سبک روش خاص بیان هر فرد است برای اظهار افکار و عواطف و احساسات خود، به گفته «کلودل» سبک بیان هر کس مانند آهنگ صدای او منحصر به فرد است.

شاید جامعترین تعریف ها تعریفی باشد که هم به جنبه شخصی سبک توجه دارد وهم به جنبه های زمانی و مکانی آن. به این سبب ما این تعریف را بر گزیدیم :
« سبک شیوه خاص یک سخنور یا یک اثر یا مجموعه آثار ادبی است.» به این سبب است که میگوییم سبک حافظ، سبک قدیم، سبک حماسی، سبک عراقی، سبک آلمانی. بنابراین بهتعداد افراد و موضوعــات و ادوار ادبی و جامعــه زبانی سبک وجود دارد.
سبک در اصطلاح ادبیات عبارت است از روش خاص ادراک و بیان افکار به وسیله ترکیب کلمات و انتخاب الفاظ و طرز تعبیر. سبک به یک اثر ادبی وجهه خاص خود را از لحاظ صورت و معنی القا میکند و آن نیز به نوبه خویش وابسته به طرز تفکر گوینده یا نویسنده در باره «حقیقت» میباشد.
سبک در قدیم بیشتر اختصاص به ادبیات داشت، ولی امروز زبانشناسان نیز آن را بهعنوان یکی از ویژه گی های زبان در نظر میگیرند و تشخیص سبک گفتار یا نگارش یکی از مباحث زبانشناسی اجتماعی است.
سبک در زبانشناسی اجتماعی آن گونهای از زبانست که در رابطه با مستمع بوجود میآید، مانند سبک مؤدبانه، سبک واعظانه و سبک تحقیری، بسته به این که مستمع با سخنور چه رابطه ای داشته باشد، از او بالاتر یا پایینتر و یا با او مساوی باشد. در کتاب « چهار گفتار در باره زبان » محمد رضا باطنی در مبحث زبانشناسی اجتماعی به جزیات این مطلب اشاره شده است.
سبک در سبک شناسی امروز هم به جنبه های ادبی و هم به جنبه های زبانی آن توجه دارد. یعنی در سبک شناسی جدید هم سبک آثار ادبی مورد بحث قرار میگیرد و هم سبک آثارغیر ادبی از قبیل روزنامه و کتابهای علمی و غیره. زیرا سبک شناسی جدید بر پایه زبانشناسی است.
سبک در اروپا اصطلاحی است کهن، اما سبک شناسی تعبیریست تازه که در دو قرن اخیر بوجود آمده است. مفهوم سبک از قدیمی ترین زمانها در یونان رایج بوده است و افلاطون نخستین کسی بود که این مسأله را بطور جدی مطرح کرد. شیپلی در کتاب « فرهنگ اصطلاحات جهانی ادبیات» در این باره چنین مینویسد :
مفهوم سبک از نظر افلاطون بر این پایه است که معنایی صورت مناسب خود را پیدا کند، سبکی بوجود میآورد و اگر پیدا نکند، سبکی در بین نخواهد بود. پس به نظر این حکیم، سخن یا سبک دارد یا ندارد. به عقیده وی و پیروانش هر تغییری که در شکل کلام صورت گیرد، سبب تغییر در ماده و معنی نیز میشود.
ارسطو نیز بعد از افلاطون مسأله سبک را با تفصیلی بیشتر در کتاب « فن سخنوری» خود مطرح کرد. ولی نظر او مغایر عقیده استادش افلاطون است. ارسطو معتقد نیست که سخن یا بی سبک است یا سبکدار، وی برآنست که هر نوشته و گفتهای چه خوب و چه بد، دارای سبک است، منتها این سبک یا خوبست یا بد، یا استوار است یا سست. بنابرین به عقیده او سبک چیزی است اضافه برفکر و جز لاینفک سخن است. بر پایه سخن ارسطو بود که سخن سنجان قرون بعد سبک را به عالی و میانین و نازل تقسیم کرده اند و این امر را به عنوان یکی از ارکان نگارش صحیح و سخنرانی خوب در کتابهای سخنوری مطرح ساختند. پژوهشگران بعد از ارسطو بیشتر بهدنبال توضیح و بسط نظریات وی رفتند و در باره ویژگیهای سبک عالی مطالب بسیاری نوشتند از آنجمله اند : دیمیتریوس، دنیس هالیکارناسی، لونجینوس، سیسرو و سنک. به هر حال در قدیم، مسأله سبک جزئی از فن سخنوری و پارهای از باب سوم این علم یعنی باب تعبیر بوده است.
