أیهــا الغــافــلُ الأثیمُ تــذکرَّ قدرهَ الخالقِ الـجلیلِ الشَّانِ
( صبری ، بی تا ، ص 50)
هدایت را گم کرده ای و سبک مغزی ؛تو را کور کرده است . از روی غرور و خود خواهی آشکارا گناه می کنی .
و این بیت اشاره ای است به آیه قرآن کریم : [ حَتّی جاءَ امرُ اللهِ وَ عَزَّکم باللهِ الغرورُ [69] ] ( قرآن کریم ، الحدید 57/14)
نور را ندیدی در حالی که در همه چیز متبلور و آشکار است ؛ و تو چرت آلود و خمار نیستی .
وای غافل گناهکار ؛ قدرت آفریدگار شکوهمند را ؛ به یاد آور .
شاعر در ادامه برای متنبه ساختن انسان غافل از قدرت و لطف خدا این چنین سخن می گوید :
کیف سَوَّت منکَ البنانَ و لمَّا تَکُ شیاً فی ذکریات الزمانِ
فأفاضت یَــدُ المُصَـوَّرِ حُسنَـاً أبــدَعَتهُ بــراعــهُ الاتقــانِ
( صبری ، بی تا ، ص 50)
چگونه انگشتانت درست شد در حالی که در خاطرات روزگار چیزی نبودی .
و این بیت اشاره ای است به آیه قرآن کریم [ بَلی قادرینَ عَلی اَن نُسَوِّی بَنانَهُ [70] ] ( قرآن کریم ، قیامت ، 75/4)
و خداوند با دستان هنرمند خود زیبایی را به تو عطا نمود و آن را با مهارت کامل آفرید .
شاعر در مورد آفرینش انسان می گوید :
نطفهً کنتَ فی الظلامِ جَنِیناً ثــم طِفلاً مُطَهَّـرَ الأردانِ
فَعُلَامــاً غَضَّ الشبــابِ فتیّاً من ربیعِ الحیاهِ فی رَیعانِ
یَصعَدُ العمرَ سُلّماً فی سِرَاجٍ من نشاطٍ و قوهٍ و مِــرَانِ [71]
( صبری ، بی تا ، ص 50)
تو ابتدا نطفه ای بودی و سپس جنین و بعد طفلی کوچک .
و چه زیبا شاعر در این بیت از قرآن کریم استعانت جسته است : [ ثُمَ خَلَقنا النُّطفَهَ عَلقَهً فَخَلقَنا العَلَقَه مُضَغَهً فَخَلَقنَا المضُغَهَ عِظاماً فَکَسَونا العِظامَ لَحماً ثُمَّ اَنشَأناهُ خَلقاًء اخَرَ فتبارَکَ اللهُ اَحسَنُ الخالِقینَ[72]] ( قرآن کریم ، مومنون 23/14)
و بعد بهار جوانی که مانند چراغی قدم به قدم قدرت و نشاط و ممارست آن می سوزد . ( ضایع
می شود)
امام خمینی (ره) می فرماید : « مگذار خدای نخواسته فرصت از دستت برود و در اصلاح اخلاق و کردار خود بکوش . » ( آقا میری ، 1386 هـ ، ص 54 )
پس ای مخلوق خداوند ، از لهو و سرگرمی دوری کن ، زیرا تو بیهوده آفریده نشده ای ، که به لهو لعب سرگرم شوی ، و رها نشده ای که به کار لغو مشغول گردی .
شاعر در ادامه چنین می گوید :
ثم یخبو سِرَاجُهُ حیــن یُمسِــی فـــی مَشیِبٍ مُهَــدَّمِ الارکانِ
دَبَّ شَیخاً علی العَصَا فی اکتئابٍ[73] سابح الذِّهنِ فی دُجَی الاحزانِ
طَارَدَتهُ[74] الهمُـومُ یبکــــی شباباً کان حُلماً فی خادعاتِ الأمانَی
( صبری ، بی تا ، ص 50)
با ورود به ایام پیری ارکان این چراغ ( جوانی ) نابود و خاموش می شود .
پیرمردی با عصا و اندوه فراوان در حالی که تاریکی و پیری غم او را فرا گرفته بود راه می رفت .
و بر جوانی اش می گریست و غبطه می خورد که عمر چون رویا و آرزوهای فریبنده پیر می شد .
شاعر در رابطه با از دست رفتن فرصت ها این گونه سخن می گوید :
یتمنــی لـو کان یرجعُ یوماً حاسَر القلبِ من فَوَاتِ[75] الأوَانِ
أنهَکَ الضعفُ هیکلاً هَشَّمَتُه[76] روعــهُ البیـنٍ و انتقامِ الزمانِ
شَبَــحُ أشمَط[77] تَقَوّسَ ظهراً فــی انحناءِ عینــاهُ غَـائِرتانِ[78]
( صبری ، بی تا ، ص 51)
آرزو می کند ای کاش روزی بر می گشت و از دست دادن فرصت ها سخت اندوهگین است .
ضعف و سستی او را رنجور ساخته است که ترس و جدایی و انتقام روزگار آن را خرد کرده است .
و او مانند شبحی با موهای جوگندمی که کمرش خم شده و چشمانش فرو رفته است .
به راستی که فرصت های زندگی تو عمر توست پس مواظب باش وقتی از اوقات خود را از دست ندهی مگر در آن چه که تو را نجات دهد . ( محلاتی ، 1385 هـ ، 2/200)
شاعر در ابیات بعدی سروده خویش ، انسان های غافل از مرگ را متوجه این سرنوشت قطعی زندگی می گرداند و چنین می سراید :
یَسمعُ الارضَ وَ هیَ تدعوه : هَیَّا ایها الهیکــلُ الــرمیمُ الفانــی
آنَ لِلتُّــرِب ان یَضُمَّــکَ فانظر کیف تُطـوی[79] صحیفهُ الأنسانِ
هــا هـو القبرُ مُستَقَـرُّکَ حتی صحـــوهِ الناسِ لِلمصیرِ الثانِی
ضجعهُ الموتِ رقدهُ یتـواری الـ ـجسمّ فیها عَن أعیُنِ اَلحدثانِ
( صبری ، بی تا ، ص 51)
او به زمین گوش فرا می دهد که می گوید بیا ای جسم فرسوده و فانی .
وقت آن رسیده که خاک تو را در برگیرد ، سپس نگاه کن که چگونه دفتر زندگی تو به پایان برسد.
و این قبر است جایگاه تو تا روزی که مردم در روز قیامت به پا خیزند .
و خوابِ مرگ ، خوابی است که جسم در آن از چشم بلاها و مصیبت ها پنهان می شود .
5-9- روز قیامت
ایمان به روز جزا در جهان بینی مکتب اسلام یکی از ارکان ضروری دین و از جمله اصول قطعی اعت

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.
قادی است . در قرآن شریف و روایات رسول اکرم (ص) و ائمه طاهرین علیهم السلام هزارها آیه و حدیث درباره آن رسیده است . کسی که روز جزا را باور ندارد ، و آن را نفی می کند ، و به دین اسلام ایمان ندارد ، نمی توان او را از گروه پیروان قرآن شریف به حساب آورد .
مسلمانان راستین با اتکا و اطمینان به وحی الهی که بر پیامبر اسلام نازل شده است . روز جزا را وعده قطعی خدا می دانند و یقین دارند وعده او تخلف ناپذیر است . و بی گمان روز قیامت فرا می رسد ، میزان عدل الهی بر پا می گردد ، و به حساب مردم رسیدگی خواهد شد . و نیکوکاران از پاداش اعمال خویش برخوردار می شوند و زشتکاران به کیفر اعمال خود می رسند . ( فلسفی ، 1386 هـ ، ص 1)
قرآن کریم ظهور این حادثه بزرگ را این گونه باز گو می نماید :
[ اِذَا السَّماءُ انفَطَرَت ، و اِذَا الکَواکِبُ انتَثَرَت ، وَ اِذَا البِحارُ فُجِّرَت ، وَ اِذَا القُبُور بُعثِرَت عَلِمَت نَفسٌ ما قَدَّمَت وَ اَخَّرَت [80] ] ( قرآن کریم ، الانفطار ، 82/ 1 – 5 )
برپایی جهان آخرت تنها به زنده شدن مجرد انسان ها نیست . بلکه اساساً نظام این جهان دگرگون می شود . و جهان دیگری با ویژگی های دیگر بر پا می گردد . و همه انسان ها از آغاز تا پایان خلقت همه با هم زنده می شوند . و به نتایج اعمال خودشان می رسند . جاودانه در نعمت یا در عذاب .
مولوی می گوید :
رازها را مـــی کنــد حــــق آشــــکار چـــون بخواهـد رست ، تخم بد مــکار
آب و ابــــــر و آتــش و آفــتــــــاب رازهـــا را مـــی بـــــرآرد از تــــراب
این بهــار نو ز بعــد بـــرگ ریـــــــز هســت بــــرهانِ وجــــود رستخیــز
در بهــــــار ســرّها پیــــدا شـــــود هر چه خورده است این زمین رسوا شود
بــــر دَمَـــد از دهــــان و از لبــــش تا پـــدیــد آیــد ضمیـــر و مـذهبش
( مولوی ، بی تا ، 3/252 )
صبری در قصیده « اهوال القیامه » این گونه قیامت کبری را بازگو می نماید :
ظُلمــاتٌ تَعَثـَّرَ [81] اَلخلقُ فیها کالفـراش المبثوث فی الکُثبَانِ

ترجمه :

چگونه صبر کنم در حالی که اندرونم از آن سوخته ، از آتشی که از گرمی و داغی آن مانعی نیست .

سختی های روزگار مرا جرعه جرعه نوشانده است که مانند تاریکی مرا رنجور می کند .

تیموریه در ابیاتی دیگر یکی از مواردی که روزگار بر هر انسانی تحمیل می کند ، غم از دست دادن عزیزان معرفی می کند ؛ زیرا شاعر دخترش را در سن کم از دست می دهد . پس غم و اندوهش از این دنیا دوچندان می شود و روزگار را به خاطر این که به دخترش خیانت کرد ه است مورد سرزنش قرار می دهد و شکوه می کند و بیان می دارد که به خاطر این دردها بود که دخترش از این دنیای فانی رحلت کرد و با رفتنش قلب عائشه را در حسرت دیدارش تنها گذاشت :

قَد خانَها الدَّهرُ المِلّمُ فَأصـبَحَت لِکُوؤسِ أسقــامِ الضَـــنی تَتـــَجَرَّعَ

ذاقَت مَریرَ السُّقْمِ مِن عَهدِ الصَبا حَتَّـــی قَضَـــتْ أیامَـــها تَتــَوَّجَعَ

رَحَلَتْ و قَد أفنی النَزیف دِماءها و القـــلبُ فی حسَـــراتِهِ یَتَصَــدَّعَ

( تیموریه ؛ بی تا : ۳۱ )
ترجمه :

روزگار سرزنش گر به او خـیانت کرده است پس کاسـه ی شراب بیمـاری و درد و رنـج را نوشیـده است .

او از کودکی طعم تلخ بیماری را چشیده است تا جایی که روزگارش با درد و رنج سپری شد .

رفت و رحلت کرد در حالی که خون ریزی ، خونش را ریخت و قلب ها در حسرتش شکست .

