عوامل غیر قابل کنترل – خارجی
عوامل غیر قابل کنترل – خارجی کمترین توجه را از طرف محققین به خود جلب کرده اند تنها ۱۸ مطالعه از ۵۰ مطالعه به اثر محیط خارجی پرداخته اند و بیشتر آن ها اثرات ناچیزی را گزارش داده اند. این امر ممکن است به دلیل استفادۀ محققین از کل شرکت به عنوان واحد تجزیه و تحلیل باشد. هنگامی که صادرات کل شرکت مورد توجه قرار می گیرد اغلب سخت است که محیط را به طور واضح تعریف نمود زیرا یک شرکت می تواند به بازارهای زیادی با ویژگی های متفاوت صادرات انجام دهد.
ویژگی های صنعت . کاوسگیل وزو (۱۹۹۴)^[۸۱] و هولز مولر وکسپر(۱۹۹۱)^[۸۲] اثر مثبت شدت تکنولوژیکی بودن صنعت یا ((پیچیدگی تولید)) را بر روی عملکرد صادراتی گزارش داده اند. با کمال تعجب بی ثباتی صنعتی [از نظر عملیاتی همچون نرخ تغییر در تکنولوژی، قابلیت پیش بینی، مخاطره آمیز بودن] اثر مثبت بر روی فروش صادرات دارد.
مدل مفهومی پایان نامه
استراتژی بازاریابی صادراتی
در بازار رقابت جهانی اهمیت ایجاد استراتژی بازاریابی مؤثر توجهات زیادی را به خود معطوف کرده است. رابطه بین استراتژی بازاریابی صادراتی و عملکرد توجه قابل ملاحظه ای را در ادبیات امروزی به خود جلب کرده است. اگر چه مطالعات زیادی عناصر خاص استراتژی بازاریابی را به تنهایی مورد توجه قرار داده اند یا رابطه بین استراتژی بازاریابی و عملکرد را در کشورهای توسعه یافته بررسی کرده اند ولی به موضوعات بازاریابی صادر کنندگان در اقتصادهای در حال توسعه نپرداخته اند.
استراتژی بازاریابی ابزاری است که شرکت با آن به شرایط رقابتی بازار پاسخ می دهد. به طور سنتی استراتژی بازاریابی به چهار عنصر آمیخته بازاریابی تجزیه می گردد که عبارتند از : محصول، قیمت گذاری، کانال های توزیع و ترفیع. ارتباط بین استراتژی بازاریابی با عملکرد صادراتی یکی از موضوعات مورد تحقیق در تحقیقات بازاریابی بین الملل بوده است. مانند: کاکر (۱۹۷۵)، پیرسی (۱۹۸۱)، کاوسگیل و زو (۱۹۹۴) و زوواستن (۱۹۹۸)^[۸۳] اگر چه تحقیقات زیادی در این زمینه انجام گرفته است،تنوع مفاهیم و ابزارهای اندازه گیری عملکرد منجر به یافته های ناسازگار و متناقض شده است.
استراتژی محصول صادراتی
استراتژی محصول صادراتی مرتبط است با درجه ای که یک شرکت محصولاتش را یکسان
می سازد یا آنها را تطبیق می دهد. اثر تطبیق محصول بر روی عملکرد صادراتی به طور گسترده مورد تحقیق قرار گرفته است. برای صادرکنندگانی که به مشتریان مختلفی در سرتاسر دنیا محصول ارائه می دهند ممکن است یکسان سازی محصولات، مشتریان خارجی را نسبت به کالاهایشان بی اعتنا سازد. ولی شرکتهایی که محصولاتی خود را با نیازها و خواسته های مشتریان فرامرزی تطبیق

می دهند، رضایتمندی مشتریان را برآورده می سازند و در نهایت عملکرد کلی را افزایش می دهند. بنابراین فرض می شود که محصولات صادراتی تطبیق شده با شرایط بازار خارجی، عملکرد را افزایش خواهد داد.
استراتژی قیمت گذاری صادراتی
استراتژی های قیمت گذاری صادراتی در این مطالعه به یکسان سازی یا تطبیق سیاستهای قیمت گذاری بین المللی بر می گردد. شرکتهایی می توانند با اطمینان به تغییرات شرایط بازار،
موقعیت های رقابتی و نیروهای محیطی پاسخ بدهند که استراتژی های قیمت گذاری تطبیقی را به کار ببرند. تحقیقات پیشین پیشنهاد می دهند که تطبیق قیمت گذاری اجازه می دهد که شرکت شرایط رقابتی محلی را تعدیل کند و بنابراین توانایی خود را در ایجاد موقعیت در بازار افزایش دهد و منجر به موفقیت صادراتی گردد. در گیر شدن در استراتژیهای تطبیق قیمت گذاری، صادرات کنندگان در اقتصاد های در حال توسعه را قادر می سازد تا با سرعت به نوسانات بازار محلی پاسخ دهند و بنابراین عملکرد خود را بهبود بخشند.
استراتژی کانال صادراتی
استراتژی های کانال صادراتی به دو قسمت مستقیم و غیر مستقیم طبقه بندی می گردند. در صادرات مستقیم، صادرکنندگان به طور مستقیم کالا را به وارد کننده یا خریداری که در بازار خارجی قرار دارد می فروشد. صادرات مستقیم چندین مزیت دارد: (۱) به دانش بهتر از بازارهای صادراتی که نتیجه تماس مستقیم است منجر می گردد (۲) افزایش سود آوری صادراتی توسط جذب قسمتی از سود ناخالص به وجود آمده در شرکتهای تجاری. به جای آن صادر کنندگان در گیر در صادرات غیر مستقیم از واسطه مستقل در بازار خارجی استفاده می کنند. این واسطه ها شبکه توزیع کنندگان خارجی و نیروی فروش خود را به کار می برند. تحقیقات نشان می دهند که صادر کنندگان مستقیم نسبت به صادر کنندگان غیر مستقیم موفق تر هستند. (استامپ و دیگران، ۱۹۹۸، ۱۷)^[۸۴] صادرکنندگانی که استراتژی کانال مستقیم را به کار می برند می توانند اطلاعات زیادی از بازار جمع کنند و نسبت به تغییرات بازار صادراتی سریع عکس العمل نشان دهند. بنابراین صادرکنندگان دنبال کنندۀ استراتژی کانال مستقیم قادر هستند که عملکرد خود را بهبود بخشند.
استراتژی ترفیعات صادراتی
تبلیغات و ترفیعات تجاری دو طبقه از ترفیعات صادراتی هستند. اثر مثبت تبلیغات بر روی عملکرد صادراتی مبتنی بر این دلیل منطقی است که از طریق رویه های تبلیغاتی مناسب یک صادر کننده می تواند باعث رشد فروش محصولاتش گردد. صادر کنندگانی که تعهد بیشتری به بازارهای صادراتی خود دارند سطوح بالاتری از هزینه های تبلیغات را متحمل می شوند و عملکرد بالاتری را به دست خواهند آورد. بنابراین هزینه تبلیغات خارجی صادر کنندگان به طور مثبت عملکرد صادراتی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
ویژگی های عینی شرکت
اندازه شرکت
سه عامل اساسی که منجر به شکل گیری انتظاراتی مبنی بر اینکه اندازۀ شرکت به طور مثبت با عملکرد صادراتی مرتبط است عبارت است از: منابع سازمانی، صرفه جویی نسبت به مقیاس و برداشت از خطرات موجود در فعالیتهای بین المللی. این مزیت های مرتبط به اندازه نه تنها درک ویژگی های بازار خارجی را تسهیل می کنند بلکه توانایی پاسخگویی مؤثر به تقاضای مشتریان خارجی را افزایش می دهند و بنابراین به طور بالقوه منجر به افزایش سطح عملکرد صادراتی می شود.
تجربۀ صادراتی
دانش تجربی درباره بازارها و عملیات خارجی یک نیروی هدایت کننده در بین المللی شدن شرکت است. با افزایش تجربه صادراتی، شرکت ها اطمینان بیشتری از فعالیت های صادراتی شان دارند و درک بهتری از مکانیزم بازار خارجی دارند و شبکه ارتباطات وسیعی با مشتریان ایجاد می کنند، در نتیجه طراحی و انجام برنامه های بازارهایی صادراتی را بطور مؤثر تر دنبال خواهند کرد. بنابراین صادرکنندگان با تجربه در مقایسه با دیگران بهتر عمل خواهند کرد.
