فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۱ – ۳ اطلاعات جمعیت‌شناختی بر حسب رده سنی و رده شغلی بیماران ۷۵
جدول ۲ – ۳ اطلاعات جمعیت‌شناختی بر سطح تحصیلات و وضعیت مسکن بیماران ۷۶
جدول ۳- ۳ اطلاعات جمعیت‌شناختی بر حسب وضعیت تأهل و داشتن بیماری غیر از دیابت بیماران دیابتی ۷۶
جدول ۱-۴ مقادیر جمع نمرات ، میانگین ، انحراف استاندارد ، حداقل و حداکثر متغیرهای امید به زندگی ، تاب آوری ، بهزیستی روان شناختی و خرده مقیاسهای مربوطه جهت کل آزمودنی ها به تفکیک جنسیت ۸۳
جدول ۲-۴ مقادیر جمع نمرات ، میانگین ، انحراف استاندارد ، حداقل و حداکثر متغیرهای امید به زندگی ، تاب آوری ، بهزیستی روان شناختی و خرده مقیاسهای مربوطه جهت کل آزمودنی‌ها ۸۴
جدول ۳-۴ ماتریس همبستگی پیرسون جهت بررسی رابطه بین متغیرهای پژوهش ۸۵
جدول ۴-۴ آزمون رگرسیون خطی به روش همزمان ( inter ) 87
جدول ۵ – ۴ آزمون رگرسیون خطی به روش همزمان ( inter ) 88
جدول ۶ – ۴ اثر پیلایی ، لامبدای ویلکز ، اثر هتلینگ و بزرگترین ریشه روی ۸۹
جدول ۷- ۴ تحلیل واریانس چند متغیره برای بررسی تفاوت بهزیستی روان شناختی در مردان و زنان بیمار دیابتی با آسیب شبکیه چشم ۹۰
پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس تاب‌آوری و امید به زندگی
در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم
نگارش: ندا شیبانی
چکیده:
پژوهش حاضر با هدف پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس تاب‌آوری و امید به زندگی در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم صورت گرفت. جامعه‌ی آماری این پژوهش شامل کلیه‌ی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم شهر شیراز در سال ۹۳ که به بیمارستان چشم پزشکی دکتر خدادوست مراجعه کرده‌اند، بود که از بین آنها تعداد ۱۰۰ نفر (۴۶ مرد و ۵۴ زن) از بیماران دیابتی با آسیب شبکیه با بهره گرفتن از روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و با کمک همراهان‌شان یا محقق (به دلیل آسیب بینایی و عدم توانایی نوشتن) به تکمیل پرسشنامه بهزیستی روانشناختی، پرسشنامه تاب‌آوری و پرسشنامه امید به زندگی پرداختند. نتایج به دست آمده نشان داد که متغیر تاب‌آوری می‌تواند بخشی از بهزیستی روانشناختی را در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم به صورت مثبت پیش‌بینی نماید. متغیر امید به زندگی نیز می‌تواند بخشی از بهزیستی روانشناختی را در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم به صورت مثبت پیش‌بینی کند. همچنین نمرات بهزیستی روانشناختی و ابعاد آن در مردان و زنان، تفاوت معنی‌داری نداشتند.
واژه‌های کلیدی: بهزیستی روانشناختی، تاب‌آوری، امید به زندگی، بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم.
فصل اول
کلیات پژوهش
[۱]
۱-۱- مقدمه
دیابت نه تنها به عنوان یک بیماری شایع بلکه یک مشکل بزرگ بهداشتی است که در دنیای معاصر پراکندگی گسترده‌ای پیدا کرده است. دیابت یا بیماری قند یک اختلال متابولیک (سوخت و سازی) در بدن است. در این بیماری توانایی تولید انسولین در بدن از بین می‌رود و یا بدن در برابر انسولین مقاوم شده و بنابراین انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد. نقش اصلی انسولین پایین آوردن قند خون توسط مکانیزم‌های مختلفی است. دیابت دو نوع اصلی دارد. در دیابت نوع یک تخریب سلولهای بتا در پانکراس منجر به نقص تولید انسولین می‌شود و در نوع دو مقاومت پیشرونده بدن به انسولین وجود دارد که در نهایت ممکن است به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و نقص کامل تولید انسولین منجر شود. در دیابت نوع دو مشخص است که عوامل ژنتیکی، چاقی و کم‌تحرکی نقش مهمی در ابتلای فرد دارند (مراسکین[۲]، ۲۰۱۲).
در دیابت، سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت و ساز کامل گلوکز کاهش می‌یابد از این‌رو میزان قند خون افزایش یافته که به‌آن هایپرگلیسمی می‌گویند. وقتی این افزایش قند در دراز مدت در بدن وجود داشته باشد عوارض میکروواسکولار دیابت یا تخریب رگ‌های بسیار ریز در بدن ایجاد می‌شوند که می‌توانند اعضای مختلف بدن همچون کلیه، چشم و اعصاب را درگیر کنند (شیفر، اندریو، لی و فلایشر[۳]، ۲۰۱۱).
رتینوپاتی دیابتی یکی از عوارض بیماری دیابت است که روی چشم ها تأثیر می‌گذارد. رتینوپاتی دیابتی به سه شکل ادم ماکولا (نشت عروقی منتشر و یا موضعی در ماکولا)، تجمع پیشرونده عروقی (میکروآنوریسم، خونریزی‌های داخل شبکیه، خمیدگی عروقی) و انسداد شریانی شبکیه دیده می‌شود (بوید[۴] و همکاران، ۲۰۱۳).
از آنجا که کنترل نکردن دیابت می‌تواند با آسیب‌های جدی از جمله آسیب به شبکیه چشم همراه باشد، لذا بررسی بهزیستی روانشناختی و عوامل مؤثر بر آن در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم از اهمیت بسزایی برخوردار است.
بهزیستی روانشناختی در دو دهه اخیر در ادبیات پژوهشی به وفور مورد بررسی قرار گرفته است و دامنه‌ی مطالعات آن از حوزه‌ی زندگی فردی به تعاملات اجتماعی کشیده شده است (کول، ۲۰۰۹). بهزیستی روانشناختی به عنوان یکی از جنبه‌های مهم بهزیستی به معنای تلاش برای استعلا و ارتقاست که در تحقق استعدادها و توانایی های فردی متجلی می‌شود یا به عبارت دیگر، تلاش برای کمال در جهت تحقق توانایی‌های بالقوه‌ واقعی فرد است (رایف[۵]،‌ ۱۹۹۵). الگوها و نظرات مختلفی در خصوص بهزیستی روانشناختی توسط روانشناسان و صاحبنظران حوزه‌ی سلامت روان مطرح شده است. یکی از مهم‌ترین الگوهای تبیین بهزیستی روانشناختی الگوی رایف و کیز (۱۹۹۵) می باشد. در این الگو، بهزیستی روان‌شناختی به عنوان تلاشی برای رسیدن به کمال در جهت تحقق توانایی‌های بالقوه واقعی فرد به شمار می‌رود که شش مؤلفه‌ی خودپیروی[۶]، تسلط محیطی[۷]، رشد شخصی[۸]، رابطه مثبت با دیگران[۹]، هدف و جهت‌گیری در زندگی[۱۰] و پذیرش خود[۱۱] را در بر می‌گیرد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
خودپیروی به معنای عملکرد فرد بر اساس معیارها و عقاید خویش می‌باشد، هر چند که با عرف و رسم و رسوم پذیرفته شده در جامعه متناقض باشد؛ تسلط محیطی به معنای تحت کنترل داشتنِ جهان پیرامون است به طوری که فرد بتواند تا حد زیادی بر زندگی و محیط اطرافش احاطه داشته باشد؛ رشد شخصی شامل توانایی شکوفا ساختن کلیه نیروها و استعدادها و پرورش توانایی‌های جدید در شخص است؛ رابطه مثبت با دیگران بر می‌گردد به برقراری روابط صمیمی و نزدیک با دیگران ضمن اشتیاق داشتن به برقراری چنین روابطی و نیز توانایی عشق ورزیدن به اطرافیان؛ هدف و جهت‌گیری در زندگی به معنای توانایی پیدا کردن معنا در زندگی و هدفمند بودن و تعقیب اهداف است؛ پذیرش خود نیز دربرگیرنده‌ی نگرش مثبت شخص نسبت به خود است که نه به معنای خودشیفتگی یا عزت نفس بالا، بلکه به معنای احترام به نفسی است که با دانستنِ نقاط قوت و ضعف خود در فرد صورت می‌گیرد (ریف و کیز، ۱۹۹۵).
عکس در مورد عشق ورزی
نقش عوامل حمایتی در کمک به افراد برای سازگاری فعالانه با رویدادهای استرس‌زا همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه‌ی روانشناسی بوده است. به طوری که آنها بر این باورند که افراد در برخورد با مشکلات می‌توانند ضمن مبارزه‌ی سرسختانه، قدرت و ظرفیت تحمل بیشتری را در خود به وجود آورده تا بدین طریق بتوانند بر مشکلات فائق آیند. در دو دهه اخیر پژوهشگران دریافتند که افراد موفق در برخورد با مسائل استرس‌زا و فشارها در مقایسه با افراد شکننده در برابر مشکلات، دارای خصوصیات و ویژگی‌های متفاوتی می‌باشند که از این طریق می‌توانند فشار کمتری را تحمل کرده و هر چه سریعتر به نقطه‌ی تعدل روحی برسند. یکی از این ویژگی‌ها در قالب مفهومی با عنوان تاب‌آوری[۱۲] مطرح گردیده است. تاب‌آوری یکی از سازه‌های عمده رویکرد روانشناسی مثبت‌گرا[۱۳] می‌باشد. در سالهای اخیر، این رویکرد با شعار توجه به استعدادها و توانمندی‌های انسان (به جای پرداختن به اختلالات و ناهنجاریها) مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. تاب‌آوری در برگیرنده مفاهیم مختلف است. اصطلاح تاب‌آوری به صورت‌های مختلف و متنوعی تعریف شده است: مانند توانایی سازگاری موفقیت‌آمیز[۱۴] در مقابل محیط در حال تغییر (داروین[۱۵]، ۱۹۸۹؛ سیچیتی و کوهن[۱۶]، ۱۹۹۵)؛ سرسختی[۱۷] و آسیب‌ناپذیری[۱۸] (آنتونی[۱۹]، ۱۹۷۴؛ کوباسا[۲۰]، ۱۹۷۹؛ مدی و خوشابا[۲۱]، ۱۹۹۴)؛ و سازگاری موفقیت‌آمیز علی‌رغم استرس زیاد و شرایط ناگوار (استوارت، رید و منگهام[۲۲]، ۱۹۹۷). اما همه تعاریف دارای یک توصیف مشترک می‌باشند و آن هم «توانایی بازگشت به حالت اولیه[۲۳]» می‌باشد (به نقل از صحراگرد، ۱۳۸۶).
گارمزی و ماستن (۱۹۹۱) تاب‌آوری را یک فرایند، توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت‌آمیز علیرغم شرایط چالش‌برانگیز و تهدیدکننده می‌دانند. در تعریفی دیگر، تاب‌آوری یعنی آشکارکردن شایستگی در افراد علیرغم تحت فشار بودن و استرس زیاد است (گارمزی، ماستن و تلگن[۲۴]، ۱۹۸۴). راتر[۲۵] (۲۰۰۱) معتقد است تاب‌آوری، سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است.
امید به زندگی نیز به عنوان یکی از پیشایندهای بهزیستی روانشناختی دارای تعاریف گوناگونی است. جنانچه فرانکل (۱۹۸۴) معتقد است هنگامی که انسان به فعالیت‌های مورد علاقه‌اش می‌پردازد، با دیگران ملاقات می‌کند، به تماشای آثار هنری و ادبی می‌پردازد، و یا به دامان طبیعت پناه می‌برد، امید را در خود احساس می‌کند. همچنین هنگامی که احساس می‌کند وجود و هستی‌اش به یک منبع لاینزل پیوند خورده است و خود را متکی به چهارچوب‌ها و تکیه‌گاه‌های گسترده و قابل اتکایی مانند مذهب می‌داند و فلسفه‌ای برای زندگی کردن انتخاب کرده است زندگی را می‌بیند، آن را در می‌یابد و احساس می‌کند.
با توجه به اهمیت بررسی پیشایندهای بهزیستی روانشناختی در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم، پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی اثر پیش‌بینی‌کنندگی تاب‌آوری و امید به زندگی بر بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم بپردازد.
۲-۱- بیان مسئله
سازمان بهداشت جهانی (۲۰۰۱)، سلامتی را به عنوان حالتی از بهزیستی کامل جسمی، ذهنی و اجتماعی و نه صرفاً نبود بیماری تعریف می‌کند. به بیان دیگر از نظر این سازمان، سلامت روانی حالتی از بهزیستی است که در آن فرد به توانایی‌های خود، آگاه، با فشارهای روانی، سازگار و مثمرثمر در کار مفید برای خویش است (سازمان بهداشت جهانی، ۲۰۰۴). به رغم تأکید فوق بر مسایل مثبت غالباً متخصصان سلامت به قدری بر مشکلات افرادِ دچار بیماری متمرکزند که نیازهای افراد سالم را فراموش می‌کنند. به بیان دیگر مراکز سلامت روانی به جای توجه به جنبه‌های مثبت سلامت بیشتر درگیر درمان بیماری‌های روانی‌اند (پیلگریم[۲۶]، ۱۹۹۷).