عائشه در این بیت نیز از سختی ها و مشکلات روزگار خویش شکایت می کند که آسایش و راحتی زندگی را به شقاوت و بدبختی تبدیل کرده است .:

الدَّهـــرُ أبـــدَلَ رَاحَتــی بِعَنــاءِ وَ اعتـــَاضَ صَـــفوَ تَنعَمی بِشَقـــاءِ

(همان : ۱۹ )
ترجمه :

روزگار آسایشم را تبدیل به سختی و مشکل کرد و صفای نعمت مرا به شقاوت و بدبختی مبدل ساخت .

نتیجه
بیان مصائب و سختی های روزگار موضوعی است که هر شاعری و در هر جامعه ای که زندگی کند آن را جزء مضمون اشعار خویش ذکر می کند و در باب آن می سراید . عبدالصبور و عائشه تیموریه نیز از این قاعده مستثنی نیستند هر دو شاعر در بیان شکوه از روزگار و مصائب آن به یک شکل عمل می کنند . عبدالصبور سرتاسر زندگی انسانی را آمیخته با مصیبت می داند و بدون این که در مقابل این مصائب صبر پیشه کند ، امید خود را به زندگی از دست می دهد . تیموریه نیز در این میان توان خود را در مقابل این شدائد و سختی ها از دست می دهد و آن ها را همچون آتشی توصیف می کند که اندرونش را سوزانده و همین امر باعث گشته که او صبرش را در مقابل آن از دست بدهد . پس دیدیم که هر دو شاعر مصائب و سختی های روزگار را که ممکن است گریبان گیر هر انسانی شود در قالب اشعار و زندگی خود به شیوه ای یکسان به تصویر کشیده اند .
۵-۱-۵ ۰ اجتماع یا فردیت
یکی از مهم ترین دغدغه های فکری و روحی بشر حضور فرد در اجتماع و ایفای برتر نقش خویش در جامعه ی انسانی است . هراس از تنهایی و انزوا همواره انسان را به زندگی گروهی به صورت اجتماعاتی خاص سوق می دهد . اکثر ادیبان و شاعران از دیرباز در آثار و اشعار خویش گریز از تنهایی را یکی از مباحثی عنوان می کنند که بار غم و اندوه بشری را سخت تر و سنگین تر می نماید .
صلاح عبدالصبور با نگاهی نمادین بر فصول سال ، فصل زمستان را در آثارش بسیار عنوان کرده است که اغلب آن را در شعر خود همراه با سختی ها و تلخی ها و غربت و در نهایت مرگ توصیف می کند . با بررسی اشعارش چنین می توان ابراز داشت که در نظر عبدالصبور فصل زمستان نمادی از مرحله ای خاص از زندگی است که سرتاسر آن را بی کسی و تنهایی و پدیده های تلخ فرا گرفته است . او در شعر زیر خود را به مثابه ی نماینده ی آدمی در دنیای حاضر می داند که در تنهایی می میرد ، در حالی که در میان دوستان گذر عمر کرده است ؛ اما در واقع کسی او را نمی شناسد و بر او نمی گرید . او در ادامه ی ابیاتش این غربت آدمی صراحتاً و با لحنی گزیده این چنین بیان می دارد که ارزش انسان تا آن زمان که از نعمت حیات برخوردار است ، بسیار تلخ نادیده انگاشته می شود یا به بیانی دیگر پایمال می شود و این ارزش و حضور زمانی اعتبار می یابد که دیگر فرد وجود خارجی ندارد و تمام طول حیاتش را در تنهایی و غربت به سر برده است :
ینْبئنِی شِتاءُ هذا العامِ أن هِیکَلی مَریضٌ
و أن أنفاسِی شوکٌ
و أن کُلَّ خطوۀٍ فی وسَطِها مُغامِرَۀٌ
و قَد أموتُ قبلَ أن تلحقَ رِجلٌ رِجلا
فی زَحْمِۀِ المدینۀِ المُنْهَمِرۀِ
أموتُ لا یعرفُنی أحدٌ
أموتُ … لا یبَْکی أحدٌ
و قد یُقالُ ، بینَ صَحْبی ، فی مجامِعِ المُسامِرهِ
مجلِسُهُ کان هنا ، قد عَبرَ
فیمَن عَبرَ
یَرحمُهُ الله
( عبدالصبور ؛ ۱۹۹۸ : ۱/۱۹۴،۱۹۵ )
ترجمه :
زمستان امسال به من خبر می دهد که جسمم مریض است
و نفسهایم چون خار و تیغ است
و هر گامی که بر می دارم در میانش خطری است
قبل از اینکه گامی به گامی برسد
در ازدحام این شهر شلوغ می میرم
می میرم و کسی مرا نمی شناسد
می میرم و کسی بر من نمی گرید
در میان یارانم و در محافل گفته می شود
جایش اینجا بود و رفت
با رفتگان رفت
خدایش بیامرزد .
شاعر در نمونه ی دیگر از اشعارش در زمینه ی غربت انسان ، خلاء و تنهایی ذاتی بشر را برای بار دیگر در فصل زمستان عنوان می کند که این فصل قاصد ایام سخت و بیماری و در نهایت مرگ است :
ینْبئِنی شِتاءُ هذا العامِ أنَّنی أموتُ وَحْدی
ذاتَ شتاءٍ مثلَهُ ، ذاتَ شتاءِ
ینبئِنی هذا المَساءُ أنَّنی أموتُ وَحْدی
ذاتَ مساءٍ مثلَهُ ، ذاتَ مساءِ
و أَن اعوامی التّی مَضَتْ کانَتْ هَباءِ
و أنَّنی أَقیمُ فی العَرَاءِ
ینبئنی شِتاءُ هذا العامِ أن داخِلی …
مُرْتَجِفٌ برداً
( عبدالصبور ؛۱۹۹۸: ۱/۱۹۳ )
ترجمه :
زمستان امسال به من خبر می دهد که تنها می میرم
در زمستانی چون این زمستان
این غروب به من خبر می دهد که تنها می میرم
و در غروبی چون این غروب
و سال هایی که گذشته ، بر باد رفته – خبرم می دهد
که در بیابان ساکنم
زمستان امسال خبرم می دهد که درون من
از سرما می لرزد .
تیموریه نیز در ابیات زیر شب را قرین تنهایی و خلوت می داند . او در ابیاتی شب را تنها همدم خویش و یا بعضی از انسان ها معرفی می کند و در حالی که او را مخاطب قرار می دهد ، از شب می خواهد که حاکم عادل و قدرتمند زمانه را به حکومت برگرداند . تیموریه این امر را بارزترین علت طرد شدنش از جامعه می داند . وی صراحتاً تنهایی و غربت خویش را در میان اجتماع مردمی ابراز می دارد و با غمی جان گداز بر روابط دوستانه ی از دست رفته میان انسان ها افسوس می خورد . شاعر تلاش می کند تا خلاء عاطفی خویش را با همراه شدنش با شب به دست فراموشی بسپارد . در این ابیات شب نماد تنهایی ذاتی بشر و غربت و عزلت گزینی انسان در عالم خاکی است . عائشه در ابیات آخر شب را یار و غار و رفیق تنهایی خویش معرفی می کند ، یاری که هیچ گاه ترس و هراس دوری را برای همدمش فراهم نمی کند و همواره تنها یاور و رازداری می داند که اسرار آدمی را در قلب خویش جاودان نگه می دارد :

