پس کسی که دائما متأدب به آداب الهی است در فلاح و رستگاری دائم است از امام حسن عسکری نقل شده که فرمود: ‌و من تأدّب بأدب الله عزوجل أدّاه الی الفلاح الدائم ^[۴۷۱])
نتیجه نهایی
آنچه که از این ابحاث می توان نتیجه گرفت این است که علم خاص که همان رؤیت ملکوت هر شیء و برهان الهی است شخص عالم به درجه ای از قرب می رسد که یکی از پیامدهای آن ملکه عصمت است عصمت همان طور که در فصل دوم گذشت تسلط به جوانح و جوارح است که این عملیات عقل عملی است و این علم باعث کننده و موجد عقل عملی است ولی بحث مهمی که از سیاق آیات بدست می آید خداوند متعال برای انبیای خود فضایِ خاصی را در نظر گرفته است. انبیا در این بیوت و خانواده های خاص این علم ویژه را به ذریه بعد از خود منتقل می کردند و نباید تصور کرد که شخص نبی به حسب اتفاق در هر خانواده ای با هر موقعیتی قرار می گیرد که این هم جهل به حق انبیا است و هم اینکه حکمت نافذه ی خدا را نادیده انگاشتن است همان طور که انبیا سعی می کردند که دین خود را در جوامع بشری نشر دهند همیشه مواظب خانواده و ذریه خود هستند بنابرین در قرآن حکیم این جهت مورد ملاحظه و به هدف خاص گزارش شده است که در واقع همان معرفی انبیا به نحو حقیقی است و شخصیت اصلی انبیا را بدون اجمال و ابهام به شرح گذاشته است.

بنابرین اگر پیامبری به شاگردی پیامبری در بیاید مانند جریان خضر و موسی علیهما السلام، و یا برای تربیت و رشد نبی از انبیا باید اهل آن نبی تحت کفالت نبی دیگری باشد نظیر حضرت مریم که تحت کفالت حضرت زکریا قرار گرفت، و یا خداوند متعال به مباشرت خود اهل نبی را زیر نظر داشته باشد مانند آنچه بر مادر حضرت موسی گذشت و امثال این موارد که در قرآن مورد بحث قرار گرفته است همه نشانگر این مطلب است که بیوت انبیا و خانواده های آنها به شیوه ی خاص تحت تربیت و بالندگی ویژه ای الهی قرار گرفته اند که این جهت در فصل آخر نوشته به صورت مفصل نسبت به بعضی از انبیا پرداخته شد.
و در نتیجه این شد که این فضایِ خاص و شرایط ویژه با تدبیر اللهی است که برای ایجاد آن علم خاص تدارک شده است که این اشخاص برای امری بالاتر از نبوت و عصمت تربیت بشوند و آن قرب ویژه آنها به حضرت حق است. همان طور که در بحث حضرت موسی گذشت که در (و اصطنعتک لنفسی) بحث عصمت انبیا از مراتب دانی شخصیت انبیا است و مباحث عالی ذات مقدس انبیا در سیر عرفانی که به صورت سیر انفسی یا آفاقی است بحث می شود که در خلال ابحاث، گذشت که این معرفت به انبیا از معارف بزرگی است که قرآن ارائه می دهد و در صدد است که مخاطبان خود را در چنین فکری قرار دهد و از این معرفت نصیبی برگیرند. و معلوم شد این نوع معرفت قرآنی نسبت به انبیا علاوه بر اینکه تمام شبهات را می زداید به شرح صراط مستقیم انبیا می پردازد تا در کنار آن الگو و اسوه را معرفی بکند.
منابع و مآخذ
قرآن کریم
ترجمه : فولادوند
آلوسی، سید محمود، روح المعانی، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ ق.
آملی، سید حیدر، تفسیر المحیط الاعظم، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۲۲ ق.
ابن بابویه، محمد ابن علی، توحید صدوق، ناشر جامعه مدرسین، ۱۳۷۸ ش.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن محمد، الاصابه، بیروت دار الکتب العلمیه، سال ۱۴۱۲ ق.
ابن شهر آشوب، محمد ابن علی، مناقب آل ابی طالب، ناشر علامه، سال ۱۳۷۹ ش.
ابن طاووس علی ابن موسی، سعد السعود، قم ناشر دار الذخائر .
ابن فارس، ترتیب معجم مقاییس اللغه، ناشر پژوهشگاه حوزه و داتشگاه، بهار۱۳۹۰٫
امام سجاد علیه السلام، صحیفه سجادیه، دفتر نشر الهادی ۱۳۷۶ ش
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ناشر دار الطوق النجاه، ۱۴۲۲ه ق .
برقی، احمد ابن محمد، المحاسن، دار الکتب الاسلامیه، سال ۱۳۷۱ ش.
تمیمی واحدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم، ناشر دار الکتاب العربی، سال ۱۴۱۰ .
تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، مدرسه امام مهدی، ۱۴۰۹ ق.
جوادی، عبدالله تسنیم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۹۱ ش.
خمینی، روح الله شرح دعای سحر، ناشر دار الکتب، ۱۳۶۳ ش.
زمخشری، محمود، الکشاف، ناشر دار الکتب العربی، سال ۱۴۰۷ ق.
سید رضی، محمد ابن حسین، نهج البلاغه، ناشر هجرت، ۱۴۱۴ق.
سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، ناشر کتابخانه مرعشی نجفی، سال ۱۳۰۴ق.
صدوق، ابن بابویه محمد ابن علی، عیون أخبار الرضا علیه الاسلام، نشر جهام، ۱۳۷۸ ش .
صدوق، ابن بابویه محمد ابن علی، من لا یحضره الفقیه، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۲۹ ق.
صفار، محمد ابن حسن، بصائر الدرجات، ناشر مکتبه المرعشی النجفی، سال ۱۴۰۴ق.
طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ناشر دار الکتب الاسلامیه، زمستان ۱۳۷۲٫
طبرسی، فضل ابن حسن، مجمع البیان، ناشر ناصر خسرو، ۱۳۷۲٫
طوسی، محمد ابن حسن، الامالی طوسی، ناشر دار الثقافه، سال ۱۳۱۴ ق.
طوسی، محمد ابن الحسن، التبیان، ناشر دار الاحیاء التراث العربی .
عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی، ناشر المرکز الاسلامی للدراسات، سال ۱۴۲۵ ق.
فخر رازی، محمد ابن عمر، مفاتیح الغیب، ناشر دار الکتب العربی، سال ۱۴۲۰ق.
فراهیدی، خلیل ابن احمد، العین، ناشر هجرت، سال ۱۴۰۹ ق.
فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ناشر کتابخانه امیر المومنین، سال ۱۴۰۶٫
فیض کاشانی، محمد ابن محسن، تفسیر صافی، ناشر انتشارات الصدر، سال ۱۴۱۵٫
قمی، علی ابن ابراهیم، تفسیر قمی، ناشر دار الکتب، ۱۳۶۸٫
قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا، کنز الدقائق، چاپ سازمان انتشارت ارشاد اسلامی.
کلینی، محمد ابن یعقوب، الکافی، ناشر دار الکتب الاسلامیه، سال۱۴۰۷ ه ق.
مجلسی، محمد تقی، بحار الانوار، ناشر دار الاحیاء التراث العربی، سال ۱۳۰۴ ه ق.
مجلسی، محمد باقر، مرآه العقول، ناشر دار الکتب الاسلامیه، سال ۱۴۰۴ ه ق.
مصطفوی، حسن، التحقیق، نشر بنگاه ترجمه، تهران، سال ۱۳۶۰٫
مفاتیح الجنان مناجات شعبانیه، آیین دانش، ۱۳۹۰ ش.
ملاصدرا، محمد ابن ابراهیم، تفسیر القرآن، انتشارات بیدار، ۱۳۶۶٫
ملاصدرا، محمد ابن ابراهیم، شرح کافی، ناشر موسسه مطالعات و تحقیق فرهنگی، سال۱۳۸۳٫
مولوی، جلال الدین، دیوان شمس غزلیات ، نگاران قلم ، ۱۳۹۱ش
نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، نجف ناشر الحیدریه، سال ۱۳۹۷ه ق.
In the name of Allah

۳-۸ تعاریف عملیاتی:
الف: گرایش به نوآوری: این متغیر با توجه به گویه های زیر مورد سنجش قرار می گیرد:
- سطح تازگی محصول جدید در زنجیره تأمین شرکت ما به خوبی رعایت می شود.
- بکارگیری آخرین نوآوری تکنولوژیکی در توسعه محصول جدید در زنجیره تأمین شرکت ما به خوبی رعایت می شود.
- سرعت توسعه محصول جدید در زنجیره تأمین شرکت ما به خوبی رعایت می شود (چین و دیگران ، ۲۰۱۳).
ب: شاخص ریسک پذیری: این متغیر با توجه به گویه های زیر مورد سنجش قرار می گیرد:
- تعداد محصولات جدیدی که در زنجیره تأمین شرکت معرفی می کند زیاد است.
- مدیران عالی شرکت ما به طور فعالانه ایجاد تغییر را تشویق می کنند و فرهنگ بهبود، یادگیری و نوآوری را به سوی تعالی سازمان اجرا می کنند.
- کارکنان شرکت ما به اندازه کافی برای تشریک مساعی وقت داشته و در اجرای تغییر به سازمان کمک می کنند(چین و دیگران ، ۲۰۱۳).

پ: گرایش فعالانه: این متغیر با توجه به گویه های زیر مورد سنجش قرار می گیرد:
- شرکت ما در به کارگیری تکنولوژی های جدید و معرفی محصولات جدید با پتانسیل کامل شرکت می کند.
- شرکت ما به طور مداوم سعی دارد که نسل جدید تکنولوژی را بدست آورد.
- شرکت ما سعی دارد روش های جدید و کم هزینه ای برای زنجیره تأمین را پیش تر از رقبا بکار گیرد(چین و دیگران ، ۲۰۱۳).
ت: سرمایه ارتباطی: این متغیر با توجه به گویه های زیر مورد سنجش قرار می گیرد:
- شرکت ما به طور فعالانه داده های مشتریان را جستجو می کند تا به عمق انتظارات و نیازهای آنها پی ببرد.
- شرکت ما همیشه ارتباط نزدیکی با مشتریان دارد تا برای آنها کانالی آسان و راحت جهت ارتباطات فراهم کند.
- شرکت ما به همیشه به دنبال نظرسنجی از مشتریان در رابطه با عملکرد و سطح خدمات زنجیره تأمین است(چین و دیگران ، ۲۰۱۳).
ج: قابلیت هماهنگی: این متغیر با توجه به گویه های زیر مورد سنجش قرار می گیرد:
- برقراری ارتباطات مکرر با اعضای زنجیره تأمین در شرکت ما صورت می گیرد..
- ایجاد یک سیستم تسهیم اطلاعات سازگار با عرضه کنندگان در شرکت ما با اهمیت می باشد.
- یکپارچگی در طول زنیجره تأمین بین شرکا از اهداف اصلی شرکت می باشد(چین و دیگران ، ۲۰۱۳).
چ- استراتژی های بازاریابی زنجیره تأمین: این متغیر با توجه به گویه های زیر مورد سنجش قرار می گیرد:
- استراتژی انعطاف پذیری در توزیع و تحویل کالا به مشتریان جزعی از اهداف بلندمدت شرکت است.
- استراتژی پاسخگویی و انعطاف پذیری در تولید و بازاریابی محصول جدید از اهداف بلندمدت شرکت است.
- استراتژی ورود به بازارهای جدید از برنامه ­های پیش روی شرکت است(چین و دیگران ، ۲۰۱۳).
ح: هویت برند: این متغیر با توجه به گویه های زیر مورد سنجش قرار می گیرد:
- زنجیره تأمین شرکت ما باعث قدرتمندی برند شرکت شده است.
- زنجیره تأمین شرکت ما باعث منحصر به فردی برند شرکت شده است.
- زنجیره تأمین شرکت ما باعث سطح بالا (با کلاس بالا) و کیفیت بالا بودن برند شرکت شده است(چین و دیگران ، ۲۰۱۳).