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
دیابت یا بیماری قند یک اختلال متابولیک (سوخت و سازی) در بدن است. در این بیماری توانایی تولید انسولین در بدن از بین می‌رود و یا بدن در برابر انسولین مقاوم شده و بنابراین انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد (مراسکین، ۲۰۱۲). بنابراین دیابت جزء بیماری‌هایی است که سلامت فرد را تهدید کرده و بر سایر اعضای بدن از جمله چشم تأثیر مخرب دارد (بوید و همکاران، ۲۰۱۳).
یکی از آسیب‌های چشمی که ناشی از بیماری دیابت است با نام رتینوپاتی دیابتی شناخته شده است. این بیماری به طور مستقیم شبکیه چشم را هدف قرار داده و موجب رشد رگ‌های خونی غیرطبیعی در آن قسمت می‌شود. لذا باعث بروز مشکلات جدی در بینایی می‌گردد (بوید و همکاران، ۲۰۱۳).
بنابر آنچه ذکر شد، لزوم توجه به سلامت جسمی و روانی این بیماران آشکارتر می‌گردد. از این رو، شناخت عوامل تعیین کننده‌ی سلامت روانی افراد از مهم ترین مسائل علوم انسانی در سالهای معاصر است. نظریه‌هایی مانند نظریه‌های خودشکوفایی مازلو[۲۷]، کارکرد کامل[۲۸] راجرز[۲۹] و انسان بالغ یا بالیدگی[۳۰] آلپورت[۳۱] در شکل‌بندی مفهوم سلامتی روانشناختی، این فرضیه بنیادی را پذیرفته و از آن بهره جسته‌اند (ریان و دسی[۳۲]، ۲۰۰۱). به دنبال ظهور این نظریه‌ها و جنبش روانشناسی مثبت[۳۳] که در سلامتی روانی بر وجود ویژگی‌های مثبت و رشد توانایی‌های فردی تأکید داشتند، گروهی از روانشناسان به جای اصطلاح سلامتی روانی[۳۴] از بهزیستی رواشناختی[۳۵] استفاده کرده‌اند. زیرا معتقدند این واژه بیشتر ابعاد مثبت را به ذهن متبادر می‌کند (ریف و سنیگر، ۱۹۹۸) و در این راستا مدلهایی مانند مدل جاهودا[۳۶] مدل بهزیستی ذهنی[۳۷]، داینر[۳۸] و مدل شش عاملی بهزیستی روانشناختی ریف (۱۹۸۹) تدوین شده‌اند که در تعریف و تبیین سلامت روانی به جای تمرکز بر بیماری و ضعف بر توانایی‌ها و داشته‌های فرد متمرکز هستند (کومپتون[۳۹]، ۲۰۰۱).
الگوی ریف (۱۹۹۵) است که از مهم‌ترین مدل‌های حوزه بهزیستی روان‌شناختی به شمار می‌رود. در این دیدگاه بهزیستی به معنای تلاش برای استقلال و ارتقاست که در تحقق استعدادها و توانایی‌های فرد متجلی می‌شود. از این منظر، فردی که دارای بهزیستی روان‌شناختی است از ویژگی‌هایی مانند عزت نفس، ارتباط‌های اجتماعی گسترده، احساس خودکارآمدی و حس استقلال برخوردار است (ریف و سینگر، ۱۹۹۸).
پژوهشگران در تحقیقات مختلف عوامل متعددی را اثرگذار بر بهزیستی روانشناختی دانسته‌اند که از آن جمله می‌توان به نقش عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی اشاره کرد (دیمو و اکوک[۴۰]، ۱۹۹۶؛ فالسی[۴۱]، ۱۹۹۷؛ بل و بل[۴۲]، ۲۰۰۵؛ دسجردنیز، زلنسکی و کاپلان[۴۳]، ۲۰۰۸؛ سندهو، سینگ، تونگ و کاندرا[۴۴]، ۲۰۱۲؛ جاهودا، ۱۹۵۸؛ کاون[۴۵]، ۲۰۰۰؛ ویسینگ و وان ادن[۴۶]، ۲۰۰۲؛ کارادماس، ۲۰۰۶؛ ترینر و همکاران، ۲۰۱۲؛ کیمر، ۲۰۱۳). اما به طور خاص، برخی پژوهش‌ها به بررسی نقش اثرگذار تاب‌آوری (مک و وونگ[۴۷]، ۲۰۱۱؛ ولف، ۲۰۰۱؛ توماس و
همکاران، ۲۰۱۲؛ پرچ، فلانگر و اشمیت[۴۸]، ۲۰۱۲؛ کوتو، کولر و نوو[۴۹]، ۲۰۱۱) و یا امید به زندگی (پاپولاسوپلس و کپلر[۵۰]، ۲۰۱۱؛ کاریمن و وینگرهوست[۵۱]، ۲۰۱۲) بر بهزیستی روانشناختی اهتمام ورزیدند.
تاب‌آوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی-روانی و روحی در مقابل شرایط مخاطره‌آمیز می‌باشد (کانر و دیویدسون[۵۲]، ۲۰۰۳). بنابراین افراد تاب‌آور در شرایط مختلف قادر به حفظ سلامت خود بوده و می‌توانند بهزیستی روانشناختی را تجربه کنند (مک و وونگ، ۲۰۱۱).
توماس[۵۳] و همکاران (۲۰۱۲) در پژوهشی نشان دادند که تاب‌آوری پیش‌بینی‌کننده‌ی مثبت و معناداری برای بهزیستی روانشناختی است. پرچ، فلانگر و اشمیت (۲۰۱۲) در پژوهشی دریافتند که تاب‌آوری دارای اهمیت بسیاری در بهزیستی می‌باشد به طوری که با افزایش تاب‌آوری، بهزیستی نیز افزایش می‌یابد.
امید به زندگی نیز به عنوان مجموعه‌ای ذهنی در نظر گرفته شده است که مبتنی بر حس متقابل اراده و برنامه‌ریزی برای رسیدن به هدف می‌باشد (اشنایدر و همکاران، ۲۰۰۶). بنابراین افراد امیدوارتر از بهزیستی روانشناختی بالاتری برخوردارند (پاپولاسوپلس و کپلر، ۲۰۱۱).
کاریمن و وینگرهوست (۲۰۱۲) طی پژوهشی نشان دادند که افراد با امیدواری بیش‌تر به آینده دارای خصوصیات ارزیابی مجدد، تاب‌آوری و بهزیستی بالاتر و سرکوبی کم‌تر بودند، اما افراد ناامید به آینده، بهزیستی روانشناختی پایین‌تری داشتند. پاپولاسوپلس و کپلر (۲۰۱۱) طی پژوهشی نشان دادند که امید به زندگی رابطه‌ی مثبت و معنا‌داری با بهزیستی روانشناختی دارد.
با این همه باید گفت که تحقیقات بسیار اندکی به بررسی تأثیر نقش پیش‌بینی‌کنندگی همزمان عواملی چون تاب‌آوری و امید به زندگی بر بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم پرداخته‌اند. از اینرو پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال است که آیا تاب‌آوری و امید به زندگی پیش‌بینی‌کننده‌های معنی‌داری برای بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم می‌باشند؟ در واقع پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه همزمان دو عامل مهم فردی شامل تاب‌آوری و امید به زندگی بر بهزیستی روانشناختی صورت می‌گیرد تا علاوه بر پیدا کردن رابطه‌ی همزمان این عوامل با بهزیستی روانشناختی، نقش هر یک از آن‌ ها را در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم مورد بررسی قرار دهد.
۳-۱- اهمیت و ضرورت پژوهش
موضوع سلامتی از بدو پیدایش بشر و در قرون و اعصار متمادی مطرح بوده است؛ سازمان بهداشت جهانی، سلامتی را حالت بهزیستی کامل بدنی، روانی و اجتماعی می‌داند (ایلاتی و ابونجمی[۵۴]، ۲۰۰۶). بنابراین یکی از جنبه‌های سلامتی به صورت بهزیستی بدنی است که نداشتن بیماری جسمی مشخصه‌ی آن است. بیماری‌های مختلف می‌توانند تأثیرات منفی بر سلامت عمومی داشته باشند به طوری که مطالعات نشان داده‌اند که یک بیماری مانند دیابت می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت عمومی و احساس خوب یودن و به عبارتی بر کیفیت زندگی بیماران داشته باشد (لاستمن[۵۵] و همکاران، ۲۰۰۰).
دیابت به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی جوامع پیشرفته و در حال توسعه در عصر حاضر بروز و شیوع پیدا کرده است. نه تنها خسارات اقتصادی ناشی از وجود بیماری در افراد مبتلا از اهمیت بالایی برخوردار است، بلکه خسارات روحی و روانی ناشی از آن که بر افراد بیمار و خانواده‌های آنها تحمیل می‌گردد، نیز غیرقابل اغماض می‌باشد. نتایج مطالعات گذشته نشان داده است که تقریباً تمامی جنبه‌های زندگی افراد بیمار می‌تواند تحت تأثیر بیماری دیابت قرار گرفته و موجب کاهش سطح رضایتمندی و نیز کیفیت زندگی افراد بیمار گردد (پورکاخکی و همکاران، ۲۰۰۶؛ باقری و همکاران، ۲۰۰۵).
عکس مرتبط با اقتصاد
آمارهای موجود در ارتباط با بیماری دیابت حاکی از آن است که شیوع دیابت به طور هشداردهنده‌ای افزایش یافته است و به عنوان اپیدمی شایع قرن مطرح شده است (کوکران، ۲۰۰۰). به طوری که حدود ۱۳۵ میلیون نفر در سراسر دنیا به دیابت مبتلا هستند (فانگ و همکاران، ۲۰۰۴). در ایران نیز طبق آمارها، شیوع این بیماری بین ۳/۷ درصد تا ۵/۱۴ درصد متغیر بوده است (اردکانی و همکاران، ۱۳۷۷؛ امینی و همکاران، ۱۳۷۷؛ نوایی، کیمیاگر و عزیزی، ۱۳۷۶). بنابراین اهمیت بررسی بیماری دیابت نه تنها به عنوان یک بیماری شایع بلکه یک مشکل بهداشتی بزرگ آشکارتر می‌شود.
یکی از مشکلات مهم همراه با بیماری‌های با ماهیت مزمن مثل دیابت بروز اختلالات روان‌پزشکی در مبتلایان به آنها است. فاکتورهای روان‌پزشکی در بروز بیماری‌ دیابت در افراد مستعد نقش زیادی دارند. توجه توأم به مشکلات روان‌پزشکی و طبی باعث می‌شود تا از بروز عوارض کاسته شده و کیفیت زندگی بیماران دیابتیک افزایش یابد (کاپلان و سادوک[۵۶]، ۱۹۹۸).
از سوی دیگر، یکی از موضوعاتی که در دهه‌ های اخیر توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، روان‌شناسی مثبت‌گرا است (سلیگمن و سنت چک میهالی، ۲۰۰۰). این دیدگاه بر توانمندی‌ها و داشته‌های فرد تأکید می‌کند و معتقد است هدف روان‌شناسی باید ارتقای سطح زندگی فرد و بالفعل کردن استعدادهای نهفته‌ی وی باشد. امروزه نیز دیدگاه جدیدی در علوم وابسته به سلامت به طور اعم و در روان‌شناسی به طور اخص در حال شکل‌گیری و گسترش است که هدف آن تمرکز روی سلامتی، بهزیستی و توضیح و تبیین ماهیت بهزیستی روانشناختی است.
بهزیستی روانشناختی در دو دهه اخیر در ادبیات پژوهشی به وفور مورد بررسی قرار گرفته است و دامنه‌‌ی مطالعات آن از حوزه‌ی زندگی فردی به تعاملات اجتماعی کشیده شده است (کول، ۲۰۰۲). بنابراین بررسی پیشایندهای آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
از سوی دیگر، در کشور ما تحقیقات نظامداری پیرامون بهزیستی در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه صورت نگرفته است. بنابراین ضروری است تا میزان بهزیستی و عوامل پیش‌بینی‌کننده‌ی آن در این بیماران مورد توجه قرار گیرد.
با توجه به توضیحاتی که ذکر آن رفت به نظر می‌رسد که بررسی پیشایندهای بهزیستی روانشناختی در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. شماری از پژوهش‌ها به بررسی عوامل خانوادگی، اجتماعی و فردی مؤثر بر بهزیستی روانشناختی پرداخته‌اند که در این میان، برخی تحقیقات نشان داده‌اند که امید به زندگی و تاب‌آوری از عوامل فردی مؤثر بر بهزیستی روانشناختی می‌باشند.
به طور کلی با مطالعه بهزیستی روانشناختی می‌توان مقدمات پیشگیری از آسیب‌های ناشی از برخورد با مسائل استرس‌زا را در افراد دیابتی با آسیب شبکیه چشم فراهم کرده و همچنین در تداوم برنامه‌های درمانی آنان مسیر همواری را ترسیم کرد. از طرفی، با توجه به اینکه سازه‌ای مانند تاب‌آوری قابل افزایش شدن از طریق آموزش می‌باشد و امید به زندگی نیز با برنامه‌های بخصوصی می‌تواند سیر صعودی را طی کند، نتایج پژوهش حاصل می‌تواند به برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه‌ی تاب‌آوری و امیدواری در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم منجر گردد تا از این طریق بتوانند با سرعت بیشتری سلامتی خود را باز یابند.
۴-۱- اهداف پژوهش
هدف اصلی:
پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم در ارتباط با تاب‌آوری و امید به زندگی
اهداف جزیی:

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

بررسی نقش پیش‌بینی‌کنندگی تاب‌آوری در ارتباط با بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم.

بررسی نقش پیش‌بینی‌کنندگی امید به زندگی در ارتباط با بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم.

بررسی تفاوت بهزیستی روانشناختی در مردان و زنان دیابتی با آسیب شبکیه چشم

۵-۱- فرضیه‌های پژوهش
در راستای اهداف پژوهش، فرضیه‌های زیر مطرح گردید:

تاب‌آوری قادر به پیش‌بینی‌ بهزیستی روانشناختی در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم می‌باشد.

امید به زندگی قادر به پیش‌بینی‌ بهزیستی روانشناختی در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم می‌باشد.

بهزیستی روانشناختی در زنان و مردان دیابتی با آسیب شبکیه چشم تفاوت معنی‌داری دارد.

به کار بردن

فکر کردن

جدول۲-۷: منبع : فورد، ۱۹۹۹٫
مولفه دیگر یک هدف، بیان محتواست. از آنجا که محتوا، وظیفه یا تکلیف معینی را در بر می گیرد، معمولاً به صورت اسم یا مفعول یک رفتاری بیان می شود. به هدف زیر توجه کنید:
۲-۲-۷-۴ نوشتن گزارش شکایات دریافت شده
در هدف یاد شده ، گزارش شکایات دریافت شده، محتوا مضمونی است که یادگیرنده باید درباره آن مطلبی بنویسد. به هر حال هر هدف آموزشی فقط در صورتی ضوح و شفافیت لازم را خواهد داشت که در آن عناصر رفتار و محتوا کاملاً مشخص شده باشد.اگرچه هنگامی که رفتار و محتوا شناسایی شوند، میتوان یک هدف آموزشی را تدوین نمود، در برخی موارد، فراهم کردن اطلاعات بیشتری ضرورت می یابد. گاه فهرستی از شرایط خاص به هدف افزوده می شود که بیانگر موقعیت هایی است که در آن از کارآموز انتظار می رود کار معینی را انجام دهد. با گنجاندن شرایط در یک هدف آموزشی، کارآموزان می دانند که چه منابعی را در اختیار خواهند داشت و در چه محیطی از آنان چه انتظاری می رود. همچنین بیان و تصریح شرایط به مدرس دوره این امکان را می دهد تا از قبل بداند که چه منابعی را باید برای کارآموزان فراهم نماید. و سرانجام آخرین عنصر یا مولفه یک هدف آموزشی، استاندارد است. استاندارد، سطح مطلوب عملکرد کارآموز را در پایان آموزش مشخص می کند. برای مثال در هدف ((تایپ کردن یک صفحه از متن)) سطح مطلوب عملکرد مشخص نیست. آیا کارآموز باید یک صفحه را بدون غلط تایپ کند؟ چه مقدار از زمان برای تایپ یک صفحه در اختیار دارد؟ یک صفحه شامل چند سطر است؟
برای اجتناب از این ابهامات باید استانداردها را تعریف کرد. این استانداردها را می توان به سه دسته زیر تقسیم نمود (همان).
– کمیت
– کیفیت
– زمان
برای مثال، (( تایپ کردن یک پاراگراف صد کلمه ای بدون اشتباه در دو دقیقه)) هدفی است که هر سه استاندارد مورد نظر را پوشش می دهد. دراین هدف، صد کلمه یک استاندارد کمی، بدون اشتباه یک استاندارد کیفی و دردو دقیقه یک استاندارد زمانی است. با بیان هدف ها به صورت دقیق و به دور از ابهام می توان رهنمودها و مبنای لازم را برای انتخاب سایر عناصر برنامه آموزش ضمن خدمت فراهم نمود.
تصمیم گیری درباره محتوا و مواد آموزشی مورد نیاز دوره محتوا و مواد آموزشی در یک برنامه آموزش ضمن خدمت تابع اهداف ویژه ای است که برای آن دوره تدوین شده است. بنابراین در صورتی که هدف ها از جامعیت و شفافیت لازم برخوردار باشند، مشخص کردن رئوس اساسی مطالب مورد بحث در دوره آموزشی تا حد زیادی آسان می شود. علاوه بر مشخص کردن سرفصل های اصلی هر درس در یک دوره آموزشی، ضرورت دارد کمیته آموزش ضمن خدمت دوباره مواد ومنابع آموزشی دوره نیز تصمیم گیری کند. متاسفانه یکی از عواملی که بشدت کیفیت دوره های آموزشی را تحت تاثیر قرار می دهد، عدم تناسب یا تناسب اندک منابع آموزشی دوباره با سرفصل های پیشنهادی است ( فتحی واجارگاه، ۱۳۸۱ ). در بسیاری از موارد مشاهده می شود که قابلیت عملی و کاربردی چندانی در سازمانها ندارد. این امر بدان معنی است که آموزش ضمن خدمت به طور اساسی ماهیت ویژه ای دارد. بزرگسالان شرکت کننده در این دوره ها دارای تجارب و اطلاعات قبلی هستند و انگیزه اصلی آنان برای شرکت در دوره، دستیابی به اطلاعات عملی جهت حل مسائل شغلی و کاری است. این مساله سبب می شود که شرکت کنندگان با درک عدم تناسب منابع و مواد آموزشی با نیازهای شغلی و کاری، انگیزه خود را برای تداوم حضور در دوره از دست بدهند و کیفیت آموزش ها به شدت تحت الشعاع قرار گیرد. برای اجتناب ورزیدن از بروز چنین مشکلی برنامه ریزان آموزش ضمن خدمت باید پس از تدوین رئوس کلی مطالب مورد نظر در دروس مختلف یک دوره آموزشی، برای دستیابی به منابع آموزشی مفید به یکی از دو طریق زیر عمل کنند.
۱-در صورت امکان و وجود تسهیلات مالی و اداری لازم در سازمان، از افراد صاحب نظر و مطلع برای تدوین منابع آموزشی لازم دعوت به عمل آورند. این امر سبب می شود تا منبع آموزشی تدوین شده به طور دقیق منطبق بر سرفصل های تعیین شده و نیز نیازها و مسائل شغلی کارکنان باشد.
۲-در صورت نبود امکانات و تسهیلات لازم برای تدوین یک منبع آموزشی، می توان با بهره گرفتن از نظریات افراد مطلع و صاحبنظر از میان منابع آموزشی موجود و در دسترس منبع ویژه ای را گزینش نمود. برای این کار می توان به دو شکل زیر عمل کرد:
انتخاب یا گزینش کامل: منظور این است که یک کتاب یا منبع آموزشی برای دوره یا درس خاص انتخاب شود.
گزینش ترکیبی: در این حالت به جای استفاده از یک منبع انحصاری، کارشناسان آموزش، بخش های مفید منابع گوناگون را انتخاب و به صورت یک منبع خاص تدوین می نمایند. با این حال باید توجه داشت که مرحله انتخاب محتوا و مواد آموزشی مستلزم جلب همکاری متخصصان برجسته در موضوع های مختلف آموزشی است. بنابراین بهتر است برای این کار کمیته ویژه ای تشکیل شود. با توجه به موارد مطرح شده، توصیه می شود برنامه ریزان آموزش ضمن خدمت به ملاحظات زیر در تصمیم گیری درباره محتوا و مواد آموزشی توجه کنند:
۱-به منظور دستیابی به منابع آموزشی مفید و جامع، از صاحبنظران و کارشناسان ذیصلاح به طور نظامدار نظرخواهی شود؛
۲-در تدوین منابع آموزشی، تناسب آن با هدفها و سرفصل های تعیین شده برای دوره به دقت مورد توجه قرار گیرد؛
۳-در تدوین منابع آموزشی، تناسب ان با ویژگی های آموزشی گیرندگان نظیر اطلاعات قبلی، تجارب شغلی و مسائل و مشکلات حرفه ای آنان مورد توجه قرار گیرد؛
۴-منابع آموزشی دست کم به صورت عملی و قابل کاربرد در محیط کار افراد تدوین شود؛
۵-در منابع آموزشی دروس مختلف، منابع اضافی برای متالعه بیشتر کارکنان معرفی شود.
۲-۲-۸ تصمیم گیری درباره روش اجرای دوره
منظور از روش اجرای دوره، روش آموزش مورد استفاده برای برگزاری دوره هاست. اگرچه در ادبیات آموزش و پرورش استفاده از روش های فعال و عملی که مشارکت شرکت کنندگان را در دوره ها جلب می کند، مورد حمایت واقع سده، گزینش روش یا روش های آموزشی تابع و پارامترهای متعددی است از جمله (صباغیان، ۱۳۶۹):
*ماهیت دوره: اگر ماهیت دوره، اطلاع رسانی و آگاهی دادن به افراد از دستاوردهای جدید باشد، روش آموزش می تواند سخنرانی و پرسش و پاسخ باشد. اما اگر ماهیت دوره افزایش توان عملی و حرفه ای در افراد برای اجرای کار معینی باشد، روش آموزشی الزاماّ باید امکان تحقق این منظور را فراهم نماید.
*اهداف و محتوا دوره: بر مبنای هدفها ومحتوای دوره تا حد زیادی می توان روش های آموزشی را مشخص نمود. وجود اهداف و محتوای گوناگون در یک دوره آموزشی، مستلزم استفاده از روش های متعدد است.
*شرکت کنندگان در دوره: مشخصات و ویژگیهای افراد شرکت کننده در دوره نیز می تواند در انتخاب روش آموزش دوره موثر باشد. بنابراین برنامه ریزان باید ویژگی هایی نظیر تجارب و اطلاعات قبلی افراد، میزان علاقه افراد به موضوع و میزان توانایی آنان را مد نظر قرار دهند.
*حجم کلاسها: تعداد افرادی که در یک کلاس یا دوره شرکت می کنند نیز بر انتخاب روش آموزش اثر می گذارد. دوره های آموزش عملی با کارآموزان محدود و دوره های نظری با کارآموزان زیاد قابل اجرا است.
*منابع و امکانات در دسترس: از آنجا که دوره های آموزشی بر حسب منابع و امکانات مالی، مادی و اداری و نیز تجهیزات مورد نیاز با یکدیگر تفاوت دارند، وجود یا یا نبود امکانات و منابع بر انتخاب روش آموزش اثر قابل توجهی دارد.
*مدت زمان دوره: برخی از روش ها به لحاظ اجرایی به زمان بیشتری نیاز دارند، دوره های کارگاهی معمولاّ مستلزم زمان بیشتر و دوره های نظری مستلزم زمان کمتری هستند.
*علاقه و تمایل مدرسان: معمولاّ استفاده از روش های گوناگون مستلزم هماهنگی با مدرسان ذیربط است. تسلط مدرسان بر روش های آموزش کارکنان و توانایی آنان در اداره و مدیریت کلاسهای ضمن خدمت اهمیت زیادی دارد.
۲-۲-۸ -۱ ملاحظات اساسی در انتخاب روش های آموزشی
برای انتخاب روش آموزش دوره، علاوه بر توجه به پارامترهایی که از آنها یاد شد، باید به نکات زیر توجه داشت:
*استفاده از روش های مختلف به جای استفاده از یک روش انحصاری: منظور این است که در یک دوره آموزشی باید از روش های آموزشی مختلفی استفاده کرد. این امر از دو جهت اهمیت دارد. از یک سو هر دوره آموزشی دروس و اهداف مختلفی دارد و تمام هدف ها را نمی توان با یک روش متحقق ساخت. از سوی دیگر شرکت کنندگان ومدرسان مختلف نیز با روش های متفاوتی سازگارندونمی توان بااستفاده ازیک روش خاص،اجرای موفقیت آمیز دوره را انتظار داشت.
*ایجاد هماهنگی با مدرسان، عوامل اجرایی و شرکت کنندگان در خصوص روش های آموزشی: این موضوع نیز اهمیت زیادی دارد؛ زیرا عدم توجیه افراد درباره روش، اهمیت استفاده از آن و شرایط موفقیت در اجرای یک روش می تواند بر دوره آموزشی و کیفیت آن اثر گذارد؛ بنابراین باید با مدرسان و عوامل اجرایی، قبل از برگزاری دوره، هماهنگی لازم را به عمل آورد.
۲-۲-۸ -۲ پیش بینی شرایط وامکانات اجرایی دوره
مولفه دیگری که در مرحله تهیه و تنظیم برنامه عمل باید به آن توجه نمود، پیش بینی شرایط اجرایی دوره است. در مورد این عنصر، بخش های مختلفی را می توان مد نظر قرار داد از جمله:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