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

۱-۲- بیان مسأله پژوهش
در چند دهه اخیر بررسی چگونگی تأثیرگذاری ظرفیت­های تأمین مالی شرکت­ها[۵] بر فعالیت­های سرمایه ­گذاری آن­ها، بخش قابل­توجهی از ادبیات پژوهش را به خود اختصاص داده است (به­عنوان نمونه، هوبارد[۶]، ۱۹۹۸؛ استین[۷]، ۲۰۰۳). هم­چنین، اخیراً برخی از پژوهش­گران این موضوع را مورد بررسی قرار داده­اند که چگونه کیفیت گزارشگری مالی منجر به کاهش کم­سرمایه ­گذاری[۸] ناشی شده از محدودیت در تأمین مالی می­ شود (به­عنوان نمونه، بیدل و همکاران[۹]، ۲۰۰۹). با وجود تعداد زیادی از پژوهش­های انجام شده در این زمینه­ها، اما پژوهش­های اندکی به­ طور مستقیم به بررسی این موضوع پرداخته­اند که آیا کیفیت گزارشگری مالی، محدودیت در ظرفیت­های تأمین مالی را کاهش می­دهد؟ (بالاکریشنان و همکاران[۱۰]، ۲۰۱۴).
شواهد موجود در پژوهش­های پیشین حاکی از آن است که شرکت­هایی که قادر به تأمین وثیقه­های بیشتر و ارزشمندتری هستند، می­توانند توانایی خود را در تأمین مالی برون­سازمانی افزایش داده و در نتیجه سرمایه ­گذاری بیشتری نیز داشته باشند (گان[۱۱]، ۲۰۰۷؛ بنملچ[۱۲] و برگمن[۱۳]، ۲۰۰۹؛ و چانی و همکاران[۱۴]، ۲۰۱۲). افزون­بر این پژوهش­های پیشینی که به بررسی تأثیر کیفیت گزارشگری مالی بر سرمایه ­گذاری پرداخته­اند، این چنین بیان کرده ­اند که کیفیت گزارشگری مالی به­وسیله استانداردهای گزارشگری موجود تعیین شده است؛ افزون­بر این، آن­ها بیان می­ کنند که کیفیت گزارشگری مالی دارای پیامدهایی برای سرمایه ­گذاری­های آینده است (بالاکریشنان و همکاران، ۲۰۱۴). با این وجود، از دیدگاه بالاکریشنان و همکاران (۲۰۱۴) می­توان یک رابطه پویا در این فی­مابین در نظر گرفت؛ به­ طوری که افزایش در احتمال کم­سرمایه ­گذاری (به­عنوان نمونه، کاهش در ظرفیت­های تأمین مالی) منجر به افزایش کیفیت گزارشگری مالی شده و در نهایت امکان تأمین مالی شرکت را ایجاد کرده و منجر به کاهش کم­سرمایه ­گذاری می­ شود (بالاکریشنان و همکاران، ۲۰۱۴). به عبارت دیگر، در پژوهش­های پیشین برای سنجش کیفیت گزارشگری مالی تنها از دیدگاه استفاده­کنندگان برون­سازمانی و از شواهد خارج شرکت استفاده می­شده است اما در پژوهش حاضر همسو با بالاکریشنان و همکاران (۲۰۱۴) از شواهد درون­سازمانی برای سنجش کیفیت گزارشگری مالی استفاده شده است.
تغییرات ایجاد شده در ارزش پولی وثیقه[۱۵] شرکت­ها که از تغییر در قیمت املاک و مستغلات آن­ها ناشی شده است به­عنوان یک تغییر بیرونی (خارج از کنترل شرکت) مربوط به ظرفیت­های تأمین مالی آن­ها است. هم­چنین، تغییرات در قیمت املاک و مستغلات به­عنوان یک تغییر بیرونی مربوط به انتخاب­های سرمایه ­گذاری در سطح شرکت است که منجر به تغییر در ظرفیت­های تأمین مالی است (بالاکریشنان و همکاران، ۲۰۱۴). به­عبارت دیگر، هنگام تغییر (افزایش) قیمت املاک و مستغلات، شرکت­ها به املاک و مستغلات باارزش­تری دسترسی پیدا می­ کنند، که این تغییر منجر به پیدایش وثیقه­های ارزشمندتری برای شرکت­ها شده و در نتیجه ظرفیت­های تأمین مالی آن­ها نیز افزایش پیدا می­ کند.
در پژوهشی چانی و همکاران (۲۰۱۲) به بررسی حساسیت تغییرات خارج از کنترل شرکت در تغییرات ایجاد شده در ارزش وثیقه پرداختند. آن­ها یافتند که در طول دوره ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۷ افزایش در ارزش املاک و مستغلات باعث افزایش بااهمیتی در تأمین مالی برون­سازمانی و سرمایه ­گذاری می­ شود. هم­چنین، از دیدگاه بالاکریشنان و همکاران (۲۱۰۴) کیفیت گزارشگری مالی می ­تواند بر رابطه بین تغییرات در تأمین مالی و سرمایه ­گذاری و تغییرات در ارزش وثیقه تأثیرگذار باشد (بالاکریشنان و همکاران، ۲۰۱۴). از دیدگاه آنان شرکت­های با کیفیت گزارشگری بالاتر از محدودیت در تأمین مالی کمتری برخوردارند؛ دلیل این موضوع آن است که شرکت­های با کیفیت بهتر گزارشگری مالی، عدم تقارن اطلاعاتی بین خود و تأمین­کنندگان بیرونی سرمایه را کاهش می­ دهند و بنابراین، برای تأمین مالی به وثیقه کمتری وابسته هستند. در نتیجه، انتخاب­های تأمین مالی و سرمایه ­گذاری این دسته از شرکت­ها، کمتر از تغییرات در ارزش وثیقه­ای تأثیر می­پذیرد (بالاکریشنان و همکاران، ۲۰۱۴).
از دیدگاه استیگلیتز[۱۶] و ویس[۱۷] (۱۹۸۱) و بنملچ و برگمن (۲۰۰۹) کاهش ارزش وثیقه شرکت­ها دارای دو پیامد بر تأمین مالی آن­ها است؛ اول این که میزان اعتبارات دریافتی آن­ها کاهش می­یابد، دوم، در غیر این­صورت برای جلوگیری از کاهش میزان اعتبارات دریافتی، نرخ بهره افزایش پیدا می­ کند. در ایران نیز، نتایج پژوهش­های انجام شده حاکی از آن است که شرکت­ها در بورس اوراق بهادار تهران تا حدودی در تأمین منابع مالی دارای محدودیت هستند (ستایش و همکاران، ۱۳۹۲). ستایش و همکاران (۱۳۹۲) یکی از دلایل احتمالی این امر را این موضوع می­دانند که سازمان­های تأمین­کننده منابع مالی احتمالاً به دلیل ریسک بالای سرمایه ­گذاری در شرکت­های بورسی تمایل چندانی به انجام این کار ندارند. بنابراین، می­توان این چنین تصور کرد که در صورت تأمین وثیقه لازم از سوی شرکت­ها به­گونه­ای که اعتماد اعتباردهندگان را جلب کند، آن­ها می­توانند فعالیت­های تأمین مالی خود را انجام دهند. بنابراین، انتظار بر آن است که در ایران نیز رابطه مثبت بین تغییر در ارزش وثیقه شرکت­ها و تأمین مالی آن­ها وجود داشته باشد.
با وجود این که پژوهش­های انجام شده قبلی در خارج از کشور رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی، تصمیم­های تأمین مالی و سرمایه ­گذاری را تأیید کرده ­اند اما ایران یک کشور در حال توسعه بوده و دارای ساختارهای متفاوت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با کشورهای توسعه­یافته نظیر آمریکا است و از همه مهم­تر دارای ساختارهای متفاوت نظام بانکی با کشورهای توسعه­یافته است. بنابراین، با توجه به مطالب بالا می­توان مسأله پژوهش حاضر را به این نحو بیان کرد که آیا تغییرات ایجاد شده در ارزش دارایی­ های وثیقه­ای تأثیری بر کیفیت گزارشگری مالی شرکت­ها در ایران دارد؟ و این که تأثیر کیفیت گزارشگری مالی بر تصمیم­های تأمین مالی و سرمایه ­گذاری چگونه است؟ و آیا تغییرات ایجاد شده در ارزش دارایی­ های وثیقه­ای اثرهای متفاوتی بر تصمیم­های تأمین مالی و سرمایه ­گذاری شرکت­های با کیفیت گزارشگری بالا و پایین می­گذارد؟
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش
پژوهش حاضر از سه جهت به ادبیات موجود در ایران کمک می­ کند. اول، آن که این پژوهش به شناخت رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی و سرمایه ­گذاری کمک می­ کند. بسیاری از پژوهش­های پیشین نشان داده­اند که کیفیت گزارشگری مالی به­عنوان یک نقش نظارتی مشکل خطر اخلاقی مرتبط با بیش­سرمایه ­گذاری[۱۸] را کاهش می­دهد (هوپ[۱۹] و توماس[۲۰]، ۲۰۰۸؛ مک­نیچولز[۲۱] و استابن[۲۲]، ۲۰۰۸؛ و فرانسیس[۲۳] و مارتین[۲۴]، ۲۰۱۰). با این حال، پژوهش­های کمی در این زمینه انجام شده است که آیا کیفیت گزارشگری مالی، دارای نقش اطلاعاتی برای کاهش محدودیت در تأمین مالی است؟ (بالاکریشنان و همکاران، ۲۰۱۴). بیدل و همکاران (۲۰۰۹) نشان دادند که در میان شرکت­هایی که دچار کم­سرمایه ­گذاری هستند، کیفیت گزارشگری مالی به­صورت مثبت بر سرمایه ­گذاری تأثیر می­گذارد. در این پژوهش از یک تغییر بیرونی در ظرفیت­های تأمین مالی به­منظور مطالعه سازوکار رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی و کم­سرمایه ­گذاری استفاده خواهد شد. بنابراین، پژوهش حاضر از این دیدگاه دارای اهمیت است که برای اولین بار در ایران نشان خواهد داد که آیا می­توان از کیفیت گزارشگری مالی به­عنوان جایگزینی برای وثیقه­های مورد نیاز برای تأمین مالی استفاده کرد.
دوم، پژوهش حاضر به شناسایی عوامل تعیین­کننده سیاست­های افشای شرکت­ها کمک می­ کند (به­عنوان نمونه، هیلی و همکاران[۲۵]، ۱۹۹۹؛ و لئوز[۲۶] و ورچیا[۲۷]، ۲۰۰۰) علی­الخصوص در ایران که در راستای اهداف کلان اقتصاد کشور بورس اوراق بهادار تهران نقش قابل توجهی ایفا می­ کند، شناسایی عوامل تعیین­کننده سیاست­های افشای شرکت­ها می ­تواند تأثیر شگرفی در بهبود کارایی بورس و در نتیجه پیشبرد اهداف اقتصادی کشور داشته باشد. به بیان دقیق­تر، پژوهش حاضر تغییرات در ظرفیت­های تأمین مالی شرکت­ها را به­عنوان یک رویداد بیرونی در نظر می­گیرد که می ­تواند بر تغییرات سرمایه ­گذاری، تأمین مالی و تصمیم­های کیفیت گزارشگری مالی شرکت تأثیرگذار باشد.
عکس مرتبط با اقتصاد
سومین دیدگاهی که منجر به اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش می­ شود آن است که در راستای ادامه کار پژوهش­گران پیشین (به­عنوان نمونه، گان، ۲۰۰۷؛ بنملچ و برگمن، ۲۰۰۹؛ چانی و همکاران، ۲۰۱۲؛ و بالاکریشنان و همکاران، ۲۰۱۴) در خارج از کشور، این موضوع را در ایران بررسی می­ کند که تأثیر وثیقه بر تصمیم­های سرمایه ­گذاری و تأمین مالی شرکت­ها چگونه است.
۱-۴- اهداف پژوهش
پژوهش حاضر با چهار هدف انجام خواهد شد. هدف اول از انجام این پژوهش بررسی نقش دارایی­ های وثیقه­ای در کاهش محدودیت­های تأمین مالی و افزایش ظرفیت­های تأمین مالی شرکت­ها در بورس اوراق بهادار تهران است. هم­چنین، هدف دوم از پژوهش حاضر بررسی نقش دارایی­ های وثیقه­ای بر سرمایه ­گذاری شرکت­ها است. سومین هدف، به بررسی نقش کیفیت گزارشگری شرکت­ها بر رابطه بین دارایی­ های وثیقه­ای و تصمیم­های تأمین مالی و سرمایه ­گذاری آن­ها برمی­گردد. در نهایت، هدف آخر پژوهش حاضر مطالعه پاسخ کیفیت گزارشگری شرکت­ها به تغییرات ایجاد شده در ظرفیت­های تأمین مالی آن­ها است. بنابراین، با دستیابی به نتایج پژوهش در خصوص شرکت­های فعال در بورس اوراق بهادار تهران، می­توان از این طریق به مدیران شرکت­ها و بانک­ها در خصوص تصمیم­های تأمین مالی و مسئولان اقتصادی کشور، علی­الخصوص مسئولان بورس اوراق بهادار، در زمینه اتخاذ تصمیم­های منطقی برای قانون­گذاری در حسابداری برای شرکت­ها کمک شایان­توجهی کند.
حسابداری
۱-۵- سؤال­های پژوهش
سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که: آیا ارزش دارایی­ های وثیقه­ای شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، بر تصمیم­های تأمین مالی و سرمایه ­گذاری آن­ها تأثیری دارد؟ همچنین، این پژوهش به دنبال یافتن پاسخی برای این سؤال است که آیا کیفیت گزارشگری مالی بر رابطه بین ارزش دارایی­ های وثیقه­ای و تصمیم­های تأمین مالی و سرمایه ­گذاری تأثیری می­گذارد؟ در نهایت، سؤال سوم پژوهش حاضر این است که آیا کیفیت گزارشگری مالی شرکت­ها از میزان دارایی­ های وثیقه­ای آن­ها تأثیری می­پذیرد؟
۱-۶- فرضیه ­های پژوهش و مبانی نظری
در این قسمت در خصوص دستیابی به اهداف پژوهش و بر اساس مبانی نظری و پیشینه پژوهش مطرح شده، فرضیه ­های پژوهش به شرح زیر طراحی و تدوین شده است:
فرضیه اول: در شرکت­های با کیفیت گزارشگری مالی بالاتر نسبت به شرکت­های با کیفیت گزارشگری مالی پایین­تر، اثر تغییر در ارزش وثیقه­های شرکت­ها بر تصمیم­های تأمین مالی کمتر است.
فرضیه دوم: در شرکت­های با کیفیت گزارشگری مالی بالاتر نسبت به شرکت­های با کیفیت گزارشگری مالی پایین­تر، اثر تغییر در ارزش وثیقه­های شرکت­ها بر تصمیم­های سرمایه ­گذاری کمتر است.
فرضیه سوم: بین تغییر در ارزش وثیقه شرکت­ها و کیفیت گزارشگری مالی رابطه معناداری وجود دارد.
۱-۷- روش انجام پژوهش
۱-۷-۱- روش پژوهش و گردآوری داده ­ها
از لحاظ طبقه ­بندی پژوهش بر مبنای هدف، این تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ طبقه‌بندی برحسب روش، از نوع تحقیقات توصیفی است. از بین تحقیقات توصیفی این تحقیق از نوع تحقیقات پس رویدادی می­باشد. در تحقیق پس رویدادی محقق به دنبال کشف و بررسی روابط بین عوامل و شرایط خاص که قبلاً وجود داشته یا رخ داده از طریق مطالعه نتایج حاصل از آن­هاست، لذا محقق در پی بررسی امکان وجود روابط علّت و معلولی از طریق مشاهده و مطالعه نتایج موجود و زمینه قبلی آن­ها به امید یافتن علّت وقوع پدیده یا عمل است. به عبارت دیگر، محقق در روش تحقیق علّی-مقایسه­ ای به دنبال مطالعه و بررسی علل احتمالی متغیر وابسته می­باشد. زیرا متغیر وابسته و مستقل هر دو در گذشته رخ داده­اند و بر همین مبنا این نوع تحقیق را غیر آزمایشی (تجربی) یا پس از وقوع (پس رویدادی) می­نامند.
از سوی دیگر، این تحقیق از لحاظ تئوریک از نوع تحقیقات اثباتی و از لحاظ استدلال از نوع استقرایی می­باشد. تئوری اثباتی حسابداری به تشریح رویه­ های حسابداری می ­پردازد. این تئوری برای توضیح و پیش ­بینی رفتار شرکت­هایی که از یک رویه خاص استفاده می­ کنند، و همچنین شرکت­هایی که نمی‌خواهند از یک رویه مشخص استفاده کنند بکار می­رود. این تئوری در مورد اینکه شرکت­ها از چه رویه­ای باید استفاده کنند، توضیحی نمی­دهد (تئوری دستوری). تئوری اثباتی به روابط میان تأمین‌کنندگان مختلف منابع واحد تجاری توجه داشته و چگونگی کمک حسابداری در انجام این وظیفه را توضیح می­دهد. هم­چنین، این تحقیق از نوع تحقیقات شبه‌تجربی در حوزه تحقیقات حسابداری مالی می‌باشد. در واقع تحقیقات شبه‌تجربی به منظور نزدیک ساختن تحقیق به شرایط تجربیات حقیقی، در مواردی به­کار گرفته می‌شود که امکان کنترل یا به‌کارگیری تمام متغیرهای مربوط وجود ندارد.
لازم به ذکر است که در این پژوهش برای جمع‌ آوری داده‌ها و اطلاعات، از روش کتابخانه‌ای استفاده می‌شود. برای نگارش و جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز بخش مبانی نظری از مجلات تخصصی داخلی و خارجی، و برای گردآوری سایر داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز عمدتاً از طریق بانک­های اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار تهران و نرم­افزار تدبیرپرداز گردآوری شده است.
۱-۷-۲- متغیرهای پژوهش
۱-۷-۲-۱- متغیر مستقل
متغیر مستقل مورد استفاده در این پژوهش تغییرات در ارزش وثیقه شرکت­ها است.
۱-۷-۲-۲- متغیرهای وابسته
در این پژوهش متغیرهای تأمین مالی و سرمایه ­گذاری در خصوص آزمون فرضیه ­های اول و دوم به­عنوان متغیرهای وابسته در نظر گرفته شده ­اند. افزون­بر این، برای آزمون فرضیه سوم پژوهش متغیر کیفیت گزارشگری مالی به عنوان متغیر وابسته ایفای نقش می­ کند.
۱-۷-۲-۳- متغیر تعدیل­کننده
در این پژوهش متغیر کیفیت گزارشگری مالی در خصوص آزمون فرضیه ­های اول و دوم پژوهش به­عنوان متغیر تعدیل­کننده در نظر گرفته شده است.
۱-۷-۲-۴- متغیرهای کنترلی
به­منظور کنترل سایر متغیرهایی که به­نحوی در تجزیه و تحلیل مسأله پژوهش مؤثرند، متغیرهای کنترلی لازم با توجه به مرور متون تعیین شدند. متغیرهای کنترلی این پژوهش عبارتند از: متغیرهای اندازه شرکت در سال قبل، عمر شرکت در سال قبل، بازده کل دارایی­ ها، جریان­های نقد ناشی از فعالیت­های عملیاتی تقسیم شده بر کل دارایی­ ها، کیوتوبین سال قبل و اهرم مالی شرکت در سال قبل. شرح و دلایل استفاده از این متغیرهای کنترلی در فصل سوم ارائه می­ شود.
۱-۷-۳- جامعه آماری و نمونه پژوهش
جامعه آماری این پژوهش شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. نمونه، گروه کوچک‌تری از جامعه می‏باشد که برای مشاهده و تجزیه و تحلیل‏ انتخاب می‏گردد و در صورتی که نمونه با دقت و به روش علمی انتخاب شود، نتایج‏ آن می‏تواند به کل جامعه مربوطه تعمیم داده شود. در تحقیق حاضر با توجه به محدودیت عناصر جامعه، کل عناصر جامعه مشروط به داشتن شرایط زیر به عنوان نمونه انتخاب شده‏اند:

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

با توجه به این که دوره مورد مطالعه در این پژوهش دوره هفت ساله ۱۳۸۶ الی‏ ۱۳۹۲ می‏باشد، شرکت‌هایی که حداکثر تا تاریخ ۲۹ اسفندماه سال ۱۳۸۵ در بورس‏ اوراق بهادار تهران پذیرفته شده و عناوین آن‌ ها در تابلوی بورس درج و سهامشان‏ مورد معامله قرار گرفته باشد.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

معاملات آن‌ ها نباید به‏طور مداوم متوقف و یا نماد معاملاتی آن‌ ها بسته و یا طبق‏ تصمیمات شورای بورس از لیست شرکت‌های پذیرفته شده در بورس حذف و خارج‏ شده باشند.

سال مالی آن‌ ها به پایان اسفندماه ختم شود.

جزء بانک­ها و مؤسسات مالی (شرکت­های سرمایه ­گذاری، واسطه­گری مالی، شرکت­های هلدینگ و لیزینگ­ها) نباشد؛ زیرا افشای اطلاعات مالی و ساختار­های راهبری شرکتی در آن­ها متفاوت است.

اطلاعات مالی مورد نیاز به منظور استخراج داده ­های مورد نیاز در دسترس باشد.

با توجه به بررسی­های انجام شده، تعداد ۶۵ شرکت در دوره زمانی ۱۳۸۶ الی ۱۳۹۲ حائز شرایط فوق بوده و مورد بررسی قرار گرفته است.

۱-۷-۴- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها
برای تجزیه و تحلیل آماری داده ­ها و آزمون فرضیه ­های پژوهش حاضر از آمار توصیفی (شامل میانگین، انحراف معیار و …) و آمار استنباطی (شامل رگرسیون خطی چندمتغیره و …) استفاده شده است.
در این پژوهش در خصوص تجزیه و تحلیل داده ­ها، ابتدا با بهره گرفتن از نرم­افزار Excel نسخه ۲۰۰۷ متغیرهای پژوهش از روی داده ­های خام آماده و سپس با بهره گرفتن از نرم­افزارهایSPSS نسخه ۱۹ و Eviews نسخه ۷ تجزیه و تحلیل انجام شده است.
۱-۸- استفاده‌ کنندگان از نتایج پژوهش
این پژوهش از نوع پژوهش­های کاربردی است که می ­تواند توسط گروه کثیری از استفاده­کنندگان از اطلاعات حسابداری جهت سرمایه ­گذاری در بازار سرمایه و در نتیجه تخصیص بهینه منابع، مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین، انتظار بر این است که در صورت تحقق اهداف مورد نظر در این پژوهش، نتایج آن برای سازمان‌ها و اشخاص زیر قابل استفاده باشد:

دولت و سیاست­گذارانی که قادر به تأثیرگذاری بر جهت و ماهیت محیط تجاری کشور هستند، می­توانند از یافته­ های این پژوهش برای تعیین تغییرات احتمالی لازم در سیاست­های کنونی استفاده کنند.

سازمان و بورس اوراق بهادار تهران به­عنوان نهاد ناظر بر شرکت­های پذیرفته شده در بورس.

تدوین­کنندگان استانداردهای حسابداری و حسابرسی.

مدیران شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

سهامداران، سرمایه ­گذاران و سایر ذینفعان شرکت­ها.

بانک­ها و سایر گروه­های اعتباردهنده به شرکت­ها.

تحلیلگران مالی و کارگزاران بورس.

دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و پژوهش­گران.

۱-۹- تعریف واژه‌های کلیدی
گزارشگری مالی: گزارشگری مالی یکی از مهم­ترین فرآورده‌های سیستم حسابداری است که از جمله هدف­های عمده آن فراهم آوردن اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری اقتصادی استفاده‌ کنندگان در خصوص ارزیابی عملکرد و توانایی سودآوری بنگاه اقتصادی است. شرط لازم برای دستیابی به این هدف، اندازه‌گیری و ارائه اطلاعات، به‌نحوی است که ارزیابی عملکرد گذشته را ممکن سازد و در سنجش توان سودآوری و پیش‌بینی فعالیت­های آتی بنگاه اقتصادی، موثر باشد. بررسی گزارش­های سالانه شرکت­ها نشان می‌دهد کیفیت اطلاعات افشا شده در چنین گزارش­هایی متفاوت است و تفاوت در افشای شرکت­ها به احتمال زیاد در نتیجه تفکر مدیریت و فلسفه فکری آنان و همچنین صلاحدید آنان در مورد افشای اطلاعات برای مقاصد سرمایه‌گذاری است. از سوی دیگر، تصمیم­های افشای مالی شرکت­ها معمولاً در خلاٴ انجام نمی‌شود و گزارشگری مالی یکی از راه­هایی است که به‌وسیله آن اطلاعات انتقال داده می‌شود. ترکیب منابع ارتباطی، کمیت و کیفیت اطلاعات افشا شده، تحت تأثیر عوامل زیادی است که برای دریافت فهمی کلی در مورد رویه‌های افشا، نیازمند بررسی است. نظریه‌پردازی و ارزیابی تجربی آثار متغیرهای موثر بر افشای اجباری، فضا و حدودی را ایجاد می‌کند که به بهبود کیفیت افشا کمک می‌کند (نوروش، ۱۳۷۷).
کیفیت اقلام تعهدی- اقلام تعهدی به عنوان تفاوت میان سود حسابداری و جریان­های نقدی تعریف شده است و از دیدگاه سرمایه­گذاران، کیفیت اقلام تعهدی را می­توان درجه نزدیکی سود شرکت با میزان جریان­های نقدی ایجاد شده تعریف کرد (فرانسیس و همکاران، ۲۰۰۵).
تأمین مالی: منظور از تأمین مالی عبارت است از تهیه منابع مالی و وجوه برای ادامه فعالیت شرکت و ایجاد و راه­اندازی طرح­های توسعه و درآمدزای واحدهای اقتصادی. تأمین مالی عمدتاً از طریق انتشار سهام، فروش اوراق قرضه و وام و اعتبارات صورت می­گیرد.
سرمایه ­گذاری: منظور از سرمایه ­گذاری، صرف هزینه­ای مشخص به همراه پذیرفتن ریسک مشخص یا نامشخص برای کسب سود در آینده می­باشد.
وثیقه: وثیقه یا قرار وثیقه مبلغ مالی یا دارایی غیرمنقولی است که در ازای شرطی نزد طرف قرارداد یا دادگاه می­گذارند. معنای لغوی واژه وثیقه عبارت است از «استوار»، «آنچه بدان اعتماد شود» و «محکم­کاری» است. لازم به­ذکر است که در این پژوهش وثیقه تنها در قالب ارزش دارایی­ های غیرمنقول مورد استفاده قرار گرفته است.
اهرم مالی: به حد و اندازه­ای که یک شرکت از طریق وام یا استقراض، تأمین­مالی نموده است، دلالت دارد (عبده تبریزی و مشیرزاده مؤیدی، ۱۳۸۴). به­عبارت دیگر، اهرم مالی بیانگر میزان هزینه­ های ثابت مالی از قبیل بهره یا سود ثابت وام­ها در شرکت است (عبده تبریزی و حنیفی، ۱۳۸۶). یکی از مهم­ترین مقیاس­های اهرم، نسبت بدهی است که از تقسیم بدهی­ها به دارایی‌ها به­دست می ­آید (بزرگ­اصل، ۱۳۸۵).