متغیرهای ادراکی مرتبط با صادرات
محرک صادراتی
در تمرکز بر روی تلاش های شرکت ها در شناسایی و بهره گرفتن از فرصتهای بازار خارجی، محققین بازاریابی صادراتی محرکهای صادراتی اثر گذار و منفعل را از هم جدا کرده اند. محرک اثر گذار در ارتباط با رفتار جسورانه شرکت و تعهد آن به انجام تحقیق برای فرصتهای صادرات است. (عوامل کششی) محرک انفعالی در ارتباط در ارتباط با عکس العمل شرکت به تغییرات شرایط و بازتاب کنندۀ گرایش منفعل در جستجوی فرصتهای صادراتی است. (عوامل فشاری) واضح است که این دو نوع انگیزش بازتاب کننده الگوهای متفاوت از رفتار و گرایش صادراتی است. بنابراین احتمال دارد که آنها عملکرد صادراتی را در شیوه های متفاوت تحت تأثیر قرار دهند. پس تصمیم گیری صادراتی به طور همزمان با عناصر اثر گذار و انفعالی درگیر است.
مشکلات صادرات
وجود مشکلات توانایی جستجو کردن، مشخص کردن و بهره گرفتن از فرصتهای بازار صادراتی را محدود می کند و به نوبه خود منجر به عملکرد پایین صادراتی می گردد.
مزیت های رقابتی
میل و ظرفیت شرکتی برای ایجاد و حفظ فعالیت صادراتی منظم به موقعیت رقابتی آن در بازارهای خارجی مورد هدف بستگی دارد. شرکت ها ممکن است قادر به انتخاب تعدادی از شیوه های مختلف برای رقابت کردن در بازارهای صادراتی باشند. ویژگی بازار صادراتی مقصد یک عامل اثر گذار در پذیرش موضع رقابتی مناسب است که منجر به بقا و موفقیت صادرات می شود. با توجه به این موضوعات ارتباط مستقیمی بین مزیت های رقابتی و عملکرد صادراتی وجود دارد.
تعهد صادراتی
تعهد مدیریت به فعالیتهای صادراتی یک اثر قوی بر روی موفقیت و رفتار صادراتی تولید کنندگان دارد. برای اطمینان از بقا صادرات و حفظ عملیات منظم صادراتی درک نگرش های خریداران خارجی و انجام فعالیتهای بازاریابی پیشرفته اساسی است که به منظور ایجاد چنین ظرفیتی، تعهد مدیریت به صادرات اهمیت سزایی دارد. تعهد مدیریت در فعالیتهایی همچون سازمان مجزای صادراتی، کنترل و برنامه ریزی صادراتی، تحقیقات بازاریابی صادراتی و بازدیدهای منظم از بازار صادراتی بازتاب می شود.(بیمایش و دیگران، ۱۹۹۳، ۴۹)^[۸۵]
کتسیکس، پیرسی و ایونیدیس ^[۸۶] و همچنین لی وگریفیس ^[۸۷] طی تحقیقاتی در سال های ۱۹۹۵ و ۲۰۰۳ مدل هایی را توسعه داده اند که این دو مدل مبنای پژوهش این پایان نامه قرار گرفته است ومدل مفهومی این تحقیق به صورت زیر است:
شکل ۲-۱۱. مدل مفهومی پایان نامه
مشکلات موجود در ارزیابی عملکرد صادراتی
یک بازنگری در این حیطه، دو موضوع اصلی را آشکار می سازد. که در ارزیابی عملکرد شرکت در بازارهای صادراتی حیاتی هستند. این دو شامل شیوه ارزیابی عملکرد و انتخاب ابعاد مورد سنجش عملکرد می شوند.
شیوه ارزیابی عملکرد صادراتی
دو شیوه اصلی ارزیابی عملکرد که در ادبیات مشخص شده اند عبارتند از: معیارهای اندازه گیری عینی (مانند گزارشات مربوط به ارقام سود شرکت، سطح فروش و مثل این اعدادو ارقام) و معیارهای ذهنی (ادراکات مدیران). در زمینه بازاریی صادراتی اکثریت مطالعات از شاخص های عینی بهره
می گیرند. با این وجود دو منبع مختلف از مشکلات در نتیجه استفاده از معیارهای عینی برای سنجش عملکرد صادراتی پدیدار می شوند. یکی از این منابع در ارتباط با روش های تحقیق است. در این خصوص دو موضوع مهم توجه را به خود جلب می کنند. اول، صورتحساب های مالی رسمی شرکت و گزارشات آنها اغلب بین عملیات بازرگانی داخلی و صادراتی تمایزی قائل نمی شوند و واقعیت این است که شرکتها به صادرات به عنوان توسعه فعالیتهای داخلی نگاه می کنند. سوالی که مطرح می گردد این است که آیا شاخص های عینی صحیحی از عملکرد صادراتی را می توان بدست آورد.
دوم، ممکن است اشتباهی در نتیجه ضعف ذاتی معیارهای اندازه گیری حاصل گردد که بیشتر در معیارهای اندازه گیری عینی نهفته است. برای مثال سودآوری به عواملی همچون روش های محاسبه استهلاک و راه های تخصیص سربار وابسته است. هنگامی که بعد صادرات در عملیات ادغام می گردد این مشکل پیچیده تر می شود.
مشکل دیگر در استفاده از معیارهای اندازه گیری عملکرد با ملاحظات تئوریکی نیز مرتبط است و این چنین مطرح شده است که مدیران فرایند شکل دهی و انجام استراتژی را زیر نظر دارد و بنابراین می توانند انتخاب کنند کجا و چگونه رقابت کنند. بنابراین تصمیم گیری مدیران به ادراک آنها از محیط درونی و بیرونی شرکت به جای واقعیت عینی این محیط ها وابسته است. مخصوصاً دربارۀ ارزیابی عملکرد عملیات، مدیریت به جای درجه بندی عینی از عملکرد توسط ادراک خود از عملکرد جهت دهی می شود. این امر به نوبه خود اعتبار پذیرش و توسعه معیارهای اندازه گیری مفهومی (ذهنی) عملکرد صادراتی را افزایش می دهد. (کتسیکس و دیگران، ۱۹۹۵، ۱۰)^[۸۸]
انتخاب ابعاد عملکرد
در وهله اول توافق وسیعی وجود دارد که عملکرد شرکت در بازارهای صادراتی یک مفهوم چند وجهی است. بازبینی انجام شده توسط ابی اسلتر^[۸۹](۱۹۸۹) نشان می دهد که عملکرد صادراتی شرکت باید بر اساس دستیابی به اهداف صادراتی شرکت ارزیابی گردد و ویژگی های چهار چوب صادرات باید یک نقش کلیدی در قبول معیارهای اندازه گیری مناسب با عملکرد صادراتی بازی کند.
دوم، شرکتهای صادراتی مختلف، اهداف عملکرد صادراتی متفاوتی را برای خود تعیین می کنند که این اهداف مبتنی بر ماهیت استراتژی بازاریابی صادراتی شرکتها است. زمانی که تأکید بر روی سود آوری صادرات باشد احتمالاً حجم فروش صادراتی لطمه می خورد. یا با تأکید بر سهم بازار صادراتی احتمالاً سود آوری شرکت تضعیف خواهد شد. که این امر به نوبۀ خود اهمیت ایجاد معیارهای
اندازه گیری ترکیبی عملکرد را نشان می دهد. (همان منبع، ۱۱)
صنعت مواد غذایی
۲-۹-۱. نقش صنایع غذایی در میان صنایع کشور
جدول شماره ۲-۱ تصویری کلی از جایگاه صنعت مواد غذایی نسبت به کل صنعت کشور را نشان می دهد. براساس اطلاعات مندرج در این جدول صنایع بطور متوسط طی سالهای ۸۳- ۱۳۷۹ معادل ۶/۱۶ درصد تعداد کارگاه های صنعتی کشور، ۵۳/۱۴ درصد اشتغال صنعتی، ۰۱/۱۳ درصد
سرمایه گذاری صنعتی و ۵/۹ درصد ارزش افزوده را در اختیار داشته است. همچنانکه ملاحظه می گردد بهره وری نیروی کار نیز همواره پایین تر از یک بوده و بدان مفهوم است که بهره وری نیروی کار صنایع غذایی کمتر از متوسط صنعت بوده و به مرور نیز شکاف بیشتر شده است.
