). تعهد ارزشی آنجل و پری گرایش مثبتی را به سازمان نشان می دهد. این نوع تعهد اشاره به تعهد روانی و عاطفی دارد. تعهد به ماندن آنجل و پری اشاره به اهمیت تعاملات پاداشها – مشارکتهای تفکیک ناپذیر در یک مبادله اقتصادی دارد. این نوع تعهد اشاره به تعهد حسابگرانه مبتنی بر مبادله و تعهد مستمر دارد (مایر و شورمن، ۱۹۹۸، ص ۱۶ – ۱۵).

 

 

۳-۹-۱-۵ مفهوم استقلال مالی ………………………………………………………………………………………………… ۸۰
۳-۹-۱-۶ مفهوم پایگاه اجتماعی – اقتصادی……………………………………………………………………………… ۸۱
عکس مرتبط با اقتصاد
۳-۹-۲ تعریف نظری تجرد وتعریف نظری و عملیاتی و متغیر وابسته ……………………………………….. ۸۳
۳-۹-۲-۱مفهوم تجرد ……………………………………………………………………………………………………………………. ۸۳
۳-۹-۲-۲ تعریف نظری و عملیاتی متغیر وابسته: انزوای اجتماعی ……………………………………………… ۸۴
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
فصل چهارم: تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
۴-۱ مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………… ۹۲
۴-۲ آمار توصیفی ……………………………………………………………………………………………………………………….. ۹۲
۴-۲-۱ وضعیت اشتغال …………………………………………………………………………………………………………………. ۹۲
۴-۲-۲ تحصیلات …………………………………………………………………………………………………………………………… ۹۳
۴-۲-۳ تحصیلات مادر ……………………………………………………………………………………………………………………. ۹۴
۴-۲-۴ تحصیلات پدر ………………………………………………………………………………………………………………………. ۹۵
۴-۲-۵ درآمد ماهیانه ……………………………………………………………………………………………………………………… ۹۶
۴-۲- ۶ درآمد ماهیانه سایر اعضای خانواده …………………………………………………………………………………… ۹۷
۴-۲-۷ نوع منزل مسکونی ………………………………………………………………………………………………………. ۹۸
۴-۲-۸ دیدگاه‌های سنتی خانواده و خویشاوندان ……………………………………………………………………… ۹۹
۴-۲-۹ دیدگاه عرفی جامعه ……………………………………………………………………………………………………….. ۱۰۰
۴- ۲-۱۰ میزان استقلال مالی ………………………………………………………………………………………………… ۱۰۱
۴-۲-۱۱ نوع تصور ذهنی شخص از مقوله ازدواج ……………………………………………………………………… ۱۰۲
۴-۲-۱۲ سلامت اجتماعی …………………………………………………………………………………………………………. ۱۰۳
۴-۲-۱۳ حمایت اجتماعی ………………………………………………………………………………………………………… ۱۰۸
۴-۲- ۱۴ نوع برداشت از خود ……………………………………………………………………………………………………….. ۱۱۱
۴-۲-۱۵ انزوای اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………………….. ۱۱۳
۴-۳ یافته‌های استنباطی و تحلیل مسیر متغیرها …………………………………………………………………………….. ۱۱۷
۴-۳-۱ یافته‌های استنباطی ……………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۷
۴-۳-۲ رگرسیون‌ چندگانه برای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ سنجش اثر ‌متغیرهای ‌مستقل بر متغیر وابسته …………………………… ۱۲۶
۴-۳-۳ تحلیل مسیر ……………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۲۶
فصل پنجم: خلاصه، نتیجه‌گیری، انتقادات و پیشنهادات
۵-۱ مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۹
۵-۲ خلاصه یافته ها ………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۳۰
۵-۳ نتیجه‌گیری ………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۳۲
۵-۴ مشکلات,محدودیت ها و پیشنهادات …………………………………………………………………………………. ۱۳۵
پیوست
پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۴۱
فهرست منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۴۸
فهرست جداول و نمودارها
جدول شماره ۱ ابعاد و مؤلفه‌های سنجش سلامت اجتماعی ………………………………………………………………. ۷۰
جدول شماره ۲ ابعاد و مؤلفه‌های سنجش حمایت اجتماعی ……………………………………………………………… ۷۴
جدول شماره ۳ ابعاد و مؤلفه‌های سنجش متغیر برداشت از خود …………………………………………………………. ۷۷
جدول شماره ۴ ابعاد و مؤلفه‌های سنجش عرف و سنت …………………………………………………………………….. ۸۰
جدول شماره ۵ ابعاد و مؤلفه‌های سنجش پایگاه اجتماعی- اقتصادی …………………………………………………. ۸۳
جدول شماره ۶ ابعاد و مؤلفه‌های سنجش انزوای اجتماعی………………………………………………………………. ۹۰
جدول شماره ۷ توزیع پاسخگویان برحسب وضعیت اشتغال……………………………………………………………… ۹۲
جدول شماره ۸ توزیع پاسخگویان برحسب تحصیلات ……………………………………………………………………. ۹۳
جدول شماره ۹ توزیع پاسخگویان برحسب تحصیلات مادر ……………………………………………………………… ۹۴
جدول شماره ۱۰توزیع پاسخگویان برحسب تحصیلات پدر ……………………………………………………………… ۹۵
جدول شماره ۱۱ توزیع پاسخگویان برحسب میزان درآمد ………………………………………………………………… ۹۶
جدول شماره ۱۲ توزیع پاسخگویان برحسب میزان درآمد ماهیانه سایر افراد خانواده …….…………………. ۹۷
جدول شماره ۱۳ توزیع پاسخگویان بر حسب نوع منزل مسکونی …………………………………………………….. ۹۸
جدول شماره ۱۴ توزیع پاسخگویان برحسب دیدگاه‌های سنتی خانواده و خویشاوندان ………………………. ۹۹
جدول شماره ۱۵ توزیع پاسخگویان برحسب دیدگاه‌های عرفی جامعه ………………………………………………. ۱۰۰
جدول شماره۱۶ توزیع پاسخگویان برحسب میزان استقلال مالی…………………………………………………………. ۱۰۱
جدول شماره ۱۷ توزیع پاسخگویان برحسب نوع تصور شخص از مقوله ازدواج ……………………………….. ۱۰۲
جدول شماره ۱۸توزیع پاسخگویان برحسب سلامت اجتماعی (بعد یکپارچگی …………………………………. ۱۰۳
جدول شماره ۱۹ توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب سلامت اجتماعی (بعد پیوستگی)……………………… ۱۰۴
جدول شماره ۲۰ توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب سلامت اجتماعی (بعد
پذیرش)……………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۰۵
جدول شماره ۲۱ توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب سلامت اجتماعی (بعد سهم داشت)……………. ۱۰۶
جدول شماره ۲۲ توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب سلامت اجتماعی (بعدشکوفائی) ………………………… ۱۰۷
جدول شماره ۲۳ توزیع پاسخگویان برحسب حمایت اجتماعی (بعد دوستان) …………………………………. ۱۰۸
جدول شماره ۲۴ توزیع پاسخگویان برحسب حمایت اجتماعی (بعد دیگران) ……………………………………… ۱۰۹
جدول ۲۵ توزیع پاسخگویان برحسب حمایت اجتماعی (بعد خانواده) …………………………………………………. ۱۱۰
جدول شماره ۲۶ توزیع پاسخگویان برحسب
تصور از خود (بعد شخصی)…………………..……………………….………………….………………….. ۱۱۱
جدول شماره ۲۷ توزیع پاسخگویان برحسب تصور از خود (بعد کلی) …………………………………………… ۱۱۲
جدول ۲۸ توزیع پاسخگویان برحسب انزوای اجتماعی (بعد تنهائی) ……………………………………………….. ۱۱۳