فواید ایجاد یک فرهنگ مربی گری:

ارتباط در محل کار شکل دوستانه تر و قابل اعتمادتری به خود می گیرد.

دعوا کاهش پیدا می کند و محیط کاری سالم تر و بانشاط تر می شود.

افراد بیشتر خودآگاه و خودمحور می شوند و وابستگی آن ها کمتر و استقلال شان بیشتر می شود.

خودآگاهی افزایش پیدا می کند و مهارت های فردی توسعه پیدا می کند و ارزش مند می شود.

رفتارهای جدید ظهور می کنند که رهبری و کارگروهی را ارتقا می بخشد.

مهارت ها و قابلیت های جدیدی آموخته و تمرین می شود.

تعهد به یادگیری، آموزش و توسعه افزایش پیدا می کند.

آموزش بخشی جداناپذیر از کار است نه یک بخش مجزا کنار کار.

روابط ارتقا یافته با فرد نتیجه انگیزه و اشتیاق دوباره به کار است.

در نتیجه مربی گری، افراد به حرف هم بیشتر گوش داده و فروش بالا می رود.

مسئولین اجرایی و دیگر کارکنان تمام وجود خود را در کار می گذارند و کارآیی آن ها مسلماً بالا می رود.

نیروی حافظه کارکنان به طرز چشم گیری افزایش پیدا می کند (ناصر، ۱۳۸۶).

سازمان بایستی به منظور ایجاد یک فرهنگ مربی گری، در طی فرایند مربی گری نقش فعالی را داشته باشد و حمایت های لازم را جهت موفقیت برنامه های مربی گری فراهم آورد (زوس و اسکیفینگتون، ۲۰۰۳ ).
۳٫ شرایط و ویژگی های مربی
یکی دیگر از شرایط موفقیت فرایند مربی گری، مسائل مربوط به مهارت های یک مربی است. این مهارت ها عبارتند از: مهارت های گوش دادن، پرسیدن سوالات مؤثر و کارآمد، ایجاد و حفظ روابط، مطالعه رفتار کلامی، ایجاد تعهد و تعیین هدف (هدف گذاری) است. مربی خوب بودن نیازمند اصولی است و شامل بر عهده گرفتن مسئولیتی واقعی برای مشکلات متربی است. اصلی ترین مهارت برای مربی، توانایی گوش دادن است که عبارت است از تمرکز صرف بر فرد دیگر است. علاوه بر این، مربیان خوب خودشان کم حرف می‌زنند. در مقابل به درک و دیدشان متکی هستند تا سوالاتی خوب را انتخاب نموده و بپرسند که فرد را به سوی راه حل ها سوق می دهد. در واقع نقش مربی، کمک کردن به افراد بصورت مستقیم نمی باشد. اصلی ترین مسئولیت مربی، کمک کردن به افراد است تا بیش تر مستقل باشند نه اینکه آن ها را به مربی گری وابسته سازد (برونینگ ،۲۰۰۴ ). مربیان به افراد کمک می کنند تا اهداف مطلوب و نتایج موردنیاز را تعیین نموده و به آن ها دست یابند. مربیان از ابزارهای پرسشی و سنجشی به منظور کمک به افراد برای اینکه مؤثرتر باشند، استفاده می کنند. از طریق بینش حاصل شده از ابزارهای سنجشی و مشاهدات مربیان، افراد نسبت به نقاط قوت خود و موانع آگاه تر می شوند و استراتژی ها و طرح هایی جهت دستیابی به اهداف خود تدوین می کنند (موئن، ۲۰۱۰ و زئوس واسکیفینگتون ۲۰۰۳ ).
ناسا شایستگی های مربی را از طریق فدراسیون بین المللی مربی گری شناسایی کرده است که عبارتند از:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

ایجاد یک مربی گری توافقی

ایجاد رابطه مبتنی بر اعتماد با متربی

حضور و توجه کامل

گوش دادن فعال

داشتن ارتباطی مستقیم

ایجاد و بالا بردن خودآگاهی شخصی

طراحی و ایجاد برنامه ها و رفتارهای عملیاتی

تدوین طرح ها و استقرار اهداف همراه با متربی

هدایت کردن جریان پیشرفت متربیان و مسئول نگاه داشتن آن ها نسبت به اقداماتشان.

نقش مربی، نقش یک همکار کسب و کار استراتژیک و غیرقضاوتی است. روابط مربی گری براساس اعتماد ایجاد می شود. مکالمات مربی گری بایستی میان مربی و فرد به منظور همکاری در کار محرمانه باقی بماند (ناسا ، ۲۰۰۶ ).
مک کی (۲۰۰۷) شرایط و ویژگی های مربی را شامل مواردی همچون تجارب، مهارت ها، آموزش و سطح رشد و توسعه او می داند (ماکیه ، ۲۰۰۷ ) .بهترین مربیان افرادی همدل، حامی و پشتیبان، اهل عمل و دارای اعتماد به نفس بالا هستند. آن ها بایستی قادر باشند اقدامات بهبود مؤثری را پیشنهاد دهند و بایستی به کارکنان احترام بگذارند (نوعه ، ۲۰۱۰ ).
مربیان برای اینکه مسئولیت های خود را در فرایند مربی گری انجام دهند. بایستی مجموعه ای از دانش، مهارت ها و نگرش ها را دارا باشند. این ها عبارتند از:
درک اصول و فرایندهای مربی گری. در صورتیکه مربیان درک درستی نسبت به اینکه چگونه مربی گری با بکارگیری رویکردهای مربی گری غیرمستقیم به دنبال ایجاد خودآگاهی متربیان نسبت به عملکرد و توانایی هایشان و بهبود و ارتقای آن هاست، نداشته باشند، مدیران و مربیان پرمشغله براحتی به رویکردها و سبک های مستقیم (سبک های دستوری) روی خواهند آورد. علاوه بر موارد فوق، مربیان بایستی نسبت به حد و مرزهای مربی گری و مواردی که دیگر مداخلات بهترین و مناسب ترین هستند، آگاه باشند. هم چنین دانش فرایند مربی گری و ضبط و ثبت سیستم ها مربیان را قادر خواهد ساخت تا بدرستی و همراه با دیگر اقدامات مربی گری در سازمان کار کنند.
مهارت های ایجاد ارتباط. مربیان بایستی قادر باشند به متربیان کمک کنند تا احساس آرامش کنند، مشتاق تجربه کردن باشند و رفتارهای خودشان را بشناسند. متربیان تنها در صورتی قادر خواهند بود این امر را انجام دهند که آن ها در روابط مربی- متربی احساس راحتی کنند و بر این باور باشند که مربی آن ها دارای بهترین علایق و مزیت هاست. بخشی از این مسأله متوجه موضع گیری شخصی مربی و علاقه صادقانه و توجه به متربی است و بخشی دیگر پیرامون مهارت های قابل یادگیری همچون بکارگیری زبان بدن، مهارت های گوش دادن و مهارت های گفتگو است. هم چنین مربیان بایستی فنون مؤثر هوش هیجانی[۱۲۲] و برنامه اِن اِل پی[۱۲۳] را بدانند.
تصویر توضیحی برای هوش هیجانی
مهارت های ارتباطی. فنون خاصی که رویکردهای مربی گری غیرمستقیم را حمایت می کنند عبارتند از: پرسیدن، گوش دادن فعال، تفسیر و ترجمه کردن و دادن بازخورد. نقش مربی در یک جریان مربی گری عبارت است از کمک کردن به متربی در شناسایی و بیان اهداف مربی گری است. برای انجام این امر، مربیان بایستی سوالاتی بپرسند که به متربیان در منعکس کردن تجارب شان و خلاق بودن و توجه به موقعیت ها کمک کند. همانند مهارت های گوش دادن و سوال پرسیدن، مربیان بایستی در به چالش کشاندن مفروضات و محدودیت ها و پرورش تفکر خلاق اعتماد به نفس داشته باشند.
درک اهداف و اولویت های سازمانی و اینکه چگونه این اهداف در جهت تحقق الزامات فردی و گروهی در حرکت هستند. این دانش در صورتی لازم و ضروری است که مربیان به متربیان کمک کنند تا اهداف مربی گری مناسب و مؤثری را تعیین کنند که از اهداف سازمانی وسیع تر حمایت می کند.
احترام قائل شدن برای متربی. ارزش و احترام قائل شدن برای متربیان و شناسایی توانایی های آن ها جهت یافتن بهترین راه حل ها برای کمک آن ها و داشتن صبر و شکیبایی برای مربیان لازم و ضروری است.
توانایی تشویق کردن و باانگیزه کردن متربیان نسبت به بکارگیری دانش و دست یابی به اهداف.
توانایی هدایت و اداره کردن بحث ها و جلسات مربی گری، رسیدگی به مسائل و مشکلات (ریا و بیورز ۲۰۱۰ ).
بطور کلی مهم ترین مهارت هایی که یک مربی بایستی دارا باشد به شرح زیر می باشد:
۱٫ مهارت مشاهده. مربی قبل از اینکه عملکرد فرد را بطور رسمی ارزیابی کند باید نقاطی را که کارآموز می تواند عملکرد خود را بهبود و ظرفیتش را توسعه دهد، شناسایی کند و اقداماتی را به منظور کمک به او مورد نظر قرار دهد.
۲٫ مهارت گوش دادن. گوش دادن واقعی یا گوش دادن فعال یکی از مهارت های مهم مربی است. گوش دادن فعال یعنی گوش دادن برای یک مقصود خاص و آن بیش تر و فراتر از شنیدن یعنی عمل دریافت صوت است. گوش دادن فعال روش خوبی برای ایجاد تغییر در افراد است. برخلاف این گفته که گوش دادن کاری انفعالی است پژوهش ها حاکی از آنند که گوش دادن یکی از مؤثرترین عوامل تغییر افراد و توسعه گروه است. گوش دادن موجب تغییر در نگرش افراد به خود و دیگری می شود. فردی که بخوبی و بطور فعال گوش می دهد بلوغ هیجانی پیدا می کند، به تجربه دیگران توجه می کند و مقاومت و سرسختی کمتری از خود نشان می دهد ( سلطانی، ۱۳۸۹).
برای اثربخش شدن مربی گری، مربی بایستی یاد بگیرد که موقع گوش دادن به فرد تحت آموزش، کاملاً حضور ذهن و تمرکز داشته باشد. سوالاتی که نمایانگر گوش دادن هستند عبارتند از:

امروز چگونه پیش رفته اید؟

در مورد آن بیش تر بگویید؟

در مورد چه چیزهای دیگری فکر می کنید؟ (صفرزاده و همکاران، ۱۳۸۹).