جدول ۲-۱. جایگاه صنایع غذایی در کل صنعت کشور طی دوره زمان ۸۳-۱۳۷۹

بند دوم: روایات تبیین معانی
الف) در الدرالمنثور است که ابن مردویه از ابو هریره روایت کرده که رسول خدا (ص) در تفسیر آیه” وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ …”^[۲۳۳] فرمود: اگر خداوند من و عیسى بن مریم را به گناهانمان بگیرد- و در حدیثى دیگر به این عبارت آمده مرا و عیسى بن مریم را به جنایتى که این انگشت ابهام و انگشت پهلوئیش کردند بگیرد- هر آینه ما را عذاب مى‏کند و ظلمى هم به ما نکرده است.^[۲۳۴]
علامه(ره) می‌گویند: این حدیث مخالف با کتاب خدا و سنت است که هر دو عصمت انبیاء را اثبات مى‏کند و هیچ وجهى نیست که آن را حمل بر ترک اولى از گناهان بکنیم زیرا ترک اولى عذاب ندارد^[۲۳۵]
در هیچ یک از تفاسیر بررسی شده، روایت مذکور نقل نشده است.^[۲۳۶] فخر رازی، طبرسی و مکارم شیرازی در پاسخ به اشکال برخی مبنی بر عدم عصمت انبیاء با استدلال به آیه ۶۱ نحل در بحثی کلامی به اثبات عصمت انبیاء پرداختهاند^[۲۳۷]. این بحث را علامه در بخش تفسیریشان کاملتر از دیگران آوردهاند^[۲۳۸].
در الدرالمنثور از رسول خدا(ص) نقل شده است: هر کس از جماعت جدا و دور شود در آتش است، آن هم با صورتش. چون خدا میفرماید: «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء و یجعلکم خلفاء الارض». پس به حکم این آیه خلافت از آن خداوند عزّ و جلّ است. اوست که خلیفه را خلیفه میکند. چیزی که هست اگر خیر باشد که هیچ و اگر شر باشد، باز خود او مؤاخذهاش میکند. اما بر تو واجب است که هر چه خدا گفته اطاعت کنی^[۲۳۹].
به نظر علامه(ره) این روایت خالی از جعل و دسیسه نیست؛ زیرا [در بحث تفسیری] معلوم شد مراد از خلافت در آیه، به شهادت سیاق این است که نوع بشر جانشین خدا در زمین است و میتواند انواع تصرفات را در آن بکند نه به معنای حکومت بر امت، اصلاً متن روایت مضطرب است… ایشان در ادامه به تفصیل و با دقت، اضطراب صدر و ذیل روایت را بررسی کردهاند و مفهوم آن را ناقض تشریع احکام الهی دانستهاند. در نهایت به حکم عقل، ساحت شارع مقدس را از چنین سفارشاتی منزه دانستهاند^[۲۴۰].
سایرین معنای آیه را آمد و شد اقوام در پی هم و جانشین یکدیگر شدن اقوام میدانند^[۲۴۱] و روایتی ذیل آیه نیاوردهاند به جز طبری که از قول ابن جریح آورده است:
«… یستخلف بعد امرائکم فی الارض منکم خلفاء احیاء یخلفونهم …»^[۲۴۲]
بند سوم: روایات اعتقادی
الدر المنثور ذیل آیه۴۲ سوره قلم^[۲۴۳] از بخارى، ابن منذر و ابن مردویه، از ابى سعید روایت آورده‏است که: از رسول خدا (ص) شنیدم مى‏فرمود: پروردگارمان ساق پاى خود را بالا مى‏زند. در همان هنگام تمامى زن و مرد با ایمان به سجده مى‏افتند. باقى مى‏ماند کسانى که در دنیا به ریا و خودنمایى سجده کرده بودند، آن روز مى‏خواهند سجده کنند ولى پشتشان (مانند یک تخته) یک پارچه مى‏شود.^[۲۴۴]
علامه سه روایت قریب به مضمون این روایت می آورد ومی گوید: این سه روایت اساسش تشبیه است، که براهین عقلى و همچنین قرآن عزیز آن را رد مى‏کند و به همین جهت یا باید آنها را دور انداخت و یا تأویل کرد.^[۲۴۵]
طبری در تفسیر آیه آرایی را نقل کرده است: آشکار شدن امر شدید، روز جنگ و شدت، موقع کشف امور و … وی در ادامه روایاتی آورده که برخی از آنها بر تجسیم و تشبیه خدا در قیامت دلالت دارند، اما هیچ نقد یا توضیحی درباره آنها نیاورده است^[۲۴۶].
فخر رازی حمل عبارت آیه را بر مجاز، واجب دانسته چون جسمانیت خدا محال است. وی روایتی ذیل آیه نیاورده است^[۲۴۷].
ابن کثیر در تفسیرآیه میگوید: روز قیامت و اهوال و بلایا و امتحانات و امور عظام. وی روایتی از پیامبر(ص) آورده است که: «یکشف ربنا عن ساقه فیسجد کل مؤمن و مؤمنه …» و در مورد آن گفته: حدیث در صحیحین و غیر آن دو به طرق و الفاظ دیگری آمده و حدیث طویل و مشهوری است^[۲۴۸].
ابوالفتح رازی نیز ضمن تعابیری نظیر:شدت و صعوبت کار، اقبال آخرت و ادبار دنیا، آیه را بر سبیل استعاره و تشبیه دانسته است. پس روایتی از پیامبر(ص) آورده که در تفسیر «یکشف عن ساق» فرمود: «عن نور عظیم یخرون له سجداً»^[۲۴۹]
طبرسی در تفسیر آیه میگوید: روزی که در آن شدت و سختیها ظاهر میشود. وی روایتی درباره این قسمت آیه نمیآورد^[۲۵۰].
آیت اله مکارم شیرازی در تفسیر آیه میگوید:
«به گفته جمعی از مفسران کنایه از شدت هول و وحشت و وخامت کار است^[۲۵۱]». در ادامه حدیثی آورده که در قیامت حجابی از نور الهی برداشته میشود. مؤمنان به خاطر عظمت آن به سجده میافتند ولی پشت منافقان چنان خشک میشود که قدرت بر سجده ندارند. و آن را اینگونه توضیح میدهد که:« در آن روز عظمت خدا آشکار میشود، این عظمت مؤمنان را به سجده میاندازد ولی منافقان از این سعادت محرومند»^[۲۵۲].
بندچهارم: روایات داستانی
علامه(ره)، ذیل آیه ۲۸ مائده^[۲۵۳] دو روایت درباره داستان هابیل و قابیل میآورد و آنها را جزء بهترین و معتدل‌ترین روایات وارده میشمارد. در مقابل روایاتی را میآورد که آنها را عجیب و بیاعتبار میداند از جمله اینکه:
«خدا گوسفند هابیل را چهل سال در بهشت نگه داشت تا در زمان قربانی شدن اسماعیل، آن را فدای اسماعیل کرد و به نزد ابراهیم فرستاد تا به جای فرزند آن را ذبح کند^[۲۵۴].»