به هر حال، سبک شناسی مطالعه زبان (و فکر) یک اثر برای پیدا کردن آن است. برخی آن را به ادبی^[۲۱] و زبانشناسانه^[۲۲] تقسیم کرده اند. سبک شناسی برمبنای زبانشناسی، شکلاثر را تجزیه و تحلیل میکند و سبک شناسی ادبی معنی و مفهوم اثر را. تدروف میگوید چنین تقسیمی لازم نیست و این هر دو مکمل یکدیگرند. مراد آن است که بررسی سبک از نظر زبان و لفظ مکمل بررسی سبک از نظر فکر و معنی است. اما حقیقت این است که سبک شناسی امروزه (درغرب) هرچه بیشتر در اختیار زبانشناسان قرار گرفته است. از این رو «سوزت هیدن الگین» مینویسد:« سبک شناسی بکاربرد اصول زبانشناسی در زبان ادبی اطلاق میگردد.» منظور این زبانشناس این است که با ابزار های زبانشناسی به تجزیه و تحلیل زبان آثار ادبی بپردازیم.
۲-۲-۲مفهوم سبک زندگی:
سبک زندگی برای توصیف شرایط زندگی انسان استفاده می‌شود، این‌که روان‌شناسی اسلامی چه نقشی می‌تواند در توصیف سبک زندگی ایده‌آل و راهنمایی جامعه برای رسیدن به آن ایفا کند .
سبک زندگی^[۲۳] مفهومی است که توسط روان‌شناسی به نام آدلر مطرح شد، اما امروزه تحقیقات و مطالعات زیادی روی آن صورت گرفته و همچنین در حال انجام است. مقصود از سبک زندگی این است که زندگی را به درختی که دارای ۳ بخش ریشه، تنه و شاخ و برگ است تشبیه می‌کنند و سبک زندگی در حقیقت محتوایی است که این ریشه، تنه و شاخ و برگ و میوه آن دارد. مجموعه جهت‌گیری‌های کلی زندگی و نگرش‌هایی که وجود دارد مجموعه سبک زندگی هر فردی را تشکیل می‌دهد.
نکته مهمی که در سبک زندگی وجود دارد، این است که نمی‌توانیم این مسأله را مورد غفلت قرار دهیم که جهان‌بینی و نگرش‌های فرد در سبک زندگی او مؤثر است. باورها و ارزش‌های فرد نوع سبک زندگی را تشکیل می‌دهد و درحقیقت در این بحث علم روان‌شناسی مدعی است که می‌خواهد سبک زندگی را نشان دهد، ولی بدون کمک مکاتبی که جهت گیری‌های ارزشی را از آن ها اتخاذ می‌کنیم نمی‌توانیم سبک زندگی را اتخاذ کنیم. روان‌شناسی در این جهت به ما خیلی کمک می‌کند تا بتوانیم تحلیل دقیقی از ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی زندگی داشته باشیم و ببینیم که اجزای این سبک زندگی و عناصر و مؤلفه‌هایش چیست و دامنه آن تا کجا‌ها ادامه دارد؟ ولی جهت گیری‌های سبک زندگی و سمت‌و‌سوی آن را خود روان‌شناسی به تنهایی نمی‌تواند تأمین کند یا باید آن را از مکاتب فلسفی بشری أخذ کند یا از مکاتب الهی که در هر صورت نیاز به دلیل مستدلی دارد و به نظر ما پسندیده است که جهت گیری‌های کلی را در سبک زندگی از مکاتب الهی مانند اسلام أخذ کنیم.
در همه ی تعریف های ارائه شده از سبک زندگی می توان دو مفهوم را یافت که در تعریف سبک زندگی در نظر گرفته شده است و در واقع هر دو مفهوم هم به واژه ی سبک باز می گردد: اول مفهوم وحدت و دوم مفهوم تمایز است. به این معنی که سبک زندگی حاکی از مجموعه ی عناصری است که کم و بیش بطور نظام مند با هم ارتباط داشته و یک کل را پدید می آورند و همین اتحاد و نظام مندی این کل را از کل های دیگر متمایز می کند.عناصر مربوط به سبک زندگی در چهار مقوله طبقه بندی شود: اموال (سرمایه ای و مصرفی)، فعالیت ها (عادات، شغل، گذراندن اوقات فراغت و …)، نگرش ها و گرایش ها و در نهایت روابط انسانی.