۲-۱ مقدمه:
کارآفرینی شرکتی فرآیندی است که تحول سازمان از طریق نوسازی ایده‌های کلیدی که کسب‌و‌کار براساس آنها ساخته می‌شود و تولد کسب‌وکارهای جدید در سازمان‌های موجود را شامل می‌شود. درواقع کارآفرینی شرکتی امکان و قابلیت برتری رقابتی را برای یک شرکت فراهم می‌آورد. این خود در حالی است که مزیت رقابتی متعلق به شرکت‌ها و مدیرانی خواهد بود که خود را مرتباً نوسازی کنند(سعیدی و دیگران، ۱۳۸۸). مزیت رقابتی از پنج توانمندی کلیدی سازمانی ناشی می‌شود که این پنج توانمندی عبارت است از: قابلیت سازگاری (با فناوری‌های جدید، نیازهای مشتریان، قوانین موجود و دیگر تغییرات در وضعیت شرکت بدون از دست دادن تمرکز یا وقفه در فعالیت‌های اصلی‌ و تعهدات آن)؛ انعطاف‌پذیری (توان طراحی راهبردهای شرکت، فرایند‌ها و رویکردهای عملیاتی که می‌توانند همزمان نیازهای متنوع و رو به تکامل مشتریان، توزیع‌کننده‌ها، تامین کننده‌ها، حامیان مالی و قانون‌گذاران را تامین کند)؛ سرعت (توان اقدام سریع در هنگام بروز فرصت‌های جدید، توسعه سریع محصولات و خدمات جدید و اخذ تصمیمات اساسی برای شرکت اما بدون اتلاف وقت)؛ برخورد تهاجمی (شیوه‌ای متمرکز و قوی برای حذف رقبا، راضی کردن مشتریان و رشد کارکنان) و نوآوری (دادن اولویت به توسعه و راه‌اندازی محصولات، خدمات، فرآیندها، بازارها و فناوری‌های جدید و پیشرو در بازار)(محمدی و دیگران، ۱۳۸۹). کارآفرینی شرکتی این پتانسیل را دارد که در عرصه‌های مذکور شرکت را توانمند ساخته و آن را در بازار پر از رقابت امروز پیشرو و رهبر سازد. این در حالی است که کسب‌و‌کارهای بزرگ با وجود ابتکارات راهبردی جدید مدیریتی مانند اصلاح اندازه، تمرکز بر فعالیت اصلی، مهندسی فرآیندکسب‌وکار، مدیریت کیفیت‌جامع، مسطح کردن‌ساختارها، تصمیم‌گیری غیر‌متمرکز، برون‌سپاری، ایجاد تیم‌های‌کاری مستقل و…، خود را در معرض بسته شدن کارخانه‌ها، انتقال عملیات به کشورهای کم‌هزینه‌تر و تلاش برای کوچک‌تر شدن می‌بینند. اگر چه آنها باید بیاموزند که: تلاطم در محیط بیرونی موجب تحولات شگرف در محیط داخلی می‌شود و برای موفقیت در این محیط رقابتی هیچ راه‌حل ساده و بی‌نظیری وجود ندارد(یوسف زای و همکاران^[۱۴]، ۲۰۰۳). همچنین مواردی همچون اصلاح ساختار، رویکرد کنترل، سبک رهبری، و روش‌های پاداش، در حد آزمایش هستند و از دیگر سو محیط بیرونی؛ پویا، متخاصم و بسیار پیچیده شده است. اما در واقع حقیقت این است که برای کسب‌وکارهای بزرگ به‌دلیل سلسه مراتب اداری (یا بروکراتیک) تلفیق روح کارآفرینی با ویژگی‌های آنان دشوار بوده و ایجاد روحیه کارآفرینی برای رسیدن به رشد و نوآوری در آنها اندکی سخت و دشوار است. این در حالی است که مشکلات موجود در کسب‌وکارهای بزرگ، معمولا مانع خلاقیت و نوآوری و رشد ناشی از آن شده و این اوضاع در شرکت‌های بزرگ با یکپارچگی عمودی سخت و دشوار به نظر می‌رسد. ولی در عین حال سازمان‌های کوچکی که پس از تقسیم یک شرکت بزرگ به چند شرکت کوچک پا به عرصه حیات می‌گذارند، معمولا در بازار رقابتی از کسب‌وکارهای کوچک‌تر موجود در فضای کسب‌وکار کارآمد‌تر بوده و مقاومت در برابر انعطاف، رشد و تنوع با توسعه روح کارآفرینی در این شرکت‌های کوچک تازه به استقلال رسیده تا اندازه زیادی حل شده و این معنای حقیقی کارآفرینی شرکتی است که معمولا در کسب‌وکارهای کوچک به نسبت کسب‌وکارهای بزرگ این نکته را بهتر آموخته‌اند که برای هماهنگ سازی خود با تعارضات روز افزون دنیای کسب‌وکار نیازمند تفکری غیرسنتی هستند(برتون^[۱۵]، ۲۰۱۰). در واقع کارآفرینی شرکتی مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و اقدامات با مزایای محسوس و واقعی است. این کارآفرینی می‌تواند منشأ برتری رقابتی در سطح شرکت و سازمان شود. این در حالی است که در شیوه سنتی برتری رقابتی از طریق داشتن هزینه‌های کمتر نسبت به رقیب، دستیابی به کیفیت برتر و کارآیی بهتر محصول، افزایش ویژگی‌های جدید به محصول یا ارائه خدمات بهتر به مشتری به‌دست می‌آمد. اما این شیوه‌ها امروزه دیگر متضمن مزیت برتر نبوده و برای موفقیت در عرصه کسب‌وکار با‌ید به‌طور مداوم هزینه‌ها را کاهش داده، کیفیت را بهتر و خدمات به مشتری را تقویت‌کرد. این‌ بهینه‌سازی پیوسته، حداقل معیار برای ماندن در بازار ‌رقابتی امروز است(اشتدلر^[۱۶]، ۲۰۱۰).‌
با توجه با جایگاه کارآفرینی شرکتی از جمله مزایای القای آن می‌توان به حفظ برتری رقابتی در تمامی سطوح کاری، احیا و جوان‌سازی کسب‌وکارهای موجود، توسعه محصولات، خدمات و فرآیندهای جدید، پیگیری فرصت‌های کارآفرینانه، ایجاد کسب‌و‌کار‌ جدید، ارائه راهبردهای جدید، بهبود رشد و سوددهی، تداوم برتری رقابتی، افزایش کارآیی مالی و خلق ثروت اشاره کرد. کسب‌و‌کارهای خوش ساختار و نوپا در این عرصه باید راه‌های جدید سازماندهی و ساختارهای سازمانی را که امکان نوآوری را بسیار بیشتر می‌کنند، امتحان کنند و از کارآفرینی شرکتی به‌عنوان ابزاری برای توسعه محصولات، خدمات و فرآیندهای جدید بهره ببرند.
۲-۲ بیان مسأله:
کارآفرینی شرکتی عاملی مهم در توسعه و بهبود سازمانی و اقتصادی، عملکرد و خلق ثروت است و می‌تواند در رونق بخشیدن به کسب‌وکار و عملکرد یک سازمان نقش بسیار مهمی ایفا کند. کارآفرینی شرکتی ابزاری مهم برای بهبود بلندمدت عملکرد مالی سازمان و فعالیت در عرصه‌های رقابتی است و اثر مثبتی بر معیارهای عملکرد مالی شرکت می‌گذارد. کارآفرینی شرکتی فرایند ایجاد کسب‌وکار جدید در داخل یک شرکت به‌منظور بهبود سازمانی و افزایش سوددهی و تقویت موقعیت رقابتی آن شرکت بوده و شامل افزایش دامنه‌ توانایی ‌و ‌مجموعه فرصت‌های متناظر ‌یک شرکت از طریق ترکیبات جدید از منابع است که این منابع معمولا در درون شرکت و به صورت داخلی ایجاد می‌شوند. با این وجود مدیران باید این امر را مد نظر قرار دهند که نوآوری و نوسازی را نمی‌توان به همان طریق اقدامات عملیاتی برنامه‌ریزی و مدیریت کرد(ریلاند^[۱۷]، ۲۰۰۸). در سطح یک سازمان، کارآفرینی شرکتی به انواع کسب‌وکارهای موجود در آن سازمان کمک می‌کند که آمیزه‌ای متشکل از کارها و اقدامات خود و چگونگی مدیریت آنها به شیوه‌ای خلاقانه و توام با نوآوری در اختیار داشته باشند. در سطح یک واحد کسب و کار کوچک یا متوسط، کارآفرینی شرکتی کمک می‌کند که هر کسب‌وکار یک یا چند مزیت رقابتی را توسعه داده و از آن به‌عنوان شاه کلید اجرایی استراتژی‌هایی مانند رهبری هزینه یا متمایز کردن محصول خود استفاده شود. مطالعات کارآفرینی جهانی اصولاً به این محورعلاقمند است که چرا، چه وقت وچگونه فعالیت­های کارآفرینانه در بازارهای جهانی کشف و بهره برداری می­شوند. در این راستا مدیریت زنجیره تامین اغلب می تواند بعنوان یک پلتفرم و خط مشی برای کسب منابع، توسعه بازار و کاهنده مخاطرات عمل نماید. طبق مطالعات انجام شده، SCM توسط کارآفرینان برای توسعه کارآفرینی به دو شکل ادغام افقی و عمودی (رو به جلو یا رو به عقب) توسط شرکت­های خصوصی داخلی در سراسر زنجیره تامین مورد استفاده قرار می­گیرد. کارآفرینان به شبکه های زنجیره تامین موجود استناد نموده تا فرصتهای مخاطره آمیز جدید را کشف نمایند(بایراکتار و دیگران،^[۱۸] ۲۰۱۰). اما “مزیت رقابتی” در این بین، همکاری میان رقبا درخوشه های تامین کنندگان، نکته ی حائز اهمیتی است. در سالهای اخیر ارزش مدیریت تامین بعنوان نقش کلیدی توزیع کننده در مزیت رقابتی در میان شاخصهای هوشمندی بازار، منبع یابی استراتژیکی ومدیریت ارتباط با تامین کنندگان احراز گردیده است. همچنین، تحقیقات اخیر نشان می­دهد که فعالیت تامین کنندگان، در زمینه جستجوی فرصتهای منبع­یابی جهانی، شناسایی تکنولوژی های جدید و معرفی این بینش به سازمان به منظور اتخاذ وبهره برداری، افزایش یافته است(کاوین و میلز^[۱۹]، ۲۰۰۷). این خصوصیات بسیار شبیه محققان کارآفرینی سازمانی است و در واقع، بسیاری از این صفات، از خصوصیات مشترک کارآفرینان می باشد. برخی رفتارهای خاص مدیران استراتژیک در زنجیره تامین در خلق ارزش سازمانی توسط نقشهای کارآفرینانه تبیین می گردد. عملکرد مدیران موفق تامین کننده، بیانگر رفتاری به سبک کارآفرینانه در مدیریت تامین کنندگان خارجی و سهامداران داخلی است. بعنوان مثال، توانایی استفاده اطلاعات خارجی در درون شرکت توسط مدیران تامین کننده همان ویژگی پیشگامی(شکل دادن به محیط با معرفی محصولات جدید، تکنولوژی وتکنیک های اجرایی درون سازمانی) کارآفرینان سازمانی است. لازم است بدانیم که اولاً این رویکرد مستلزم تصرف فرصتهای جدید محیطی و اقدام پیشگیرانه در پاسخ به درک فرصتهاست، ثانیاً درک نیازهای ذی نفعان برای تامین بازار، شناسایی فرصتها، ارتباطات متراکم وسیستم های اجرایی در طول فعالیتهای زنجیره تامین یک شرکت، محرک تصمیم گیری است(کیم و دیگران^[۲۰]، ۲۰۰۶). همچنین نوآوری کارآفرینانه بر روابط کیفی شرکای منبع یابی در طول چرخه زمان تاثیر گذار می باشد. ادبیات کارآفرینانه به چگونگی روابطی پیچیده و فراگیری فرایندهایی که وابسته به شبکه های اجتماعی بیرونی است و در کسب مهارتهای تخصصی حیاتی می باشند، اهمیت میدهد(لاوسون و دیگران^[۲۱]، ۲۰۰۹).
در همین راستا از این رابطه میتوان اینگونه فرض کرد و به نتیجه رسید  هنگامی که مدیریت تامین و عملیات از عامل اعتبار به عنوان یک منبع ارزش افزوده در روند برنامه­ ریزی استراتژیک بهره می برد، اعتبار بیشتری را در تعامل با عرضه کنندگان خارجی/ بیرونی به دست خواهد آورد. این شبکه قابلیت‌ها و توانائیها به توانمندی­های مدیران تأمین کننده برای هماهنگی، مهارت­ های ارتباطی، دانش بازار و ارتباطات داخلی، وابسته می­باشد. از این رو دغدغه و مسأله اصلی این پژوهش بررسی تأثیر شایستگی های مدیریت زنجیره تأمین کارآفرینانه بر استراتژی های بازاریابی و هویت برند در شرکت های تولید کننده مواد غذایی شهر کرمانشاه می باشد.
۲-۳ اهمیت موضوع:
جهانی شدن و تغییرات ناشی از آن موجب الزام سازمان‌ها به نوآوری و کارآفرینی شده است. همچنین ماهیت پویای سازمان‌ها و فعالیت آنها در عرصه رقابت جهانی، الزام ارائه ایده‌های نو، راه‌ حل ‌های جدید و افکار تازه را جهت تولید محصولات با کیفیت بالا، قیمت مناسب، متنوع و در حداقل زمان، ممکن کرده است تا مزیت رقابتی را کسب و حفظ کنند. بر همین اساس اعتقاد به کارآفرینی در سازمان‌ها از اهمیت زیادی برخوردار بوده و امروزه سازمان‌ها یاد گرفته‌اند که باید خلاق، نوآور و کارآفرین باشند؛ به‌طوری‌که کارآفرینی به‌عنوان موتور رشد و توسعه سازمان‌ها و جوامع شناخته می‌شود. کارآفرینی عبارت است از شناسایی به‌موقع فرصت‌ها و بهره‌برداری از محصولات جدید که با پذیرش ریسک منطقی آن انجام می‌پذیرد. در واقع کارآفرینی سازمانی، فرآیندی است که در آن محصولات یا فرآیندهای نوآوری شده از طریق القا و ایجاد فرهنگ کارآفرینانه در یک سازمان از قبل تاسیس شده به ظهور می‌رسند(مایر^[۲۲]، ۲۰۱۰). در این میان یکی از دیدگاه‌های مهم که فرایند کارآفرینی را به استراتژی‌های سازمان پیوند می‌دهد، گرایش به کارآفرینی است. در واقع گرایش به کارآفرینی یک نگرش استراتژیک است که بر نوآوری، ابتکار عمل و ریسک‌پذیری تاکید دارد. در این راستا بررسی عملکرد سازمان‌های کشور، بیانگر عدم کارآیی و موفقیت آنها در به‌کارگیری موثر و کارآمد منابع انسانی و مادی جهت ارائه محصولات (کالا و یا خدمات) جدید و با کیفیت بالا و قیمت مناسب است و سازمان‌ها با این پرسش اساسی مواجه هستند که چرا با وجود داشتن منابع مادی و انسانی، توانایی ارائه سیستم‌ها و فرآیندهای کاری نوین، خدمات جدید و محصولات نوآور در سطح داخلی و جهانی را ندارند(خالدی و دیگران، ۱۳۸۸). و اینکه چرا در سازمان‌های کشور به‌رغم اینکه مراکز کارآفرینی راه‌اندازی شده و منابع مادی و انسانی قابل توجهی را در این مراکز به‌کار گرفته‌اند؛ اما نتایج و آثار کارآفرینانه در سازمان‌ها کمتر به چشم می‌خورد. از آنجاکه یکی از علل اصلی عدم موفقیت کارآفرینی در سازمان‌ها می‌تواند نبود شرایط و گرایش کارآفرینی در آنها باشد، بنابراین به‌منظور رفع این مشکلات و تدوین یک استراتژی مناسب برای بهبود عملکرد سازمان‌ها، مطالعه و تبیین مفهوم گرایش به کارآفرینی و نیز عوامل موثر بر آن از اهمیت بالایی برخوردار است تا مشکلات ورود اثربخش به فرایند کارآفرینی در سازمان‌های کشور تبیین و شناسایی شود. و سازمان‌ها بتوانند به‌طور اثربخش وارد فرایند کارآفرینی شوند و محصولاتی جدید و منحصربه‌فرد از طریق به‌کارگیری فرآیندهای نوین کاری، تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی پیشرفته متناسب با نیاز بازارهای محصول تولید کنند تا سهم بیشتری از بازار محصول را به خودشان اختصاص دهند(بیگی و سعیدی، ۱۳۸۹).