یا اینکه
«از وقتی قابیل، هابیل را کشت، خدا یک پای قابیل را تا روز قیامت به رانش بست و صورتش را به طرف راست قرار داد تا به هر طرف که میرود صورتش به طرف راست بچرخد و …^[۲۵۵] »
و
«قابیل با موی دو طرف سرش به قرص خورشید آویزان است خورشید هر طرف برود او را میبرد هم در گرمای تابستان، هم در زمهریر زمستان، این شکنجه تا قیامت ادامه دارد …^[۲۵۶]»
یا اینکه، آنکه برادرش را کشت نامش قابیل بود که در بهشت متولد شد.^[۲۵۷] سپس در نقد آنها میگوید:
«این روایات که دیدی و امثال آن روایاتی است که بیشترش و یا همهاش از طرق ضعیف نقل شده و با اعتبار صحیح و عقلی و نیز با قرآن کریم نمیسازد. پس بعضی از آنها جعلی است و جعلی بودنش روشن است و بعضی دیگر تحریف شده و در برخی موارد ناقل عین عبارت را نیاورده، بلکه نقل به معنا کرده و در این نقل به معنا دچار اشتباه شده است.^[۲۵۸]»
طبری روایاتی صحیح و سقیم از این داستان آورده اما توضیحی برای روایات ناصحیح نیاورده است مثل روایت گوسفند هابیل که چهل سال در بهشت بود … و مجازاتهای قابیل و …^[۲۵۹]

فخر رازی ذیل آیه، روایات داستان هابیل و قابیل را نیاورده اما در پاسخ به اینکه چرا هابیل از خود دفاع نکرد عثمان را مثال میزند و به روایت فتنه^[۲۶۰] استناد میکند^[۲۶۱].
ابن کثیر نیز مانند طبری روایات را بدون نقد به‌هم آمیخته است. مثلاً وی روایات گوسفند هابیل را به طرق مختلف نقل کرده و میگوید: اسناد خوب و مناسب است. به عقیده وی اولین کسی که به آیه ۲۸ مائده عمل کرد، عثمان است به نقل از ابی حاتم^[۲۶۲] .
ابوالفتح رازی روایات متعددی درباره داستان هابیل و قابیل آورده اما جز اشاره به اینکه روایت مربوط به ازدواج آن دو با خواهرانشان که مغایر با روایت ازدواج آن دو با همسرانی از جن و انس است، توضیحی راجع به روایات نداده است حتی درباره روایت گوسفند هابیل و مجازاتهای قابیل و …^[۲۶۳]
طبرسی(ره) روایاتی را بدون توضیح آورد که- به نظر علامه- روایاتی معتدلاند؛ مثل ماجرای تدفین هابیل، عاقبت قابیل و …^[۲۶۴]
آیت اله مکارم تنها به روایتی که قابیل از کلاغ دفن کردن هابیل را آموخت اشاره و آن را تأیید کردهاند^[۲۶۵].
بند پنجم: روایات فضایل
در الدر المنثور از ابن ابى حاتم و… و حاکم- وى روایت را صحیح دانسته- از عباده بن صامت روایت کرده‏است که: رسول خدا (ص) فرمود: کدامیک از شما حاضر است بر این سه آیه یعنى آیه” قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ" ^[۲۶۶]و دو آیه بعد از آن با من بیعت کند؟ آن گاه فرمود: پس هر که به این سه آیه وفا کند پاداشش با خدا است، و هر که چیزى از آن را ناقص بگذارد و خداوند در دنیا عذابش کند عقوبتش همان بوده است و اگر عقوبتش را به آخرت بیندازد، در آخرت اگر خواست او را مؤاخذه مى‏کند و اگر نه او را عفو مى‏فرماید^[۲۶۷].
علامه(ره) می‌فرماید: این روایت بى اشکال نیست، براى اینکه از جمله احکامى که در این سه آیه ذکر شده مساله حرمت شرک به خداست که عقوبت دنیوى از آن کفایت نمى‏کند و مرتکب آن در آخرت مشمول مغفرت هم نمى‏شود. هم چنان که قرآن کریم صراحتا فرموده:” إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ" ^[۲۶۸] و نیز فرموده:” إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ ماتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ أُولئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَهُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَهِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ خالِدِینَ فِیها لا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ یُنْظَرُونَ" ^[۲۶۹]. علاوه بر اینکه این روایت ظهور دارد در اینکه احکام نامبرده اختصاص دارد به این شریعت مانند روایت دیگرى که از پاره‏اى از صحابه و تابعین نقل شد و سیوطى یکى از آنها را در الدرالمنثور از جمعى از ابن مسعود نقل کرده که گفت: هر که دوست دارد وصیت رسول خدا(ص) را، که به خاتم آن جناب مهر شده نگاه کند، باید آیات:” قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ … لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ” را بخواند. و نظیر آن از منذر ثورى از ربیع بن خیثم‏ روایت شده حال آنکه همانطور که در سابق گذشت، احکام نامبرده در این آیات اختصاص به این شریعت ندارد^[۲۷۰].
طبری روایتی از خثیم بن ربیع آورده است که به مردی گفت: «هل لک فی صحیفه علیها خاتم محمد؟» پس آیات مذکور را قرائت کرد. در ادامه از سدی نقل کرده است که: «هولاء الآیات التی اوصی بها محکم القرآن» وی هیچ توضیحی درباره روایات نداده است^[۲۷۱]. (روایت اول مضمونش شبیه روایتی است که علامه نقد کردهاند.)
فخر رازی هیچ روایتی در این باب نیاورده است^[۲۷۲].
ابن کثیر روایت مذکور را از حاکم نقل کرده و گفته است روایت (به نظر حاکم) صحیح الاسناد میباشد و در صحیحین آمده است. در ادامه، همین روایت را از طریق دیگر با اندکی تفاوت در لفظ آورده است و گفته است:
«فلاینبغی أن ینسب الی الوهم فی احد الحدیثین اذ اجمع بینهما^[۲۷۳]»
رشید رضا روایات را بدون نقد یا توضیحی آورده است^[۲۷۴]. (گویا تأیید کرده است.)
ابوالفتح رازی روایتی در این باب نیاورده است^[۲۷۵].
طبرسی در این باره تنها این روایت را از ابن عباس نقل کرده است: این آیات از آیات محکمه قرآن هستند و نسخ نشدهاند. در تمام ادیان آسمانی این دستورات به نوع انسان داده شده واختصاصی به اسلام ندارد. این آیات «ام الکتاب» هستند که هر کس به آنها عمل کند داخل بهشت و هر کس آنها را ترک کند داخل جهنم میشود^[۲۷۶].
آیت اله مکارم شیرازی بدون ذکر روایت، در توضیح آیات مذکور میگوید:
«… این فرمانهای دهگانه اختصاصی به آیین اسلام ندارد؛ بلکه در همه ادیان بوده است اگر چه در اسلام به صورت گستردهتری مورد بحث قرار گرفته است و در حقیقت همه آنها از فرمانهایی است که عقل و منطق به روشنی آنها را درک میکند و به اصطلاح از «مستقلات عقلیه» است و لذا در قرآن در آئین انبیای دیگر نیز این احکام کم و بیش دیده میشود.^[۲۷۷]»
بند ششم: روایات تأویل
مفسران معنی آیه

مجموع

۵۸۸

۱۵۲۴

۴٫۱۱۵۲

۰٫۰۳۷۱

بر مبنای محاسبات و آزمون های انجام شده در این قسمت و بند پیش فرض ها ملاحظه می شود که:
وفق آزمون پیش فرض ها مندرج در جدول ۴-۷ آماره کولموگروف متغیر سود برابر ۰٫۸۱۲۵۴ و سطح معنی دار متناظر با آن ۰٫۱۲۰۰ و بیشتر از ۵ درصد بوده، بنابراین فرض نرمال بودن توزیع متغیر به عنوان پیش فرض استفاده از آزمون پارامتریک مقایسه میانگین ها با معیار تی استیودنت زوجی پذیرفته می شود.

بر مبنای تعیین کفایت حجم نمونه به شرح مندرج در فصل سوم حجم نمونه تصادفی یا n به سمت بی نهایت میل کرده و امکان استفاده از آزمون های پارمتریک وجود دارد.
بر مبنای آزمون مقایسه میانگین ها با معیار تی استیودنت زوجی به شرح مندرج در جدول شماره ۴-۱۵ آماری تی استیودنت برابر ۴٫۱۱۵۲ و سطح معنی دار متناظر با آن برابر با ۰٫۰۳۷۱کمتر از ۵ درصد بوده و لذا فرض صفر مبنی بر برابری میانگین مجموع اقلام تعهدی به عنوان سنجه مدیریت سود رد شده در سطح ۹۵ درصد اطمینان فرض اختلاف مدیریت سود در شرکت های مورد مقایسه و به عبارتی رابطه بین کیفیت گزارش گری و مدیریت سود پذیرفته می شود.