نقطه اشتعال

کاربردهای غذایی
از پلی سوربات۲۰ به عنوان یک عامل طعم دهنده قطره های دهانی مثل Drops ice وهمچنینبه عنوان یک عامل کمکی جهت پخش ترکیباتی شبیه SDالکل وعطر نعناع استفاده می شود.
سازمان بهداشت جهانی حد قابل قبول مصرف روزانه استرهای پلی اکسی اتیلن سوربیتان را ۰-۲۵ میلی گرم به ازای هرکیلوگرم وزن بدن پیشنهاد کرده است. (Ayorinde FO, Gelain SV, Johnson JH Jr, Wan LW,2000وChunhee Kim, You-Lo Hsieh ,2001 وJoint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives ,1974)
کاربردهای بیوتکنولوژی
درتکنیک های بیولوژیکی وعلوم پلی سوربات۲۰ کاربرد وسیعی داردواستفاده ازآن:
– به عنوان یک عامل پاک کننده( دترژنت( درتست های ایمنی مثل Western blots و ELISA ,که ازاتصال آنتی بادی غیراختصاصی جلوگیری می کند.در این کاربرد مهم پلی سوربات۲۰درتریس بافرسالین یافسفات بافرسالین دررقت ۰٫۰۵ تا ۰٫۵ درصد(v/v)حل می شود.این بافرهاجهت پاک کردن یاشستشو بین هرواکنش ایمنی استفاده می شوند.
– برای تثبیت پروتئین ها
– به عنوان عامل حل کننده پروتئین های غشاء
– برای لیز کردن یا حل کردن سلول های PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران دریک غلظتی از ۰٫۰۵ تا ۰٫۵ درصد(v/v)وعموما”بادترژنت های دیگر,نمک هاوموادافزودنی ترکیب می شود. (Ayorinde FO, Gelain SV, Johnson JH Jr, Wan LW,2000وChunhee Kim, You-Lo Hsieh ,2001 وJoint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives ,1974)
کاربردهای دارویی
پلی سوربات ۲۰ به عنوان یک ماده بی اثر جهت رقیق کردن دارو و برای تثبیت امولسیون و سوسپانسیون در داروسازی کاربرد دارد(Ayorinde FO, Gelain SV, Johnson JH Jr, Wan LW,2000وChunhee Kim, You-Lo Hsieh ,2001 وJoint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives ,1974).
کاربردهای صنعتی و خانگی
پلی سوربات ۲۰ توسط Philate Lists برای حذف و تمبر و باقیمانده آن از پاکت نامه بدون آسیب رساندن به مهر آن استفاده میشود. (Ayorinde FO, Gelain SV, Johnson JH Jr, Wan LW,2000وChunhee Kim, You-Lo Hsieh ,2001 وJoint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives ,1974)
ذخیره سازی و پایداری
محلولهای آبی پلی سورباتها در طی ذخیره سازی به طور خود به خودی دستخوش اکسیداسیون میشود. با تغییراتی مثل نور، افزایش دما و جفت شدن با سولفات تجزیه یا کاتالیزه میشود.
– اتوکلاو توصیه نشده به جز تست تغییراتی در پروتئینها، تویین ۲۰ ممکن است در مقابل اتوکلاو مقاومت کند. خصوصا با یونهای فلزی در محلولهای بافر.
– تویین ۲۰ به گرما حساس است و زمانی که در معرض دماهای بالا قرار گیرد تیره میشود.
– گزارش شده که پلی سورباتها با قلیاها، نمکهای دارای فلزات سنگین و فنلها و تانیک اسید ناسازگار است یا غیرقابل استعمال با یکدیگر است.
– پلی سورباتها ممکن است فعالیت خیلی از مواد محافظ در مقابل تجزیه را کاهش دهند.(http://openwetware.org/wiki/Tween_20)
داده ها یا اطلاعات
پلی سوربات ۲۰درتعادل بین آب دوست وچربی دوست است.( Ayorinde FO, Gelain SV, Johnson JH Jr, Wan LW,2000وChunhee Kim, You-Lo Hsieh ,2001 وJoint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives ,1974)
اثرات جانبی پلی سوربات ها
– درسلول های محیطی بدن: درپلاسما وسرم انسان بافعال کردن سیستم کمپلمان و تولیدواسطه های التهابی باعث ایجادحساسیت وتحریک سیستم ایمنی می گردد.یا به عبارتی تویین۲۰باآزاد سازی ذخایرهیستامین اندوژن ازماست سل هاباعث ایجادالتهاب شده والتهاب دربدن باعث افزایش سیکلواکسیژناز۲(cox2)وپروستاگلاندین ها می گردد(Marks L. S., KOLMEN S. N.,1971و Zsóka Weiszhár et al,2011)
– درسلول های عصبی مرکزی(CNS):در دوزهای بالادارای اثرات نوروتوکسی یاسمیت نورونی برCNSمی باشد.(Varma RK,et al,1985وRomaniuk A,et al,1990وRomaniuk A, et al,1989وMakoto Ema et al, 2008وBull RJ,et al, 1982وAndrzej R,et al, 1990وMatheus M.G. et al,1997)
۱-۱۷ دلایل استفاده ازگیاهان دارویی ومعطر
ترپنوئیدها در گیاهان بهطور گسترده وجود دارند, به خصوص در گیاهانی که دارای اسانس[۱] هستند؛ آنها از گیاهان به منظورهای مختلفی استخراج میشوند؛ مثلاً به عنوان اَجزاء سازندهی انواع عطرها، رقیقکننده رنگها و فرآورده های دارویی طبیعی. مواد معطر گیاهان بیشتربه دلیل وجودسزکویی ترپن هاومونو ترپن هاست. باتوجه به این که گیاهان دارای مواد موثره متعدد می باشند (زاهدی, الف,۱۳۷۷وEvans WC, Evan D,2002) و همچنین وجود ترکیبات دیگر که اثر تعدیل کننده دارند، باعث شده است که استفاده از داروهای گیاهی اهمیت زیادی نسبت به داروهای شیمیایی داشته باشد.وازطرفی گیاهان دارویی دارای حداقل اثرات جانبی می باشند پس منطقی است که با تحقیق بر روی گیاهانی که در مورد اثرات مفید آنان و مواد تشکیل دهنده ی آنها بر سیستم عصبی ادعاهایی وجود دارد اقدام به تحقیق نمود.گیاه درمنه کوهی نیز یکی از آن گیاهان می باشد.
۱-۱۸ رده بندی گیاه درمنه کوهی
CLASSIS : DICOTYLEDONES
SOU.CL. : GAMOPETALES
ORDO : ASTERALES
FAMILIA : COMPOSITAE)ASTERACEA(
GENUS : ARTEMISIA
Artemisia aucheri Boiss
Artemisia L. ۱-۱۸-۱پراکنش جغرافیایی جنس درمنه
جنس درمنه با نام های دیگر یوشان یاترخ، متشکل ازحدود۵۰۰ گونه درسراسرجهان واقع شده است(Bora KS, Sharma A., 2010).این جنس در ایران ۳۴گونه گیاه علفی یک ساله و چند ساله دارد که در سراسر ایران پراکنده اند. گونه های انحصاری آن در ایران عبارتند از A.melanolepis – A.kermanensis و دیگر گونه های آن علاوه بر ایران در قفقاز، سیبری، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، آسیای مرکزی، ارمنستان، آناتولی، عراق، هیمالیا، تبت و اروپا نیز میرویند. پراکندگی جغرافیایی درمنه به وسعت ایران بوده از دشتهای پست ساحلی تا ارتفاعات کوهستانی میرویند. گونه A.sieberi با ارزشترین آنها ازلحاظ تغذیه دام و از گیاهان بردبار مناطق بیابانی و نیمه بیابانی ایران است(مظفریان ولی ا…،۱۳۸۷)
۱-۱۸-۲ پراکنش جغرافیایی گونه درمنه کوهی یاB. Artemisia Aucheri
از خانواده ی Asterase بوده ویکی ازمهمترین گیاهان بوته ای مراتع استپ ونیمه استپ ایران محسوب می شود(بهدادآسیه وهمکاران،۱۳۸۷) گیاهی علفی و پایا که پراکندگی وسیعی در شمال ایران دارد.
۱-۱۸-۳ مشخصات درمنه کوهی
گیاه چند ساله، بیخ ساقه ضخیم، چوبی، پرساقه، ساقه های بارور متعدد، اغلب از میانه منشعب، با انشعابات اغلب کم شاخه و فقط در بالا منشعب و با شاخه های کوتاه تا بلند و با زاویه حاده موازی ساقه اصلی، به ارتفاع ۲۵ تا ۶۵ سانتی متر، اغلب بدون کرک، به رنگ زرد کاهی تا قهوه ای روشن، برگهای قاعده ای اغلب ریزان، با دمبرگ به طول تا ۲ سانتی متر، ۲ تا ۳ بار شانه ای بخش، با قطعات انتهایی خطی، به طول تا ۸ میلیمتر، اغلب بدون کرک، گاهی با کرکهای پراکنده و بلند، برگهای ساقه ای مشابه برگهای قاعده ای، اغلب بدون دمبرگ مشخص، گاهی دمبرگدار، با قطعات خطی باریک و بلند، سبزروشن، گاهی کرکی کوتاه ، با قطعات اغلب با رگبرگ میانی برجسته، نوک تیز، گاهی روی ساقه و محل گرهها دارای برگهای رشد نیافته کوتاه کاملاً کرکی خاکستری، برگهای لابلای شاخه ها و پای کپهها خطی ساده. گل آذین پانیکول باریک، با شاخه های موازی ساقه اصلی، با شاخه های کوتاه تا بلند، کپه بدون دم کپه، منفرد تا چندتایی در کنار هم، اغلب استوانه ای تا تخم مرغی باریک، برگه های گریبانی فلسی همپوش سبز و بدون کرک، گاهی با کرکهای کوتاه، برگه های داخلی اغلب بلندتر و با لبه غشایی باریک. گلها زرد.
زمان گل و میوهدهی اوایل پاییز تا اواخر پاییز. گیاه منطقه ایرانی و تورانی.(مظفریان ولی ا…،۱۳۸۷)

شکل ۱-۲ گیاه درمنه کوهی در فصل رویشی (انبان کوه دامغان خرداد۱۳۹۰)

شکل ۱-۳ گیاه درمنه کوهی در فصل زایشی
۱-۱۸-۴ خواص فارماکولوژیکی گیاه
این گیاه طبیعت گرم و خشک دارد.دارای خواص قابض، ضدّ عفونی کننده بوده ودارای طیف وسیعی ازفعالیت های بیولوژیک از جمله سیتو توکسیک ،آنتی هپاتو توکسیک ،ضدّمیکروب،ضدّباکتری ،ضدّانگل،ضدّمالاریا، ضد قارچ،ضدّ مسمومیت وفعالیت آنتی اکسیدانی (زنده دل مرتضی ،کرامتی کیوان ،گراوند صدیقه ،۱۳۹۰و صالح نیا، علی نظر ،۱۳۶۸و قرینه ، م ،۱۳۷۲و میرحیدر، ح ,۱۳۷۴و Hosseinzadeh H, et al, 2000 و Mitra SK,et al,1997و Ziyyat Al,1997و Bora KS, Sharma A., 2010بوده و بدلیل خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی سبب کاهش آترواسکلروتیک در آئورت می شود.( jafari Dinani N,2010)ترکیبات آن به عنوان مواد مقوی، اشتها آور، محرک، ضد عفونی کننده، بازکننده مجاری و عروق ودر تسکین دردهای روماتیسمی به کار می روند. (Massry K,et al ,2002)در بعضی منابع فلاونوئید عامل اثرات ضدالتهابی و ضد اسپاسمی است(Blumental M,et al ,2000و Lesley B. Herbs, 1994)
۱-۱۸-۵ ترکیبات شیمیایی گیاه
طبق بررسی های انجام شده قبلی بر روی عصاره واسانس این گیاه وجود فلاونوئید، ترپنوئید و ترکیبات کومارینی را در قسمت های مختلف گیاه نشان داده است(Safari D,1372و Hadian J,2007و Mahboubi Mohadeseh,2009و Mohammadpoor S.K,2002و Farzaneh M, et al,2006وبهدادآسیه وهمکاران،۱۳۸۷و Hashemi P., 2007) طبق تحقیقات قبلی و مطالعات فیتو شیمیایی به روش GC/MS ,GC , HD-SME ترکیبات زیادی در گیاه درمنه کوهی شناسایی شده است که اطلاعات ضدونقیضی را به مادرموردترکیبات گیاه می دهد.از مهمترین مواد موثره ی این گیاه اسانس با اجزاء عمده linalool، gernylacetate،citral،geraniol،۱,۸cineole،camphor , chrysanthenone,verbenoneوpinene است (Hadian J,2007و Mahboubi Mohadeseh,2009و Mohammadpoor S.K,2002)ولی از آن جایی که طبق برخی از منابع ترکیبات گیاه در مناطق مختلف متفاوت است ترکیبات اصلی اسانس درمنه کوهی(ازگیاهان جمع آوری شده دراستان سمنان,ایران)به ترتیب ذیل می باشد:
)Verbenone5/21%)camphor ,(21%) , cineol-8و۱(۳/۸%) , trans-verbenol (1/8%) (Hashemi P., 2007)
کامفور
کامفوریک ماده سفیدرنگ،دارای کریستال های شفاف ویک خوشبو کننده قوی است. قابلیت حلالیت آن درآب به میزان کم،وبه میزان بالا دراستون،اسید استیک،دی اتیل اتر،کلروفرم واتانول حل می شود. کامفور بسیارفراراست وبه آسانی جذب پوست می شودوتولید یک احساس سرد می کندوبه عنوان یک داروی بیحس کننده موضعی وضد درد کاربرد دارد.همچنین ازپمادها یا کرم هایی که حاوی مقادیرکمی اسانس کامفور می باشندجهت درمان دردهای عضلانی،ترک لب،دردهای سرماخوردگی وبیماری های پوستی وبه عنوان یک استنشاق کننده برای گرفتگی برونش ها استفاده می شود.البته گزارشاتی دررابطه با سمیت این ترکیب درمقادیر بالا نیز موجود می باشدولی مصرف غلظت های پایین این ترکیب خلط آورمی باشدوبرای سیستم تنفسی مناسب است.درهندوستان ازکامفور درآشپزی به عنوان خوش طعم کننده غذا استفاده می شود. کامفور ضد عفونی‌کننده است. از کامفور در شیمی لاستیک و کاغذ، عطرسازی، لوازم آرایشی، صابون‌سازی، صنایع چسب، مواد افزایشی، روان کننده، ترکیب رزین‌ها، حلالها، پلاستیک‌ها و رنگها نیز استفاده می‌شود کامفور جزو کتون های مونوترپنوئیدمی باشد که دربعضی گیاهان یافت می شود(Jonusz W.,et al,1989وKhine H, et al, 2009وLove JN, , et al, 2004و Wikipedia, the free encyclopedia و قاسمی عبدا… ۱۳۸۸)
۱و۸سینئول یا سینئول
نام های دیگر Eucolyptol می باشند که یک ترکیب طبیعی به صورت مایع بی رنگ است و جزو کتون های مونوترپن با واکنش پذیری بالا می باشد و در اسانس بعضی از گیاهان از جمله درمنه کوهی یافت می شود .۱و۸ سینئول بعد از آلفا پینن فراوانترین جزء ترکیبی در اسانسهاست و به طور گسترده در تهیه مواد داروئی کاربرد داردو به طور موضعی داروئی بی‌حس کننده و ضد عفونی‌کننده است. ثابت شده است که سینئول در شرایط آزمایشگاهی قادر است درد و التهاب خصوصا ًالتهاب سینوس و بینی را کاهش داده و سلول های لوکمی را از بین ببرد و رشد استافیکوکوس ارئوس و پزودو موناس باسیلوس و اینتروکوکوس را مهار کند (Jonusz W.,et al,1989).
سینئول در اسپریهای خانگی، داروهای شستشو و در انواع روغن‌های پوست و مو مصرف می‌شود. در مقابل حشرات اثر کشندگی دارد و در تهیه عطر و مواد معطرکننده نیز بکار می‌رود.سینئول می تواند به عنوان چاشنی و ترکیب دارویی در دوزهای خیلی پایین مصرف شود ولی استفادهاز آن در دوزهای بالاتر از حد نرمال سمی و خطرناک می باشند(Material Safety Data Sheet) به طور کلی ۸ و ۱ سینئول درایالات متحده آمریکا (USA) به عنوان یک ترکیب بی ضرر برای استفاده در غذا به رسمیت شناخته شده است ولی بر خلاف اینکه معروف به ترکیب بی ضرر است این ترکیب واقعا ًممکن است اثرات جدی را خصوصاً بر سیستم عصبی ایجاد نماید.( Jonusz W.,et al,1989)
سانتونین
گردی است متبلوربا کریستال های مسطح ومنشوری,بی بو,تلخ مزه,بی رنگ,ولی درمقابل نورزردرنگ می شود ودرآب سردنامحلول،تاحدودی قابل حل درآب جوش ودرالکل.کلروفرم,اسیداستیک قوی،روغن های چرب،روغن زیتون گرم,اتروقلیاها حل می شود.( Ellingwood’s وDictionary of practical).گیاهان جنس درمنه تولیداسانس های بسیاری ازگروه لاکتون های سزکویی ترپن می کنندکه دارای بالاترین فعالیت ضدباکتری وخواص ضدالتهابی است. وهمچنین دارای خاصیت ضدمیکروبی وضدتوموری وضدانگلی یاکرم کش می باشد البته استفاده ازآن دردوز های نادرست تولید اثرات سمی می کند واز گیاه درمنه خصوصا” A.aucheriوA.sieberi استخراج می شود.( Dictionary of practical و Sharafi Ali et al و Sangodkar U. M. X. and, Mavinkurve S. 2002)
درضمن طبق بررسی های میدانی به عمل امده وهمچنین برخی منابع این گیاه دارای سه مرحله رشد رویشی ، گلدهی و رسیدن بذر می باشدوعلی رغم این که در مرحله رشد رویشی از میزان درصد پروتئین خام بیشتری برخوردار است ولیکن در این مرحله کمتر مورد مصرف قرار گرفته و دامها رغبت چندانی به خوردن آن از خود نشان نمی دهند. چون میزان اسانس درمرحله رویشی و گلدهی دربرگ هاو سرشاخه های گل دارو جوان گیاه بیشتر می باشد اما همین گیاه در فصل پاییز وزمستان که همزمان با ریزش بذر وخشک شدن گیاه بوده ونیزبا توجه به این که نسبت به مرحله رویشی از میزان پروتئین خام کمتری برخوردار می باشد ولی بهتر مورد استفاده دام قرار می گیرد که علت آن احتمالا به دلیل وجود اسانسهای موجود در این گیاه در طول دوره رویش وتا مرحله گلدهی می باشد که پس از این مرحله وبا تبخیر اسانسها،مورد تعلیف دام قرار می گیرد که این خود عامل مهمی در حفظ وبقاءاین گونه بوده است زیرا مصرف این گیاه در این زمان باعث می شود که بذور در عرصه ریزش کرده وتوسط سم حیوانات وارد خاک شده و نقش مهمی در زاد آوری گیاه داشته باشد(اکبر پور, حسن ،۱۳۷۴)پس احتمال می رود مواد موثره واسانس دربرگ و سرشاخه های گل داروجوان گیاه خصوصا” در مرحله رویشی و گلدهی بیشترباشد وهمچنین طبق برخی منابع این گیاه درمناطق مختلف دارای ترکیبات شیمیایی مختلفی می باشد که بر روی عملکرد مغزی تاثیر گذارندو می توان ازآن جهت درمان بعضی بیماری های عصبی استفاده کرد. (زرگری , ع ,۱۳۷۵)در تحقیق حاضر اثر عصاره ی الکلی برگ و سرشاخه های جوان گیاه درمنه کوهی در مرحله ی رویشی بر تشنج ناشی از پنتیلن تترازول (PTZ) مورد بررسی قرار گرفته است.
فصل دوم
مواد وروش ها
۲-۱ مواد و وسایل
۲-۱-۱مواد
۱ـ پنتیلن تترازول : ترکیب شیمیایی محصول شرکت sigma ( کشور آمریکا)
۲- Tween20یا polysorbate20به عنوان کمک حلال
۳- الکل اتانول ۹۶ درصد برای ضدعفونی ابزار و محیط کار وعصاره گیری
۴-آب مقطر
۵- سرم فیزیولوژی ۹/۰ درصد نمکی ( نرمال سالین ) جهت تزریق به گروه کنترل و به حجم رساندن دارو
۶- کلروفرم جهت کشتن حیوانات پس از انجام آزمایش
۷- میکروتیوپ
۸–لوله فالکن
۹-سر سمپلر یاtip
۱۰-کاغذ صافی
۱۱-شیشه ساعت