یک لایه از زندگی و فرهنگ که با انتخاب‌ها و ترجیح افراد پیوند دارد و به‌دلیل وجود یک نوع پیوند میان مجموعه‌ای از این انتخاب‌ها، سبک و الگوی خاص پیدا می‌کند، سبک زندگی نامیده می‌شود. اما در فضای رسانه‌ها معمولاً آن را به مواردی همچون مد، دکوراسیون یا مراقبت وبهداشت بدن محدود می‌کنند. در علوم اجتماعی مؤلفه‌های سبک زندگی به این موارد محدود نیست بلکه فراتر از این حوزه کلیه مواردی که انسان در اثر توجه یا محور قرار دادن ذوق و سلیقه‌اش به سراغ آنها می‌رود و آنها را بر می‌گزیند، سبک زندگی اطلاق می‌شود. این انتخاب‌ها می‌تواند در حوزه عقاید، گرایش‌ها، اموال، دارایی‌ها، موقعیت‌های اجتماعی، شغل، دین و سایر امور زندگی باشد.
“سبک زندگی” درون فرهنگ و حاوی مجموعه‌ای از مؤلفه‌های یک فرهنگ است که الگوی مشخص دارد اما مفهومی مشابه ومعادل فرهنگ نیست. فرهنگ هم اجزای اجباری و غیرانتخابی و هم اجزای انتخابی دارد که اتفاقاً بخش اجباری آن از بخش انتخابی و متکی به تمایلات‌اش بیشتر و حجیم‌تر است. البته در جوامع نوین حوزه اختیارات رو به فزونی است. این حوزه اختیاری و ترجیحی سبک زندگی را تشکیل می‌دهد و به همین جهت هم امروزه بیش از گذشته به سبک زندگی پرداخته و توجه می‌شود.
“سبک‌ زندگی” در ادبیات موجود علوم اجتماعی مفهومی نسبتاً جدید است. چنان که بعضاً پدیدار شدن “سبک زندگی” را در زمره اختصاصات “جامعه مدرن متأخر” قلمداد کرده‌اند. … در ادبیات جدید جامعه‌شناسی فرهنگ و مطالعات فرهنگی، سبک زندگی اساساً امری متفاوت از فرهنگ- البته نه غیرمرتبط با آن- تعریف می‌شود. این تفکیک بیش از هر چیز به سبب نسبتی است که میان مفهوم سبک زندگی با گسترش فردیت و اخلاق فردگرایانه در جامعه جدید برقرار میشود. فرهنگ مجموعه منسجمی از ایده‌ها، ارزشها، هنجارها، نمادها و آداب و رسوم است که فرد به واسطه دریافت و تطبیق خود با آنها امکان مشارکت در زندگی اجتماعی را مییابد. البته مواجهه فرد با فرهنگ لزوماً منفعلانه نیست.
اما در نهایت فرهنگ مقوله‌ای فرافردی و کلان باقی خواهد ماند. در مقابل، سبک زندگی در مفهوم جدید آن بیشتر محصولی از انسان فردیت‏یافتهای که آن را خلق می‌کند، قلمداد می‌شود. البته سبک زندگی نیز امری اجتماعی است. به تعبیری می‌توان آن را تابلوی نقاشی “کولاژ"ی دانست که تکه پاره‌های به کار رفته در آن از متن زندگی اجتماعی فراهم میآید. اما نهایتاً نوع تلفیق و ترکیب آنها گویی چیزی است که انسان مابعد تجددیِ فردیت‏یافته بر حسب ذوق و سلیقه خود آن را می‌سازد. البته این “ساخت” و سلیقه سازنده آن به شدت سیّال، متغیّر و دلبخواهی است. شاید این اصلی‌ترین تفاوتی است که مفهوم سبک زندگی با فرهنگ دارد: سبک زندگی مقوله‌ای اساساً سیّال، لغزنده و غیرقطعی است.