بنابراین گرایش به کارآفرینی به‌عنوان رفتار استراتژیک تعریف می‌شود که با اشتیاق به سرمایه‌گذاری در نوآوری یا در توسعه محصول جدید و تغییراتی در محصول درگیر است و از طریق شناسایی فرصت‌ها و بهره‌برداری از آن و نیز تاکید بر آینده‌نگری و ترسیم چشم‌انداز کسب و کار به‌منظور کسب مزیت رقابتی شناخته می‌شود. کارآفرینی بر ورود به بازارهای جدید به‌منظور کسب رشد اقتصادی متمرکز است. از سوی دیگر گرایش به کارآفرینی یک بنیان رفتاری است که فرایند ایجاد کسب و کارهای کارآفرینانه جدید را تشریح می‌کند. کارآفرینان از طریق ارائه تکنیک‌های جدید تولید، تخصیص منابع به فرصت‌های جدید، ورود به بازارهای جدید و وارد کردن فشارهای رقابتی جدید بر رشد شرکت تاثیر می‌گذارند. از این رو ضرورت انجام این پژوهش شناسایی عوامل موثر بر کارآفرینی در زنجیره تأمین و بررسی تأثیر آن بر استراتژی بازاریابی و هویت برند شرکت می باشد.
۲-۴ پیشینه پژوهش:
۲-۴-۱ مطالعات داخلی:
- موسوی و دیگران در سال (۱۳۸۵)، تأثیر فناوری اطلاعات را بر زنجیره تأمین کارآفرینانه و عملکرد بنگاه­های تجاری مورد بررسی قرار دادند. یافته­ ها نشان داد، سه عامل کیفیت تکنیکی واحد فناوری اطلاعات، سودمندی برنامه فناوری اطلاعات، حمایت و پشتیبانی مدیران ارشد از فناوری اطلاعات به طور مثبت و معنادار بر تأثیرگذاری فناوری اطلاعات بر زنجیره تأمین کارآفرینانه مؤثر بوده و در همین راستا ارتباط مثبت و معنادار با عملکرد مالی و استراتژی در سطح شرکت دارند.
- حیدرزاده و دیگران(۱۳۸۶) چارچوبی برای زنجیره تأمین کارآفرینانه ارائه کرده و بیان می­دارد، روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- پیمایشی از نوع پژوهش­های همبستگی انجام شده است. در این پژوهش کارآفرینی زنجیره تأمین بسیار متاثر از انعطاف­پذیری در بخش­های مختلف زنجیره تأمین شامل توسعه محصول جدید، تدارکات و منبع­یابی، ساخت و توزیع به موقع است.
- نارمکی و دیگران در سال (۱۳۸۸)، تأثیر عوامل کارآفرینانه زنجیره تأمین بر استراتژی و عملکرد بنگاه­های تجاری را مورد بررسی قرار دادند. یافته­ ها نشان داد، سه عامل ریسک پذیری، نوآوری، قابلیت ارتباطی مدیران ارشد به طور مثبت و معنادار بر استراتژی و عملکرد زنجیره تأمین داشته و در همین راستا ارتباط مثبت و معنادار با عملکرد مالی در سطح شرکت دارند.

یکی از جریان های مهم شناختی که با حافظه کاری ارتباط نزدیک دارد عامل توجه است.توجه اختصاص کامل فعالیت مغزی فرد به کاری است که انجام می دهد(هانت،۱۹۸۸).توانایی دانش آموزان به لحاظ تمرکز بر یک یا چند مسئله،در یک زمان واحد،متفاوت است.برای مثال،دانش آموز ممکن است همزمان با گوش دادن به توضیحات معلم هندسه،با موضوعاتی نظیر بارش برف در بیرون،تخیل درباره هدیه ای که پدر و مادرش برای روز تولد او خواهند خرید،صحبت های درگوشی سایر دانش آموزان و بوی غذا ناهار خوری روبرو شود.مسلماً امکان ندارد که به همه این رویدادها به یک نسبت توجه کند.بنابراین،نکته مهم این است که دانش آموز به کدام یک از این رویدادها توجه خواهد کرد.صرف نظر از اینکه کلاس درس با چه دقتی سازمان یافته و اداره شود،عامل توجه،خود،یک فرایند شناختی محسوب می شود(هالپین،گلوور و هاروی،۱۹۸۵).در نظر بگیرید که وقتی دانش آموز با دقت از درسی یادداشت برمی دارد،چه اتفاقی رخ می دهد.دانش آموز برخی از گفته های معلم را انتخاب و یادداشت می کند،در حالی که از بقیه اطلاعات غفلت می کند یا می گذرد.او به برخی از سؤالاتی که دانش آموزان می پرسند توجه می کند،ولی از بقیه،در حالی که به یادداشتهای خود نگاه می کند کاملاً غافل می ماند.حتی زمانی که دانش آموزان مشغول مطالعه دقیق هستند به ابعاد مختلف محیط خویش به صورت انتخابی توجه می کنند.

آخرین تحقیقات درباره عامل توجه نشان می دهد که انتخاب محرک زمانی صورت می گیرد که در حافظ کاری معنایی اولیه به آن داده شده باشد(وات،۱۹۸۸).مسائلی موجب جلب توجه دانش آموز می شود که وی بتواند برای آنها معنایی پیدا کند.بنابراین،یادگیری جدید بر پایه یادگیری های قبلی انجام می گیرد.
تمرین ۲ – ۱ ادراک و عملکرد شناختی
این تمرین ساده ای است.ابتدا جمله داخل کادر زیر را بخوانید.
اکنون تعداد F ها را در جمله بشمارید.فقط یک بار بشمارید.سپس به صفحه ۵۶ مراجعه کنید تا درستی یا نادرستی شمارش خود را دریابید.
FINISHED FILES ARE THE RESULT OF YEARS OF SCIENTIFIC STUDY COMBINED WITH THE EXPERIENCE OF MANY YEARS
بخش دیگری از حافظه کاری،حافظه کوتاه مدت است که بسیاری از محققان نخستین پردازش اطلاعات (مانند واف و نورمن،۱۹۶۵)آن را مانند مخزنی برای نگهداری موقت اطلاعات ورودی تلقی می کردند.هرچند تعاریف و مفاهیم جدیدی که برای حافظه داده شده است بر حافظه ای جداگانه و کوتاه مدت تأکید ندارد،ولی پردازش نخستین،تکرار و انتقال اطلاعات ورودی مجموعاً،عملکرد مهم حافظه کاری محسوب می شود.اگر محرک های ورودی به خوبی پردازش نشود،در عرض چند ثانیه ممکن است فراموش شود.غالباً تکرار مداوم مواد جدید ضروری است،به ویژه،اگر تعداد واحدهای اطلاعات مجزا از یکدیگر فراوان باشد.مثلاً،اگر بین زمانی که شما به یک شماره تلفن نگاه می کنید و زمانی که آن شماره را می گیرید فاصله بیفتد،ممکن است کاملاً آن شماره را فراموش کنید.همچنین،دانش آموزی که در حال یادداشت برداشتن است،اگر در زمانی کوتاه با اطلاعات زیاد رو به رو و حافظه کوتاه مدت او پر شود،گیج می شود.زمانی که اطلاعات به حافظه دراز مدت منتقل شد احتمال کمتری وجود دارد که فراموش شود،زیرا آسیب پذیری آن کمتر است.
حافظه کاری،علاوه بر نگهداری موقت اطلاعات جدید،اطلاعات فراخوانده شده از حافظه دراز مدت را نیز در خود نگه می دارد.حافظه کاری جایی است که در آن محفوظات قدیم فرد با اطلاعات جدید او در هم می آمیزد.به بیان دیگر،حافظه کاری جایی است که در آن عمل فکر کردن صورت می گیرد(هیچ و دیگران،۱۹۸۸)،مانند یادآوری روزهای خوش،تفکر درباره پاسخگویی به یک معمای کم اهمیت،حل مسئله،در نظر گرفتن راه های مختلف برای انتخاب،به خاطر سپردن مطالبی که بعداً باید به خاطر آورد،تحلیل افکار و خلق دانش جدید.
همان گونه که مشاهده می شود،الگوی پردازش اطلاعات بر وابستگی و ارتباط درونی فرآیندهای شناختی تأکید دارد.ادراک وابسته است به محرکهای ورودی،اطلاعات موجود در حافظه دراز مدت،و تصمیماتی که در حافظه کاری گرفته می شود.توجه بستگی دارد به ادراک(با همه فرآیندهای تشکیل دهنده آن)و تصمیماتی که در حافظه کاری گرفته می شود.یادآوری به حافظه کاری و حافظه دراز مدت وابسته است،البته تحت تأثیر ادراک نیز قرار می گیرد.به همین شکل حل مسئله،خلاقیت و سایر فرآیندهای شناختی نیز همه نتیجه تعامل توابع شناختی است.
سهم دانش
همه فرآیندهای شناختی از دانسته ها تأثیر مستقیم می پذیرند.تحقیقی که اخیراً رکت و لزلی(۱۹۸۸) انجام داده اند نشان می دهد که دانش قدرت فراوان دارد.برای بررسی این تحقیق،باید به یکی از عامترین یافته های تحقیقات تربیتی(که حداقل به زمان هوئی ۱۹۰۸ برمی گردد)،اشاره کرد که:خواننده های خوب،مطالب خوانده شده را بهتر از افرادی که در خواندن ضعیفند به خاطر می آورند.در واقع،این یافته تعریف خواندن خوب و بد است.
رکت و لزلی می خواستند بدانند که نقش دانش در یادآوری مطالبی که افراد در گذشته خوانده اند چیست.متأسفانه پاسخ به این سؤال بسیار دشوار است،زیرا معلومات عمومی کسانی که خوب می خوانند معمولاً بسیار بیش از کسانی است که در خواندن ضعیفند شاید به این دلیل که خواننده های خوب با خواندن،اطلاعات زیادی را کسب می کنند.به هر صورت،رکت و لزللی،موضوعی را انتخاب کردند که دانش فرد درباره آن به توانایی او در خواندن مربوط نمی شد:بازی بیس بال.
رکت و لزلی در مطالعه خود دانش و اطلاعات بیش از ۶۰۰ دانش آموز سال هفتم و هشتم را درباره بیس بال مورد سنجش قرار دادند.آنها همچنین توانایی خواندن دانش آموزان را با بهره گرفتن از یک آزمون معیار شده اندازه گیری کردند.بدین ترتیب،توانستند ۶۴ نفر از دانش آموزان را به ۴ گروه ۱۶ نفره به شکل زیر تقسیم کنند:
۱)خوانندگان خوب که درباره بیس بال بسیار زیاد می دانستند،۲)خوانندگان خوب که درباره بیس بال اطلاعات کمی داشتند،۳)خوانندگان ضعیف که درباره بیس بال بسیار زیاد می دانستند و ۴)خوانندگان ضعیف که درباره بیس بال اطلاعات اندکی داشتند.
آن گاه به هر یک از ۶۴ دانش آموز،به طور جداگانه،یک متن خلاصه داده شد که نیمی از یک نوبت بازی بیس بال را توضیح می داد.از دانش آموزان خواسته شد که متن را با دقت بخوانند و به آنها اجازه داده شد که با سرعت خودشان پیش بروند.بعد از آنکه آنها خواندن متن را به اتمام رساندند توانایی آنها در یادآوری متن ارزیابی شد.نتیجه مطالعه نشان داد که خوانندگان ضعیف که درباره بیس بال اطلاع بسیار داشتند به اندازه خوانندگان خوب،که درباره بیس بال بسیار زیاد می دانستند،موفق شدند متن خوانده شده را به یاد آوردند.علاوه بر این،خوانندگان ضعیف که درباره بیس بال بسیار زیاد می دانستند موفق شدند بیش از دو برابر خوانندگان خوب،که درباره بیس بال اطلاعات بسیار کمی داشتند متن خوانده شده را به خاطر بیاورند.خوانندگان ضعیف که درباره بیس بال اطلاعات بسیار کمی داشتند،بر اساس پیش بینی قبلی،کمترین میزان از متن خوانده شده را به یاد آوردند.
نتایج تحقیق (رکت و لزلی،۱۹۸۸)،با روند تحقیقات در سالهای اخیر تطابق دارد (نک.تفت و لزلی،۱۹۸۵).دانش قبلی درباره یک موضوع به طور مستقیم با میزان اطلاعات جدیدی که دانش آموزان درباره آن موضوع به یاد می آورند رابطه دارد. به هر دانش تأثیر بیشتری بر آنچه دانش آموزان به خاطر می آورند دارد.دانش بر توانای تفکر افراد،حل مسئله و توضیح آن و به طور کلی بر همه فرآیندهای شناختی تأثیر می گذارد.
برای مثال،دو کودک خردسال با توانایی همسان را در نظر بگیرید که به داستان «گربه آتش نشان»،که توسط معلم خوانده می شود گوش می دهند.یکی از کودکان در ذهن خود تصویر روشنی از گربه دارد،زیرا در خانه گربه نگهداری می کند.وی اطلاعات فراوانی درباره گربه دارد و لذا آن بخش از داستان را که بر خصوصیات گربه متمرکز است به خوبی درک می کند.کودک دیگر که در کنار کودک اول نشسته است درباره گربه اطلاع زیادی ندارد.وی گربه ندارد و گربه ها را فقط در تلویزیون و خانه دیگران دیده است.اما پدر وی آتش نشان است.او در ذهن خود تصویر روشنی از ایستگاه آتش نشانی دارد و می داند که قلاب و نردبان چیست،درباره آتش اطلاعات فراوامی دارد.وی بخشهایی از داستان را،که درباره ایستگاه آتش نشانی و کار آتش نشانهاست،بهتر درک می کند.بنابراین،تعجب آور نخواهد بود اگر صحنه هایی از داستان که این دو کودک تصور می کنند و یا قسمت هایی که با دقت بیشتر به آن توجه می کنند و فرا می گیرند کاملاً متفاوت باشد.در واقع،فرآیندهای شناختی ایشان را دانش قبلی ایشان هدایت می کند.
پس دانش کلمه کلیدی مفهوم«معنادار بودن» است که سالها قبل از آزروبل(۱۹۶۰) آن را تعریف کرده است.اطلاعات جدید زمانی معنادار می شود که با آنچه فرد از قبل می داند مرتبط شود.معنایی که ما به اطلاعات می دهیم،ادراک،توجه،حافظه کوتاه مدت،حافظه دراز مدت و سرانجام توانایی ما را برای ترکیب این اجزا برای حل مسئله و خلاقیت سازمان می دهد.
فراشناخت:تفکر درباره تفکر
یکی از راه های که از طریق آن اطلاعات معنا پیدا می کند،فراشناخت است.فراشناخت به معنای تفکر درباره تفکر است(آرمبرواستر و براون،۱۹۸۴)و فرآیندی است که در حافظه کاری رخ می دهد.