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

۴-۱۰- رنگیزه کاروتنوئید گلبرگ ۳۱
۴-۱۱- فعالیت آنزیم پراکسیداز ۳۱
۴-۱۲- فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز ۳۲
فصل پنجم
بحث ۳۳
۵-۱- بحث ۳۴
۵-۲- نتیجه‏گیری کلی ۳۸
۵-۳- پیشنهادات ۳۸
منابع ۳۹
فهرست جداول
جدول ۴-۱- تجزیه واریانس اثر تیمارهای مختلف روی صفات اندازه‏گیری شده بر روی گل شاخه بریده‏ی داوودی ۲۴
جدول ۴-۲- مقایسه‏ی میانگین اثر تیمارهای مختلف روی صفات گل شاخه بریده‏ی داوودی ۲۴
فهرست اشکال
شکل ۴-۱- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر عمر گلجایی گل داوودی ۲۵
شکل ۴-۲- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان باکتری محلول گل داوودی ۲۶
شکل ۴-۳- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان باکتری ساقه گل داوودی ۲۶
شکل ۴-۴- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر کاهش درجه­ بریکس گل داوودی ۲۷
شکل ۴-۵- اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان جذب محلول گل داوودی ۲۸
شکل ۴-۶- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان ماده­ی خشک گل داوودی ۲۸
شکل ۴-۷- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان کاهش وزن تر گل داوودی ۲۹
شکل ۴-۸- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان کلروفیل کل گل داوودی ۳۰
شکل ۴-۹- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان پروتئین گل داوودی ۳۰
شکل ۴-۱۰- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان کلروفیل کل گل داوودی ۳۱
شکل ۴-۱۱- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان پرکسیداز گل داوودی ۳۲
شکل ۴-۱۲- نمودار اثر اسانس بهار نارنج، اسید فولویک و نانوذرات مس بر میزان سوپراکسید دیسموتاز گل داوودی ۳۲
چکیده
داوودی (Chrysanthemum morifolum L.) جز گل­های شاخه بریده­ی مهم دنیا است که امروزه رتبه دوم جهانی را پس از گل رز از لحاظ اقتصادی و کشت و کار دارا می‏باشد. یکی از مشکلات مهم این گل انسداد آوندی و بر هم خوردن تعادل آبی در است. بدین منظور مطالعه‏ای بر پایه طرح کاملاً تصادفی با ۳ تیمار اسید فولویک اسید در ۳ سطح (۵۰، ۱۰۰ و ۱۵۰ میلی گرم در لیتر(، اسانس گیاهی بهارنارنج در ۳ سطح (۱۰، ۳۰ و ۵۰ درصد) و نانو ذرات مس در ۳ سطح (۵، ۱۰ و ۲۰ میلی گرم در لیتر) همراه با شاهد، در ۳ تکرار و ۳۶ پلات و چهار شاخه گل در هر پلات درآزمایشگاه پس از برداشت دانشکده کشاورزی انجام شد. دراین آزمایش عمر گلجایی، کاهش وزن تر، درصد ماده‏ی خشک، میزان کلروفیل a و b، کاهش درجه‏ی بریکس، جمعیت باکتری­ های انتهای ساقه و محلول گلجایی ، رنگیزه کاروتنوئید و فعالیت آنزیم‏های موجود در گلبرگ مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به نتایج اثر تیمارهای مورد استفاده نشان داد که بیشترین عمر گلجایی مربوط به نانوذرات مس با میانگین ۱۷ روز و کمترین آن از تیمار اسانس بهار نارنج با میانگین ۱۴ روز بوده است. مقایسه میانگین اثر تیمارهای آزمایشی بر تعداد باکتری‏های محلول نشان داد که بیشترین میزان مربوط به تیمار شاهد با میانگین ۶۷/۹۰ واحد بوده، و کمترین آن از تیمار N1 (۵ میلی‏گرم در لیتر نانوذرات مس) با میانگین ۳۳/۴۹ واحد بدست آمد. مقایسه میانگین اثر تیمارهای آزمایشی بر کاهش درجه بریکس نشان داد که بیشترین کاهش درجه بریکس مربوط به تیمار N2 (۱۰ میلی‏گرم در لیتر نانوذرات مس) با میانگین ۳۹/۱ درصد و کمترین آن از تیمار B2 (۳۰ درصد اسانس بهار نارنج) با میانگین ۵۳/۰ درصد بدست آمده است.اثر تیمارهای مورد استفاده بر مقدار جذب آب نشان داد که بیشترین جذب آب به تیمار B1(10 درصد اسانس بهارنارنج) با میانگین ۲۰/۱ میلی‏لیتر بر گرم وزن تر و کمترین آن به تیمار شاهد با میانگین ۸۸/۰ میلی‏لیتر بر گرم وزن تر اختصاص داشته است. همچنین بررسی تاثیر تیمارهای آزمایشی بر درصد ماده‏ی خشک نشان داد که بیشترین میزان مربوط به تیمار N1 (۵ میلی‏گرم در لیتر نانوذرات مس) با میانگین ۳۳/۳۲ درصد و کمترین آن از تیمار شاهد با میانگین ۳۳/۱۱ درصد بدست آمده است. با توجه به نتایج بدست آمده، تاثیر تیمارها بر بهبود خصوصیات کیفی پس از برداشت گل داوودی معنی‏دار بوده است.
عکس مرتبط با اقتصاد
کلمات کلیدی: عمر گلجایی، اسانس گیاهی، فولویک اسید، نانوذرات مس،گل داوودی.

فصل اول:
مقدمه
فصل اول:
کلیات

۱ -۱- کلیات و گیاه‏شناسی
گل‏های بریده عمر کوتاهی دارند و به­صورت تازه مصرف می­شوند و بهبود ماندگاری آنها یکی از اهداف اصلی صنعت گلکاری می­باشد (همت زاده و همکاران، ۱۳۸۶؛ احمد و همکاران، ۲۰۱۱).
در سال ۱۳۸۹ بیش از یک میلیارد گل شاخه­ بریده در کشور تولید شد که ۴۰% این میزان ضایعات بوده است (رستمی و راحمی، ۱۳۹۰). علیرغم اینکه گل­های شاخه ­بریده در بین محصولات باغی ارزش اقتصادی زیادی دارند، اما جزء فسادپذیرترین آنها به حساب می­آیند. تنفس بالا، حساسیت به آسیب­دیدگی و فسادپذیری سریع آنها باعث گردیده که به مراقبت بیشتری در مرحله پس از برداشت نیاز داشته باشند (چاناسوت و همکاران، ۲۰۰۳). با توجه به اهمیت کیفیت گل در تجارت گل­های بریده، باید تلاش شود تا گل­های بریده با کیفیت مطلوب به دست مشتری برسند. یکی از مهم­ترین معیارها برای مصرف ­کننده در انتخاب گل بریده، طول عمر آن می­باشد؛ به­ همین دلیل یک برنامه مناسب بعد از برداشت به حفظ کیفیت گل­های بریده در زمان طولانی­تر کمک می­ کند (ایسون و همکاران، ۲۰۰۱؛ روئین و حسن­پور اصیل، ۱۳۹۰).
طبق آخرین آمار رسمی جهانی در سال ۲۰۰۸ در مجموع ۱۲۱ کشور، صادرات گل های شاخه بریده داشته اند و ایران در رتبه ۶۷ قرار داشته است. ایران در سال ۸۸ با تولید سالانه حدود دو میلیارد شاخه گل، از نظر تولید در رتبه ۱۷ جهان و از نظر صادرات، با صادرات سالانه تنها ۱۰ میلیون شاخه در بین ۱۵۰ کشور دنیا، در رتبه ۱۰۷ قرار گرفت (ادریسی، ۱۳۸۸).
مهمترین گل های شاخه بریده تولیدی در ایران رز، گلایول، مریم، میخک، داودی، لیلیوم، استرلیتزیا، ژربرا، آنتوریم، مارگریت و آفتابگردان زینتی است (چیذری و همکاران، ۱۳۸۵).
داوودی با نام علمی Chrysanthemum morifolium L. از خانواده کلاهپرک سانان[۱] می­باشد. رویشگاه اصلی اغلب گونه­ های امروزی چین می­باشد. تولید هیبرید تجاری جهت اصلاح داوودی­ هنوز هم درآمریکا، آسیا و اروپا ادامه دارد. انتخاب آنها نه فقط بر مبنای شکل و رنگ گل­ها بلکه از لحاظ قدرت گلدهی در تمام فصول سال و کیفیت گلها پس ازبرداشت نیز انجام می‏گیرد)دول و ویلکینیز، ۱۹۹۹). گل داودی دارای عمر گلجایی طولانی است که به تولید کم اتیلن در دوران پیری آن نسبت داده می‏شود (بارتولی و همکاران، ۱۹۹۶). این گل از گروه گل‏های نافرازگرا است و پیری آن در پاسخ به تغییراتی است که در میزان کربوهیدرات‏ها رخ می‏دهد (آداچی و همکاران، ۱۹۹۹) و اتیلن در این فرایند نقش چندانی ندارد (نبی گل و همکاران، ۱۳۸۵). مهمترین مشکل پس از برداشت داوودی، زردی برگ‏ها و ناتوانی در جذب آب است که منجر به پژمردگی پیش از موعد برگ‏ها می‏شود (ادریسی، ۱۳۸۸).
۱ -۲- بیان مسئله
مهمترین مشکل پس از برداشت داوودی، زردی برگ ها و ناتوانی در جذب آب است که منجر به پژمردگی پیش از موعد برگ ها می شود (ادریسی، ۱۳۸۸). کاهش در کیفیت گل بریدنی داودی بیشتر به دلیل پژمردگی برگ های آن است (هالوی و مایاک، ۱۹۷۹) و تاخیر در پژمردگی برگ و به دنبال آن تاخیر در پیری سبب طولانی تر شدن عمر گلجایی داودی می شود (پتریدو و همکاران، ۲۰۰۱).
تعادل آب، عامل اصلی تعیین کیفیت و ماندگاری گل های شاخه بریده است (داسیلوا، ۲۰۰۳). کمبود آب به طور معمول باعث انسداد آوندهای ساقه می شود (واندورن و پریک، ۱۹۹۰). تشکیل حباب های هوا درون آوندهای ساقه داودی سبب کاهش در کیفیت گل ها می شود. این حباب ها از انتقال آب در ساقه جلوگیری می کنند و در نتیجه مقاومت هیدرولیکی افزایش می یابد و منجر به تنش آبی شدید می شود (وان لیپرن و همکاران، ۲۰۰۱). انسداد آوندی ناشی از حباب های هوا را می توان به وسیله تیمارهای کوتاه مدت با محلول یک ماده شوینده برطرف نمود (ادریسی، ۱۳۸۸).
عمر پس از برداشت گل­های بریده، عمدتاً تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله تولید اتیلن، دما، نور، رطوبت نسبی و میکروارگانیسم­های انتهای ساقه می‏باشد.اتیلن در گل­های شاخه بریده‏ی فراز گرا باعث کاهش طول عمر گل­های بریده از طریق تاٌثیر بر گیرنده‏های گیاهی می گردد (ادریسی،۱۳۸۸؛ هاشم آبادی، ۱۳۹۰). همچنین میکروارگانیسم­های ساقه باعث کاهش جذب آب و تاٌثیر منفی بر روابط آبی می گردد که باعث پژمردگی گل­ها و کاهش عمر گلجایی آن­ها می گردد (ادریسی، ۱۳۸۸؛ سلگی و همکاران، ۲۰۰۹). لذا یافتن راهکارهایی در این زمینه ضروری بنظر می‏رسد.
۱-۳- اهداف تحقیق