مفهوم جدید سبک زندگی را می‌باید در نسبت مستقیم با تحول مهم اندیشه و علوم اجتماعی غرب در اوایل دهه ۱۹۸۰ فهم کرد. این تحول که بعضاً با عنوان “چرخش فرهنگی” از آن یاد می‌شود، به اهمیت یافتن بیشتر مفهوم فرهنگ و توابع و مشتقات آن در علوم اجتماعی منجر شد. … مهم‌ترین وجه این دگرگونی در انتقال مرکز ثقل جامعه جدید از تولید به مصرف و از اقتصاد به فرهنگ بود. رشد بخش خدمات، گسترش بروکراسی و آموزش عمومی شکلبندی اجتماعی جامعه صنعتی را به کلی متفاوت از مقطع پایانی قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم ساخت. به طور مشخص از جهت ترکیب طبقاتی جامعه صنعتی، نیمه دوم قرن بیستم به طور متزایدی متشکل از طبقه متوسط جدید بزرگ و فربهی بود که بخش اعظم صحنه اجتماعی را اشغال میکرد. در چنین وضعیتی اساساً تحلیلهای طبقاتی که سابق بر این نقشی کلیدی در مباحثات علوم اجتماعی- به خصوص نظریههای چپ- داشت، بلاموضوع به نظر می‌رسید. در این شرایط مفهوم سبک زندگی عنوان یک ابزار تحلیلی جایگزین برای طبقه و مشتقات آن، که دستکم از نظر اصحاب چرخش فرهنگی دیگر توانایی خود در تشریح وضعیتهای جدید اجتماعی را از دست داده بود، گردید. … با این وجود بخش اعظم کارهای تجربی که در آن از سبک زندگی به عنوان یک ابزار تحلیلی استفاده شده، این مفهوم را در نسبت با دو مقوله مورد استفاده قرار می‌دهند: الگوی مصرف و اوقات فراغت. چنانکه بیراه نیست اگر این دو را مؤلفه‌های اصلی تعیین و تشکیل سبک زندگی قلمداد کنیم. بیان رابطۀ تنگاتنگ “سبک زندگی” با مصرف و اوقات فراغت می‌تواند ما را در فهم زندگی در جامعه مدرن متأخر یاری کند.
“سبک زندگی” امری فرهنگی است و البته می‏دانیم که فرهنگ اصولاً امری التقاطی و ناناب است. فرهنگ ملغمه‌ایی از دین و آداب و رسوم و اساطیر و باورهای عجیب و عادات خوب و بد است و به این معنا ممکن است دین بر آن غلبه داشته باشد ولی عین دین نیست؛ کما این‌که عین تجدد نیست. اسلام به مثابه یک عقیده، مخصوصاً از آن روی که دارای فقهی فربه است و فقه رابطه‌ای سترگ با گونه زندگی دارد، با صور مختلف حیات قابل جمع نیست. هرچه اسلام ناب‌تر و خالص‌تر باشد، صورت و شیوه‌ای خاص‌تر و ویژه‌تر از حیات را اقتضاء دارد و سبک‌های زندگی را به سوی “سبک زندگی” سوق می‌دهد. اگر جامعه‌ای از اولیاء و پیامبران تشکیل شود، “فرهنگ” از بین خواهد رفت و دین؛ تمام دین؛ ظاهر خواهد شد.
منکر نمی‌توان شد که نظام سرمایه‌داری هم بخشی از آنچه که ما نیاز داریم را تولید می‌کند. اما نظم کنونی عالم بر محور نیاز ما به محصولات سرمایه‌داری قوام یافته است. و این احساس نیاز ما توهم محض نیست. نمی‌توان نیازهایی را که احساس می‌شود، طبیعی دانست. هچنین نمی‌توان این احساس نیاز را بی‏اساس انگاشت. این احساس نیاز، حاصل ضرب نیازهای طبیعی در ضعف‌های بشر است و رمز موفقیت نظام سرمایه‌داری در تصاعدی کردن این ضریب است. تمام قدرت کنونی و نظم آن بر همین پایه نهاده شده است. به همین دلیل بقا یا تغییر آن در نسبتی است که بشر با ضعف‌های خود برقرار می‌کند. نظم کنونی قابل اعتماد نیست، چرا که بشر تعهدی ندارد که همواره ضعف‌های خود را حفظ کند. به هر نسبت که بشر بر ضعف‌های خود غلبه کند، موجودیت نظم کنونی عالم و قدرت سیاسی و اقتصادی آن به خطر خواهد افتاد، و اکنون خطرناکترین تهدید برای قدرت‌های حاکم این است که ملت یا کشوری بتواند الگویی از زندگی صحیح که هم ممکن باشد و هم مطابق طبیعت و فطرت بشر، ارائه کند. بشر اگر چه خود را نیازمند به زندگی کنونی می‌داند اما از همه ناهنجاری‌‌های آن سخت به تنگ آمده است. آدمی فطرت دارد و همانگونه که طبیعت اولیه انسان، غرایز و ضعف‌هایی دارد؛ فطرتش او را از فرو رفتن در ضعف‌ها و غرایز باز می‌دارد. و از این رو چنانچه الگویی از زندگی را بیابد که او را از این تنگنا نجات دهد به آن اقبال خواهد کرد.