مقایسه میانگین های مجموع اقلام مدیریت سود نشان می دهد که به طور متوسط مجموع اقلام تعهدی به عنوان سنجه مدیریت سود، در بین شرکت های واجد کیفیت حسابرسی۱۱۵۵ و قریب به ۴۰ درصد کمتر از متوسط آن(۱۹۷۶) در شرکت های فاقد مدیریت سود است. به عبارتی به طور متوسط در بین شرکت های فاقد کیفیت حسابرسی مدیریت سود بیشتری(۴۰ درصد) وجود داشته است. بنابراین بین کیفیت حسابرسی و مدیریت سود در شرکت های منتخب بورسی، “رابطه معکوس” وجود دارد.
۴-۷- جمع بندی
در این تحقیق بر مبنای مدل راسمین و دیگران(۲۰۱۴)، هدف از تحقیق تعیین رابطه بین متغیر مدیریت سود (بر مبنای مدل تعدیل شده جونز) مبتنی بر سنجه مجموع اقلام تعهدی به عنوان متغیر وابسته، با متغیرهای مستقل : جریان نقد نسبی، کیفیت حسابرسی و مازاد جریان نقد آزاد به عنوان سنجه های اصلی موثر بر مدیریت سود، اهرم مالی و اندازه شرکت به عنوان سنجه های ویژگی شرکت بوده است.
در این راستا گزارش های مالی با اعمال محدودیت های چون منتهی شدن دوره مالی به پایان سال تقویمی ، در اختیار بودن گزارش های مالی ۵ ساله در دوره زمانی تحت بررسی از سال ۸۸ تا ۹۲ ، عدم تعلق به شرکت های سرمایه گذاری یا واسطه گری مالی، زیان ده نبودن، عدم توقف نماد معاملاتی در بیش از سه ماه و … جامعه آماری مشتمل بر۲۴۵ شرکت تعریف شد. از بین این شرکت های منتخب به روش تصادفی ساده ۱۱۸ شرکت انتخاب و داده های عملکردی تاریخی آن ها بر مبنای گزارش های مالی ارائه شده به بورس طی یک دوره ۵ ساله سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ به عنوان ۵ نمونه تصادفی وابسته مشتمل بر ۵۹۰ سال- شرکت به دست آمده است. توصیف متغیرها نشان داد که:
۱) مدیریت سود بر مبنای سنجه مجموع اقلام تعهدی در شرکت های نمونه به طور نسبی اقلا ۸۹۳ و حداکثر ۲۳۶۲ میلیارد ریال بوده است. به طور متوسط مجموع اقلام تعهدی ۱۵۴۲با انحراف معیار ۶۸۴ میلیارد ریال بوده است.
۲) جریان نقد نسبی به عنوان یک کمیت نسبی بین صفر و یک به عنوان یکی از سنجه های عوامل موثر بر مدیریت سود به طور نسبی در شرکت های نمونه اقلا ۰٫۱۶۳۲- و حداکثر ۰٫۳۸۰۲ بوده است. به طور متوسط جریان نقد نسبی برابر ۰٫۲۴۸۹ با انحراف معیار ۰٫۲۲۳۶ بوده است.
۳) مازاد جریان نقد آزاد به عنوان یکی از سنجه های عوامل موثر بر مدیریت سود در شرکت های نمونه اقلا ۳۸۸۲۱ و حداکثر ۹۳۶۹۳ میلیون ریال بوده است. به طور متوسط مازاد جریان نقد برابر ۶۴۵۲۱ با انحراف معیار ۲۱۱۴۲ میلیون ریال بوده است.
۴) کیفیت حسابرسی به عنوان یک متغیر کیفی مورد ارزیابی قرار گرفته که در ادامه نحوه ارزیابی آن مطرح و بر مبنای آن شرکت ها ی نمونه به دو دسته تقسیم شده اند.
۵) نرخ مجموع بدهی ها به جمع دارایی ها یا اهرم مالی به عنوان سنجه ساختار مالی و یکی از ویژگی های شرکت در شرکت های نمونه تصادفی شرکت به طور نسبی اقلا ۰٫۴۲۱۶و حداکثر برابر ۰٫۷۲۹۸ بوده است. مقدار متوسط اهرم مالی در بین شرکت ها ۰٫۵۱۰۳ با انحراف معیار ۰٫۴۲۱۵ بوده است.
۶) اندازه شرکت به عنوان یک کمیت لگاریتمی و یکی دیگر از سنجه های ویژگی های در بین شرکت ها اقلا ۲٫۱۹۹۵ و حداکثر برابر ۱۱٫۲۸۸۴ بوده است. مقدار متوسط اندازه شرکت در بین شرکت ها ۶٫۱۲۵۴ با انحراف معیار ۳٫۸۷۱۲ بوده است.
بر مبنای نتایج آزمون های کولموگروف- سمیرونوف، همسانی وایت، دوربین واتسون و دیگر آزمون های مناسب مشخص شد که غالب پیش فرض ها برقرار بوده و می توان رابطه بین متغیرها را به تبع تحقیقات مشابه از روش رگرسیون خطی مرکب برآورد کرد. جهت برقراری پیش فرض نرمال بودن توزیع متغیرهای مستقل و وابسته نیز از تبدیل لگاریتم مجذوری استفاده شد.
نتایج برآورد رگرسیون خطی مرکب مبتنی بر تحلیل داده های تابلویی، حاکی از رابطه معکوس بین اهرم مالی و اندازه شرکت با مدیریت سود به عنوان متغیر وابسته بود.

به اعتبار دیگر ولایت بر دو نوع است:
۱- ولایت خاص؛ عبارت از ولایتی است بر فرد یا افرادی خاص
۲- ولایت عام؛ ولایتی است بر تمامی افراد جامعه اسلامی، مانند ولایت از سوی ولی امر عادل (همان)
۱-۱-۷ اولاد
اولاد، جمع ولد به معنی فرزند است. « اولاد » به دو مفهوم عام و خاص به کار می رود:
به معنی عام شامل تمام کسانی است که از نسل شخصی به طور مستقیم به وجود آمده اند، خواه بی واسطه باشد یا با واسطه. در این تعریف نواده های شخص نیز، هر اندازه پایین برود، در زمره اولاد است. اما به معنی خاص به کسانی گفته می شود که بی واسطه از نسل شخصی به وجود آمده اند. نکته ای که در مورد اولاد به معنی خاص آن باید گفته شود این است که در قانون مدنی و فقه « اولاد » به اطفالی گفته می شود که دارای نسب مشروع هستند و قانون آنها را وابسته به پدر یا مادر و یا هر دو می داند. کودکانی که دارای نسب مشروع نیستند با پدر و مادر طبیعی خود نسبتی ندارند و نمی توان آنها را « ولد » یا فرزند نامید. ( کاتوزیان، ۱۳۸۴ : ۳۲۱ )
اما گاهی اوقات لفظ فرزند در غیر این معانی به کار برده می شود، یعنی اینکه هیچ گونه رابطه نسبی و خونی وجود ندارد و در عین حال یکی از آنها دیگری را فرزند خود می خواند، رابطه موجود بین اینها که به تجویز قانون می باشد که یک رابطه فرضی و حکمی است، رابطه سرپرستان و کودک یا نوجوان که بین طرفین و به حکم قانون ایجاد می شود. درجه وابستگی فرزندی که به این صورت پذیرفته می شود با متقاضیان سرپرستی تابع احکام قانونی است.