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

افزایش عمر پس از برداشت گل بریده‏ی داوودی

کاهش باکتری‏های محلول گلجایی و انتهای ساقه‏ی گل بریده‏ی داوودی

معرفی ترکیبات آلی و دوست با محیط زبست به‏عنوان جایگزین مواد شیمیایی

فصل دوم:
بررسی منابع
۲-۱- اهمیت گل داوودی
یکی از مهمترین گل­های بریدنی در دنیا بوده و دارای بیش از ۲۰۰ گونه است که در بین گونه ها و رقم­های یک ساله علفی، چند ساله و درختچه­های کوچک و بوته‏ای وجود دارد (قهساره و کافی، ۱۳۸۴). داوودی یکی از مهمترین گل­ها می­باشد که هم به صورت گلدانی و هم به صورت بریدنی در بازارهای جهانی داد و ستد می­ شود به طوری که امروزه رتبه دوم جهانی را پس از گل رز از لحاظ اقتصادی و کشت و کار دارا می­باشد. از آنجایی که ماندگاری گل­های بریدنی یکی از مهمترین فاکتورهای کیفی می­باشد، بنابراین عمر طولانی مدت این گل‏ها بر میزان تقاضای مصرف کنندگان و همچنین بر ارزش گلهای بریدنی تأثیر به‏سزایی دارد (نبی گل و همکاران،۱۳۸۵).
۲-۲- عمر گلدانی داوودی
اتیلن در فرایند پیری و زوال گل بریده‏ی داوودی نقش چندانی ندارد تشکیل حباب­های هوا درون آوندهای ساقه­ی داوودی سبب کاهش کیفیت گل­ها می­ شود. این حباب­ها از انتقال آب در ساقه جلوگیری می­ کنند و در نتیجه مقاومت هیدرولیکی افزایش می­یابد و منجر به تنش آبی شدید می­ شود (وان لیپرن و همکاران، ۲۰۰۱). کاهش کیفیت گل بریدنی داودی بیشتر به دلیل پژمردگی برگ­های آن است (هالوی و مایاک، ۱۹۷۹) و تأخیر در پژمردگی برگ و به دنبال آن تاخیر در پیری سبب طولانی تر شدن عمر گلجایی داودی می‏شود (پتریدو و همکاران، ۲۰۰۱). جلوگیری از جذب آب به عوامل دیگری از جمله بسته شدن آوندها به وسیله میکروارگانیسم‏ها نیز نسبت داده می‏شود (وان لیپرن و همکاران، ۲۰۰۱).
۲-۳- انسداد آوندی
برخی گونه ها چنانچه بعد از برداشت برای مدتی بدون آب نگهداری شوند، در جذب آب مشکل خواهند داشت . اما می‏توان برخی گونه­ ها را برای مدت نسبتاً طولانی­تری به صورت خشک انبار نمود. به‏عنوان مثال اگر شاخه­های رز قبل از قرار گرفتن داخل آب مدتی به صورت خشک نگهداری شوند، گلبرگ‏ها نمی­توانند به اندازه­ نهایی گل­های بدون تنش آبی برسند. در این وضعیت، باکتری­ ها پس از قرار گرفتن گل­ها داخل آب از محل برش وارد آوندهای چوبی
شده و در طول مدتی که گل­ها به صورت خشک نگهداری می­شوند، در داخل آوندها تکثیر می­یابند. هنگامی که گل­ها ابتدا مدتی در داخل آب قرار گرفته و سپس به صورت خشک انبار می­شوند، باکتری­ های موجود در آب به سطوح خارجی ساقه­ها چسبیده و پس از طی دوره انبار به جمعیت باکتریهای موجود در محلول­های نگهداری گل اضافه شده و تکثیر می­یابند. باکتری­ های باقیمانده ممکن است حتی با وجود بریدن انتهای ساقه پس از انبار کردن نیز به محلول جدید انتقال یابند (ادریسی، ۱۳۸۸).
۲-۴- ضدعفونی کننده­ها
برای حذف میکروارگانیسم­ها، ضدعفونی کننده­ های مختلفی به محلول­ها افزوده می­شوند. اکثر مواد میکروب‏کش هنگامی که در غلظت­های کافی برای کنترل میکروب­ها به‏کار می­روند، برای گل‏های شاخه بریده مسمومیت ایجاد می­ کنند. برخی از ضدعفونی کننده­ های خانگی نیز برای گیاه سمی‏اند به‏ویژه موادی که بر پایه ترکیبات ستریماید یا کلرهگزیدن باشند (ادریسی،۱۳۸۸).
مهمترین مواد میکروب‏کشی که بدون ایجاد مسمومیت باعث تأخیر در پژمردگی گل­ها می‏شود عبارتند از :
۱- نمکهای مس، روی، کبالت و نیکل؛
۲- ترکیبات کینولین نظیر هیدورکسی کینولین سیترات (HQC) و هیدروکسی کینولین سولفات (HQS) ؛
۳- ترکیبات کلرین نظیر هیپوکلریت سدیم یا کلسیم، کلرآمینها و مواد شیمیایی که به تدریج کلر آزاد می‏کنند؛