به طور کلی دو نوع فراشناخت به هم پیوسته وجود دارد.۱)دانش درباره شناخت و ۲)تنظیم شناخت و نظارت بر آن(بیکر و براون،۱۹۸۵،کراس و پاریس،۱۹۸۸).اطلاع از شناخت زمانی رخ می دهد که دانش آموز از مهارت های شناختی خود آگاه است.برای مثال،دانش آموزی که از ضعف حافظه خود آگاهی دارد،مکمن است در دفتری رئوس تکالیف روزانه را یادداشت کند تا در منزل،بدون فراموشی،آنها را انجام دهد.و یا معلمی که تصمیم دارد اسامی دانش آموزان خود را در همان روزهای اول سال به خاطر بسپارد،ممکن است از نحوه قرار گرفتن صندلی های کلاس استفاده کند و قیافه و نام دانش آموزان را به یاد آورد.همچنین،دانش آموزی که می داند با خواندن کتاب درسی بهتر از گوش دادن به درس می تواند مسائل ریاضی را حل کند،ممکن است توجه کمتری به توضیحات معلم نشان دهد و در عوض توجه بیشتر به متون درسی داشته باشد.هر کدام از این مثالها نشان دهنده آگاهی فرد از فرآیندهای فکری خویش و بنابراین نوعی فراشناخت است.
بخش دوم فراشناخت،تفکری است که فکر را تنظیم و بر آن نظارت می کند.این بخش به فعالیتی اشاره دارد که دانش آموزان با درگیر شدن در آن،به انجام وظایف شناختی خود کمک می کنند(کراس و پاریس،۱۹۸۸).دانش آموزان اغلب از این گونه فعالیت های خود گردان حتی اطلاع نیز ندارند.مثلاً،کمتر اتفاق می افتد که کسانی که در خواندن قوی هستند از جریان تنظیم و نظارت بر خواندن خویش آگاه باشند،مگر آنکه بروز اشکالی(مثلاً،مشاهده کلمه ای ناآشنا و یا پی بردن به ناتوانی خود در ترکیب یک جمله جدید با جملات قبلی)به ایشان هشدار دهد که در خواندن مشکل دارند.در این گونه موارد خوانندگان خوب،ممکن است مجدداً متن را بخوانند و سعی کنند از موضوع متن،معنای کلمه را تشخیص دهند یا حتی به کتاب لغت مراجعه کنند.خود گردانی و خود دیده بانی،به افراد امکان می دهد که اگر با مشکلی رو به رو شدند گامهای مناسب را برای بررسی و رفع آن مشکل بردارند.
همان گونه که قابل تصور است،توانایی دانش آموزان در انجام وظایف شناختی با توانایی ایشان در فراشناخت ارتباط نزدیک دارد.اگر به مثال فوق باز گردیم،در خواهیم یافت که معمولاً خوانندگان خوب از توانایی فراشناختی بالایی برخوردارند. آنها بر مطالعه خویش نظارت می کنند و تغییرات لازم ر به وجود می آورند.یعنی برای متون مشکل سرعت مطالعه خود را آهسته می کنند،مقالات انتزاعی را دوباره می خوانند و از گزارشهای پیچیده یادداشت برمی دارند.خوانندگان خوب با کمترین تلاش آگاهانه،بر جریان مطالعه خویش نظارت و آن را تنظیم می کنند.این افراد زمانی از نظارت بر مطالعه خویش آگاهی می یابند که با مشکلی روبه رو شوند.مثلاً،به جمل ای بی معنا برخورد کنند.تلاشی که برای اصلاح و فهم درست صور می دهند نظارت ایشان بر در عبارات و جملات را آشکار می کند.
خوانندگان ضعیف برخلاف گروه اول،اغلب از وضعیت خویش در جریان مطالعه آگاه نیستند.آنها ممکن است انواع متون مختلف را به شکل یکسان پردازش کنند.این افراد معمولاًُ به صرت مؤثری بر جریان مطالعه خویش نظارت ندارند و آن را تنظیم نمی کنند.به نظر نمی رسد که خوانندگان ضعیف زمانی که متنی را درک نمی کنند،از عدم درک خویش آگاه باشند و اگر هم متوجه شوند،احتمال دارد که از راه های حل مشکل بی اطلاع باشند(نک.کراس و پاریس،۱۹۸۸).
رشد فراشناخت
اگر از دانش آموزانی که در سنین مختلف هستند خواسته شود که مطالب موجود در یک متن کوتاه را به ترتیب اهمیت رتبه بندی کنند،به طور مشخص تأثیر رشد را در ارزیابی ایشان می توان ملاحظه کرد(جیکوبس و پاریس،۱۹۸۷).دانش آموزان هیجده ساله که به خواندن کاملاً مسلط اند می توانند مطالب متن را به چهار درجه تقسیم کنند(یعنی از مهمترین تا بی اهمیت ترین).ولی دانش آموزان دوازده ساله که خوانندگان خوبی هستند فقط می توانند مهمترین و کم اهمیت ترین مطالب را در متن مشخص کنند.ده ساله ها معمولاً فقط می توانند مهمترین مطالب را انتخاب کنند،در حالی که کودکان هشت ساله اساساًَ در تمیز بین مطالب موجود در متن با مشکل رو به رویند(نک.براون و اسمیلای،۱۹۷۷).توانایی دانش آموزان در تشخیص مطالب اصلی متن را می توان تقویت کرد(نک.استیونز،۱۹۸۸) ولی تفاوت این توانایی در سنین مختلف،همچنان باقی می ماند.
مطالعات مربوط به فراشناخت هنوز مراحل اولیه خود را طی می کند،اما همان طور که در فصل سوم،«حافظه و مفاهیم»،خواهیم دید تاکنون مطالعات قابل توجهی درباره یک جنبه از رشد فراشناخت،یعنی فراحافظه انجام گرفته است.ما تنها به ذکر این نکته اکتفا می کنیم که به نظر می رسد مهارتهای مربوط به فراشناخت در مراحل بعدی رشد مجال بروز می یابد(جیکوبس و پاریس،۱۹۸۷)و موارد درسی باید ارتباط نزدیکی با توانایی فراشناخت کودکان داشته باشد(استیونز،۱۹۸۸).همان طور که پاریس و جیکوبس (پاریس و جیکوبس،۱۹۸۷،ص ۲۷۵)در گزارش خود درباره تدریس فراشناخت اشاره کرده اند:«واضح است که آگاهی دانش آموزان درباره خواندن و توانایی ایشان در به کار گرفتن راهبردهای مؤثر را می توان از طریق آموزش افزایش داد».
کمک به فراشناخت دانش آموزان
آن براون از دانشگاه کالیفرنیا – برکلی،پیشگام تحقیق درباره فراشناخت است و مطالب زیادی را درباره کاربرد این تحقیقات در تدریس نوشته است(مثلاً،آرمبروستر و براون،۱۹۸۴،براون،۱۹۸۷ ).آنچه در پی می آید دستورالعمل هایی است که از تحقیقات براون اقتباس شده و ممکن است به معلمان در تکامل فراشناخت دانش آموزان کمک کند.
۱.به دانش آموزان باید کمک کرد تا درک کنند که فعالیت های مختلف یادگیری انتظارات متفاوتی را به وجود می آورد.مثلاً دانش آموزان ابتدایی،که لغات جدیدی را فرا می گیرند باید بدانند که خواندن فهرستی از لغات و یا حتی حفظ آنها بهترین روش یادگیری یا به کار گیری کلمات جدید نیست.روش مؤثر یادگیری تعریف هر لغت و به کار گیری آن در موارد فراوان و متفاوت است(مثلاً،در مکالمات،مباحثات، تکالیف نوشتنی،مکالمه با پدر و مادر).همچنین دانش آموزان دبیرستانی که قرار است امتحان ساده ای را بگذرانند باید بیاموزند که روش مطالعه برای یک امتحان ساده با مطالعه برای یک آزمون درست یا غلط،متفاوت است.روش امتحان تشریحی به توانایی مرتبط ساختن مفاهیم با یکدیگر،ذکر مثالهایی خارج از متن و ارزیابی بحث ها،نیاز دارد.این روش با آزمون های چند جوابی و آزمون های درست یا غلط کاملاً متفاوت است.به طور کلی،بر اساس تحقیقات مربوط به فراشناخت،معلمان نباید فقط محتوای درسی را به دانش آموزان خود بیاموزند،بلکه باید روش ارزیابی و شیوه آماده شدن برای یادگیری را نیز آموزش دهند.
۲.به دانش آموزان باید آموخت که در تنظیم مواد خواندنی از علایم و نشانه های بسیاری استفاده می شود.عنوان،مقدمه،خلاصه،علایم(مانند «نمره یک»،«مهمترین آنها عبارت است از…») و مانند اینها اطلاعات مهمی را درباره ابعاد مهم یک متن عرضه می کند.
۳.به دانش آموزان باید آموخت که اطلاع از شناخت خود،اثر مهمی در یادگیری دارد.دانش آموزان باید بیاموزند که ارتباط یافته های جدید با دانسته های قبلی امکان یادآوری را افزایش می دهد.همچنین باید بدانند که انگیزه آنها برای یادگیری در کیفیت فراگیری تأثیر مستقیم دارد.علاوه بر این،باید به دانش آموزان کمک کرد تا به نقاط قوت و ضعف خود پی ببرند(مثلاً،آیا از درس معلم،مواد خواندنی،سؤالات و بحث ها حداکثر استفاده را می برند یا نه) و به هنگام یادگیری مواد جدید،این نقاط قوت و ضعف را در نظر داشته باشند.
۴.به دانش آموزان باید روش های عملی فراشناخت را آموخت.مثلا،دو روش عملی بسیار خوب،تلخیص مطالب و تهیه سؤال است.تحقیقات نشان می دهد که وقتی شاگردان خلاصه و یا «نمایی» از مواد خواندنی و درس معلم برای خود تهیه می کنند به محفوظات درسی ایشان افزوده می شود(گلوور،۱۹۸۹).به همین شکل،یادگیری روش تهیه سؤال از خود به هنگام مطالعه و گوش دادن به درس معلم،به دانش آموزان کمک می کند تا اطلاعات مهم را به یاد آوردند(آندره،۱۹۸۷).
تکامل روان شناسی شناختی
روان شناسی شناختی معاصر که بر تعامل توابع شناختی و نقش معناداری در یادگیری تأکید بسیار دارد،مقوله نسبتاً جدیدی در روان شناسی است.ریشه های روان شناسی شناختی را می توان در نوشته های آزوبل(آزوبل،۱۹۶۰)،برونر(برونر، ۱۹۵۶) و کتاب پر نفوذ اولوریک نیسر،(۱۶۹۶۷)،به نام روان شناسی شناختی،دنبال کرد.در عین حال،روان شناسی شناختی امروز،ریشه های عمیقی در تاریخ گذشته دارد که به آغاز پیدایش علم روان شناسی باز می گردد.در واقع روان شناسان شناختی سه دوره متمایز را گذرانده است:۱)دوره پیشرفت مستمر(۱۸۸۰ تا ۱۹۲۵)،۲) دوره میانه که در آن،اغلب روان شناسان در آمریکا در حیطه خارج از روان شناسی شناختی فعالیت می کردند(۱۹۲۶ تا حوالی ۱۹۶۰) و۳) دوره معاصر که پیشرفت روان شناسی شناختی در آن سریع و فوق العاده بوده است(اندرسون،۱۹۸۵،دی وستا،۱۹۸۷).
ساختارگرایی
اغلب مورخان پیشینه روان شناسی را به عنوان یک رشته علمی،به سال ۱۸۷۸ به ورزبرگ۱ آلمان برمی گردانند،زمانی که ویلهام ونت۲ اولین آزمایشگاه روان شناسی تجربی را دایر کرد(بارس،۱۹۸۶؛بورینگ،۱۹۵۰؛دلاروزا،۱۹۸۸؛دی وستا،۱۹۸۷؛ ورتهایمر،۱۹۷۸).ونت آزمایشگاه خود را برای مطالعه ساختار آگاهی(دی وستا،,۱۹۷۸)،هدفی در حیطه کلی روان شناسی شناختی،تأسیس کرد.روان شناسی ونت،که ساختار گرایی نام گرفته است سه هدف مهم داشت(۱)تعیین اصلی ترین فرآیندهای شناختی،(۲)تعیین چگونگی ارتباط اجزای فکر و فرآیندهای فکری با یکدیگر و قوانین حاکم بر این روابط و(۳)تعیین رابطه فرآیندهای شناختی و پیکر شناختی (تیخنر،۱۹۰۹).ساختار گرایی نه تنها پیشگام روان شناسی شناختی،بلکه پیشتاز کلیه مکاتب روان شناسی با گرایش تجربی است.(لاندین،۱۹۸۵).
ساختار گرایی اولین تفکر منسجم در روان شناسی بود.ولی دیدگاه های نظری دیگری که برای اغلب روان شناسان آمریکا جذابیت بیشتری داشت،جایگزین این مکتب شد.از نظر روان شناسان آمریکایی دلیل شکست ساختار گرایی بی اندازه خاص بودن موضوع آن بود(ساختار آگاهی و نه هیچ چیز دیگر).از سوی دیگر،این نظریه در برابر تغییراتی که به منظور تطبیق آن با موارد و شواهد جدید در روان شناسی ضرورت می یافت انعطاف پذیر نبود.به ویژه اینکه روش جمع آوری اطلاعات در آن(درون نگری،که در آن از آزمودنی خواسته می شود که وقایع ذهنی خود را گزارش دهد) غیر مناسب بود.
کارکرد گرایی
اولین مکتب فکری که در برابر ساختار گرایی قرار گرفت،مکتب کارکردگرایی بود.مکتب کارکردگرایی در جستجوی یافتن فنون و روش های در روان شناسی و آموزش و پرورش بود که به مسائل روزمره پاسخ گوید.کارکردگرایی اولین مکتب روان شناسی کاملاً آمریکایی است و بر اساس نظریه های ویلیام جیمز پایه گذاری شده است.جیمز نابغه ای بود که نمی توان او را به هیچ یک از مکاتب فکری منتسب کرد(کلر،۱۹۳۷،۱۹۶۵).او بسیار کمتر از ساختارگراها تجریبه گرا بود.با این حال، امتیاز طراحی اولین نظریه علمی حافظه را به خود اختصاص داد،نظریه ای که در آن مدتها قبل از نظریه های معاصر مربوط به حافظه،فرآیندهای حافظه کوتاه مدت و دراز مدت تشریح شده است.کتاب او به نام روان شناسی که در سال ۱۸۹۰ به چاپ رسید،مبنای مکتب کارکردگرایی است.