۱-۲ فرزند خواندگی و سیر تحول آن
فرزند خواندگی از حیث لغوی از « فرزند خواندن » و به این معنی است که شخص بیگانه ای را که با او نسبت فرزندی ندارد، فرزند خود بخواند. ( دهخدا، ۱۳۷۷: ۱۰۰۴۲ )
معادل انگلیسی این واژه « Adoption » که از واژه Adopt گرفته شده که به معنای قبول کردن، پذیرفتن، مربوط ساختن و نامگذاردن آمده است. ( آریانپور، ۱۳۸۴ : ۲۹۸ )
و معادل عربی آن « دعی » است همچنین واژه « دعی » مشتق از « دعو، دعا » است که به معنای صدا زدن، خواندن، دعوت کردن، نامیدن است. ( آذرنوش، ۱۳۸۶: ۱۹۷ )
در زبان عربی « تبنّی » را نیز معادل فرزندخواندگی آورده اند و در لغت مصدر باب تفعّل از ریشه « بنو » به معنای پسرخواندگی، فرزندخواندگی و پسر گزیدن است و در فقه کسی را که پسر حقیقی شخصی نباشد توسط وی به پسری برگزیدن را تبنّی گویند. ( انصاری و طاهری، ۱۳۸۸، ج ۱ : ۶۲۶ )
اما در اصطلاح، فرزندخواندگی یک عمل حقوقی است که موجب پیدایش رابطه فرزندی صوری میان زن و مرد یا احدی از آنان از یک سو و فرزندی که متعلق به آنان نیست می شود. ( جعفری لنگرودی، ۱۳۸۷، ص ۴۹۷ )
سرپرستی که در کشورهای غیراسلامی به صورت فرزندخواندگی انجام می گیرد سابقه نسبتاً طولانی دارد و در ادوار مختلف با اهداف گوناگون مورد توجه قرار گرفته است.
در ایران با وجود سابقه پذیرش نهاد فرزندخواندگی در دوران حکومت ساسانیان و اعتبار آن نزد زرتشتیان با نفوذ اسلام منسوخ گردید. ولی به علت فواید فردی و اجتماعی و نیاز مردم جامعه و استقرار عدالت و حمایت از کودک و نوجوان سرپرستی این افراد مورد توجه قرار گرفته است (امامی،۱۳۷۸ : ۲۲ ) که در ادامه تحولات فرزندخواندگی را بیان خواهیم کرد که دچار چه دگرگونی هایی شده است.
۱-۲-۱ فرزندخواندگی پیش از اسلام
در بین اقوام و قبایل عرب در شبه جزیره عربستان، قبل از ظهور اسلام، فرزندخواندگی یا « تبنی » بسیار رواج داشت؛ به گونه ای که وقتی کودکی را به فرزندی می پذیرفتند همه آثار فرزند بطنی را بر او مترتب می کردند، از جمله اینکه فرزندخوانده از پذیرنده فرزند ارث می برد و زوجه فرزندخوانده مثل زوجه فرزند واقعی عروس پدرخوانده محسوب می گردید. بنابراین ازدواج پدرخوانده با زوجه پسرخوانده مباح و مجاز نبود. در نتیجه اگر فرزندخوانده زوجه خود را طلاق می داد و یا در اثر فوت یا کشته شدن فرزندخوانده زوجه اش بیوه می شد پدرخوانده مجاز نبود با زن پسرخوانده ازدواج کند که این طرز تفکر در میان مردم قوت داشت و در ابتدای پیدایش اسلام نیز با شدت و تعصب فراوان رعایت می گردید. ( خراسانی، ۱۳۷۵، ج ۱ : ۲۸۳ )

بر این اساس فرزندخوانده ها از تمام حقوقی که فرزندان حقیقی برخوردار بودند از جمله ارث برخوردار بودند، چه آنکه در زمان جاهلیت مردم از سه طریق از یکدیگر ارث می بردند که عبارتند از:
۱- نسب که در اولاد مذکر و جنگجویان مرد منحصر بود و از این رو زنان و کودکان از ارث محروم می شدند.
۲- از طریق فرزندخواندگی، یعنی به فرزندی گرفتن فرزندان دیگران، که صیغه ای شبیه عهد و سوگند ( ولاء ) داشته است.
۳- از طریق عهد و سوگند که از آن به ولاء تعبیر می شده؛ به گونه ای که فردی به شخص دیگر در حالی که دست یکدیگر را گرفته بودند می گفت « دمی دمک وهدمی هدمک و ناری نارک و حربی حربک و سلمی سلمک و ترثنی و ارثک و تطلب بی و اطلب بک و تعقل عنی و اعقل عنک » پس از آن فرد هم پیمان به مقدار یک ششم از میراث هم پیمان خود ارث می برد. ( رحیمی، ۱۳۸۸ : ۷۶ )
بنابراین همان گونه که گفته شد در ارتباط با یکدیگر رابطه نسب حقیقی را برقرار می کردند و قرابت ناشی از نسب واقعی را حاکم بر خودشان می دانستند و فرزندخواندگی را موجب ایجاد نسب و قرابت می دانستند.
۱-۲-۲ فرزندخواندگی پس از ظهور اسلام
اساس تلاش اسلام و پیغمبر صلی الله علیه و آله بر شکستن بت های نفس و نابود کردن بسیاری از معیارهای غلط دوران جاهلیت و جایگزین کردن ارزش های واقعی و کرامت های انسانی بر مفاخر واهی قبیله ای و عشیره ای و برتری دادن تقوا بر قدرت مادی و ظاهری و استقرار عدالت و ریشه کن کردن اختلاف طبقاتی استوار بود و برای نیل به این هدف طرق مختلفی را می پیمود و از ابزار متفاوتی استفاده می کرد. (امامی، ۱۳۷۸ : ۲۹)
از جمله اقدام پیغمبر در این زمینه این بود که از زینب دختر عمه خود که مادرش از قبیله قریش و پدرش از قبیله معروف اسدی بود برای زید فرزندخوانده خود خواستگاری کرد. زیدبن شراحیل کلبی از قبیله بنی عبدود به روایتی برده و اسیری بود که شخص به نام حکیم بن خرام از بازار عُکاظ خریداری و در مکه به خدیجه همسر پیغمبر ( ص ) فروخت و خدیجه زید را به همسر خود بخشیده بود که بعد از مدتی این غلام آزاد شد و پیغمبر ( ص ) او را به فرزندخواندگی پذیرفت. (گرجی، ۱۳۷۹ : ۳۱)
همان طور که گفته شد، پیغمبر ( ص ) از زینب که زنی صاحب جمال بود برای زید، فرزندخوانده خود که مردم عرب او را زید بن محمد می نامیدند، خواستگاری کرد و زینب به ازدواج زید درآمد. ولی شاید به این علت که جامعه آن زمان و طرز تفکر مردم هنوز آمادگی پذیرش فکر بلند پیغمبر ( ص ) را نداشت این وصلت ادامه نیافت و بعد از مدتی بین زید و زینب اختلاف پیش آمد و توصیه پیغمبر ( ص ) بر ادامه زندگی این دو نفر مفید واقع نشد و سرانجام زید و زینب از هم جدا شدند و بعد از وقوع طلاق و انقضای عده، پیغمبر ( ص ) زینب را به ازدواج خود درآورد. بدین منظور زید را برای این خواستگاری مأمور کرد بعد از وقوع ازدواج بین پیغمبر ( ص ) و زینب که در نظر اعراب نوعی خرق عادت بود مورد اعتراض شدید مردم، خصوصاً دشمنان پیغمبر ( ص ) گردید و بر او خرده گرفتند که چرا پیغمبر ( ص ) برخلاف رسم عرب با عروس خود ازدواج کرده است ولی ما را از آن نهی می کند. پیغمبر ( ص ) در برابر اعتراضات شدید مردم و در دفاع از عمل خود فرمودند: من پسری ندارم تا عروسی داشته باشم و چون زید فرزند صلبی من نیست، خرق عادت نشده و در نتیجه با عروس خود ازدواج نکرده ام، چرا که فرزندخوانده فرزند نیست. (حلی، ج ۲ : ۷۴۵)
ابتدا باید بررسی شود که قرآن کریم در این زمینه چه حکمی دارد، فقهای شیعه برای استنباط و بیان حکم شرعی فرزندخواندگی به آیات استناد کرده اند. البته در این زمینه احادیثی نیز ذکر شده است، اما کتاب قرآن به عنوان اولین ادله استنباط احکام شرعی در نظام حقوقی امامیه، مورد نظر فقهاست از این رو احادیث مزبور مفسری برای آیات قرآن به شمار می روند.