۶-کتاب، رسانه ای گروهی است وباید در آن مطالبی ضبط شده باشد که قابل انتقال بوده و بازیابی مطالب آن از نظر زمان و مکان محدود نباشد.[۴۶]
در فصل های آتی به تفصیل به شرح این ویژگی ها خواهیم پرداخت.
بند دوم: اهمیت کتب درسی در حوزه آموزش
واکاوی و تحلیل تحولات اجتماعی، نشانگر برخی عوامل کلیدی و بنیادی است که آموزش از مهم ترین و پایدارترین آن ها می باشد. آموزش و پرورش در مفهوم وسیع آن، همه تلاش های سازمان یافته و غیر سازمان یافته ای را در بر می گیرد که موجب انتقال میراث علمی، فناوری، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه از نسلی به نسل دیگر می شود. همچنین یکی دیگر از رسالت های خطیر آموزش و پرورش، ایجاد فرصت هایی برابر برای رشد، شکوفایی و تعلیم و تربیت صحیح افراد جامعه به خصوص کودکان و نوجوانان می باشد. آموزش عبارت است از هرگونه فعالیت با تدبیر از پیش طرح ریزی شده ای که هدف آن آسان کردن یادگیری در فراگیران است.[۴۷]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
آموزش زمانی می تواند بیشترین بازدهی را داشته باشد که هدفمند بوده و براساس یک چارچوب و ساختار مشخّص باشد. آنچه بیش از همه مهم می باشد و همیشه به عنوان یک دل­مشغولی مهم وجود داشته و دارد، پاسخگویی به این سؤال مهم است که برای ایجاد و حفظ اثربخشی در نظام های آموزشی و به ویژه نظام آموزش و پرورش، چه تدابیر و راهکارهایی را باید اتخاذ کرد تا بیشترین بازدهی را داشته باشیم.
متخصّصان برنامه ریزی و مدیریت نظام های آموزشی به سؤال های فوق به شکل های مختلفی پاسخ داده اند که از مجموع نظرات و مطالعات آنها می توان ارکان هر نظام آموزشی را حاوی پنج عنصر کلیدی به این شکل دانست: محتوای آموزشی، معلم، فراگیر، تجهیزات، ابزارها و سرانجام برنامه ریزی و مدیریت آموزشی. همچنین پر واضح است که هر یک از این عناصر دارای روابط متقابل با یکدیگر می باشند که ماهیت پویا و متحولی را به نظام آموزشی می بخشند.
محتوای آموزشی یکی از عناصر مهم این فرایند می باشد و شاید هم مهم ترین عنصر. چرا که بدون وجود محتوای آموزشی و مطالبی برای آموزش و انتقال، آموزش بی معنا و مفهوم خواهد بود. منظور از محتوای آموزشی، هر گونه پیام کتبی، اعم از تصویری و نوشتاری و یا ترکیبی از آن­ها می باشد که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر افکار، ارزش ها و مهارت های مخاطب تاثیر می­گذارد . در این برداشت، محتوای آموزشی در برگیرنده طیف وسیعی از مطالب و موضوعات در شکل های متنوع نوشتاری، تصویری و شنیداری خواهد بود.[۴۸]
کتاب های درسی به لحاظ نقش و جایگاه خود برای حفظ اعتبار و حیثیت علمی و فرهنگی و همچنین نقش تربیتی، در نظام آموزشی کشورها از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند. کتاب­های درسی، کتاب هایی هستند که بر اساس برنامه ی درسی خاصی و یا اهداف معین مطابق پایه، رشته و شرایط ذهنی و سنی یادگیرندگان تالیف، چاپ و از سوی مراجع ذی صلاح در وزارت آموزش و پرورش به تصویب رسیده اند و در چارچوب زمانی معین، در کلاس های رسمی مدارس تدریس می شوند وسپس از آن ها ارزشیابی به عمل می آید و یاد گرفتن محتوای آن ها منجر به اخذ مدرک تحصیلی می شود.[۴۹]
از زمانی که کتب درسی برای ارائه در مدارس رواج یافته تاکنون عدم نیازمندی به آن اعلام نشده و یا اگر مسائلی در این زمینه هم وجود داشته به صورت جدی مطرح نشده است.[۵۰]
بازنگری، تجدید نظر و اصلاح محتوای کتاب های درسی، زمینه های رشد و تکامل برنامه ­ریزی درسی و به تبع آن رشد، بهبود و پیشرفت تحصیلی را به دنبال خواهد داشت. بنابراین، با آگاهی از نقش و اهمیت کتاب های درسی در پیشرفت امر آموزش و با توجّه به تغییر نظام های آموزشی ضروری است تا به ارزیابی کتاب های درسی و تحلیل محتوای آن ها پرداخته شود.[۵۱]
مبحث دوم: تعلیم و تربیت و پیشگیری از جرم
آدمی در شمار موجوداتی است که کمالشان در فطرت از وجود متأخّر افتاده است. به همین دلیل انسان در دوره ی رشد خود یعنی فاصله ی بین وجود تا کمال نیازمند تربیت است و مراقبت از رشدش ضرورت دارد.
در هر جامعه ای مجموعه ای از پدیده های اجتماعی مثبت و منفی وجود دارد. پدیده های اجتماعی مثبت، اعمال منطبق با نرم ها و هنجارهای جامعه می باشد و پدیده های اجتماعی منفی، عدم تطابق رفتاری با هنجارها و در معنای دیگر همان تخلّفات، انحرافات و جرائم می باشد.
هنجار مجموعه قواعد رفتاری پذیرفته شده در یک جامعه است. انسان در فرایندی به نام جامعه­پذیری [۵۲]با این پدیده ها آشنا می­گردد.مفهوم عام جامعه پذیری از دیدگاه اندیشمندان علوم اجتماعی و جامعه شناسان، نوعی استراتژی برای حفظ انسجام اجتماعی و وحدت گروهی تلقّی می­گردد به عنوان مثال، کارولاین پلوس تاکید می کند که یک جامعه یا گروه معین از استراتژی جامعه پذیری استفاده می کند تا ویژگی های خود را به تازه واردین منتقل نماید و بدین طریق جامعه اطمینان خاطر حاصل می کند که رفتار این تازه واردها انسجام اجتماعی و نظم جامعه را به مخاطره نخواهد انداخت.[۵۳] به عبارت دیگر منظور از ویژگی های جامعه در نظر کارولاین پلوس، همان هنجارهای پذیرفته شده در هر جامعه ای می باشد. حال اگر فرد در جریان جامعه پذیری، تحت تأثیر تربیت نادرست قرار بگیرد، پدیده های اجتماعی منفی را سر لوحه ی عمل خویش قرار می دهد و به آنان پایبند می شود و جامعه وی را شخصی نابهنجار تلقی می کند. دراین مرحله از یک نظر، فرد باز هم به هنجارها پایبند شده است ولی نه هنجارهای عام که مورد قبول اکثریت جامعه است، بلکه هنجارهای خاص که متبوع اقلیّتی محدود است و در تضاد با هنجارهای عام می­باشد.
اگر فرد در سایه ی تربیت درست قرار بگیرد به اصطلاح بهنجار تلقی می شود و گفته می شود که جامعه پذیر شده است. بنابراین روشن است که آموزش یکی از ابزارهای اجتماعی شدن است و اجتماعی شدن در این معنا، فرایندی است که به انسان راه های زندگی کردن در جامعه را می­آموزد، به وی شخصیت می دهد و ظرفیت های او را در جهت انجام وظایف فردی و به عنوان عضوی از جامعه، توسعه می بخشد. برقراری ارتباط با دیگران و فراگرفتن ارزش ها و اعتقادات اساسی، از مهم ترین اهداف اجتماعی شدن است که در سایه ی تعلیم و تربیت صحیح می توان بدان دست یافت.[۵۴]
پس از ذکر مقدّمات فوق، در ادامه ابتدا بنا به ضرورت موضوع تاریخچه ای کوتاه از سیر آموزش و پرورش را بیان خواهیم کرد و در ادامه به بررسی نهاد های مؤثّر در امر تعلیم و تربیت و نقش آموزش و پرورش در پیشگیری از جرم خواهیم پرداخت.
گفتار اوّل: سیر تاریخی آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)
تعلیم و تربیت رسمی در طول عمر نسبتا طولانی خود که به بیش از سه هزار سال تاریخ مدوّن می رسد با فراز و نشیب های عدیده ای مواجه بوده است.
در اروپای قرون وسطی تعلیم و تربیت سرنوشتی غم انگیز و اسفناک داشته است. اگر تعلیم و تربیت را به کسب دانش و معرفت از یکسو و تعالی روح و کمال انسانی از سوی دیگر تعریف کنیم، در این صورت می توان با اطمینان گفت که اروپای قرون وسطی از هر دو این فضیلت محروم بوده است. مرحوم محمّد علی فروغی درکتاب سیر حکمت اروپا می نویسد: « در اروپای قرون وسطی نادانی و بی دانشی آن چنان غلبه داشت که حتی اوّلیاء دین هم از سواد و کمال بی­بهره بودند.»[۵۵]
در اروپای قرون وسطی علم و سواد مخصوص طبقه ی کشیش ها و یا متولیان کلیسا بود و دیگران از این امر بی بهره بودند. آموزشگاه ها و نهادهای آموزشی معمولا در صومعه ها و یا کلیساها تشکیل می شد و ارباب کلیسا بر آن نظارت داشت. هدف از آموزش و تربیت، آماده ساختن افراد برای وارستگی، عزلت از دنیا و دوری از گناهان و معاصی بود. روش های آموزشی با خشونت فراوان همراه بود و متعلمان از هر گونه آسایش جسمی و بدنی محروم بودند. محتوای تعلیم و تربیت از کتاب مقدس سرچشمه می­گرفت و طبق نظر هرابنس میوروس درکتاب تربیت روحانیون، تنها از این طریق است که می توان به همه کمالات ممکن و دانش های لازم رسید و برای خدمتگزاری کلیسا آماده شد.[۵۶]
نظام آموزشی_تربیتی اروپای قرون وسطی به هیچ وجه نمی توانست از فلسفه ی رایج زمان خود که همان فلسفه مدرسه ای ( اسکولاسیک) بود، متأثر نباشد و اگر از این دوران به عنوان عصر تاریکی علم و فکر یاد می شود، دلیلی جز این ندارد. این فسلفه دارای ویژگی های خاصی بود که از آن جمله می توان به: حجیت شمردن اقوال و آراء پیشینیان در حمل موضوعات و مسائل، عدم استقلال در فکر و آزادی در بیان، رأی و اندیشه و روی آوردن به روش جدل درکشف حقیقت اشاره نمود.[۵۷]
درمورد نقش معلم، نظر رایج آن بود که وی باید بتواند هدایت روح متعلمان را بر عهده بگیرد و یکی از ضرب المثل های معروف این بود: «دربیان همه مهارت ها بزرگترین مهارت، هدایت روح است.». با این حال علی رغم این توصیه، یکی از مظاهر زشت و تأسف آور تعلیم و تربیت قرون وسطایی اروپا این بود که طلاب یا دانشجویان مورد احترام نبودند و در جوّی از بی اعتمادی تحصیلات خود را آغاز می نمودند.[۵۸]
در همین ایام بود که دفتر تعلیم و تربیت به نحوی دیگر رقم خورد و در جدیدی در آن گشوده شد. هنوز بیش از یک قرن از دوران تاریک قرون وسطای اروپائی نگذشته بود که نوری از مشرق بدرخشید، اسلام متولد شد و بنای اوّلین عبادتگاه آن یعنی مسجد گذارده شد و همچنین اوّلین نهاد آموزشی نیز افتتاح یافت. پس از چندی با پایان یافتن جنگ بدر اوّلین مکتب، در معنی واقعی کلمه، به وجود آمد و آموزش دو مهارت اساسی خواندن و نوشتن آغاز گردید. چون این کار بر­عهده ی مسلمانان گذاشته شد، مکتب در معنای اصطلاحی آن، که علاوه بر آموزش قرآن برنامه ­های دینی، ملی و اجتماعی را نیز در برمی گرفت، تجدید سازمان شد و رونق روز افزون یافت. جلسه های بحث و احتجاج و یا به دیگر سخن، محافل ادبی که دارای جنبه های آموزشی و تربیتی بسیار نیرومند بودند، رواج گرفت و هر چند در زمان مأمون عباسی به اوج خود رسیدند امّا از نظر زمانی ریشه در عمل شخص پیامبر(ص) و خلفای راشدین داشتند و بلأخره خانه ها و منازل علماء فقها و محدّثان بود که به صورت مراکز آموزشی در آمد و طالبان علم و فرهنگ را به سوی خود فرا خواند.
تأسیس و حضور این مراکز متعدد تربیتی و فرهنگی همراه با غناء، قرآن کریم، خاصه آیات مربوط به خدا، جهان هستی و کائنات و نیز خطبه ها و کلمات و مسایل مربوط به جهان شناسی موجود در نهج البلاغه امام علی(ع) و علل و عوامل فراوان دیگر، زمینه را برای رشد و ایجاد نهادهای آموزش عالی فراهم کرد که اوّلین دانشگاه در معنای واقعی، و یا مسجدی در مدینه که امام صادق(ع) در آن تدریس می فرمود و حدود چهار هزار شاگرد داشت از آن جمله بود. در این حوزه و یا حلقه درس، جابربن حیان ازدی را می بینیم که پدر علم شیمی است و حدود ۳ هزار اثر، اعم از کتابت و رساله، به او نسبت می دهند. همچنین زراره بن اعین و شاگردان مبرّز دیگری را می­بینیم که تدوین اصول فقه جعفری را بر عهده می گیرند. در جناح دیگر زنادقه، مشرکان، مادّیون و یا دهری مسلکانی چون ابوشاکر دیصانی، ابن ابی العوجاء و حتی بلدالله بن مقفّع حضور دارند که با امام صادق (ع) به بحث و مذاکره می نشینند و جواب می گیرند.[۵۹]
این نظام تربیتی با چنین زیر بنا و اساسی محکم و استوار، دیری نپایید که به بار نشست و با ارائه ابتکارات و نوآوری هایی که بسیاری از آن ها برای اوّلین بار در جهان اتفاق می افتاد توانست برتری و کارایی آن را به نمایش بگذارد.
در ایران باستان نیز، مشابه قرون وسطی، در دوران هایی آموزش و پرورش مخصوص طبقه ای خاص از اعضای جامعه بود.[۶۰] به مرور به دلایل متعدد نیاز بیشتری به دبیران و کارگزاران دولتی و مأموران مالیاتی احساس می گردد و از این رو آموزش و پرورش نسبت به گذشته تا حدی گسترده­تر می شود. حتی ظاهرا تعداد بسیار معدودی از طبقات غیر اشراف و متوسط نیز از سواد و آموزش و پرورش اندکی برخوردار می گردند. در دوره ی قاجار و پیش از آن، مکتب خانه ها برای آموزش و تحت نظر آموزش یافتگان حوزه های علمیه تأسیس می شود. هدف از تعلیم در این مکتب خانه ها آشنایی مختصر با سوره های کوچک قرآن و اخلاقیات، شرعیت و الفبا بود. در این مکتب خانه ها نوشتن آموخته نمی شد و همه چیز شفاهی بود.[۶۱]
نیمه ی اوّل قرن هجدهم میلادی دگرگونی های مهمی در ایران رخ داد که یکی از آن ها اقتباس آموزش و پرورش نوین از اروپا و تلاش شاهان و شماری از دولتمردان برای گسترش آن در شهرهای بزرگ آن روز و سپس در نقاط کوچکتر بود. لزوم تأسیس مدارس جدید و نارسایی مدارس قدیمی در برآورده کردن نیازهای آموزشی آن روز از سوی بسیاری از روشنفکران آن زمان با نگاه به فرهنگ، راه را به سوی تشکیل مدارس نوین هموار کرد. از جمله مدرسه­ی دارالفنون که توسط امیر کبیر تأسیس شد. با پیشرفت این مدارس، تحولی نیز در محتوای آموزشی رخ داد. مواد درسی که در این مدارس آموزش داده می شد عبارت بودند از: در کلاس اوّل کتاب «تعالیم الاطفال» تألیف مفتاح الملک و کتاب «علی » تألیف یحی دولت آبادی و چند کتاب دیگر از جمله کتاب کوچکی در باب جغرافیا و در سال های بعد عبارت بود از: تجوید قرآن، شرعیات از کتاب بدایه فارسی و….[۶۲]
تاریخ آموزش و پرورش در ایران نشان می دهد که نخستین بار در نه آبان ۱۳۹۰ شمسی، مجلس شورای ملی، قانون اساسی معارف را تصویب کرد که در آن مدرسه به عنوان تأسیساتی برای تربیت اخلاقی، علمی و بدنی افراد دایر گردید.[۶۳] بر اساس قانون اساسی معارف، تعلیمات ابتدایی برای همه اجباری است و هرکس باید تا آن اندازه از معلوماتی را که دولت برای درجه ابتدایی معین نموده تحصیل نماید.[۶۴]
در سال ۱۳۰۰ شمسی قانون شورای عالی فرهنگ جهت اداره امور کلیه مدارس تصویب شد. در سال های ۱۳۱۳- ۱۳۰۶شمسی، قوانین و تصویب نامه هایی درباره آموزش اجباری و رایگان در رابطه با دوره ی ابتدایی و همچنین آموزش غیر مجانی در دوره ی ابتدایی و همچنین آموزش غیر مجانی در دوره ی دبیرستان و عالی و تأسیس شبکه ی مدارس دولتی و روحانی و تأسیس دانشسرا و دانشگاه به تصویب رسید. برابر این مصوّبه، تمام مراکز تحصیلی، حتی مدارس و دانشگاه های غیر ایرانی، تحت نظارت وزارت فرهنگ قرار گرفت. تاسیس دانشسراهای مقدماتی و عالی برای تربیت معلم و دبیر، تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۲، گسترش مدارس در مراکز استان و شهرستان ها و بخش ها، ایجاد مدارس اکابر برای آموزش بزرگسالان درسال ۱۳۱۵ و اعزام دانشجو به کشورهای اروپایی به منظور استفاده از آنها در مراحل آموزشی کشور، از اهم اقدامات دولت در زمینه آموزش و پرورش از ابتدایی تا عالی بود. در قانون اساسی۱۳۲۲ خورشیدی دوره های تحصیلی عبارت بوده است از: آموزش ابتدایی شش سال و دوره متوسطه مشتمل بر دو دوره سه ساله که دوره اوّل عمومی و دوره دوم به بخش نظری و فنی و حرفه ای تقسیم می شد. در سال ۱۳۴۶ خورشیدی کلیه امور مربوط به دوره های تحصیلی به عهده وزارت آموزش و پرورش گذاشته شد. از سال ۱۳۴۵ به بعد به خاطر تحولات اجتماعی و دگرگونی های اقتصادی– اجتماعی که منجر به دگرگونی در ساخت جامعه شد، تغییر در برنامه های آموزش و تعیین اهداف جدید ضروری می نمود. لذا در راستای وصول به اهداف جدیدی چون تاکید بر سواد آموزی و تعمیم آموزش نیروی انسانی ماهر و متخصص، پرورش سیاسی برای مشارکت فعّال در زندگی سیاسی و اجتماعی و آگاهی به حقوق اجتماعی و احترام به قانون، پرورش ذوق هنری و جسمی ( تربیت بدنی )، تاکید بر اخلاق و فلسفه اجتماعی، تغییراتی اصولی در تشکیلات و برنامه ­های آموزش و پرورش به وجود آمد. به علاوه در این دوره برای انتقال قدرت تصمیم گیری از مرکز به سطوح پایین و ایالات، اقدامات مفیدی در منطقه ای کردن آموزش و پرورش به عمل آمد و به موجب آن اختیاراتی در جهت تصمیم گیری های لازم به شوراهای منطقه ای تفویض شد.[۶۵]