هدف کارکردگرایی مشخص کردن موضوعهای زیر است:۱)فعالیت ذهنی چگونه انجام می گیرد،۲)فعالیت ذهنی چه کاری را انجام می دهد،و ۳)چرا فعالیت ذهنی انجام می گیرد(کلر،۱۹۳۷،ص ۷۷).کارکرگرایی،برخلاف ساختار گرایی،روان شناسی کاربردی و عملگرا بود.کارکردگرا ها به بررسی کاربرد روان شناسی در تعلیم و تربیت علاقه داشتند(کار،۱۹۲۵).کارکردگرایی که به شدت تحت تأثیر نظریه تکاملی داروین بود به سازگاری موجودات زنده با محیطشان توجه زیادی نشان می داد(بارس،۱۹۸۶).گرچه کارکردگرایی برای مدتی درون نگری را همچون روش تحقیق به کار می گرفت،ولی دیری نپایید که روش های جدید مشاهده جایگزین درون نگری و منبع مهم اطلاعات گردید.
کارکردگرایی که محور اصلی آن کارهای جان دیویی و جیمز انجل از دانشگاه شیکاگو بود،در آمریکا به عنوان مکتب روان شناسی اصلی جایگزین ساختار گرایی گردید.نفوذ این مکتب طولانی بوده و حتی روان شناسی معاصر از لحاظ گرایش هنوز کارکردگرا باقی ماند است(هیلگارد،۱۹۸۷).رهیافتهای کارکردگراها در شکل دادن به نظریه های معاصر شناختی(نک.استرنبرگ و اسمیت،۱۹۸۸) و شکل بخشیدن به تصور ما از اینکه روان شناسی تربتی چه باید باشد،بسیار حایز اهمیت است.
بین سالهای ۱۹۲۵ تا ۱۹۶۰ روان شناسی در آمریکا تحت حاکمیت رفتارگرایی قرار داشت.رفتار گرایی،حداقل در مراحل اولیه،واکنش شدیدی بود در برابر موضع ساختار گرایی کارکردگرا که بر مطالعه فرآیندهای شناختی تأکید داشتند.پیروان رفتارگرایی به رهبری واتسون استدلال می کردند که همه اطلاعات ذهنی و درونی در مورد فرآیندهای شناختی را باید کنار گذاشت و هدف روان شناسی به جای مطالعه فرآیندهای ذهنی،باید پیش بینی و تنظیم رفتار باشد(واتسون،۱۹۱۳).
رشد رفتار گرایی چنان سریع بود و نفوذ آن چنان نیرومند که موجب بروز یک دوران کمون پیش از ظهور،در مرحله دوم تاریخ روان شناسی شناختی شد.تسلط رفتار گرایی بر روان شناسی تجربی آمریکا مطلق نبود و حرکت روان شناسی شناختی در مقایسه با رفتار گرایی به کندی جریان داشت.روان شناسان معدودی مانند ملتون(نک.فصل سوم «حافظه و مفاهیم») به مطالعه فرآیندهای شناختی،به ویژه حافظه،ادامه دادند.ولی نفوذ اصلی تازه بر روان شناسی شناختی،از خارج آمریکا و از سوی مکتب آلمانی روان شناسی گشتالت بود(دی وستا،۱۹۸۷).توجه اصلی نظریه پردازان گشتالتی به ادراک و حل مسئله معطوف بود.
روان شناسی گشتالت که در فصل «حل مسئله و خلاقیت» به تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت،به وسیله ورتهایمر،کهلر و کورت کوفکا پایه گذاری شد.گشتالت به معنای قالب یا فرم،شکل و یا طرح است(لاندین،۱۹۸۵).نظریه پردازان گشتالت برخلاف ساختارگراها،کارکردگراها و رفتار گراها معتقد بودند که تجارب روانی را نمی توان به عناصر و اجزای کوچکتر تجزیه کرد،به نحوی که هر کدام جداگانه قابل مطالعه باشد.به اعتقاد آنان تجارب روانی به صورت یک میدان سازان یافته از حوادث درک می شوند که با یکدیگر تعامل و بر همدیگر تأثیر متقابل دارند(دلاروزا،۱۹۸۸).بنا به استدلال روان شناسان گشتالت،مردم نسبت به عناصر منفرد محیط خود عکس العمل ادراکی نشان نمی دهند،بلکه در برابر تمامی تجربه واکنش نشان می دهند.کل تجربه با جمع اجزای آن متفاوت و احتمالاً بیشتر از مجموع آنهاست.
تا سال ۱۹۲۵ دو کتاب مهم درباره روان شناسی گشتالت در آمریکا به چاپ رسید و ورتهایمر،کهلر و کوفکا نیز برای فرار از فشار جنبش رو به رو شدن نازیسم به آمریکا مهاجرت کردند.برای درک تأثیر روان شناسی گشتالت کافی است که به گفته هیلگارد (۱۹۸۷) توجه کنیک ه روان شناسی گشتالت پدران پیشتاز بخش بزرگی از آنچه هستند که امروز روان شناسی شناختی نامیده می شود.امروزه روان شناسی گشتالت مکتب فکری مستقل تلقی نمی شود،بلکه بخشی از روان شناسی شناختی به شمار می آید.
روان شناسی شناختی معاصر
جلب توجه مجدد روان شناسان به فرآیندهای ذهنی،به عنوان مقوله ای حیاتی برای تعلیم و تربیت،به روان شناسی شناختی در دو دهه اخیر حیات دیگری بخشیده است.تلاش و فعالیت روان شناسانی مانند آزوبل و برونر و انتشار کتاب روان شناسی شناختی به قلم نیسر،در سال ۱۹۶۷،روان شناسی شناختی را وارد مرحله جدیدی از حیات خود کرد.روان شناسی شناختی جدید بر چه چیز تأکید دارد؟بر اساس نظر دی وستا«تأکید روان شناسی شناختی بر کل واقعه تدریس است که یادگیرنده نیز بخشی از آن محسوب می شود.اوضاع محیطی،مشخصات یادگیرنده، ضرورت های موضوع یادگیری،هدف یادگیرنده و غیره،همگی،با یکدیگر در تعامل اند تا کیفیت و بافت پدیده ای به نام تدریس و یادگیری را مشخص سازند.» روان شناسی شناختی بر نقش فعال و سازنده دانش آموز در موقعیت یادگیری تأکید دارد.دانش آموزان به جای اینکه در برابر محیط خود فقط به صورت خودکار واکنش نشان دهند،معنا می آفرینند و واقعیت خود را می سازند(گلوور،رونینگ و برونینگ، زیر چاپ).زیربنای نظری روان شناسی شناختی،این است که پردازش اطلاعات حیاتی ترین فعالیت انسان است.وظیفه اصلی ذهن انسان جستجو،کسب،ذخیره سازی،حفظ و استفاده از اطلاعات درباره جهان است(استرنبرگ و اسمیت،۱۹۸۸).

مفاهیم و کلیات
مبحث نخست - مفهوم ابطال و بطلان رأی داوری
مفهوم ابطال یعنی باطل کردن و بطلان یعنی باطل بودن است. اعمال حقوقی امور اعتباری هستند و تحقق آن‌ها، منوط به ارکان و شرایطی است که در قانون برای همه اعمال حقوقی تعیین شده است. شرط صحت اعمال حقوقی، مطابقت آن با شرایط مقرر در قانون است.

«هرگاه اعمال حقوقی فاقد یک یا چند شرط، از شرایط اساسی صحت معاملات باشد، اعتبار قانونی نخواهد داشت و آثار حقوقی، بر آن مترتب نخواهد شد. این حالت، بطلان نامیده می‌شود و هر عمل حقوقی که چنین حالتی را داشته باشد باطل است»^[۱].
شرایط مقرر برای صحت و اعتبار اعمال حقوقی، همه ارزش یکسانی ندارند. برخی از این شرایط، از نظر اجتماعی خیلی مهم است و قانونگذار عدول از آن شرایط را به هیچ وجه مجاز نمی‏داند لذا چنانچه دادگاه در مورد یک عمل حقوقی خاص، متوجه فقدان این نوع شرایط بشود رأساً و صرف نظر از ایراد یا سکوت ذی نفع، از ترتیب اثر دادن به چنین عمل حقوقی باطل، خودداری می‌کند. در این گونه موارد بطلان، مطلق است و قابل اغماض و قابل رفع و درمان نیست.
از آنجا که دادگاه‌های دادگستری، در مقام رسیدگی به دعاوی در جهت احراز اموری هستند که در گذشته واقع شده و پس از کشف ما وقع طبق آن رأی صادر می‌کنند؛ درنتیجه آراء دادگاه‌ها همواره و در کلیه امور جنبه کشفی و اعلامی دارد و حق ایجاد عملی حقوقی، اعم از عقد و ایقاع، را ندارد، جزء در موارد کاملاً استثنایی.
یکی از موارد استثنایی موردی است که دادگاه پس از احراز از شرایط قانونی، طبق رأی خود، زوجه شخص غایب مفقودالاثر را مطلقه می‌سازد (ایجاد ایقاع). در این مورد نیز احراز شرایط در حقیقت کشف ماوقع است و به موجب قانون طلاق، از آثار شرایط محقق شده در مفقودالاثر و شرایط مکشوف می‌باشد.
با توجه به اصل فوق و اعلامی بودن آراء محاکم، دادگاه‌ها هیچ گاه معاملات و یا آراء داور را ابطال نمی‏کنند، بلکه پس از احراز فقدان یکی از شرایط اساسی معاملات و یا تشخیص یکی از علل بطلان رأی داور، آن را باطل اعلام می‌کنند. به عبارت دیگر بطلان معامله و یا بطلان رأی داور ناشی از جهات فوق است نه ناشی از اراده و یا عمل حقوقی دادگاه.
موارد قانونی آیین دادرسی مدنی همه جا اشاره به بطلان دارد نه ابطال و از عبارت (حکم به بطلان) استفاده نموده است و تنها در ماده ۴۹۲ اشاره به (درخواست ابطال)^[۲] دارد که با توجه به مواد قبل از آن، باید عبارت مزبور را ناشی از مسامحه در تعبیر دانست و در واقع باید به جای آن عبارت (درخواست اعلام بطلان) ذکر می‌شد.
اهمیت بعضی از شرایط صحت، از لحاظ حفظ منافع شخصی طرفین عمل حقوقی است. «اعمال حقوقی فاقد این‏گونه شرایط را، قانونگذار فقط از جهت منافع محکوم‌علیه قابل ابطال می‌داند. لذا شخصی که از عدم صحت و بطلان آن عمل، نفع می‌برد می‌تواند این گونه اعمال را رد نماید. بطلان این گونه اعمال حقوقی نسبی است. بنابراین بطلان عمل حقوقی، دو نوع است: نوع اول بطلان، مطلق است که عمل حقوقی از ابتدا موجودیت قانونی پیدا نمی‏کند تا قابل درمان باشد. اثر مشخصه بطلان مطلق این است که در همه مواقع، قابل استناد است حتی خارج از کلیه تشریفات».^[۳] مثلاً قرارداد فرد مجنون، قرارداد فروش مالی که خرید و فروش آن ممنوع است و اقرار به بدهی ناشی از قمار از نمونه اعمال باطل مطلق است.
«نوع دوم بطلان نسبی است که عمل حقوقی بطور ناقص به وجود می‌آید اما این بطلان قابل اغماض است و اعلام بطلان آن به خواست و اراده شخصی که بطلان به نفع او می‌باشد وابسته است».^[۴] می‌توان عمل حقوقی مصداق بطلان مطلق را باطل^[۵] و مصداق بطلان نسبی را قابل ابطال^[۶] نامید.
تقسیم بطلان به مطلق و نسبی، تقسیم صحیحی نیست.؛ زیرا بطلان، اعم از اینکه مربوط به معاملات باشد یا رأی داور، نمی‌تواند این اثر حقوقی نسبت به فردی محقق شود و نسبت به دیگری تحقق نیابد. یعنی عقد یا رأی باطل، در هر حال و نسبت به همه افراد باطل است.
اگر مقصود از بطلان نسبی، بطلان نسبت به اشخاص باشد، این نیز از مصادیق بطلان مطلق است، با این تفاوت که در پاره‌ای موارد، بطلان معلول عدم رعایت شرایطی است که اولاً: در زمان انعقاد عقد قابل رعایت بوده و مراعات نشده. ثانیاً: شرط مزبور به عنوان شرط اساسی معاملات، در جهت حفظ حقوق یکی از متعاملین بوده است. مثل بطلان معاملات فضولی یا معاملات ناشی از اکراه و یا معامله مربوط به اموال مرهونه.
در این گونه موارد، معاملات در نفس خود باطلند، ولی اگر مالک معامله فضولی را تنفیذ کند و یا در تنفیذ معامله از جانب مکره یا از طرف مرتهن، علت بطلان که تنها مربوط به حفظ حقوق متعاملین است برطرف می‌شود و به همین علت معاملات در این گونه موارد معامله غیرنافذ شناخته شده و استفاده از بطلان نسبی به جای عدم نفوذ جایز نمی‏باشد. به این معنی که اگر ذی‏حق معامله را، تنفیذ نکند معامله به واقع باطل است به بطلان مطلق و در برابر همه افراد و در تمام زمان‌ها.^[۷]
«اعمال حقوقی محمول بر صحت است مگر اینکه خلاف آن به اثبات برسد. پس هر عمل حقوقی که واقع می‌شود و هر رأی داوری که صادر می‌گردد به لحاظ وقوع عرفی یک ماهیت حقوقی صحیح تلقی می‌شود و از نظر طرفین و جامعه نیز صحیح و معتبر است و تمام آثار قانونی و اهداف مترتب بر آن نوع عمل حقوقی، بار می‌شود و شخصی که خلاف این مطلب را ادعا می‌کند و مدعی نادرستی و عدم ترتب آثار بر آن عمل است باید ادعای خود را اثبات کند».^[۸]
این امر با طرح دعوا بطلان، یا ابطال میسر می‌گردد. تا زمانی که حکم به بطلان یا ابطال یک عمل حقوقی از سوی مرجع قضایی صادر نشده است آن عمل محمول بر صحت است، فرق نمی‏کند از لحاظ ثبوتی بطلان آن نسبی یا مطلق باشد.
قرارداد داوری و رأی آن، از اعمال حقوقی به شمار می‌رود. برای اینکه جریان داوری به رأی قابل اجرا منجر گردد و عملاً نیز مفید فایده باشد، باید تابع ضوابطی باشد. تخلف از این ضوابط موجب تزلزل اعتبار رأی است یا آن را در معرض بطلان مطلق قرار می‌دهد.
در کلیه نظام‌های حقوقی، موارد نادرستی آراء داوری به موارد قابل ابطال و موارد باطل یا بطلان مطلق تقسیم شده و مبانی قانونی لازم برای ابطال یا اعلام بطلان آن در نظر گرفته شده است.