آیاتی که فقها و مفسران شیعه حکم نفی فرزندخواندگی و حرمت آن در اسلام را از آن استنباط کرده اند آیات ۴-۵-۳۷-۴۰ سوره مبارکه احزاب می باشد. شأن نزول این آیات زیدبن حارثه، پسرخوانده ی رسول خدا ( ص ) می باشد ولی فقها از این آیات حکم کلی فرزندخواندگی را استنباط کرده اند و گفته اند فرزندخواندگی در اسلام نسخ شده و احکام مربوط به آن از بین رفته است.
آیه ۴ سوره مبارکه احزاب می فرماید:
« … وَمَا جَعَلَ أَدْعِیَاءکُمْ أَبْنَاءکُمْ ذَلِکُمْ قَوْلُکُم بِأَفْوَاهِکُمْ وَاللَّهُ یَقُولُ الْحَقَّ وَهُوَ یَهْدِی السَّبِیلَ »
… خداوند فرزندخوانده های شما را فرزند حقیقی شما قرار نداده است، این سخن شماست که به دهان می گویید، اما خداوند حق را می گوید و اوست که به راه راست هدایت می کند.
آیه ۵ می فرماید:
« ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ فَإِن لَّمْ تَعْلَمُوا آبَاءهُمْ فَإِخْوَانُکُمْ فِی الدِّینِ وَمَوَالِیکُمْ وَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ فِیمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَکِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُکُمْ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا »
آنها را به نام پدرانشان بخوانید که این کار نزد خدا عادلانه تر است و اگر پدرانشان را نمی شناسید آنها برادران دینی و موالی شما هستند. اما گناهی بر شما نیست در خطاهایی که از شما سر می زند ( و بی توجه آنها را به نام دیگران صدا می زنید )، ولی آنچه را از روی عمد می گویید ( مورد حساب قرار خواهد داد ) و خداوند آمرزنده و رحیم است.
با توجه به مدنی بودن این سوره و با توجه به آیات مورد نظر که به بیان حکم می پردازد، می توان اطمینان پیدا کرد که این آیات نیز در مدینه، یعنی بعد از هجرت پیامبر اکرم ( ص ) نازل شده است. به بیان دیگر حکم فرزندخواندگی تا قبل از نزول این آیات در مدینه به همان روال و رسم و رسوم جاهلیت بوده است.
شأن نزول آیات: در اکثر قریب به اتفاق تفاسیر و کتب فقهی ذکر حکم فرزندخواندگی با تفاسیر آیات مزکور و بیان شأن نزول آیات همراه بوده است و گفته اند که این آیات درباره زیدبن حارثه و زینب بنت جحش می باشد. در ذیل آیات مزبور آمده است: قتاده و مجاهد و ابن زید گفته اند که این آیه درباره زیدبن حارثه نازل شده است. ( غریب، ۱۳۸۷، ص ۱۰۵ به نقل از شیخ طوسی، ۱۴۰۹ ق، ج ۸، ص ۳۱۵ / طبرسی، ۱۴۱۵ ق، ج ۸ : ۱۱۹).
در تفسیر این آیات نیاز است که به ابتدای آیه چهارم سوره احزاب هم اشاره ای شود:
« مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ … »
خداوند در سینه مرد دو قلب قرار نداده است، در تفسیر آیه گفته شده است: هر کس فقط می تواند یک قلب داشته باشد؛ بدین معنا که نمی تواند در قلب در آن واحد هم کفر و هم ایمان باشد. در تفسیر همچنین آمده است: این قسمت آیه به بقیه آیه مربوط است که می فرماید: « وَمَا جَعَلَ أَدْعِیَاءکُمْ أَبْنَاءکُمْ » و فرض است همچنان که یک نفر نمی تواند صاحب دو قلب باشد، انسان نیز در آن واحد نمی تواند فرزند غیر و کس دیگر باشد. (همان : ۱۰۶)
البته با توجه به اینکه آیه در رابطه با حکم فرزندخواندگی است و همچنین در قسمت بعدی آیه آمده است که خداوند فرزندخوانده را فرزند انسان قرار نداده است چه بسا قسمت اول آیه « مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ » نیز برای تقرب به ذهن این مطلب باشد که فرزندخوانده فرزند انسان نیست. (همان : ۱۰۷)
و در ادامه آیه ۴ سوره احزاب آمده است که این گفتاری است که از زبان شما گفته می شود؛ یعنی شما می گویید فرزندخوانده فرزند کسی است که او را پذیرفته است ولی نزد خدا حقیقت ندارد و خداوند حق را می گوید و او هدایت می کند یعنی راه حقی که شما را به ثواب می رساند، مرحوم طبرسی در تفسیر « وَاللَّهُ یَقُولُ الْحَقَّ » می گوید: خداوند حق را می گوید که اعتقاد به آن واجب است و حقیقت برای اوست. فرزندخوانده به واسطه فرزندخواندگی، فرزند انسان نمی شود. (همان)
آیه چهارم سوره احزاب زمینه را برای اذهان آماده می کند که فرزندخوانده فرزند واقعی نیست و بعد در آیه پنجم این سوره بیان می شود که آنها را به نام پدرانشان بخوانید که عادلانه تر است و اگر پدرانشان را نمی شناسید برادران دینی شما هستند، پس بگویید برادر یا فرزندان عمو یا عمه شما. در نهایت آیه می فرماید: « وَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ فِیمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَکِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُکُمْ »؛ یعنی بر شما در نسبت دادن او به پدرخوانده حرجی نیست هنگامی که گمان بردید که پدرش می باشد و نمی دانستید که او « فرزندخوانده » فرزندش نیست، پس خدا به واسطه آن شما را مؤاخذه نمی کند، اما گناه است در آنچه که قلب های شما عمد و قصد داشته اند که آنها را به غیر پدرانشان بخوانند، پس شما به واسطه آن مؤاخذه می شوید. مرحوم طبرسی از مجاهد نقل کرده اند که شاید منظور از خطا قبل از نهی خداوند باشد و منظور از تعمد بعد از نهی باشد ( که به واسطه نزول آیه نافرمانی در این مورد عمدی محسوب می شود و مؤاخذه دارد ). (همان : ۱۰۸)
در تفسیر کاشف در تفسیر آیات ۴-۵ چنین آمده: خداوند دو قلب در یک جوف یک انسان قرار نداده، پسر واقعی و پسرخواندگی اینها با هم جمع نمی شوند. چون حکمت خدا اقتضاء می کند انسان دارای یک قلب باشد زیرا اگر دو تا شد ممکن است قلب هم مرید و هم کاره، هم عالم و هم ظان باشد و هم دارای یقین و شک در یک حالت باشد و در ارتباطش با فرزندخواندگی می نویسد؛ بنوت و فرزند داشتن در نسب و ریشه اصالت دارد ولی فرزندخواندگی یک چیز عارضی است، فقط اسم است، یک چیز اصیل با غیراصیل یکجا جمع نمی شود. (مغنیه، ۱۳۸۶، ج ۶ : ۳۱۷)
در تفسیر مراغی چنین آمده: شیخان و ترمذی و نسائی از ابن عمر نقل کرده اند که زیدبن حارثه را زیدبن محمد خطاب می کردیم تا اینکه آیه « ادعوهم لابائهم » نازل گردید. پیغمبر فرموده: انت زیدبن حارثه بن شراحیل … . این آیه ابطال کرد آنچه را در زمان جاهلیت و صدر اسلام بود که اگر مردی فرزندی را به عنوان فرزندخواندگی قبول می کرد، همه احکام فرزند نسبی بر او جاری می شد، ( ذلکم قولکم بافواهکم ) سنت فرزندخواندگی حقیقت ندارد و با فرزندخواندگی نمی توان ادعای نسب کرد.
در تفسیر کبیر فخر رازی آمده است: قوله تعالی: ( قالت النصاری المسیح ابن الله ذلک قولهم بافواههم ) یعنی نسبت شخص به غیر پدر حرفی است که حقیقت ندارد و از قلب خارج نمی شود و نیز داخل قلب هم نمی گردد که حقیقت ندارد. این حرفی است خالی از حقیقت که فقط از دهان خارج شده. عاقل باید سخنش یا از روی عقل و یا بر پایه شرع باشد، موقعی که گفته می شود فلان به فلان یا باید دارای حقیقت باشد یا شرع امضاء کند که ابن پسر او باشد. سخنی که از قلب خارج و دارای حقیقت باشد تعبیر به اقوال می شود و اگر خالی از حقیقت باشد فقط از دهان خارج شده، مثل صدای چهارپایان.