عکس مرتبط با اقتصاد
گفتار دوم: نهادهای مؤثّر در تعلیم و تربیت
هانری مندراس، نهاد اجتماعی را مجموعه ای از هنجارها می داند که در یک دستگاه اجتماعی به کار بسته می شود و قانونی بودن یا نبودن هر چیز را در آن دستگاه تعریف می کند. در این معنا ازدواج، خانواده، مدرسه و… از نهادهای اجتماعی هستند.[۶۶]
انسان در طول حیات خویش مراحل متعددی از رشد را طی می کند که در هر یک از این مراحل در موقعیت ها و گروه های مختلفی قرار می گیرد. تربیت نیز بر همین اساس مراحلی دارد که هر مرحله، متولّی خاص خود را می طلبد. افراد و گروه های مختلفی بر روی تربیت و به تعبیر دیگر جامعه پذیری فرد اثر می گذارند.[۶۷] در این جا به شناسایی اهم این موارد خواهیم پرداخت.
لازم به توضیح است که علاوه بر نهاد­ های زیر نهاد هایی چون پلیس نیز دارای برنامه های تربیتی تاثیر گزار می باشند ولی در عین حال یک آکادمی آموزشی (اعم از رسمی یا غیر رسمی) مستقل محسوب نمی شود به این معنا که فرد مکرّرا با حضور در بطن این نهاد آموزش نمی بیند بلکه نیروی انتظامی هم برنامه های آموزشی خود را اغلب از طریق رسانه ها یا حضور در مدارس به مخاطبان منتقل می کند.
بند اوّل: خانواده
خانواده اجتماع ثابت، قانونی و شرعی پدر و مادر و فرزندان است که مبتنی بر حقوق و تکالیف متقابل می باشد. خانواده مدل های مختلفی دارد(محدود و گسترده، والدینی و والدی و…) که خود این ساختارها بر نوع تربیت فرد تأثیر می گذارد بدین معنا که ساختار معیوب خانواده بر شخصیت فرد و جامعه پذیری وی لطمه وارد خواهد کرد.
خانواده کارکردهای متعددی دارد که یکی از مهم ترین آن ها جامعه پذیری و تربیت فرزندان است. والدین باید بتوانند هنجارها را به درستی به فرزندان آموزش بدهند. در اهمیت نهاد خانواده همین بس که سنگ بنای جامعه است. هرگونه اقدام و رشد اجتماعی درسایه ی خانواده حاصل می شود و عامل ثبات و سازش اجتماعی است، لذا سعادت جامعه تا حد زیادی در گروه آن است.[۶۸]
بند دوم: گروه همسالان
همسالان و دوستان تأثیر مهمی در تربیت فرد دارند و می توان گفت یکی از مهم ترین عوامل اجتماعی شدن کودکان و نوجوانان به حساب می آیند. آن ها از طرق مختلف بر یکدیگر تأثیر می­گذارند و از یکدیگر تأثیر می پذیرند. ارتباط افراد در این سطح، ارتباطی افقی است. یعنی ارتباطی که در بین افراد نسبتا هم سطح از لحاظ سنی، طبقه اجتماعی، تحصیلی و….برقرار است.[۶۹] اگر گروه همسالان نابهنجار و منحرف باشد، این امر بر روی فرد نیز اثر گذار خواهد بود. لذا سالم بودن گروه همسالان به عنوان یک عامل تربیتی، نقش مهمّی در فرایند جامعه پذیری صحیح فرد خواهد داشت.
بند سوم: رسانه
امروزه رسانه به عنوان یکی از نهادهای بسیار مؤثر در تربیت معنوی و اجتماعی انسان محسوب می شود. پیام هایی که توسط رسانه رد و بدل می شود در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی و… است. مخاطبان این پیام ها افراد وگروه هایی در سطوح مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی اند که در ابعاد مختلف زندگی در سراسر جهان پراکنده اند.
تمام سعی و تلاش رسانه های جمعی، رسیدن به اهداف و مقاصدی است که در عین حال هر کدام به نحوی دارای جنبه­ تربیتی هستند. آن چه اهمیت دارد توجّه متولیّان این حوزه به تأثیر رسانه ها است که در کنار خاصیّت آموزش دهی و تربیت و تعلیم فراگیر علوم مختلف، ممکن است تأثیرات بعضا نامطلوبی نیز بر روند صحیح جامعه پذیری فرد داشته باشد.[۷۰]
بند چهارم: آموزش و پرورش
آن چه تاکنون تحت عنوان نهادهای مؤثر در تعلیم وتربیت از آن ها بحث کردیم، نهادهای غیر­رسمی در امر آموزش و پرورش بوده اند. حال به بحث نهاد آموزش و پرورش می پردازیم که به عنوان نهاد رسمی متولی آموزش و پرورش، مطرح می شود.[۷۱]
نهاد آموزش به عنوان یکی از مهم ترین نهادها در عرصه ی تعلیم و تربیت و همچنین پیشگیری از بزهکاری و بزه دیدگی کودکان و نوجوانان محسوب می شود. نظام آموزش وپرورش رسمی در معنای عام تنها محدود به مدارس نیست بلکه دانشگاه ها، موسسات آموزش عالی و حوزه های علمیه را هم در بر می گیرد، ولی آن چه در این تحقیق موضوع بحث ما می باشد، به طور خاص مدارس است. مدرسه جزئی از نهاد آموزشی است که زیر مجموعه ی نهاد بزرگ آموزش و پرورش در هر کشوری محسوب می شود و اجرای فرایند آموزش رسمی را از دوران کودکی بر عهده دارد[۷۲]. وجود فرصت مناسب در اعمال واجرای برنامه های تربیتی، امکان ارتباط مؤثر و وسیع این نهاد با دیگر نهادها از جمله خانواده، نهاد آموزش و پرورش و به طور خاص مدرسه را به نهادی پیشرو در طرّاحی و اعمال برنامه های تربیتی و در همین راستا برنامه های پیشگیرانه از جرم و انحراف، مبدل ساخته است. تأکید مقررات داخلی و عهدنامه های بین المللی که درآینده از آن ها بحث خواهیم کرد، بر گسترش آموزش و پرورش مناسب و بدون تبعیض و توسعه نقش محوری نهاد آموزش در مبحث پیشگیری از جرم، خود گویای ارزش و اهمیت این نهاد در مقوله ی تربیت و پیشگیری از جرم است.
نهاد آموزش و پرورش با برخورداری از توانایی آموزش و القای هنجارهای اجتماعی و مهارت زندگی، به عنوان بخشی از نظام کنترل رسمی در محیط مدرسه، درفرایند جامعه پذیری کودکان و نوجوانان نقش مهمی را داراست. سازمان آموزش و پرورش از طرق مختلف و با ابزارهای گوناگون در فرایند جامعه پذیری کودک و نوجوان تأثیر می گذارد از جمله: برنامه های آموزشی (کتب درسی، برنامه های آموزشی فوق برنامه و…)، معلمان، محیط مدرسه و… . واضح است که وجود اخلال در کارکرد هر یک از این ابزارها باعث اخلال در فرایند رشد از یکسو و ضعف در امر تربیت و آموزش و پرورش و برنامه های آموزشی از سوی دیگر می شود.
تأکید بر این نکته ضروری است که طرّاحی یک نهاد یا یک موسسه در پیش برد اهداف پیشگیری و به خصوص پیشگیری مرتبط با کودکان بی فایده است. طبیعت خاص، وجود عوامل متعدّد و مؤثّر در بزهکاری و بزه دیدگی و توسعه جنبه های حمایتی نسبت به کودکان و نوجوانان، ضرورت نگاهی چند بعدی و چند نهادی به پیشگیری را در این خصوص، ایجاب می کند. از سوی دیگر، نهادهای مرتبط با این نوع پیشگیری، محدود به فعالیت های محدود و حصر شده در محیط کاری خود نیستند. افزایش کارکردهای نهادی و امکان ارتباط وسیع نهادهای مجری و مرتبط با این نوع از پیشگیری با یکدیگر و با دیگر نهادهای اجتماعی، از خصوصیّات نوین پیشگیری از بزهکاری و بزه دیدگی کودکان و نوجوانان محسوب می شود.
گفتار سوم: آموزش و پرورش و پیشگیری از جرم
بند اوّل: ابعاد تاثیر گذاری نهاد آموزش و پرورش در پیشگیری از وقوع جرم
تبیین ابعاد و زوایای تأثیر گذاری آموزش و پرورش در پیشگیری از انحراف و جرایم با توجّه به ماهیت مباحث حقیقی آن امکان پذیر است:
۱٫ بیشتر انحرافات و جرایم، در حقیقت برخواسته از غرایز حیوانی بشر است. خداوند متعال آفرینش انسان را به گونه ای قرار داده است که او برخوردار از غرایز، استعدادها و نیازهایی است که بخشی از آن ها درحیوانات نیز وجود دارد ؛ البته انسان، برخوردار از عقل و استعدادهای ویژه­ای است که خاصّ اوست و هویت و حقیقت وجودی انسان با پرورش این دسته از استعداد ها امکان­ پذیر می گردد. زندگی آدمی وقتی رنگ و بوی انسانی می گیرد که بر اساس تعقّل و تفکّر باشد، و گرنه اگر رفتارهای انسان کم ترین بهره ای از عقلانیت نداشته و صرفا بر پایه غرایز استوار باشد، دیگر زندگی حیوانی بیش نخواهد بود. البته ساختار آدمی به گونه ای است که می تواند عقل و تفکر را در خدمت رشد غرایز حیوانی خویش قرار دهد؛ در این صورت، بعد عقلی در حقیقت از پرورش حقیقی بی بهره می ماند، زیرا در اختیار و تحت سیطره و تسلّط غرایز قرار می­گیرد. زمانی انسان هویّت حقیقی خویش را می یابد که عقل و ادراکات عقلانی، سیطره کامل به استعدادها و غرایز حیوانی داشته باشد و آن ها را تحت کنترل و مهار خویش در آورد.[۷۳] این امر با تعلیم و تربیت درست و به طور خاص در سایه ی نهاد آموزش و پرورش می تواند محقق شود.
۲٫ نهاد آموزش و پرورش از سویی کودک و نوجوان را با ارزش ها، هنجارها، قوانین و مقررات و حسن و قبح های اجتماعی آشنا می سازد.[۷۴] از سوی دیگر، با آگاهانیدن آن ها از اهمیت و ضرورت این قوانین و مقررات و تبیین و ترسیم پی آمدهای مراعات و تن دادن به آن ها و نیز عواقب سوء نقض قوانین و مقررات و نادیده گرفتن ارزش ها و هنجارهای اجتماعی، نوعی انزجار و نفرت از قانون گریزی و ناهنجاری و نیز تمایل و دل بستگی به قانون گرایی و ارزش مداری در آحاد اجتماع ایجاد می کند و با دادن الگوی مناسب رفتاری، آن ها را در التزام رفتاری و عملی به قوانین اجتماعی مساعدت و یاری می نماید. به همین دلیل است که نهاد آموزش و پرورش رسمی را تولید کنندۀ مدنیت، تلفیق اجتماعی و اطاعت از قوانین ملّی می دانندکه هم نوایی و سازگاری اعضای جامعه و در یک کلمه جامعه پذیری موفق را به دنبال دارد.[۷۵]
۳٫ انسان برای رفع نیازهای حیاتی خویش و تأمین معاش، ناگزیر به کسب درآمد است. اگر از کسب درآمد مشروع عاجز باشد احتمال دارد در صدد برآید تا از طرق نامشروع ومجرمانه رفع نیاز کند. پیامبر (ص) می فرمایند :«مَن لا مَعاشَ لَه، لا مَعادَ لهَ » .نهاد آموزش و پرورش از طریق آموزش فنون و مهارت های لازم برای اشتغال، امکان دستیابی افراد به سرمایه های مشروع را فراهم می کند و از این طریق از وقوع جرم به این دلیل، پیشگیری می نماید.
۴٫نهاد تعلیم و تربیت رسمی، به فرد موقعیّت اجتماعی می بخشد، این امر علاوه بر تأمین نیازهای معنوی او، سرمایه اجتماعی مهمی نیز برای او به حساب می آید که نمی تواند آن را به راحتی از دست بدهد. در تئوری کنترل تقید اجتماعی هیرشی، تحصیلات بالا برای فرد، نوعی سرمایه اجتماعی به شمار می رود که جایگاه، موقعیّت و منزلت اجتماعی ویژه ای را برای دارنده­ی آن رقم می زند و به لحاظ این که ارتکاب جرم و کج رفتاری، این منزلت را مخدوش می کند و به سرمایه یاد شده آسیب می زند، انسان از ارتکاب جرم وجنایت پرهیز می کند. بنابراین تعلیم و تربیت رسمی ، افراد را به ابزارها، وسایل و قیود کنترل کنندۀ اجتماعی مجهز می سازد و از این طریق به کاهش میزان جرم کمک می کند.[۷۶]
۵٫هم چنان که در آغاز گفته شد، نهاد تعلیم و تربیت رسمی می تواند کاستی ها و نقایص نهادهای دیگر مؤثر بر کاهش میزان جرم و به ویژه نهاد خانواده را جبران کند. امروزه با توجّه به توسعه شهرنشینی و تقاضای اشتغال زنان و کاهش حضور مردان و زنان در خانواده به دلیل چند شغله بودن در جهت تأمین معاش خانواده ، در آموزش و پرورش قبل از دبستان، تأکید بر این است که حتی اجتماعی کردن کودک در مراحل اوّلیه زندگی نیز در خانواده انجام شدنی نیست.[۷۷]
اگر توجّه داشته باشیم که از هفت سال دوم به بعد تا سالیان نسبتا طولانی، کودکان و نوجوانان ساعت های زیادی از زندگی خویش را در نهادهای آموزش و پرورش سپری می کنند، به اهمیت و جایگاه و نقش تکمیلی این نهاد می توان پی برد. چنین است که اگر خانواده در جامعه پذیری موفق نباشد، بلکه موجبات فرار کودکان از منزل را فراهم آورد، تنها اوّلیای مدارس و معلمان و مربیان تربیتی می توانند پناهگاه و مأمنی برای چنین کودکان حقیقتا بی سرپرستی باشند و آن ها را از انحرافات و لغزش ها دور سازند. از این رو، مدارس در دوران شکل گیری شخصیت افراد، عملا جایگزین والدین در تعلیم و تربیت کودکان هستند.[۷۸]
باکنترل و مراقبت کودکان در مدرسه، می توان کژی ها و ناهنجاری های رفتاری آنان را که ناشی از عملکرد نادرست دیگر نهادهای اجتماعی به ویژه نهاد خانواده است، شناسایی و اصلاح کرد. هم چنین مدارس با دادن مشاوره های لازم به والدین، آن ها را در ایفای وظیفه خطیر تربیتی خویش مساعدت می نمایند.
۶٫ بیکاری و فراغت مداوم و فقدان برنامه و هدف از عوامل مهم بروز رفتارهای مجرمانه می­باشد. در این زمینه نیز مدرسه نقش مهمی را در خنثی کردن این عامل جرم زا ایفا می کند، از این جهت که ساعاتی قابل توجّه از وقت افراد را به خود اختصاص می دهد و علاوه بر پرکردن فراغت کودک و نوجوان به ارائه ی برنامه های مناسب برای ساعات خارج از مدرسه نیز می پردازد و این امر بی برنامگی و بطالت را می زداید و به زندگی فرد جهت می دهد.
۷٫ مدارس فرصت های لازم را برای دولت در تأثیر گذاری خود بر بخش چشم گیری از شهروندان که در حقیقت نسل کارگزار و مؤثر فردای جامعه هستند، به شیوه ای پنهان ولی کارآمد فراهم آورند.
۸٫٫ مدارس در آموزش فنون و مهارت های خود کنترلی و نیز تقویت کنترل کننده های درونی مانند ارزش های اخلاقی، باورهای دینی و… به دانش آموزان به ویژه از طریق برنامه درسی پنهان، نقش اساسی ایفا می کنند. مدارس هم چنین دانش آموزان را با نقش ها و وظایف آتی شان در جامعه آشنا می سازند و از این طریق، در کاهش انحرافات و ناهنجاری های اجتماعی مؤثر خواهند بود.[۷۹]
۹٫آموزش وپرورش، از جمله نهادهایی است که در برابر سازی قشرهای اجتماعی نقش عمده­ای ایفا می کند. مدارس به منزله قالب هایی هستند که در داخل آن ها، می کوشند تا انسان ها را تا حدی همسان سازند و تفاوت های ناشی از تبار فرهنگی، قومی و اجتماعی را از آن ها زدوده و رفتار کودک و نوجوان را بر اساس ضوابط و ملاک های مشترک ملی و دولتی هم آهنگ نمایند.[۸۰] بدیهی است هر قدر سطح تعارضات و تضادهای ناشی از ویژگی ها و عادات قومی، فرهنگی، مذهبی و…کاهش یابد، جرایم و انحرافات اجتماعی کاهش می یابد.
۱۰٫آموزش و پرورش به عنوان نهادی اساسی در بحث تعلیم و تربیت، از طریق ابزارهای آموزشی که در اختیار دارد ( من جمله کتب درسی) می تواند قانون گرایی را به عنوان راه حل اساسی در مقام حلّ تعارضات بین گروه های مختلف اجتماعی، در باور فراگیران نهادینه کند و از این طریق گامی مهم در راستای پیشگیری از بروز هرج و مرج و جرائم در شرایط مذکور، بردارد.
بند دوم: ضرورت مداخله نهاد آموزش و پرورش در پیشگیری از بزهکاری
ایجاد و مداخله نهاد آموزش و پرورش در امر پیشگیری در راستای ضرورت های چندی است که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.
الف) الزامات و تکالیف جامعه
جامعه چه در بعد فراملّی و چه در بعد ملّی، براساس تکالیفی که در راستای توجّه و حفظ سلامت اعضای خود دارا می باشد، مکلف به طرّاحی و اجرای برنامه های حمایتی در راستای تضمین حقوق اشخاص و سالم سازی محیط اجتماعی است. این امر در منابع فراملّی و ملّی متعددی مورد تأکید واقع شده است. بنابراین ایجاد نهاد آموزشی درجهت رسیدن به اهداف آموزشی و پرورشی، به عنوان یکی از مهم ترین تکالیف دولت ها محسوب می شود.
ب) وضعیّت خاص کودکان
ناتوانی و عدم برخورداری از حقوق و تکالیف خاص، معلول طرز تفکر پیشین و منقضی شده ی قرون پیش است؛ چنان که کودک، به عنوان اموال و دارایی های والدین، برخوردار از هیچ یک از حقوق و امتیازات نبوده است.[۸۱] در پی اصلاحات، با وجود شناسایی حقوق کودکان به عنوان موجود انسانی، هیچ گونه تمایزی بین حقوق کودکان با بزرگسالان وجود نداشت، تنها در ۲۰ سال گذشته آرام آرام کودکان به عنوان اشخاصی که دارای نیازمندی های ویژه و در پی آن برخوردار از حقوق و تکالیف متفاوتند، شناخته شده اند.[۸۲]

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.