یکی از مشکلات، هماهنگی مدل‏های رایج با غرایز و حیوانیت انسان است. خصوصیت “سبک زندگی” رایج این است که حیوانیت را به عنوان اصل انسان پذیرفته است و “سبک زندگی” را بر اساس نقاط ضعف انسان رقم زده است. در حالی‏که ابواب فقه یکی از منابع جهت  تدوین جدول موضوعات “سبک زندگی” است. “سبک زندگی” عمدتاً ناظر به نیاز ترویج می‏شود. یعنی در بستر تأمین یک نیاز است که سبک خاصی از زندگی ترویج می‏شود. برای تغییر در “سبک زندگی” لازم است که ابتدا “سبک زندگی” مطلوب شناخته شود که به نظر ما در فقه و اخلاق کامل بحث شده است. سپس روش های رفع نیاز مورد بررسی جداگانه قرار بگیرد و “سبک زندگی” مبنا و ترویج‏شونده توسط آن مدل‏های رفع نیاز مورد آسیب‏شناسی قرار بگیرد و  شکاف آن ها با وضع مطلوب ترسیم شده در فقه و اخلاق، مشخص شود و پس از آن مدل های رفع نیاز برمبنای سبک معیار زندگی طراحی شود.
این‏که چگونه موضوعی جزو لیست اولویت‏های “سبک زندگی” قرار می‏گیرد بسیار مهم است. سطح تاثیر در دینداری و به عبارتی میزان اهمیتی که دین برای مقوله‏ای قائل شده است طبیعتاً خیلی مهم است، مثلاً قرآن خواندن از نظر خدا خیلی مهم است. داخل در سبک زندگی هم هست اما در نظرها چطور؟ اما کدام موضوعات جزو سبک زندگی است؟ مثلاً جهاد خیلی مهم است اما داخل در موضوع سبک زندگی نیست. احکام خیلی مهم است داخل در سبک زندگی هم هست، اما کسی آن‏را موضوع روزمره خود نمی‏داند. به نظر موضوعاتی که در طول زندگی شبانه‏روز به عنوان یکی از فعالیت‏های روزانه به آن می‏پردازیم و جزو برنامه ماست و نبودنش خلأ محسوب می‏شود موضوع سبک زندگی است. مثلاً ندانستن احکام در زندگی روزمره ما عموماً اخلالی ایجاد نمی‏کند اما اگر بخواهیم گوسفند بکشیم و ذبح شرعی ندانیم اخلال ایجاد می‏شود. یا اگر یک بچه هیئتی نتواند برای مدتی هیئت برود دچار اخلال است و هیئت را می‏توان از موضوعات سبک زندگی او دانست اما از موضوعات سبک زندگی بسیاری خارج است. بنابراین این‏که کدام موضوع باید جزو موضوعات باشد و کدام به رسمیت شناخته نمی‏شود و علل وضع موجود خود بحثی است و می‏تواند موضوع تحقیق باشد. اول شناسایی و تیپ‏بندی جامعه از این منظر. بعد علل آن و بعد راهکارهای الغائ موضوعات زائد از زندگی و اضافه کردن  موضوعات واقعی در زندگی.
۲-۲-۳ سبک زندگی از دیدگاه نظریه پردازان:
دیدگاه ها و نظریه های محققان علوم اجتماعی درباره ی سبک زندگی در دو مرحله متقدم و متاخر می باشد که دیدگاه محققانی چون وبلن، زیمل، وبر، آدلر و بوردیو در مورد سبک زندگی تا نظریه پردازی کرده اند.