در اکثر این نظام‌ها، به عنوان مثال غیرقابل داوری بودن اختلاف موضوع داوری و مخالفت رأی داوری با نظم عمومی کشور متبوع آن، از مبانی بطلان مطلق رأی به حساب می‌آید و اعتراض به رأی به خاطر بطلان آن مدت ندارد.
رأیی که در کشور متبوع آن، باطل شناخته می‌شود مادام که حکم به بطلان آن صادر نشده است گرچه در کشور مزبور قابل اجرا نیست لکن ممکن است در کشور‌های دیگر، قابل اجرا شناخته شود؛ زیرا مفهوم نظم عمومی بین‏المللی و موارد غیر قابل داوری، از کشوری، به کشور دیگر فرق می‌کند و دادگاه وقتی در مقابل درخواست شناسایی و اجرای یک رأی داوری خارجی باطل نشده قرار می‌گیرد، وقتی می‌تواند رأساً از اجرا خودداری کند که اختلاف موضوع آن، طبق قانون متبوع دادگاه قابل داوری نباشد یا مفاد رأی، مخالف نظم عمومی آن کشور باشد.
مبانی ابطال آراء داوری به طور کلی بیشتر از مبانی بطلان آن می‌باشد. آراء قابل ابطال مادام که حکم به ابطال آنها صادر نشده است صحیح فرض می‌شود و فقط در ظرف مدت معینی قابل اعتراض هستند و پس از انقضای مدت، تزلزل اعتبار آنها از بین می‌رود. اما اجرای این گونه آراء داوری درکشور‌های خارجی می‌تواند با مشکل مواجه شود. مثلاً در کشور‌های عضو کنوانسیون ۱۹۵۸ نیویورک جهانی که در کشور متبوع رأی، مبانی ابطال به حساب می‌آید از مبانی عدم شناسایی رأی نیز به حساب می‌آیند. تلاش‌های بین‏المللی درصدد این بوده است که مبانی ابطال، بطلان و عدم شناسایی آراء داوری به موارد مهم، منصوص و یکسان تخلف از مقررات داوری محدود گردد چرا که نامحدود بودن این مبانی با هدف داوری که حل و فصل سریع و دوستانه اختلافات حقوقی است منافات دارد.
مبحث دوم - موضع اسناد و کنوانسیون‌های بین‏المللی
پروتکل ژنو ۱۹۲۳ به طور صریح به امکان ابطال رأی نپرداخته اما در بند دو ماده چهار آن اعلام شده که در برخی حالت‏ها رسیدگی‌های داوری هیچ گونه اثری ندارند.^[۹] ماده سه کنوانسیون ژنو ۱۹۲۷ نیز مقرر می‌دارد:^[۱۰] «اگر طرفی که رأی علیه او صادر شده ثابت کند که به موجب قانون حاکم بر آیین داوری مبنایی غیر از مبانی اشاره شده در بند‌های «الف» و «ج» ماده ۱ و «ب» و «ج» ماده ۲ وجود که او را مستحق می‌کند به اعتبار رأی اعتراض کند، دادگاه ممکن است چنانچه مناسب ببیند، یا از شناسایی و اجرای رأی امتناع کند یا رسیدگی مربوط به آن را به تعویق بیندازد و به طرف مهلت معقولی اعطاء کند که در آن مهلت رأی به وسیله دادگاه صالح باطل شود».^[۱۱]
کنوانسیون ۱۹۵۸ نیویورک نیز در قسمت«ه» بند یک ماده ۵ از جمله دلایل امتناع از شناسایی و اجرا را بدین صورت بیان می‌کند: «رأی هنوز نسبت به طرفین الزام‏آور نشده یا اینکه به وسیله مرجع صالح کشوری که رأی در قلمرو آن یا حسب قوانین آن صادر شده ابطال یا معلق شده باشد».^[۱۲]
در کشور کویت دعوای ابطال را می‌توان علیه آراء داوری قانونی یا مبتنی بر قواعد انصاف و کدخدامنشی اقامه نمود.^[۱۳] در بحرین بر اساس ماده ۲۳۴ قانون آیین دادرسی مدنی، دعوای ابطال علیه آراء داوری نهایی به وسیله هر شخصی ذی‌نفع قابل اقامه است.^[۱۴]
در عربستان مطابق ماده ۱۸ فرمان سلطنتی ۱۹۳۸ قرار‌های موقت و آراء نهایی باید در ظرف پنج روز در مرجعی که بدواً صلاحیت استماع دعوا را داشته توزیع شود، طرفین می‌توانند هرگونه اعتراضی را که به رأی دارند ظرف ۱۵ روز به این مرجع تسلیم کند.
در حقوق قطر، هیچ‏گونه را اعتراضی علیه رأی داوری وجود ندارد، مگر اینکه رأی داوری در حکم دادگاه استحاله شود. تنها راه اعتراض، درخواست ابطال است که از ماده ۲۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی قطر الهام می‌گیرد.^[۱۵] در یمن دعوای ابطال علیه تمام آراء داوری بدون تفاوت بین داوری‌های قانونی یادآوری‌هایی که به موجب قواعد انصاف و کدخدامنشی صورت می‌گیرد، مقرر شده است.
در عمان طبق ماده۵۳ قانون داوری ۱۹۹۷ عمان که مقتبس از قانون داوری نمونه آنسیترال می‌باشد آراء صادره در این داوری‌ها قابل اعتراض از طریق درخواست ابطال می‌باشد.^[۱۶]
مبحث سوم- ابطال رأی داوری به جهت عدم رعایت آیین دادرسی
گفتار نخست - لزوم وجود آیین دادرسی خاص داوری
بند نخست - منظور از آیین دادرسی داوری
پیش از هر چیزی، لازم است روشن شود منظور از آیین دادرسی داوری چیست.
چگونگی نصب داوران و تأسیس مرجع داوری، ایراد به صلاحیت این مرجع و چگونگی رسیدگی به این ایراد، تعیین محل داوری از سوی داوران در صورت عدم تعیین آن از سوی طرفین، چگونگی طرح دعوا و رسیدگی به آن، تعیین جلسه رسیدگی و استماع دفاع و رسیدگی به دلایل ابرازی از سوی طرفین و تعیین ارزش این دلایل، چگونگی رسیدگی به ایرادات مطروحه از سوی طرفین نسبت به جریان رسیدگی، رفتار داوران، جرح داور، قبول ورود ثالث، نحوه رأی‌گیری، چگونگی صدور رأی و شرایط شکلی و ماهوی آن، چگونگی اعتراض به رأی و موارد ابطال آن، مسائلی که با رسیدگی داوری مرتبط هستند. که حال باید دید کدام ‏یک از این کارها در مفهوم آیین دادرسی وارد است و کدام از آن خارج است؟
به نظر باید آیین دادرسی داوری را آیین محاکم بر شیوه عمل مرجع داوری در رسیدگی به دعوا و دلایل و درخواست‌های طرفین و ایرادات و اعتراضات و طواری دادرسی و نحوه رأی‌گیری و صدور رأی و شرایط رأی دانست و چگونگی نصب داوران را از مصادیق این مفهوم خارج دانست. بر هر دوی این گفته می‌توان از قوانین دلیل آورد. ماده ۶۵۷ ق.آ.د.م مصوب ۱۳۱۸ می‌گوید: «داورها در رسیدگی و رأی تابع اصل محاکمه نیستند» یعنی آیین محاکمه شامل هر دوی این مراحل می‌شود. ماده (و) (۱) ۳۳ هم ترکیب داوری را امری جدا از آیین دادرسی دانسته است. البته پاراگراف اول ماده ۱۱ پروتکل ۱۹۲۳ ژنو گفته بود آیین داوری منجمله تأسیس دیوان داوری تحت حکومت اراده طرفین و قانون محل وقوع داوری می‌باشد.
بند دوم - لزوم وجود آیین دادرسی داوری
ترتیباتی که تحت عنوان تشریفات، یا آیین رسیدگی دادگاه‌ها، مقرر شده است ترتیباتی برای حفظ حقوق طرفین دعوا در جریان رسیدگی، فراهم آوردن موقعیت و امکان، برای طرح ادعا و دلایل هر یک از طرفین و اطلاع آنها از ادعاها و دلایل یکدیگر و داشتن فرصت مناسب برای بررسی و رد آنها و جلوگیری از استبداد رأی دادگاه‌هاست. شاید در مورد بعضی از تشریفات، چگونگی یا حتی ضرورت وجود آنها، ایراد و اشکال و اما و اگری مطرح باشد لیکن در نقش وجود این تشریفات و آیین رسیدگی و رعایت آن، حرفی نیست.
«از زمانی که زندگانی اجتماعی برقرار شده لازم آمده است که افراد جامعه، هنگام معارضه بین خود، برای احقاق حقوق و اصلاح ذات‌البین از وسایل شخصی و خصوصی اعراض کرده خود را تابع دستگاه عدالت اجتماعی بنمایند. اجرای عدالت اجتماعی را در جامعه، مراجع قضا بدست گرفته و نظام اجتماعی اقتضا نموده است که مصادر امور در مقام قضاوت بین متظلمین، تشریفات مخصوصی را رعایت کنند و این قواعد تشریفاتی درباره اولیای امور و افرادی که نزد آنان دادخواهی می‌کنند حکومت نماید. هر چه سازمان اجتماعی سیر تکامل خود را بپیماید تشریفات قضاوت یعنی آیین دادرسی نیز شامل‌تر و نافذتر گردیده و شمول آن به درجه‌ای رسیده است که حتی دولت که در حقوق رم در مناقشات با افراد، ‌خود را تابع هیچ‌گونه تشریفات ندانسته و حقوق متنازع‌فیه خود را، به دست خود استیفاء می‌کرد در حقوق جدید، مشمول آیین دادرسی گردیده و برای رسیدگی به دعاوی افراد بر دولت و دولت بر افراد نیز، امروز قوانین شکلی یعنی قواعد تشریفاتی لازم‌الاتباع، وضع شده است».^[۱۷]
اگر آیین دادرسی، در رسیدگی به منازعات در دادگاه‌ها، از آن درجه اهمیت برخوردار است که، اگر دعوا، ‌خلاف اصول محاکمات رسیدگی شده و عدم رعایت اصول مذکور به درجه‌ای اهمیت دارد که حکم یا قرارداد را از اعتبار قانونی می‌اندازد، آن حکم یا قرار، به موجب شق سوم ماده ۵۵۹ ق.آ.د.م از سوی دیوان کشور نقض می‌گردد و تقریباً در همه کشورها چنین است؛ در داوری نیز که موضوع آن عمدتاً رسیدگی به منازعات بین اشخاص به شیوه ترافعی و متضمن صدور رأی در مسائل موضوعی و حکمی است باید طریق و تربیتی رعایت شود تا طرفین از ادعا و اظهارات یک طرف مطلع شده، فرصت کافی برای بررسی آنها و دفاع داشته باشند؛ به عبارت دیگر داوری نیز باید از یک آیین دادرسی پیروی کند تا طی آن، یک دادرسی ترافعی سریع و عادلانه تأمین گردد. اطمینان به وجود و لزوم رعایت چنین آیینی است که طرفین با امضاء موافقت‏نامه داوری، از پیش تعهد به قبول و اجرای رأی داوری می‌کنند.
«پیر کاون قاضی دادگاه فدرال سوئیس و داور پرونده سافایر- شرکت ملی نفت ایران – در رأی این دعوا گفته است قصد طرفین از مراجعه به داوری صرفاً تحصیل یک نظر مشورتی نبود بلکه آنان در پی تحصیل حکمی بوده‌اند که الزام‌آور باشد و اختلافاتشان را قاطعانه و بالمره فیصله دهد؛ بنابراین اعمال قواعد دادرسی معین لازم خواهد بود».^[۱۸]
در کنوانسیون‌های بین‌المللی مربوط به داوری، ازجمله کنوانسیون ۱۹۵۸ نیویورک و کنوانسیون اروپایی ۱۹۶۱ ژنو، به لزوم رعایت آیین دادرسی داوری تصریح شده است. در قوانین کشورهای مختلف، ازجمله فرانسه طبق ماده ۱۴۹۴ و در سوئیس بنا به ماده ۱۸۲، ‌در هلند بر اساس ماده ۱۰۳۶ و آلمان وفق ماده ۱۰۳۴ آیین دادرسی مدنی، به لزوم متابعت از یک آیین دادرسی داوری تصریح و تخلف از آن، از موجبات ابطال رأی داوری شناخته شده است.
بند سوم - تفاوت آیین دادرسی داوری با دادرسی دادگاه
در مورد آیین دادرسی داوری، بر اساس نگرش به ماهیت داوری، دو نظر وجود دارد. آنها که داوری را آراء ماهیت صرفاً‌ قضایی و جایگزینی برای رسیدگی قضایی می‏دانند معتقدند، مرجع داوری باید مانند قضایی، باید در چهارچوب قانون رفتار کند و رأی بدهد و آیین دادرسی محل رسیدگی، همچنان‏که در کار قضایی رعایت می‌شود باید توسط داور هم رعایت گردد. اگر ماهیت داوری، قراردادی تلقی و گفته شود داور همچنان‏که صلاحیت خود را از توافق اراده طرفین دعوا می‌گیرد در آیین رسیدگی هم از نظر آنان تبعیت می‌کند که در این صورت قواعد رسیدگی هم مانند اصل داوری وابسته به توافق دو طرف خواهد بود.
چنین نیست که در نظریه اول، اراده طرفین به طور مطلق معتبر نباشد بلکه توافق آنها تا حدودی که قانون محل رسیدگی برای آن اعتبار قائل است معتبر می‌باشد؛ طرفین می‌توانند راجع به داوری و تعیین محل آن توافق بکنند ولی پس از این توافق، قانون محل مزبور بر این امر حکومت می‌کند.
تعهد داوران برای اداره به سان قضات، در زوریخ به موجب ماده ۲۵۰ ق.آ.د.م همچنان به قوت خود باقی است و در آنجا به خصوص جزئیات جلسه رسیدگی باید رعایت گردد.^[۱۹]
در عمل همچنان‏که قبلاً‌ گفته شد اکثر حقوق‌دانان برای داوری ماهیتی مختلط قائل هستند و ماهیت آن را از هیچ‏یک از این ویژگی‌ها عاری نمی‌دانند. از این رو نظر بر این است که باید اصول رسیدگی ترافعی، که در دادگاه‌ها رعایت می‌شود در داوری نیز رعایت گردد.
با این همه، داوری تفاوت‌های زیادی با رسیدگی دادگاه‌ها دارد و یکی از انگیزه‌های طرفین دعوا برای رجوع به داوری و ترجیح آن بر دادخواهی در دادگاه‌ها، کم کردن تشریفات رسیدگی و گریز از تشریفات ویژه رسیدگی دادگاه‌هاست.