۳٫مهارت سوال کردن: سؤال کردن پایه و اساس مربی گری را تشکیل می دهد و یکی از مهارت هایی است که به واقع دارایی مربی محسوب می شود. بسیاری از مکاتب مربی گری از اهمیت پرسیدن سوال های قدرتمند و نقش آن در فرایند مربی گری سخن گفته اند. اریک دوهان مدیر مرکز مربی گری اشریج بر این باور است که:
«علامت یک مربی خوب پرسیدن تعداد کمی سوال است. یک مربی خوب می داند در چه زمانی سوال کردن مانعی بر سر راه مکالمه مربی گری خواهد بود».
۴٫ مهارت ارائه بازخورد: توانایی ارائه بازخورد بطور مؤثر یکی دیگر از مهارت های مهم مربی است. اگر بازخوردی که مربی به کارآموز می دهد منجر به مقاومت، عصبانیت، ترس و قطع شدن ارتباط شود؛ مطمئناً بازخورد بطور مؤثر ارائه نشده و چنین بازخوردی تغییر مطلوبی در رفتار فرد بوجود نمی آورد (سلطانی، ۱۳۸۹).
مربی بایستی:

آنچه را که فرد قصد دارد بدست آورد را کشف، تبیین و تنظیم نماید.

فرد را به خود شناسی ترغیب نماید.

راه حل ها و استراتژی های فرد محور (Client- Generated) استخراج نماید.

و فرد را مسئول و پاسخگو نگاه دارد.

مربیان حرفه ای یک رابطه مستمر و مداوم طراحی شده ای ایجاد می کنند که به افراد کمک می کند تا نتایج خوبی را در زندگی شخصی و حرفه ای خود ایجاد نمایند. در نهایت، مربیان به افراد کمک می کنند تا عملکردشان را بهبود بخشند و کیفیت زندگی خود را ارتقا دهند.
مربیان برای گوش دادن، مشاهده کردن و ایجاد رویکردی در راستای نیازهای فردی افراد آموزش داده می‌شوند. آن ها به دنبال راه حل ها و استراتژی های روشن و شفافی از سوی افراد هستند، آن ها بر این باورند که فرد بطور طبیعی خلاق و مدبر هستند. شغل مربی فراهم آوردن حمایت در جهت ارتقا دادن مهارت ها، منابع و خلاقیت است که هم اکنون فرد داراست (ICF,2012).
موانع مربی گری
علی رغم این حقیقت که مربی گری در اصل افراد را قادر می سازد تا بینشی نسبت به مسائل و چالش های اساسی که با آن ها مواجه می شوند، بدست آورند و آن ها را هدایت می کند تا از آن ها به منظور ایجاد تغییراتی مطلوب در موقعیتی واقعی استفاده نمایند (آندرسون و آندرسون ۲۰۰۵). اما موانعی بر سر راه افراد و سازمان ها قرار دارد که مانع تحقق این فعالیت می گردد. در ادامه به برخی از این موانع شناخته شده، اشاره شده است.
یکی از شرایط استقرار مربی گری پذیرش و آمادگی افراد برای مربی گری و مورد قبول قرار گرفتن این روش توسط افراد و سازمان هاست. برخی از صاحب نظران بر این باورند که بزرگترین مانع در برابر مربی گری، وجود افراد سرسخت است. برخی از افراد اعتقاد دارند که سوالات مربی گری، می تواند تهدیدآمیز باشد، در نتیجه مربی با برخی از مقاومت ها مواجه می شود. بطور کلی دو شکل مقاومت در برابر مربی گری شناخته شده است:

مقاومت آشکار: زمانی است که فرد بصورت صریح و آشکار در برابر مربی و فعالیت های مربی گری مقاومت و مخالفت می کند.

مقاومت پنهان: نوعی از مقاومت است که فرد در ظاهر موافق و سازگار به نظر می رسد ولی در عمل رفتارش تغییر می کند و از خود مقاومت و مخالفت نشان می دهد و در نتیجه اهداف محقق نمی‌شوند (NHS Leadership Center,2005).

طبق نظر گالوی (۲۰۰۱) مقاومت افراد در برابر مربی گری به میزان زیادی تحت تأثیر فرهنگ حاکم بر سازمان است (تلییر ۲۰۰۸ ). در صورتیکه فرهنگ و جو حاکم بر سازمان مخالف چنین روشی نباشد، مربی گری اجرا نخواهد شد (NHS Leadership Center,2005).
بیش ترین موانعی که مربی گری را تحت تأثیر قرار می دهند، نشأت گرفته از مسائل زیر می باشند:

ابن سینا معتقد است هر موجودی که در سلسله مراتب هستی در مرتبه­ی بالاتری قرار دارد، خیراتش بیشتر و کمالاتش عالی­تر است. و همین بالاتر بودن عامل جذابیت و معشوق قلمداد شدن اوست. و در نهایت آنکه خیر مطلق و هستی بخش تمام موجودات است در حقیقت معشوق آنها نیز می­باشد. «آن موجود عالی که مدبّر کل است، معشوق تمام موجودات هم می­باشد، زیرا که بر حسب ذات خیر مطلق و وجود صرف است. آنچه را نفوس بر حسب جبلت طالب و شائق­اند همان خیر است. پس خیر است که عاشق خیر است، چه اگر خیریت فی حد ذاته معشوق نبود محل توجه همم عالیه واقع نمی­گردید، پس هر مقدار خیریت زیاد شود استحقاق معشوقیتش بیشتر می­گردد، و آن موجود منزّه از نقاﺋص و مبرّای از عیوب همان طوریکه در نهایت خیر است، باید در نهایت معشوقیت و عاشقیت هم باشد. اینجاست که عشق و عاشق یکی است و دوئیتی در میانه نیست، و چون آن وجود مقدّس همیشه اوقات مدرک ذات خود و متوجّه به کمال ذاتی خود است. باید عشق او بالاترین و کامل­ترین عشق­ها باشد» (همان:۱۰).
در نهایت ابن سینا «ضمن اشاره به اینکه صفات الهی عین ذات اوست و بین صفات هم تمایزی وجود ندارد. چنین نتیجه می­گیرد که عشق صریح ذات و وجود است. بنابراین موجودات وجودشان یا به سبب عشقی­ست که در آنها وجود دارد و یا اینکه وجود آنها همان عشق است، یعنی بین وجود و عشق دوگانگی نیست» (منافی اناری، ۱۳۷۷: ۴۲).
درباره اندیشه­ های ابن سینا در باب عشق، شروح مختلفی نوشته شده است. از جمله اقبال لاهوری در شرح نظرات ابن سینا می­نویسد: «ابن سینا، عشق را جستجوی زیبایی دانست و از این پایگاه هستی را، سه بهره دید: ۱ـ آنچه در غایت کمال است. ۲ـ آنچه در غایت نقص است. ۳ـ آنچه میانجی این دو غایت است… آرمان جویی، همانا حرکت عشق است به سوی جمال و جمال از نظر ابن سینا همان کمال است. پس در این تکامل مرئی همه نمودها، نیروی عشق در کار است و همه تلاش­ها و جنبش­ها و پیشرفت­ها از آن است. موجودات، چنان سرشته شده ­اند که از عدم، بیزاری می­جویند و خوش دارند که فردیّت خود را به صورت­های متفاوت نمایش دهند. مادّه­ی نامتعیّن که ذاتاً مرده و بی­شعور است. در پرتـو نیروی نهانی عشـق، صورتهای گوناگونی به خود می­گیرد و همـواره بر مدارج بالاتر زیبایی فـرا می­ شود» (اقبال لاهوری، ۱۳۵۴: ۴۰).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۵-۴عشق از دیدگاه خواجه نصیرالدّین طوسی

خواجه نصیرالدّین در «اوصاف الاشراف»عشق را این گونه تعریف می­ کند: «محبّت میل نفس است بدانچه در شعور بدان لذّتی یا کمالی مقارن باشد و چون لذّت ادراک ملایم است؛ یعنی نیل کمال، پس محبّت از لذّت یا تخیّل لذّت خالی نباشد و محبّت قابل شدّت و ضعف است. اوّل مراتب او ارادت است، چه ارادت بی­محبّت نباشد و بعد از آن، چه مقارن شوق باشد و با وصول تمام که ارادت و شوق، منتفی شود، محبّت غالب­تر شود و مادام که از مغایرت طالب و مطلوب اثری باقی باشد، محبّت ثابت بود و عشق، محبّت مفرط است» (سجّادی، ۱۳۸۹: ۷۰۲).
خواجه نصیر رجاء و خشیت و شوق و انس و انبساط و توکّل و رضا و تسلیم را از لوازم این محبّت می­نامد و به نقل از اهل ذوق می­گوید: «چه محبّت با تصور رحمت محبوب، اقتضای رجا کند و با تصوّر هیبت، اقتضای خشیت، و با تصوّر عدم وصول به او اقتضای شوق، و به استقرار وصول، اقتضای اُنس و به افراط انس اقتضای انبساط، و با شفعت به عنایت اقتضای توکّل، و با استحسان و اثر که از محبوب صادر شود. اقتضای رضاء و با تصوّر قصور و عجز خود و کمال او و احاطت قدرت اقتضای تسلیم» (همان: ۷۰۳).

۲-۵-۵ عشق ازدیدگاه سهروردی

سهروردی در«فی الحقیقه العشق» از چگونگی خلقت عشق و همراهی­اش با دو برادر دیگر، حُسن و حُزن سخن گفته است. نخستین چیزی که آفریده شده گوهر تابناک عقل می­باشد و مقصود از عقل، همان عقل اوّل است. «او پدر برادران سه گانه است، چون هر چه پدید می ­آید با این قلم نوشته می­ شود که اوّل ما خلق الله. این عقل حقیقت انسانی است، روح اعظم است و خلیفه خداوند بر زمین است، این مرتبه­ی عقل است» (ریخته گران، ۱۳۸۹: ۵۸).
سهروردی بر این عقیده است که خداوند به عقل اوّل سه صفت اعطا کرده است: «یکی شناخت حق و یکی شناخت خود و یکی شناخت آن که نبود، پس ببود» (سهروردی، ۱۳۷۷: ۵۷). و می­گوید از هر یک از این صفات به ترتیب حُسن، عشق و حُزن پدید آمده است.
سهروردی در تعریف عشق از ریشه­شناسی واژگانی این واژه بهره برده است: «عشـق را از عشقــه گرفته­اند و عشقه آن گیاه است که در باغ پدید آید. در بن درخت، اوّل بیخ در زمین سخت کند. پس سر بر آرد و خود را در درخت می­پیچد و همچنان می­رود تا جمله درخت را فرا گیرد و چنانش در شکنجه کشد که نم در میان رگ درخت نماند. و هر غذا که به واسطه­ آب و هوا به درخت می­رسد به تاراج می­برد، تا آن­گاه که درخت خشک شود …» (همان: ۶۶ـ۶۵).
شیخ اشراق بر آن است که برای شناخت و رسیدن به عالم عشق باید به معرفت دست یافت و محبّت را به غایت رساند؛ «اوّل پایه­ معرفت است و دوّم پایه­ محبّت و سِیُّم پایه­ عشق. و به عالم عشق ـ که بالای همه است ـ نتوان رسیدن، تا از معرفت و محبّت دو پایه­ نردبان نسازد» (همان: ۶۵). و می­گوید: «محبّت چون به غایت رسد، آن را عشق خوانند، و عشق خاص­تر از محبّت است، زیرا که همه عشقی محبّت باشد. امّا همه محبّتی عشق نباشد. و محبّت خاص­تر از معرفت است. زیرا که همه محبّتی معرفت باشد امّا همه معرفتی محبّت نباشد…» (سهروردی، ۱۳۷۷: ۶۵).