نقطه اوج کار وبلن تحلیل کارکردی راه هایی بود که افراد بوسیله آن می توانستند به گونه ای نمادی پایگاه(منزلت) برتر خود را در نظام منزلتی تعیین کنند و آن را در معرض دید دیگران قرار دهند، وبلن که طبقات بالا را مولد نمی دانست سعی کرد در الگوی مصرف این طبقه نمادهای منزلت آنها را بیابد. او در رفتارهای مصرفی این طبقه که طبقه تن آسا می نامید سبکی را بازشناخت که آن را مصرف خود نمایانه یا چشمگیر خواند. از نظر وبلن این نوع سبک زندگی امروزه به همه ی طبقات و گروه های اجتماعی نیز سرایت می کند.
اما زیمل معتقد است سبک زندگی کل بهم پیوسته ای از صورت هایی است که فرد یا افراد یک اجتماع بر حسب انگیزه های درونی (سلیقه خودشان) و بواسطه تلاشی که برای ایجاد توازنی میان شخصیت ذهنی و زیست محیط عینی و انسانی اشان به انجام می رسانند برای زندگی خودشان بر می گزینند. او معتقد است چارچوبی که فرهنگ اجتماعی برای انگیزش های فردی فراهم می کند و کنش در محدوده ی آن بروز می کند شیوه ی زندگی است. وی مجموعه ای از روش های زندگی که زندگی را به عنوان یک کل بیان می کند سبک زندگی می نامد.
وبر بحث مستقلی را به سبک زندگی اختصاص نمی دهد اما زمانیکه تلاش می کند دیدگاه خود را در باب تاثیر معنا بر رفتار اجتماعی نشان دهد به کرات از این اصطلاح بهره می گیرد. وبر در پاره ای آثار خود مانند اخلاق پروتستان و روح سرمایه داری، جامعه شناسی دین و … تلاش می کند پیوندی میان مفهوم سبک زندگی و چارچوب تحلیلی پیچیده ی سه عنصری خود یعنی رفتارها، تمایلات و منافع پدید آورد.
آدلر نیز سبک زندگی را تجسم کامل فردنگری در روانشناسی فردی می داند، سبک زندگی یعنی کلیت بی همتا و فردی زندگی. او معتقد است که سبک زندگی عمدتا در سال های اولیه زندگی تا حدود ۵ سالگی در انسان بنیان نهاده می شود از نظر او سبک زندگی نه موروثی است و نه کاملا وابسته به محیط. او سبک زندگی را بیش از هر چیز خلاقیتی می داند که حاصل کنار آمدن با محدودیت ها، موانع، تضادها و بحران هایی است که فرد در مسیر پیشرفت به سوی آرمانش بروز می دهد.
بوردیو از جمله صاحبنظران متاخر سبک زندگی است که او نیز مانند وبر از سبک زندگی به عنوان شاخصه و نماد و یا حتی فرصت های جلوه گری یا اثبات منزلت اجتماعی گروه های منزلتی و طبقات اجتماعی بهره می گیرد. او معتقد است که افراد و گروه ها در یک جامعه دارای موقعیت های متفاوت و متایز هستند، فرد یا گروه با درونی کردن این وضعیت و نمادهای آن یک نظام طبقه بندی اجتماعی را در ذهن خود پدید می آورد. این نظام مجموعه ای از ترجیحات و انتخاب ها را در ذهن فرد یا افراد تولید می کند که معناهایشان از خلال روابط و تضادهایشان درک می شود. به عبارت دیگر معناهایشان ذاتی نیست بلکه رابطه ای است.