رسیدگی داوری می‌تواند متناسب با موضوع اختلاف بوده و از تشریفات کمتری برخوردار باشد؛ درنتیجه آیین رسیدگی داوری، غیر از آیین رسیدگی دادگاه‌هاست.
داوری‌های روزگاران گذشته، بیش از همه به قصد ایجاد هماهنگی و سازش بین طرفین انجام می‌شد؛ داور مجاز بود هر شیوه‌ای را که به نظرش بهتر است بکار برد و التزامی به متابعت از هیچ‌گونه قواعد تشریفاتی نداشت. در اغلب نظام‌های حقوقی اعلام شده بود داوران به شرط رعایت دستورات احتمالی داده شده از سوی طرفین مجاز بودند خودشان درخصوص چگونگی رسیدگی به دعوا تصمیم بگیرند.
در فرانسه در داوری‌های اجباری، داوران ملزم به متابعت از بعضی قواعد بودند بعداً‌ این امر به داوری ارادی نیز تسری نمود و به تدریج، داوری نوعی از دادرسی دادگاهی شد و گفته شد داور باید مانند یک قاضی عمل کند. در قانون آیین دادرسی مدنی ۱۸۰۶ فرانسه، داوری مرحله‌ای از رسیدگی به دعوا به حساب می‌آمد و آراء چنین قاعده‌ای بود.
در مورد داوری دوستانه^[۲۰] عکس این قاعده جاری بود. در کشورهای پرتغالی و اسپانیولی زبان اروپا و آمریکا نیز چنین تمایزی وجود داشت. بسیاری از کشورهایی که از الگوی فرانسه پیروی می‌کردند، به زودی قاعده را تغییر دادند. در ژنو، هلند، ایتالیا، آلمان، اتریش و کشورهای اسکاندیناوی، در مورد آیین رسیدگی داوری، داور ارباب خود بود. این راه حل بالاخره در سال ۱۹۷۲ در بلژیک و در خود فرانسه در ۱۹۸۰ و در کشورهای مختلف، آمریکای لاتین مکزیک، اروگوئه و ونزوئلا به تصویب رسیده است. در این کشورها آیین رسیدگی داوری، کاملاً‌ از آیین رسیدگی دادگاه‌ها متفاوت است، لکن به طور کلی اصول اساسی مربوط به رسیدگی ترافعی، در هر دو یکی است.
در انگلستان، قانونی به نام آیین دادرسی، چه برای دادگاه‌ها و چه برای داوری وجود ندارد. در داوری همان قواعدی می‌تواند رعایت شود که در دادگاه‌ها رعایت می‌شود. اما پاره‌ای قواعد، مخصوص دادگاه‌هاست و برای داوری نامناسب است. بعضی قواعد، هست که مخصوص داوری است. در این کشور چگونگی رسیدگی و اراده داوری، به عقل سلیم داوران واگذار شده است اما دادگاه‌ها بر کار داوری نظارت دارند و نظارت و دخالت دادگاه‌ها در کار داوری، بیشتر از نظام‌های حقوقی رومی – ژرمن است.^[۲۱]
قواعدی که طی رسیدگی به دعاوی مربوط به آراء داوری، از سوی دادگاه‌ها برقرار شده است مربوط به دعاوی راجع به ابطال رأی داوری است از این رو این قواعد، بیشتر به محدودیت‌های داوری مربوط هستند و جنبه مثبت ندارند.
گفتار دوم- تنوع آیین دادرسی داوری
بند نخست - آیین دادرسی داوری محلی

در گیاهان، نیتریک اکسید هم از منابع آنزیمی و هم از منابع غیر آنزیمی تامین می شود (Durzan, ۲۰۰۲).
۱-۵-۲-۱- مسیرهای آنزیمی تولید نیتریک اکسید
دو مسیر عمده آنزیمی که منجر به سنتز NO می­شوند: ۱- نیتریک اکسید سنتتاز ^[۸](NOS) و ۲- نیترات ردوکتاز (NR).
۱-۵-۲-۲- مسیر نیتریک اکسید سنتتاز
نیتریک اکسید سنتتاز یک آنزیم همودیمر است که هر زیر واحد آن، از دو دامنه مجزا تشکیل شده است (شکل ۱-۳). دامنه اکسیژناز^[۹] حاوی گروه هم^[۱۰]و دامنه ردوکتاز^[۱۱]حاوی ناحیه باند شونده به FAD و NADPH می­باشد (Neill et al., ۲۰۰۳b). در سیستم­های جانوری آنزیم NOS تبدیل L- آرژنین را به L- سیترولین و NO را در حضور اکسیژن و NADPH کاتالیز می­ کند (Del Rio et al., ۲۰۰۴). فعالیت مشابه با آنزیم NOS جانوران در گیاهان نیز دیده می شود (شکل ۱-۴).
شکل ۱-۳- ساختار شماتیک نیتریک اکسید سنتتاز(Neill et al., ۲۰۰۳b).
۱-۵-۲-۳- مسیر نیترات ردوکتاز (NR):
یکی دیگر از منابع آنزیمی برای تولید NO، نیترات ردوکتاز (NR) است که قادر است با بهره گرفتن از NADPH + H⁺ به­عنوان دهنده الکترون، NO را از مولکول نیتریت (NO^-₂) سنتز کند (Yamasaki et al., ۱۹۹۹). سنتز NO توسط آنزیم نیترات ردوکتاز به میزان نیتریت و نیترات بافت بستگی دارد (Yamasaki et al., ۱۹۹۹).

شکل ۱-۴- منابع آنزیمی و غیر آنزیمی تولید نیتریک اکسید .(Wojtaszek, 2000)
۱-۶- منشاء و تاریخچه کشت انگور
انگور از مهمترین میوه­هایی است که از زمان­های بسیار قدیم مورد استفاده بشر قرار گرفته است. بیشتر گیاه­شناسان معتقدند که مبدا کشت انگور در آسیای صغیر، حد فاصل دریای سیاه و دریای خزر می­باشد و انگور از این منطقه به تمام نقاط دنیا گسترش یافته است (مقصودی، ۱۳۸۷). دانه­ های انگور و حتی برگ مو در مقبره های فراعنه مصر یافت شده و ثابت می­ کند که از چندین هزار سال قبل از میلاد، این گیاه در مصر کشت می­شده است (مقصودی، ۱۳۸۷). ایران یکی از سرزمین­های اولیه کشت انگور در دنیا به شمار می­رود. در ایران تاک­های وحشی در کلیه جنگل­های شمال از گرگان تا ارسباران، همچنین در جنگل­های شمال غرب در سردشت آذربایجان غربی و سفید دشت لرستان می­روید و ارقام بسیار متنوعی از آن نیز در تمام مناطق گرمسیری و سردسیری کشور پرورش داده می­ شود (مقصودی، ۱۳۸۷).
۱-۶-۱- ارقام انگور
در حدود ۵۰۰۰ رقم انگور در دنیا و تقریبا ۳۰۰ رقم انگور در ایران موجود می باشد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۴). از ارقام معروف انگور در ایران می­توان به عسکری، یاقوتی، خلیلی، قزل اوزوم، تبرزه، سفید بی­دانه، قرمز بی­دانه، فخری، حسینی، ریش بابا، شیرازی و رشه اشاره نمود. مشخصات دو رقم مورد استفاده در این پژوهش یعنی تامپسون سیدلس و قره شانی (شاهانی سیاه) به شرح زیر می باشد:
۱-۶-۱-۱- رقم تامپسون سیدلس
منشاء این رقم انگور، آسیای صغیر می­باشد. این رقم در کشورهای امریکا، استرالیا، ترکیه، یونان نسبت به ارقام دیگر، از سطح زیر کشت بیشتری برخوردار است. این رقم در کشورهای دیگر به نام­های مختلف نظیر سلطانی^[۱۲] و یا سلطانیا^[۱۳] معروف می باشد. این رقم دوجنسی بوده، گرده­افشانی آن به وسیله باد صورت می­گیرد. جوانه­های گل آن مرکب بوده و به طور جانبی روی شاخه­ های بارور فصل گذشته به ­وجود می ­آید. سیستم ریشه­ای در این رقم نسبتا عمیق بوده اما استقرار خوبی در خاک ندارد. در زمستان تا دمای حدود ۲۰- درجه سلسیوس مقاومت می­نماید (جلیلی مرندی، ۱۳۸۴).
برگ­های نوک شاخه، نیمه باز و فاقد آنتوسیانین می باشد. شاخه از قدرت رشد زیادی برخوردار بوده و عادت رشد تاک­ها به صورت نیمه عمودی است. برگ­های بالغ آن خیلی بزرگ و سطح برگ در حدود ۱۹۰ سانتی متر مربع و حدود ۵ لوب و بدون کرک می­باشند. گل­ها کامل بوده و قسمت عمده جوانه­های بارور بین گره های ۴ الی ۱۲ مستقر می باشند. اندازه حبه­ها متوسط و شکل آن­ها گرد یا بیضی است. رنگ حبه­ها سبز مایل به زرد و پوست نازک دارند. اندازه خوشه ­ها بزرگ و تراکم حبه در خوشه متوسط می باشد. رشد دانه­ها در حبه ۳ تا ۴ هفته بعد از عمل تلقیح در اثر پدیده بکرباری کاذب^[۱۴] متوقف گردیده و رویان از بین می­رود. در مناطق معتدله میوهای این رقم میان­رس بوده و در شهریور ماه قابل برداشت است. از محصول آن در تهیه کشمش استفاده شده، همچنین برای تهیه شیره انگور و تازه خوری مورد مصرف قرار می گیرد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۴).
۱-۶-۱-۲- رقم قره شانی (شاهانی سیاه)
برگ­های نوک شاخه، نیمه باز و کرک­دار بوده و میزان آنتوسیانین در نوک شاخه زیاد می باشد. اندازه برگ­های بالغ، کوچک بوده و حاوی ۵ لوب می باشند. برگ ها و دمبرگ فاقد کرک می باشد. رنگ دمبرگ، زرد مایل به قرمز است. رنگ پوست شاخه­ های خشبی، قهوه ای تیره می باشد. این رقم جزء ارقام کند رشد بوده و طول شاخه ها بین ۱ تا ۵/۱ متر می باشد. گل­های انگور شاهانی سیاه، کامل بوده و بیشترجوانه­های بارور، بین گره های ۴ الی ۵ متغیر می باشند. اندازه خوشه ­ها، کوچک و تراکم حبه در خوشه متوسط می باشد. شکل حبه­ها، گرد، به رنگ ارغوانی تیره و دارای پوست ضخیم هستند. حبه­ها حاوی گوشت نیمه سفت و نیز حاوی دانه می باشند. درشتی حبه­ها به اندازه یک فندق یا کمی کوچکتر می باشند. طعم میوه به علت زیادی تانن، کمی گس است. این رقم زود­رس بوده و برای تازه­خوری و همچنین تهیه مویز مورد استفاده قرار می­گیرد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۴).
۱-۷- اهداف پژوهش
با توجه به موارد گفته شده در مورد تنش شوری می توان چنین ابراز داشت که هر چند که با بهره گرفتن از آب و خاک مناسب در میوه­کاری از جمله موکاری، می توان بهترین محصول را به­دست آورد، با توجه به این­که به مرور زمان از سطح زمین­های مستعد برای کشاورزی کاسته شده و منابع آب­های شیرین نیز محدود‌تر می گردد، ناگزیر استفاده از زمین­های درجه دو و سه و نیز خاک­های به نسبت شور راه مناسبی برای توسعه برخی از کشت­ها خواهد بود. زمین­های بسیار وسیعی در اطراف دریاچه ارومیه به­ دلیل شوری خاک و آب بدون استفاده مانده است، می­توان با برنامه­ ریزی صحیح، انتخاب ارقام متحمل به شوری و به­ کار­گیری راهکاری مناسب در جهت کاهش میزان شوری خاک­ها، از بخش وسیعی از این زمین­ها برای کاشت محصولات باغی از جمله انگور استفاده نمود. امروزه ترکیباتی مورد استفاده قرار می­گیرد که تحمل گیاهان را به تنش­های محیطی افزایش داده و موجب بهبود فعالیت های متابولیکی گیاهان می­ شود. بدین منظور در این پژوهش از دو ترکیب اسید سالیسیلیک و سدیم نیترو پروسید استفاده شد. با توجه به این که شوری از عوامل محدود کننده رشد و تولید محصول در بسیاری از گیاهان محسوب می­ شود، بنابراین تاثیر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک و نیز شوری با نیتریک اکسید بر بهبود ویژگی­های مورفولوژیک، فیزیولوژیک و بیو شیمیایی دو رقم انگور تامپسون سیدلس و قره شانی بررسی خواهد شد. با توجه به موارد فوق، اهداف این پژوهش به شرح زیر خواهند بود:

1. 1. بررسی تغییرات مورفولوژیک، فیزیولوژیک و بیوشیمیایی دو رقم به­نسبت متحمل (قره شانی) و به نسبت حساس (تامپسون سیدلس) انگور در شرایط تنش شوری.

1. 1. تعیین بهترین غلظت نیتریک اکسید برای افزایش تحمل به شوری در انگور(ارقام تامپسون سیدلس و قره شانی) و بررسی مکانیسم نیتریک اکسید به کاهش اثر منفی شوری.

1. 1. تعیین بهترین غلظت اسید سالیسیلیک برای افزایش تحمل به شوری در انگور (ارقام تامپسون سیدلس و قره شانی) و بررسی مکانیسم اسید سالیسیلیک به کاهش اثر منفی شوری.

1. 1. مقایسه پاسخ دو رقم به نسبت مقاوم (قره شانی) و به نسبت حساس (تامپسون سیدلس) انگور به نیتریک اکسید و سالیسیلیک اسید در شرایط تنش شوری.

فصل دوم
مروری بر پژوهش­های پیشین
مروری بر پژوهش­های پیشین
۲-۱- اثرات شوری بر مورفولوژی گیاه
تنش شوری باعث توقف رشد رویشی گیاهان می­گردد (Takemura et al., 2000). Munns (2002)، به طور کلی دو فاز کاهش رشد را در گیاهان در معرض تنش شوری، مطرح نمود. در فاز یک، کاهش رشد، بسیار سریع بوده و این ناشی از یک نوع اثر اسمزی می­­­باشد. در فاز دو، کاهش رشد، خیلی کند بوده و این ناشی از تجمع نمک در برگ­ها بوده که منجر به سمیت نمک در گیاهان می شود که نتیجه آن در صورت تداوم شوری، ممکن است باعث مرگ برگ­ها، کاهش سطح برگ­های فتوسنتز کننده و در نتیجه، کاهش ذخایر فتوسنتزی در گیاهان گردیده و در نهایت، باعث کاهش محصول می­گردد.