 

برای

به خدا خبر ندارم چو نماز می‌گزارم

 

 

 

 

که تمام شد رکوعی که امام شد فلانی

 

 

(همان، غزل ۲۸۳۱)
یکبار در فصل زمستان که هوا سخت سرد بود در نماز چندان گریه کرد که چهره و محاسنش از اشک تر شد و از شدت سرما اشک‌هایش یخ بست و او هم‌چنان مشغول نماز بود. در اوایل حیات با پدر به حج رفته بود، بعد از آن احتمالاً به سفر حج نرفته‌است. زهد و قناعتش بی‌نهایت بود. پادشاهان و امرا وجوه نقد و انواع هدایا برای او می‌فرستادند، ولی مولانا چیزی برای خود نگاه نمی‌داشت، همه را پیش صلاح‌الدین زرکوب و حسام‌الدین چلبی می‌فرستاد. گاهی اتفاق می‌افتاد خانواده‌اش در نهایت تنگ‌دستی می‌ماندند، به اصرار سلطان‌ولد چیزی از آن هدایا نگه می‌داشت. روزی که در خانه ما بود درویشی می‌آید. هلیله در دهان می‌گذاشت و دلیل آن معلوم نیست. هر کس در این باره از روی حدس سخنی گفته است. سبب را از چلبی پرسیدند گفت: مولانا به سبب ترک لذات نمی‌خواست که دهانش شیرین باشد. ما این گفته را صحیح نمی‌دانیم زیرا استغراق و فنا مقوله دیگری است. حالات و زندگانی مولانا از ترک لذات و دنیاگریزی او حکایت نمی‌کند. بخشش و ایثارش به حدی بود که جبه و هر آنچه به تن داشت به گدا می‌بخشید. جبه و قبا مثل عبا جلوباز بود که بیرون آوردن آن دشوار نباشد و با آن همه عظمت شان و مقام بی تکلف کامل فروتن و خاکسار بود.
در یکی از روزهای زمستان پیش حسامالدین چلپی رفت. چون بیگاه بود دروازه منزل بسته بود و همه خوابیده بودند، برف می‌بارید، پشت در توقف کرد، برف بر سرش نشست برای آن که اهل منزل را ناراحت نکند در را نکوبید و کسی را صدا نزد، صبح که دربان در را باز کرد و مولانا را با آن وضع دید به حسام‌الدین خبر داد. حسام‌الدین آمد خود را به پاهای مولانا انداخت و گریست و وی را در آغوش گرفت و آرام کرد.
روزی از محله‌یی می‌گذشت، بچه‌ها بازی می‌کردند از دور که مولانا را دیدند، دویدند و تعظیم کردند، یکی از آنان که مشغول بازی بود به مولانا گفت، باش تا من هم بیایم، مولانا چندان صبر کرد که آن کودک فراغت حاصل کرد و آمد» (افلاکی، ۱۳۸۹: ۱۵۳-۱۵۴)
«روزی در سماع گرم شده‌بود، اهل محفل و خود مولانا در حال وجد بودند، ناگاه مستی نیز گرم سماع شد و خود را بی‌خودوار به مولانا می‌زد، یاران را رنجانیدند، مولانا فرمود که شراب خورده است، بد مستی شما می‌کنید؟» (همان: ۳۵۶)
«در قونیه آب گرمی بود و مولانا گاهی به آن‌جا می‌رفت. و اصحاب مولانا دستور می‌داد که آن‌جا را بشویند و تمیز کنند، ‌لیکن تا آمدن مولانا، جذامیان آمده بودند و در آب گرم تن می‌شستند، اصحاب آنان را می‌رنجانیدند، مولانا بانگ بر اصحاب زد و نزدیک آنان رفت، از آن آب برخود ریخت» (همان: ۳۳۷).
«روزی در خانه معین‌الدین پروانه مجلس سماع بود گرجی‌خاتون سینی بزرگ قطّاب فرستاد که یاران بخورند. سگی آمد و از آن قطاب‌ها خورد. اصحاب ملول شدند، می‌خواستند سگ را بزنند، مولانا فرمود این سگ از شما محتاج‌ترست و اشتهای نفس او از شما صادق‌تر» (ندایی، ۱۳۸۱: ۱۰۹)