۲-۵-۶ عشق ازدیدگاه شیخ بهایی

دردیدگاه شیخ بهایی «عشق عبارتست از جذب شدن قلب، با مغناطیس زیبایی و از حقیقت این جذب و کشش، انتظار کامل نباید داشت. و تنها با عباراتی از آن تعبیر می­ شود که همین تعبیرها بر خفا و غموض موضوع می­افزاید، عیناً زیبایی که به آسانی درک می­ شود امّا به تعبیر در نمی­آید». (یثربی، ۱۳۷۷: ۱۶).
در یک نگاه کلّی می­توان گفت عموم فلاسفه عشق را محبّتی مفرط می­دانند که از حُسن و زیبایی نشأت گرفته است و همگی به نوعی در کمال بخشی عشق به روح انسان اشتراک عقیده دارند و آن را نیرویی می­دانند که به ارتقاء روح انسان کمک می­ کند.

۲-۶ عشق و روانشناسی

«عشق یکی از عواطف است که مرکّب از تمایلات جسمانی، حسّ جمال، حسّ اجتماعی، تعجّب، عزّت نفس و غیره است. علاقه­ بسیار شدید و غالباً نامعقولی است که گاهی هیجانات کدورت انگیز را باعث می­شـود و آن یکی از مظاهـر مختلف تمایل اجتماعی است که غالباً جزو شهـوات به شمار می­آید(معین. «عشق»).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در لغت نامه دهخدا به نقل از ذخیره خوارزمشاهی می­خوانیم: «بیماری است که مردم آن را به خویشتن کشد و چون محکم شد، بیماری باشد یا وسواس مانند مالیخولیا و خود کشیدن آن به خویشتن، چنان باشد که مردم اندیشه همه اندر خوبی و پسندیدگی صورتی بندد و امید وصل او اندر دل خویشتن محکم کند و قوّت شهوانی او را بر آن مدد می­دهد تا محکم گردد» (دهخدا.«عشق»).
همان طور که در تعریف دهخدا بیان شد در نگاه روان کاوانه سنّتی، عشق نوعی بیماری تلقّی می­گردد. ابن سینا در «قانون» با این نگاه، عشق را بدین گونه تشریح می­ کند: «عشق مرضی است سوداوی، شبیه به مالیخولیا که انسان، آن را به علّت مسلّط کردن فکر خود به بعضی از صور به نفس خویش، جلب کند و شهوت نفسانی نیز، به آن مدد رساند» (ستّاری، ۱۳۸۹: ۳۰۶).

۲-۶-۱عشق از دیدگاه اریک فروم[۱]

اریک فـروم­(۱۹۰۰-۱۹۸۰­)­روان­شناس برجسته­ی آلمـانی، با در نظر گرفتن زمینه­ها اجتمـاعی این مفهوم، هنـر عشـق ورزیدن را یگانه پاسخ به مسـأله هستی انسان می­داند و می­گوید: «و هـر جامعه­ای که از تکامـل عشـق جلوگیری کند، به ناچار، و در نتیجه تضادّش با نیاز ضروری طبیعت بشری، محکوم به فناست. در حقیقت، گفتگوی از عشق، موعظه نیست، به این دلیل ساده که بحثی درباره احتیاج غایی و واقعی بشر است» (فروم، ۱۳۸۹: ۶۵).
فروم عشق ورزی را از استعدادهای درونی بشر دانسته و به نقد افکار عمومی در باب عشق می ­پردازد. «عشق در وهله­ی نخست بستگی به یک شخص خاص نیست. بلکه بیشتر نوعی رویه و جهت­گیری منش آدمی است که او را به تمامی جهان، نه به یک شخص خاص می­پیوندد. اگر انسان یکی را دوست بدارد و نسبت به دیگران بی­اعتنا باشد، پیوند او عشق نیست. بلکه یک نوع بستگی تعاونی یا خودخواهی گسترش یافته است. با وجود این اکثر مردم فکر می­ کنند علّت عشق وجود معشوق است، نه استعداد درونی» (فروم، ۱۳۸۹: ۶۳).
عکس در مورد عشق ورزی
او بر این عقیـده است که: «عشـق نیـروی فعّـال بشـری است. نیرویی است که موانع بین انسـان­ها را می­شکند و آدمیان را با یکدیگر پیوند می­دهد. عشق انسان را بر احساس انزوا و جدایی چیره می­سازد، با وجود این بدو امکان می­دهد، خودش باشد و همسـازی شخصّیت خود را حفظ کند. در عشــق تضادی جالب رخ می­دهد، عاشق و معشوق یکی می­شوند و در عین حال از هم جدا می­مانند» (همان: ۳۳).
فروم در کتاب «هنر عشق ورزی» انواع عشق را به این ترتیب معرفی می­ کند: عشق مادرانه، عشق پدرانه، عشق جنسی، عشق به خود، عشق به خدا، عشق های نوروتیک، عشق بت پرستانه و عشق واقعی.
او همچنین برای عشق چهار صفت اساسی برمی­شمارد:
ـ دلسوزی: رغبت جدّی به زندگی و پرورش آنچه بدان مهر می­ورزیم.
ـ احساس مسئولیت: پاسخ آدمی به احتیاجات انسان، دیگر، خواه بیان شده باشد یا بیان نشده باشد در واقع یعنی توانایی و آمادگی برای پاسخ گفتن.
ـ احترام: توانایی درک طرف مقابل آن چنان که هست و علاقه به اینکه دیگری آن طور که هست رشد کرده و شکوفا شود.
ـ شناخت: دلسوزی و احساس مسئولیت بی شناخت کور خواهد بود و شناختی که با احساس برانگیخته نشود خالی و میان تهی است. (همان: ۴۸ـ۳۹)

۲-۶-۲ عشق از دیدگاه زیگموند فروید[۲]

زیگموند فروید­(۱۸۵۶-­۱۹۳۸­)­­­معتقد است عشق چیزی فراتر از غریزه­ی جنسی نیست. او «لیبدو» یا همان «شهوت» را کانون انگیزه­های جنسی جهت به حرکت درآوردن انسان به سوی عشق­ورزی می­داند. در نظر فروید عشـق اساساً پدیده­ای جنسی بود. هنگامی که انسـان به تجـربه دریافت که عشـق جنسی بالاترین خرسندی­ها را ایجاد می­ کند و در نتیجه خرسندی جنسی مظهر همه­ی کامرانی­ها شد، به ناچار به دنبال این رفت که در مدار جنسی خوشی­های بیشتری دست و پا کند و شهوت­های جنسی را هسته­ی مرکزی زندگیش قرار دهد… در نظر او تجربه عشق برادرانه حاصل میل جنسی است، منتها در آن غریزه جنسی به جوششی impulse که با «هدف­های منع شده» همراهند، تبدیل شده است. عشق با هدف منع شده در اصل عشق شهوانی بوده است و هنوز هم در نفس نابهشیار انسان همین طور است. فروید مسئله­ آمیختگی و یگانگی (احساس وحدت) را که جوهر تجربه­ی عرفانی و ریشه­ عمیق­ترین احساس وصل با شخص دیگر یا با هم­نوعان است، عارضه­ای روانـی می­داند که شخص را به سیـر قهقرایی به سوی حالت «خود فـریفتگی بی­پایان» سوق می­دهد … گرفتار عشق شدن همواره با کوری در برابر واقعیت همراه است؛ وسواس است، در زمره­ی عشق­های کودکی است که به جوانی یا بزرگسالی انتقال یافته است … (فروم، ۱۳۸۹: ۱۱۵ـ۱۱۴).

۲-۶-۳ عشق از دیدگاه ویکتور فرانکل[۳]

ویکتور فرانکل­(۱۹۰۵_۱۹۹۷­)­ روانپزشک اتریشی و بنیانگذار روش درمانی «لوگوتراپی[۴]» عشـق را عالی­ترین و نهایی­ترین هدف می­داند که بشر در آرزوی آن است. او بر این عقیده است که رهایی بشر از راه عشق و در عشق­ورزی است. «عشق تنها وسیله­ای است که با آن می­توان به اعماق وجود انسانی دیگر، دست یافت؛ هیچ کس توان آن را ندارد، جز از راه عشق به جوهر وجود انسانی دیگر آگاهی یابد» (فرانکل، ۱۳۹۰: ۱۶۸).
او ، عشق را تنها شیوه‌ای می­داند که به کمک آن می‌توان به اعماق وجود انسانی دیگر دست یافت. به عقیده او جنبه روحانی عشق است که افراد را یاری می‌کند تا صفات اصلی و ویژگی‌های واقعی محبوب را ببیند و حتی چیزی را که بالقوه در معشوق است و باید شکوفا گردد درک کنند. فرانکل معتقد است عاشق به قدرت عشق توان می‌یابد که معشوق را در آگاه شدن از استعداد‌های خود و تحقق بخشیدن به آن‌ ها یاری کند.
او در کتاب «انسان در جستجوی معنا» رابطه­ عشق و میل جنسی را بدین صورت تعریف می­ کند: «عشـق عاملی پدیده­زا نیست که از سائق یا غریزه­ی جنسی مشتق شده باشد همچنین عشق شکل اعتلا یافته میل جنسی نیست؛ بلکه عشق، خود مانند میل جنسی، پدیده­ای اصلی و بنیادی است. میل جنسی، آنجایی جایز و حتّی مقدّس است که حامل و ناقل عشق باشد؛ بنابراین عشق تنها اثر جنبی چنین میل جنسی نیست. بلکه میل جنسی شیوه­ای است برای ابراز نهایت همدمی و تعارضی که عشق، طالب آن است» (همان: ۱۷۰).