۲-۲-۴ دین و سبک زندگی:
دین یک سلسله اعمال، آداب و رسوم بر پایه و بنیاد خداشناسی است که برای رسیدن به اهداف و مقاصد الهی که خوشبختی و سعادت زندگی دنیوی و اخروی انسان‌ها را تضمین می‌کند. دین مجموعه قوانین و دستوراتی است که در آن تمامی حقوق بشر رعایت شده و در آن همه انسان‌ها برابر و برادرند. رعایت اصول دینی، جامعه ای ایده آل را برای بشریت ایجاد می‌کند. کامل ترین و جامع ترین دین در جهان، دین مبین اسلام می‌باشد که توسط پیامبر عظیم الشان اسلام، حضرت محمد(ص) نشر یافته است. اعتقاد به دین در تمامی انسان‌ها فطری بوده و این اعتقاد سابقه‌ای بلند تاریخی دارد. انسان‌های اولیه که در عهد اساطیر زندگی می‌کرده‌اند در جهان با پدیده‌ها و حوادثی رو به رو می‌شدند مانند روح، حالات روحی، حوادث آسمانی و حوادث عمومی مانند زلزله، توفان، وبا و طاعون. منشا و مبدا همه این حوادث و حالات را به خدای جهان نسبت می‌دادند و در حوادث سخت به مهر و رحمتش امید داشته و همواره سعی می‌کردند با انجام کارهایی نیک از خشم و غضب خداوند به دور باشند.‏ هدف از زندگی و سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها با دین پیوند خورده است. انسان جزئی از جهان آفرینش است و دستگاه آفرینش هر پدیده‌ای از پدیده‌های خود را به سوی کمال و رفع نواقص وجودیش رهبری می کند. بنابراین انسان نیز با بهره گرفتن از تجهیزات مخصوص، نواقص وجودی خود را رفع نموده و سعی می‌کند به سعادت و کمال خود برسد. البته روشن است مقتضای تجهیزات وی، زندگی اجتماعی و حیات دسته جمعی با یک سری آیین و قوانین الهی و معنوی است.‏ قرآن کریم نشان می‌دهد که حیات انسانی حیاتی است جاودانی که با مرگ قطع نمی‌شود و در نتیجه باید روشی را در زندگی اتخاذ نماید که هم به درد این دنیا و هم به درد جهان آخرت بخورد، راهی را برود که او را به سر منزل سعادت دنیا و آخرت برساند، این روش همان است که قرآن به نام دین می‌نامد و این روش همان روش خواهد بود که از نیروی عمومی و اقتضای کلی دستگاه آفرینش الهام و سرچشمه می‌گیرد. دین از نظر منطق قرآن یک روش زندگی اجتماعی است که انسان اجتماعی به منظور تامین سعادت زندگی اتخاذ نموده باشد.البته نظر به اینکه زندگی انسان محدود به این جهان پیش از مرگ نیست این روش باید هم مشتمل بر قوانین و مقرراتی بوده باشد که اعمال و اجرای آنها سعادت و خوشبختی دنیوی انسان تامین شود و هم مشتمل بر یک سلسله عقاید و اخلاق و عبادات است که سعادت آخرت را تضمین می کند و نظر به اینکه حیات انسان یک حیات متصل است هرگز این دو جنبه دنیوی و اخروی از همدیگر جدا نمی شوند.‏
اساس دین باید همان دستگاه واقعی آفرینش قرار گیرد نه امیال و عواطف بی بند و بار انسانی. یعنی آنچه خلقت و آفرینش انسانی از حوایج و نیازمندی‌ها وجود دارد و برای رفع آنها با تجهیزاتی مجهز شده است در دین که یک روش اجتماعی است دفع آنها به طور عادلانه در نظر گرفته شده است. به نظر قرآن کریم باید در جامعه انسانی مقتضی حق اجرا شود نه مقتضای عواطف مردم یک نفر یا یک نفر فرمانروای مطلق. از اینجاست که اسلام معتقد است که در جامعه باید حقوق واقعی فرد فرد بدون استثناء مراعات شود ولی روش‌های استبدادی معتقدند که باید در جامعه خواسته‌های یک فرمانروا اجرا گردد و روش‌های مختلف دموکراسی، خواسته اکثریت جماعت را مقیاس قرار داده و خواسته اقلیت را بی ارزش قرار داده و الغا می کند. بنابراین بهترین روش برای خوشبختی و سعادت کل جامعه روش دینی و الهی است.
برای داشتن یک سبک زندگی مطلوب، دو نوع جهت‌گیری لازم است! ۱٫ باید‌ها و نباید‌های مورد قبول در زندگی؛ ۲٫ شیوه‌های اجرا و به عینیت رساندن آن. جهت‌گیری اول، به طور غالب ارزشی و اخلاقی است. جهت‌گیری دوم، مبتنی بر ارزش‌های عملی است. اخلاق، جهت گیری‌های کلی زندگی و علوم انسانی، به ویژه روان‌شناسی، شیوه‌های رسیدن به آن را فرا راه انسان قرار می‌دهد. سبک زندگی از موضوعات بین رشته‌ای است. اخلاق و روان‌شناسی، به هر دو بُعد روانی و جسمانی سبک زندگی توجه دارد. از میان روان‌شناسان، آلفرد آدلر و پیروان وی همچون کرت آدلر، لیدا سیچر، الکساندر مولر،سوفیا دوریس، آنتونی بروک،اروین وکسبرگ، الکساندر نور، سوفیا لازار فلد، آیدا لوی، فریناند برن بام و دیگران به تفصیل به بررسی سبک زندگی پرداخته‌اند.