«روزی به حمام درآمده بود، همان لحظه باز بیرون آمد. یاران سوال کردند که حضرت خداوندگار زود بیرون آمدید؟ فرمود که دلاّک شخصی را از کنار حوض دور می‌کرد تا مرا جا سازد از شرم آن عرق کردم و زود بیرون آمدم» (افلاکی، ۱۳۸۹: ۹۴-۳۹۳).
«در دمشق مشغول تحصیل بود که یک روز در مجلسی مرکب از اهل علم از شیخ بهاءالدین پدرش سخن به میان آمد، فقها از وی انتقاد کردند، مولانا همه را شنید و خاموش ماند. پس از ختم مجلسی یکی به فقها گفت که شما پدر این شخص را در حضور خود او بد گفتند. بهاءالدین پدر مولاناست. آنان پیش مولانا رفتند، معذرت خواستند. گفت حاجتی برای عذر نیست، من نمی‌خواهم بار خاطر باشم. »(ندایی، همان: ۱۱۰)
«روزی ملکهخاتون دختر مولانا، کنیزک خود را رنجانیده بود. ناگاه حضرت مولانا از درآمد، بانگی بر وی زد که چرا می‌زنی و چرا می‌رنجانی؟ اگر او خاتون و تو کنیزک بودی چه می‌کردی؟ می‌خواهی که فتوی دهم که در کلّ عالم غلام و کنیزک هیچ نیست الاّ حق را. او توبه کرد و کنیزک را آزاد نمود و تا در قید حیات بود غلامان و کنیزان را تعرّض نرسانید» (افلاکی ۱۳۸۹: ۴۰۶). .
«حضرت مولانا در مسجد قلعه، روز جمعه خطبه می‌فرمود و مجلسی به غایت گرم شده بود. همه بزرگان حضور داشتند. مولانا بیان دقایق و نکات قرآنی می‌فرمود و از هر گوشه‌یی بانگ تحسین و آفرین بلند بود. در آن زمان رسم بود که قاری چند آیه از قرآن می‌خواند و واعظ به شرح همان آیات می‌پرداخت. در مجلس فقیهی حاضر بود که از روی حسد گفت آیات را قبلاً معّین کردن و بیاناتی در پیرامون آن، نمودن هنر نیست. مولانا رو به فقیه کرد و فرمود شما سوره‌‌ای از قرآن که به خاطرت آید بخوان تا عجایب بینی. آن فقیه سوره «والضّحی» را خواند و مولانا به بیان دقایق و لطافت آن سوره پرداخت. چندان نکته بیان کرد که نمی‌توان تقریر کرد. او در شرح و بسط چنان داد سخن داد که تا نماز مغرب به طول انجامید. اهل مجلس مست شدند و فقیه برخاست؛ جامه‌ها چاک زد.
روزی به ملاقات شیخ صدرالدین قونوی رفت. شیخ به تعظیم تمام استقبال کرد و بر سر سجاده خویش نشاند و خود در برابر او به دو زانوی ادب به حالت مراقبه نشست. درویشی که در بندگی شیخ مجاور بود و حاج‌کاشی نام داشت از مولانا سئوال کرد که «فقر چیست؟» مولانا جواب نفرمود. درویشی سوال را تکرار کردو مولانا هیچ نگفت و برخاست و روانه شد. شیخ، مولانا را تا در بیرون وداع کرد و بازگشت و گفت:‌ای پیر خام و ای بیی هنگام، در آن وقت چه جای سئوال و کلام بود؟ غرض مولانا از سکوت این بود که «الفقیر اذا عرف اللّه کلّ لسانه»: یعنی درویش تمام آن است که در حضور اولیا هیچ اولیا هیچ نگوید نه به زبان و نه به دل. این روایت لیکن علت سکوت وی این بود که مولانا در حضور مشایخ صوفیه و محدّثان هرگز در جواب پیشی نمی‌گرفت. او به شیخ صدرالدین چنان احترامی قایل بود که با بودن از هیچ‌وقت امامت نمی کرد» (افلاکی، همان: ۱۷۲-۱۷۱)