و همچنین آیات دیگری که برای رد فرزندخواندگی به آنها استناد می شود آیه ۳۷ و ۴۰ سوره احزاب می باشد. چون در آن زمان فرزندخوانده را فرزند واقعی خود می دانستند و ازدواج با همسر پسرخوانده در میان عرب حرمت داشت و همسر فرزندخوانده را عروس خود می دانستند، برای اینکه سنت های منحط و بدعت های باطل در بین مردم شکسته شود به امر خداوند، پیامبر ( ص ) با زینب همسر زید ازدواج کرد، این ازدواج که ظاهراً مخالف عقاید و رسوم عرب بود سبب اعتراض مردم و منافقان گردید. (قرشی، ۱۳۷۰، ج ۳ : ۱۹۱)
« … فَلَمَّا قَضَى زَیْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاکَهَا لِکَیْ لَا یَکُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْوَاجِ أَدْعِیَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَکَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً »
… آنگاه چون زید از او حاجت خویش برآورد ( و از او جدا شد ) ما او را به همسری تو درآوردیم تا مشکلی برای مؤمنان در ازدواج با همسران پسرخوانده هایشان ( هنگامی که طلاق گیرند ) نباشد و فرمان خدا انجام شدنی است.
و آیه ۴۰ سوره احزاب: « مَّا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِکُمْ وَلَکِن رَّسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِیِّینَ وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمًا ». محمد پدر هیچ یک از مردان شما نیست، او رسول خدا و خاتم پیامبران است و خدا به هر چیزی داناست.
با توجه به مباحث مطرح شده می توان اینگونه استنباط کرد که فرزندخواندگی در نظام حقوقی اسلام منشأ اثر حقوقی نیست به گونه ای که اساتید حقوق هم در کتاب هایشان به این نکته اشاره کرده اند، گفته شده فرزندخواندگی در حقوق اسلام به رسمیت شناخته نشده و یک نهاد حقوقی تلقی نمی شود و منشأ اثر حقوقی نیست. ( صفایی و امامی، ۱۳۸۸ : ۲۷۷ ) و در قانون مدنی ما فرزندخواندگی وجود ندارد و در سنن مذهبی نیز ایجاد این رابطه مباح شناخته نشده است. ( کاتوزیان، ۱۳۸۴ : ۴۴۴ )

مدل۱۳- مدل مضربی BCC اصلاح شده ورودی محور
در مدل ۱۲و۱۳ کلیه متغیر ها مشابه مدل ۱۱ بوده و علامت u₀ وضعیت بازده به مقیاس را تعیین می کند.
۲-۷-۹ مدل ثانویه ( پوششی ) BCC ورودی محور
در مدل شماره ۱۲ می توان متغیر Ѳرا متناظر با محدودیت اول و را متناظر با محدودیت دوم در نظر گرفت و ثانویه آن را به صورت زیر نوشت:
Min y₀ = Ѳ
i= 1,2,…,m
r=1,2,…,s
, Ѳ free in sign
مدل۱۴ – مدل پوششی یا ثانویه BCC ورودی محور
در مدل فوق y₀ واحد تحت بررسی و سایر متغیر ها مشابه مدل شماره ۱۲ تعریف می شود. ضمناً محدودیت متناظر با متغیر آزاد در علامت u₀ است.
Min y₀ = Ѳ - ϵ (
s.t: r=1,2,…,s
i= 1,2,…,m
مدل۱۵ – مدل پوششی یا ثانویه BCC اصلاح شده ورودی محور
۲-۷-۱۰ مدل نسبت BCC خروجی محور
با توجه به تفاوت مدل­های خروجی محور و ورودی محور و با اتخاذ فرض خروجی محور، می­توان مدل شماره ۱۱ را برای یک مدل خروجی محور به صورت زیر نوشت:

Min f₀ =
Subject to:
≥ ۱ j=1,2,…,n , u_r,v_i≥۰
u₀ free in sign
مدل۱۶- مدل نسبت BCC خروجی محور
در مدل فوق، کلیه متغیرها مشابه مدل ۱۱ تعریف می­شوند.
۲-۷-۱۱ مدل اولیه ( مضربی ) BCC خروجی محور
با توجه به توضیحات مربوط به مدل­های ورودی محور و خروجی محور و با اتخاذ فرض خروجی محور، می­توان مدل شماره ۱۲ را برای یک مدل خروجی­محور به صورت زیر نوشت (Banker,Charnes,cooper,1984):
Min f₀ =
j=1,2,…,n , u_r,v_i≥۰
u₀ free in sign
مدل۱۷- مدل مضربی BCC خروجی محور
با استدلالی که در مورد مدل شماره ۸ آمد، می­توان مدل فوق را به صورت اصلاح شده زیر نوشت:
Min f₀ =
u₀ , j=1,2,…,n , u_r,v_i≥ϵ آزاد در علامت
ϵ مقدار کوچک بزرگتر از صفر است.
مدل۱۸- مدل مضربی BCC اصلاح شده خروجی محور
در مدل ۱۷و۱۸ کلیه متغیر ها مشابه مدل ۱۶ بوده و علامت u₀ وضعیت بازده به مقیاس را تعیین می کند.
۲-۷-۱۲ مدل ثانویه ( پوششی ) BCC خروجی محور
چنانچه متغیر Ѳ متناظر با محدودیت اول مدل شماره ۱۷ و متناظر با محدودیت دوم آن در نظر گرفته شود، با توجه به توضیحات بخش ۲-۷-۳ می­­توان ثانویه مدل مذکور را به صورت زیر نوشت:
Max y₀ = Ѳ
i= 1,2,…,m
, Ѳ free in sign
مدل۱۹ – مدل پوششی یا ثانویه BCC خروجی محور
در مدل فوق y₀ واحد تحت بررسی و سایر متغیر ها مشابه مدل شماره ۱۷ تعریف می شود. ضمناً محدودیت متناظر با متغیر آزاد در علامت u₀ است. مدل فوق را می­توان با رعایت موارد مطروحه در خصوص مدل شماره ۳ به صورت زیر اصلاح کرد:
Max y₀ = Ѳ - ϵ (
i= 1,2,…,m
مدل ۲۰ – مدل پوششی یا ثانویه BCC اصلاح شده خروجی محور
کلیه متغیرهای دو مدل فوق مشابه مدل ۱۴ و ۱۵ تعریف می­ شود.
۲- ۸ تحلیل حساسیت^[۴۸] در تحلیل پوششی داده ­ها
یکی از فرضیات برنامه ریزی خطی به طور عام و تحلیل پوششی داده ها به طور خاص فرض معین بودن پارامتر های مدل است. این فرض اگر چه مدل سازی را ممکن و حل آن را میسر می سازد لیکن معمولاً مورد شک وتردید نیز هست. همواره این سئوال مطرح است که چنانچه برخی از پارامترها ی مدل دچار تغییر شوند، در آن صورت جواب بهینه چه تفاوتی خواهد داشت؟ تحلیل حساسیت موضوعی است که پس از حل مدل به بررسی تاثیرات احتمالی تغییرات پارامتر ها بر جواب بهینه می پردازد. در واقع تحلیل حساسیت، میزان حساسیت جواب بهینه را در مقابل تغییرات معین در مدل اصلی تعیین می کند (مهرگان،۱۳۸۷).
براساس بررسی های انجام شده یکی از اولین مقالاتی که به موضوع تحلیل حساسیت در تحلیل پوششی داده ها پرداخته به سال ۱۹۸۵ برمی گردد. چارنز و همکارانش بر این نکته تاکید دارند که روش های تحلیل حساسیت مرسوم در برنامه ریزی خطی با آنچه این موضوع در DEA نیاز دارد متفاوت است. پس از آن تا به حال تحقیقات متعددی در حوزه تحلیل پوششی داده ها با موضوع تحلیل حساسیت صورت گرفته است.
بر اساس جمع بندی مراجع مختلف به طور کلی، کارهایی را که در حوزه تحلیل حساسیت انجام شده می توان به چند دسته تقسیم کرد :