از علائم خسارت شوری، بی رنگ شدن برگ­ها و کاهش وزن خشک آن­ها می­باشد، زیرا غلظت زیاد یون­های سدیم، در کلروپلاست موجب توقف فتوسنتز می شود. اثرات شوری بیشتر در برگ­های پیر ظاهر می شود. علائم شوری به صورت بافت مردگی در حاشیه برگ­ها، کوچک ماندن آن­ها، خشک شدن نوک شاخه­ها، پیری زودرس و لوله­ای شدن برگ­ها ظاهر می شود. عدم رشد ریشه­ها و کوتاه ماندن آن­ها از دیگر علائم شوری می باشد. شوری همچنین منجر به توقف فعالیت مریستم انتهایی و کاهش قطر ریشه­ها و بافت آوندی آن­ها می­ شود. کاهش طول شاخه، ارتفاع گیاه، تعداد و سطح برگ نیز از اثرات منفی تنش شوری می­باشند (جلیلی مرندی، ۱۳۸۹).
یکی از اثرات سریع تنش شوری در گیاهان، کاهش توسعه سطح برگ است که منجر به توقف رشد برگ شده که این اثر، همزمان با افزایش غلظت نمک می­باشد (Wang and Nil, 2000). تنش شوری، باعث کاهش قابل توجه در وزن تر و خشک شاخساره ریشه­ و برگ­ می گردد (Chartzoulakis and Klapaki, 2000). شوری همچنین باعث کاهش فضای بین یاخته­ای در برگ­ها می شود (Delphine et al., 1998). در پژوهشی روی قلمه­های ریشه دار شده کیوی که در شرایط هیدروپونیک در معرض سطوح متفاوت شوری (۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰ و ۳۰ میلی­مولار کلرید سدیم) به مدت دو ماه قرار گرفته بودند، مشاهده شد که سطح و تعداد برگ، رشد شاخساره و وزن خشک گیاه با افزایش غلظت نمک، کاهش یافتند (Chartzoulakis et al., ۱۹۹۵). در پژوهش Erturk و همکاران (۲۰۰۷) در شرایط درون شیشه ­ای روی پایه­ های گیلاس که در معرض غلظت­های مختلف کلرید سدیم قرار داشتند، مشخص گردید که شوری باعث کاهش معنی­داری در رشد رویشی و وزن خشک ریز نمونه­ها شده است. در بررسی­های Fisarakis و همکاران (۲۰۰۱)، روی انگور­های رقم ‘Sultana’ که روی پایه خود و یا پایه­ های ۴۱B، ۱۱۰R، ۱۴۰RU، ۱۱۰۳P و SO4 در غلظت­های متفاوت شوری (۵، ۲۵، ۵۰ و ۱۰۰ میلی مولار) در یک دوره ۷۰ روزه قرار گرفته بودند، گزارش شد که رشد شاخساره، سطح و تعداد برگ و وزن خشک کل در همه سطوح شوری کاهش یافتند. در پژوهش دیگری روی دو رقم انگور ‘Sultana’ و ‘Muskule’ که به­ترتیب روی پایه­ های V. rupestris و ۱۱۰R در معرض سطوح شوری ۳/۰، ۷/۲ و ۴۵/۵ دسی زیمنس بر متر در طول دو ماه انجام شد، کاهش وزن خشک شاخساره و ریشه گزارش گردید (Sivritepe et al., ۲۰۱۰). Ferguson و همکاران (۲۰۰۲)، در بررسی­های خود در درختان پسته رقم ‘Kerman’ روی سه پایه مختلف در سطوح شوری ۵/۳، ۷/۸، ۱۲ و ۱۶ دسی زیمنس بر متر، مشاهده نمودند که با افزایش غلظت نمک، صفات رویشی مانند قطر تنه، ارتفاع درخت، سطح و تعداد برگ، وزن تر و خشک شاخساره به طور معنی داری کاهش یافتند.
۲-۲- تاثیر شوری بر فتوسنتز
Fisarakis و همکاران (۲۰۰۱) گزارش کردند که ارتباط مثبتی بین توقف رشد ناشی از شوری و جلوگیری از فتوسنتز در گیاهان وجود دارد. اثر شوری روی میزان فتوسنتز بستگی به غلظت نمک، گونه گیاهی و یا ژنوتیپ دارد. غلظت­های زیاد یون­های Na⁺ و Cl^- به مراحل بیوشیمیایی و نوری فتوسنتز آسیب زده (Munns and Tester, 2008) و باعث بسته شدن روزنه­ها و افزایش مقاومت مزوفیل نسبت به ورود دی­اکسید کربن از خلال روزنه می­ شود (Tuffer et al., ۲۰۰۱). به هر حال صدمه به دستگاه فتوسنتز ممکن است ناشی از عوامل دیگری غیر از کاهش هدایت روزنه­ای مانند کاهش در فعالیت آنزیم روبیسکو (RuBisCO) و تخریب ساختار کلروپلاست باشد (Barhoumi et al., ۲۰۰۷). کاهش هدایت روزنه ای در پاسخ به تنش شوری ممکن است باعث پیشگیری از هدر رفتن آب از طریق تعرق شده، همچنین کاهش هدایت روزنه­ای و به دنبال آن کاهش در میزان تعرق، به عنوان مکانیسمی برای غلبه بر تنش شوری به شمار می رود (Megdiche et al., ۲۰۰۸).
کاهش در میزان فتوسنتز در گیاهان تحت تنش شوری، عمدتا ناشی از کاهش در پتانسیل آب می باشد. تجمع غلظت­های بالای یون­های Na⁺ و Cl^- در کلروپلاست، باعث جلوگیری از فعالیت دستگاه فتوسنتز می­گردد. جریان انتقال الکترون در فتوسنتز و متابولیسم کربن یا فسفوریلاسیون نوری به تنش شوری حساس می­باشند (Sudhir and Murthy, 2004). Parida و همکاران (۲۰۰۴) گزارش نمودند که میزان فتوسنتز در غلظت­های کم نمک، افزایش یافته در حالی که در غلظت­های زیاد نمک، میزان فتوسنتز کاهش یافته و میزان هدایت روزنه­ای درسطوح شوری کم بدون تغییر باقی مانده و در شوری زیاد، کاهش می­یابد. فاکتورهای دیگری که باعث کاهش فتوسنتز در شرایط تنش شوری می شوند عبارتند از: پیری زودرس بافت­های فتوسنتز کننده، تغییرات در فعالیت آنزیمی، پس خورد (Feedback) منفی به وسیله کاهش فعالیت مقصد (Sink). کاهش در هدایت روزنه­ای که باعث محدود شدن قابلیت دسترسی به دی­اکسید­کربن برای واکنش کربن­گیری شده، یکی از عواملی است که باعث کاهش فتوسنتز در گیاهان تحت تنش می­گردد. افزایش هدایت روزنه­ای در گیاهان، در شرایط بدون تنش، باعث افزایش انتشار دی­اکسید­کربن به درون برگ­ها شده، در نتیجه باعث افزایش بیشتر فعالیت فتوسنتزی می­گردد (Brugnoli and BjÖrkman, 1992).
در پژوهشی، Garcia-Sanchez و همکاران (۲۰۰۲) بیان نمودند که در شرایط تنش شوری، کاهش در میزان کلروفیل از یک سو و اثرات سمی یون­های سدیم و کلر از سوی دیگر، باعث اختلال در فعالیت فتوسنتزی گیاه شده و در نتیجه مواد غذایی لازم جهت رشد و گسترش یاخته­ها تامین نشده و بدین ترتیب، کاهش رشد رویشی در درختان میوه اتفاق می­افتد. همچنین بیان شد که ممانعت از رشد رویشی در تاک­های انگور و یا کاهش تثبیت دی اکسید کربن (کاهش فتوسنتز) در شرایط تنش شوری، با تغییراتی در هدایت روزنه­ای، روند انتقال الکترون، پتانسیل آب برگ، فلورسانس کلروفیل، پتانسیل اسمزی و غلظت یون­ها ارتباط دارد (Walker et al., ۱۹۸۱). در پژوهش Downton (1997) روی انگور رقم سلطانی، گزارش گردید که فتوسنتز و هدایت روزنه ای به میزان زیادی تحت تاثیر شوری ناشی از کلرید سدیم، کاهش یافته و این میزان کاهش به طور مستقیم با غلظت یون­های کلر در مقایسه با یون­های سدیم، در ارتباط می باشد.
یکی از اثرات قابل توجه تنش شوری، تغییر در بیوسنتز رنگدانه­های فتوسنتزی می باشد (Maxwell and Johnson, 2000). کاهش در میزان رنگدانه کلروفیل عموما در تمامی گیاهان تحت تنش شوری گزارش شده و غلظت کلروفیل به عنوان یک شاخص حساسیت وضعیت متابولیسم یاخته­ای، مورد استفاده پژوهش­گران قرار می گیرد (Chutipaijit et al., ۲۰۱۱).
۲-۳- تاثیر شوری روی محتوای نسبی آب برگ
محتوای نسبی آب برگ (RWC) زیاد به معنی توانایی برگ در حفظ مقادیر بیشتر آب در شرایط تنش است. تیمارهای شوری باعث کاهش معنی داری در محتوای نسبی آب برگ می شوند. Romero-Aranda و همکاران (۲۰۰۱) بیان کردند که افزایش نمک در محیط ریشه گوجه فرنگی می تواند منجر به کاهش پتانسیل آب برگ شده و در نتیجه فعالیت­های زیادی را در گیاه تحت تاثیر خود قرار دهد. اثرات اسمزی نمک روی گیاهان، نتیجه کاهش پتانسیل آب خاک بوده که به دلیل افزایش غلظت نمک­های محلول­ در محیط اطراف ریشه اتفاق می­افتد. به هر حال، در غلظت شوری متوسط یا کم (پتانسیل آب خاک بالاتر)، گیاهان با تجمع مواد تنظیم کننده اسمزی، باعث حفظ شیب پتانسیل برای ورود آب به درون گیاه می شوند. Katerji و همکاران (۱۹۹۷) بیان نمودند که کاهش در محتوای نسبی آب برگ، باعث از دست دادن فشار تورژسانس شده، در نتیجه قابلیت دسترسی به آب را برای مراحل توسعه یاخته­ای، محدود می­ کند. ارتباط مستقیمی بین محتوای نسبی آب برگ و بسیاری از صفات فیزیولوژیکی گیاه وجود دارد. از جمله این صفات می توان به میزان هدایت روزنه­ای و میزان انتشار CO₂به برگ اشاره نمود که این صفات نقش مهمی را در فتوسنتز ایفاء می­نمایند (Nautiyal et al., ۲۰۰۲).
۲-۴- تاثیر شوری بر جذب عناصر غذایی
رابطه بین شوری و تغذیه معدنی گیاهان، بسیار پیچیده می­باشد. نابسامانی­های تغذیه­ای ممکن است نتیجه تاثیر شوری روی قابلیت دسترسی به عناصر غذایی، قدرت رقابت بین جذب عناصر و انتقال و توزیع آن­ها درون گیاه باشد (Grattan and Grieve, 1999).
پژوهش­های مختلف روی گیاهان نشان داد که سطوح بالای Na⁺ در محیط بیرونی ریشه گیاه، باعث کاهش در جذب یون­هایی مانند K⁺ و Ca²⁺ در بافت­های بسیاری از گیاهان می­گردد (Hu and Schmidhalter, 2005). این کاهش در غلظت K⁺ در بافت های گیاهی، ممکن است ناشی از آنتاگونیسم بین یون­های Na⁺ و K⁺ در مکان­های جذب در ریشه یا تاثیر Na⁺ روی انتقال K⁺ به درون آوند چوبی گیاه و یا جلوگیری از مراحل جذب باشد (Suhayda et al., ۱۹۹۰).
از صدمات ویژه Na⁺ می توان به تجمع یون­های سدیم در بافت­های برگ و در نتیجه بافت مردگی برگ­های بالغ تر اشاره نمود. سطوح بالای Na⁺ یا نسبت بالای Na⁺/K⁺ می ­تواند باعث تخریب فعالیت­های آنزیمی متنوع در سیتوپلاسم گردد. عنصر K⁺ در فعالیت آنزیمی بیش از ۵۰ نوع آنزیم مختلف در یاخته شرکت نموده و در باند شدن tRNA به ریبوزوم­ها و در نتیجه عمل سنتز پروتئین دخالت دارد (Blaha et al., ۲۰۰۰). عنصر پتاسیم نقش­های مهمی در گیاهان از جمله در فعالیت آنزیمی، سنتز پروتئین، فتوسنتز، حرکت روزنه­ای، تنظیم اسمزی و فشار تورژسانس یاخته­ها ایفاء می­نماید (Marschner, 1995). از نظر ساختار شیمیایی، عناصر Na⁺ و K⁺، هر دو، کاتیون­های تک ظرفیتی مشابهی بوده، به طوری که یون­های سدیم دارای شعاع یونی ۳۵۸/۰ نانومتر و یون­های پتاسیم دارای شعاع یونی ۳۳۱/۰ نانومتر بوده، بنابراین تفاوت قابل ملاحظه­ای در جذب این دو یون از طریق کانال­های یونی در بین یاخته­های گیاهان به دلیل این مشابهت دیده نمی­ شود (Marschner, 1995). تحت شرایط تنش شوری، گیاهان غلظت­های بالای K⁺ و غلظت­های پائین Na⁺ را در سیتوزول خود نگهداری می­نمایند. گیاهان این کار را به وسیله تنظیم بیان و فعالیت انتقال دهنده های K⁺ و Na⁺ انجام داده، همچنین نیروی لازم برای این انتقال، توسط پمپ­های پروتونی (H⁺-pumps) تولید می­ شود(Blumwald, 2000) . به­ دلیل مشابهت شعاع یونی هیدراته بین یون­های Na⁺ و K⁺، یاخته­های گیاهی قادر به تمایز و تشخیص این دو یون از همدیگر نبوده در نتیجه این امر، پایه­ای برای سمیت Na⁺ در یاخته­ها می گردد. در نتیجه یون­های سدیم می توانند از طریق انتقال دهنده­های پتاسیم به­درون یاخته­های گیاهی نفوذ نمایند (Blumwald, 2000).
در یاخته­های گیاهی، عنصر کلر، برای تنظیم فعالیت برخی آنزیم­ها در سیتوپلاسم مورد نیاز می باشد. همچنین این عنصر، به عنوان کوفاکتور در فتوسنتز و تنظیم pH یاخته­ای دخالت دارد. به­هر حال، این عنصر در غلظت­های زیاد، برای گیاهان سمی می­باشد (White and Broadley, 2001).