 

۳-۱-۴- خیر و شر در اندیشه مولوی

خیر و شر واژگانی هستند که همواره در اندیشه بشر جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. انسان‌ها در همه شئون و جلوه‌های هستی، خیر و شر را می‌بیند.
این دو نیرو باعث و بانی نوع نگرش و رفتار آدمی در جامعه‌اند. دو نیروی خیر و شر مانند شخصیت‌های داستان باید همیشه باهم و هم‌قدرت به پیش بروند و گاهی، یکی بر دیگری غلبه داشته‌باشد، اما این پیروزی و برتری زودگذر و فانی است. خیر و شر در اندیشه آدمی، یکی مبین حرکت است و دیگری منشاء سکون. مضاف بر آن چون قدرت و توانایی انسان نسبی است و در برابر کائنات، موجود بسیار ناچیزی است، هر آن چه را که برای او ضرر دارد، شر می‌نامند و آن چه که به سود زندگی اوست، برایش خیر است، «خیر» می‌گوید.
خیر و شر در اندیشه مولانا نیز به خوبی هویداست. البته او نیروهای موجود را به گونه‌ای اشارات معشوق می‌داند و همان‌طورکه عنوان شد جهانبینی و اندیشه آرمانی او بر اساس عشق است و در راه عشق حتی درد و فراق نیز شیرین است و آن را باید چشید؛ زیرا که معشوق خواسته است.
«لطف آنچه تو فرمایی حکم آنچه تو اندیشی» یا «کور باد آن دل که با درد تو خواهد مرهمی» مولوی نیز این نیروی خیر و شر را در حکم لطف یار می‌داند و هر چیزی که فرمان عشق باشد، برایش خیر است:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

صد هزاران ضد، ضد را می‌کشد بازشان حکم تو بیرون می‌کشد
جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.