۲-۶-۴ عشق مثلثی اشترنبرگ[۵]

اشترنبرگ­(۱۹۴۹­- ۱۹۸۸)­در میان روان­شناسان بیشترین توجه را به مفهوم عشق داشته است. وی نظریه­ های مربوط به عشق را بررسی و سپس نظریه خویش را در مورد این موضوع مطرح کند. «وی یک الگوی سه وجهی ـ صمیمیّت، شهوت و تعهّد ـ را برای دوست داشتن و عشق ورزیدن پیشنهاد می­ کند. بر مبنای این سه جزء، اشترنبرگ عشق را به انواع مختلفی تقسیم می­ کند که در آن­ها جایگاه و ارتباط این سه جزء با همدیگر اساس نوع عشق است. عشق، زمانی بهترین حالت را خواهد داشت که هر یک از این سه عنصر را تقریباً به طور یکسان، شامل شود»(خداپناهی، ۱۳۸۶: ۲۵۸).
اشترنبرگ چنین دسته بندی ازانواع عشق ارائه می­دهد:
– فقدان عشق: در این نوع رابطه، هیچ یک از عناصر عشق حضور ندارد. این رابطه را در زندگی روزانه، با مردم عادی می­توان مشاهده کرد.
– همدلی: این احساس زمانی دست می­دهد که هوس و تعهّد به مقدار کم وجود داشته باشند یا احتمالاً حضور نداشته باشند امّا صمیمیّت در حدّ بالایی باشد.
– وسـوسه یا شور و شوق: چیزی که فرد را در جهت برقـراری رابطه برمی­انگیزد، شور و شـوق از ویژگی­های روابطی است که در آن­ها هوس شدید است امّا صمیمیّت و تعهّد در سطح ضعیفی قرار دارد.
– عشق خالی: این عشق زمانی احساس می­ شود که تعهّد قوی باشد امّا هوس و صمیمیّت در سطح پایینی قرار گیرند یا اصلاً وجود پیدا نکنند.
– عشق رمانتیک: در این عشق هوس و صمیمیّت شدید است. احساس تعهّد وجود ندارد.
– عشـق عاطفی: در این عشـق، صمیمیّت و تعهّد شدید امّا هوس ضعیف است. ارتباط طولانی در طرف این نوع عشق را به وجود می­آورد. دراین نوع عشق هردو طرف از یکدیگر رضایت دارند.
– عشق ساده­لوحانه: در این عشق، هوس و تعهّد بالا، امّا صمیمیّت ضعیف است.
– عشق آرمانی: این عشـق کامل، سه عنصر را به طور سخـاوتمندانه در خود جای می­دهد؛ عشقی که همه­ی ما آن را در خواب می­بینیم. همان­طور که اشترنبرگ می­گوید، رسیدن به این مرحله خیلی آسان­تر از نگه­داشتن آن است. وی معتقد است که سه جزء عشق باید در ترکیب و هماهنگی با هم باشند تا فرد به عشق نهایی برسد. این عشق، ایده­آل و مطلوب است. (گنجی، ۱۳۸۸: ۹۲ـ۸۹)

۲-۶-۵ عشق از دیدگاه اریک اریکسون[۶]

اریکسون­(۱۹۰۲-۱۹۴۴)­­برای تشریح مفهوم عشق به مراحل رشد روانی ـ اجتماعی اشاره دارد. او «صمیمیّت» را به عنوان یکی از این مراحل، نقطه آغاز عشق ورزی می­داند. به عقیده­ی اریکسون افراد نیازمند برقراری ارتباط عاطفی با دیگرانند. او آغاز این حس نسبت به جنس مخالف را دوران نوجوانی می­داند، بنا بر نظریه اریکسون فرد در این دوره نسبت به دیگران نوعی احساس تعهّد پیدا می­ کند.
توانایی در ایجاد یک رابطه­ صمیمی به همراه تعهّد، که مستلزم مصالحه و گذشت است، به احساس هویّت شخصی فرد بستگی دارد؛ هویّتی که پایه­ های آن در نوجوانی شکل گرفته است. جوانانی که از هویّت برخوردارند؛ آماده­اند که هویّت خود را با فرد دیگری سهیم شوند. به گفته اریکسون آن دسته از جوانانی که قابلیّت ایجـاد پیـوندهای سالم دارند؛ در حـل و فصـل بحـران­های گذشته خود موفّقیّت بیشتری داشته اند. حتّی رابطه­ جنسی سالم در زناشویی زمانی امکان­ پذیر است که فرد به هویّتی مطلوب دست یافته باشد. به نظر اریکسون: «حـل بحـران صمیمیّت در برابر کنـاره­گیـری به توانایی عشـق ورزیدن می­انجامد که از نظر او، نوعی ازخودگذشتگی متقابل بین کسانی است که شریک زندگی یکدیگرند. به اعتقاد او فقدان چنین رابطه و خلأ ناشی از آن ممکن است آسیب­های روانی به دنبال داشته باشد» (احدی، جمهری، ۱۳۸۵: ۲۲۱).

۲-۶-۶ عشق از دیدگاه آبراهام مزلو[۷]

مـزلو(۱۹۰۸-۱۹۷۰)­­عشـق را یکی از ارکان نیـازهای بشـری دانسته؛ وجود آن را از ضروریّات ساخت شخصّیت می­داند. وی علاوه بر استناد به وجود ژن و محیط در رشد و پرداخت شخصیت به طور عمومی، با نگرشی دقیق­تر و ظریف­تر، انگیزش شخصیّت را در پرداخت­های به موقع به نیازهای متعادل و به جای افراد، از مهمترین عوامل به شمار می­آورد. او برای بیان ساده­تر این نیازها آن­ها را به پنج گونه تقسیم کرده و «عشق» را یکی از ارکان نیازهای اصلی انسان در ساخت شخصیت سالم معرّفی می­ کند. «نیازهای پنج­گانه مورد نظر «مزلو» در خصوص ساخت و رشد یک شخصیت سازنده، موفّق، بارور و زایا که لقب «شخصیت خودشکوفا» را به دوش می­کشد؛ عبارتند از:
– نیاز فیزیولوژیک (گرسنگی، تشنگی، جنسی)
– نیاز ایمنی (داشتن امنیت)
– نیاز به عشق (نیاز به محبّت و احساس تعلّق)
– نیاز به احترام (نیاز به مورد توجه قرار گرفتن)
– نیاز به خودبهسازی (نیاز به خودشکوفایی)» (فکری ازگمی، ۱۳۸۰: ۱۶ـ۱۵).
مزلو معتقد است محرومیّت فرد از هر یک از موارد فوق، سبب وارد آمدن آسیب­های روانی و درنهایت منجر به ساخت شخصیّت «روانژند[۸]» می­ شود. توجه به این نکته که «نیاز به عشق»، سوّمین نیاز واقعی و حیاتی انسان برای جذب شخصیت شکوفا مورد نظر قرار گرفته، به خوبی اهمیّت این امر را نمایان می­سازد. مزلو معتقد است که نیازهای مذکور برای بقای بشر ضرورت دارند و از اصل تعادل حیاتی پیروی می­ کنند. حتّی عشق و اعتبارخواهی احتیاجاتی­اند که برای حفظ سلامت روانی فرد مورد نیازند: «به عقیده او این نیازهـا همـانند کشـاننده­های نخـستین در ساختار ژنتیـک فرد موجودند و به همین دلیل این نیـازها را شبه­غریزی[۹] می­نامند. در فرایند تحوّل، فرد از این سطوح عبور می­ کند و چنانچه در مسیر تحوّل با موانعی روبه­رو باشد، شاید در آن مرحله از نیازها برای آسایش و آرامش زندگی تثبیت شود» (خداپناهی، ۱۳۸۶: ۱۹۸).
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
مازلو در تقسیم بندی عشق به دو نوع عشق اشاره می‌کند. یک نوع عشق که آن­را عشق خودخواهانه، تسخیری و حریص می­نامد و نیازهای برآورده نشده فرد را در آن دخیل می­داند. یعنی فرد دیگران را به این دلیل دوست دارد که نیازهایش را ارضا کند. مازلو این عشق را، عشق کمبود می‌نامد. فرد خود را به دیگری می‌آویزد و نمی‌تواند بدون دیگری هیچ کاری انجام دهد. می­توان گفت که عشق رمانتیک اشترنبرگ در حقیقت همان عشق کمبودساز مازلو است.
نوع دیگر عشق، عشق وجودی است. عشقی بالغ که براساس عشق به‌وجود دیگری بنا می‌شود. این نوع عشق متّکی به خویش است. عشق وجودی به مراتب ارزشمندتر، بالاتر و باشکوه‌تر از عشق کمبود است. میل به سخاوت و تمایل به بخشش و خشنود کردن دیگری در این عشق دیده می‌شود.

۲-۶-۷ عشق از دیدگاه رنه آلندی[۱۰]

رنه آلندی (۱۸۸۹-۱۹۴۲)­روانپزشک و روانکاو بلند آوازه­ی فرانسوی عشق را یک کنش روانی می­نامد که موجب تکامل فرد می­ شود و در خودآگاه و ناخودآگاه او مؤثراست. آلندی عقیده دارد: عشق موجب انسجام درونی فرد است. جسم و روان و خودآگاهی و ناخودآگاهی را هماهنگ می­سازد، راهبر و رهنمون احساسات است، مؤیّد خصائل جنسی و جسمانی و اخلاقی است، و سپس آدمی را با جهان پیرامون سازش می­دهد. تضادهای اجتماعی را از میان برمی­دارد، فرد را با خواست­های نوع و با هر چه از او برتر است، با «الوهیتی» که در وی ساکن است، یگانه می­سازد و این چنین به مرگ معنا می­بخشد» (آلندی، ۱۳۷۸: ۹).
او در کتاب «عشق» از سه نوع عشق نام می­برد: عشق بلعنده، عشق همسان­ساز و عشق ایثاری.
عشق بلعنده و فرو برنده، عشقی طمعکار است که «مایل به فرو بردن و تملّک و تصاحب و درون فکنی موضوع خواستن است» (همان: ۲۴).
آلندی عشق بلعنده را اوّلین نوع عشق و پایین­ترین سطح آن می­داند و بر این عقیده است: «کسانی که از لحاظ زیست شناختی، تکاملشان ناقص است، سراسر عمر، همان شکل مکنده و فرو برنده را حفظ می­ کنند.
در عشق همسان­ساز فرد، به واسطه رشته عاطفی که بین او و محبوبش وجود دارد، شبیه به محبوبش می­گردد. ویژگی­های معشوق را به خود می­گیرد و خودش را با آن­ها وفق می­دهد. آلندی هدف از این نوع عشق را نیز نوعی درونی کردن می­داند امّا در مرتبه­ای متفاوت با عالم مجردات یا روح و معنی. «دیگر فرد از روی اجبار نمی­بلعد و فرو نمی­برد، بلکه از سدّ حسن نیّت، با جهت­یابی یا کیفیّات معشـوق همسان می­ شود. تا پیروش گردد و به وی خدمت کند» (همان: ۲۸).
«در این نوع عشق، میدان علائق درون ذات گسترش می­یابد، و وجدان نفس یا خودآگاهی وی حتّی از حدود جسمش نیز فراتر می­رود، زیرا شخص معشوق را هم در بر می­گیرد. از آن پس، خرسندی وی فقط در گرو ارضاء امیالش نیست، بلکه موقوف به خوبی خوشی معشوق یا رضای خاطر اوست» (همان: ۲۶).
و سوّمین نوع عشق در دیدگاه آلندی عشق ایثاری نام دارد. او عقیده دارد عشق ایثاری برترین وجه عشق است، به ندرت تحقّق می­یابد و تنها در کسانی روی می­دهد که از نظر روحی و روانی به تکامل رسیده باشند. «این عشق با شکفتگی کامل غرایز جنسی مطابقت دارد، و شرط رشد و نموّش این است که تکامل روانی، قبلاً زمینه را برای گسترشش فراهم آورده و آماده ساخته باشد» (همان: ۲۹).
عشق به عنوان یکی از حالات انسانی که همه به نوعی آن را تجربه می­ کنند، همواره مورد توجه علم روانشناسی قرار گرفته است. در اغلب آثار علمی گذشته ، از عشق به نوعی بیماری تعبیر می کنند. در روانشناسی جدید، گروهی عشق را پدیده ای صرفاً جنسی و یا شکل اعتلا یافته ی میل جنسی می­­دانند و عده ای دیگر بر این عقیده اند که عشق به عنوان نیروی فعال بشری، موجبات پیوند بین انسان­ها ودر نهایت اجتماع را فراهم می­آورد. و در این راستا تقسیم بندی هایی برای عشق قائل می­شوند. اما عقیده­ی مشترک بین همه روانشناسان در باب عشق، تاکید بر لزوم وجود عشق در زندگی انسان­هاست .

فصل سوم

عشق در ادوار شعر فارسی