سبک زندگی عبارت است از: مشی کلی فرد در جهت رسیدن به اهداف و غلبه بر مشکلات. اما در سبک زندگی اسلامی عمق عواطف، نگرش‌های فرد و اعتقادات وی سنجیده نمی‌شوند، بلکه رفتار‌های فرد مورد سنجش قرار می‌گیرند. اما هر رفتاری که بخواهد مبنای اسلامی داشته باشد، باید حداقل‌هایی از شناخت و عواطف اسلامی را پشتوانه خود قرار دهد. یکی از عوامل مؤثر در سبک زندگی اسلامی آن است که اسلام و سبک زندگی اسلامی، به صورت همه یا هیچ نمی‌باشد، بلکه یک پیوستار بزرگ است که مراتب پایین، متوسط و بالا دارد. بعضی از درجات ایمان و ویژگی‌های مؤمنان آن قدر شناخته شده است که حتی اگر در روایات هم نیامده بود، باز هم مطلوب بودن آن روشن بود. پیوستاری بودن اسلام و سبک زندگی اسلامی از آیات و روایات متعددی بر می‌آید.
خداوند به ایمان آورده‌ها دوباره امر به ایمان آوردن می‌کند. این نکته اشاره به مراتب ایمان دارد. قرآن در وصف منافقان، که از رفتن به جبهه به بهانه‌های واهی اجتناب می‌کردند، می‌فرماید: «آنها امروز به کفر نزدیک‌ترند یا به ایمان»؟ (آل‌عمران:۱۵۶) که نگاه پیوستاری را نشان می‌دهد. در روایات آمده است: امام صادق(ع) به ایمان بسان نردبانی نگاه می‌کنند که باید پله‌ها یکی پس از دیگری پیموده شوند. بر این اساس، معلوم می‌شود که سبک زندگی اسلامی، دارای حالت پیوستاری است، افراد مسلمان هر کدام جایگاهی در این پیوستار دارند.
قرآن مجید متضمن کلیات برنامه زندگی بشر است. زیرا آیین اسلام که بهتر از هر آیین دیگری سعادت زندگی بشر را تامین و تضمین میکند از راه قرآن مجید بدست مسلمانان رسیده است و مواد دینی اسلام که یک سلسله معارف اعتقادی و قوانین اخلاقی و عملی است ریشه اصلی آنها در قرآن مجید میباشد، خدای متعال میفرماید: «ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم»؛ بدرستی این قرآن بسوی آیینی که بهتر از هر آیین دیگر جهانی بشریت را اداره مینماید راه نمائی میکند. (سوره اسری آیه ۹) و باز میفرماید: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء»؛ (سوره نحل آیه ۸۹) و فرو فرستادیم بر تو این کتاب را که همه چیز را بیان مینماید و روشن می سازد. و روشن است که در قرآن مجید اصول عقاید دینی و فضائل اخلاقی و کلیات قوانین عملی در آیات بسیاری که نیازی به نقل آنها نیست ذکر شده است.
با تامل در چند مقدمه زیر می توان معنی واقعی اشتمال قرآن مجید به برنامه زندگی بشر را دریافت:

1. 1. انسان در زندگی خود هرگز هدفی جز سعادت و خوشبختی و کامروائی خود ندارد (خوشبختی و سعادت شکلی است از زندگی که انسان آرزوی آن را داشته شیفته آنست مانند آزادی و رفاهیت و وسعت معاش و جز آنها) و چنانچه گاهی افرادی را می بینیم که از خوشبختی و سعادت خود روگردان میباشند مانند کسی که با انتحار به زندگی خود خاتمه میدهد یا از مزایای زندگی اعراض میکند. اگر در حال روحی شان دقیق شویم خواهیم دید که بواسطه عوامل ویژه ای سعادت زندگی را در آنچه تعقیب میکنند میدانند، مثلا کسی که خودکشی میکند در اثر حمله و هجوم ناملایمات راحتی خود را در مرگ می بیند و مثلا کسی که به زهد و ریاضت پرداخته لذائذ مادی را بر خود تحریم میکند سعادت را در شیوه ای که پیش گرفته میداند.

پس فعالیت زندگی انسان پیوسته برای دست یافتن به سعادت و پیروزی در آن راه میباشد خواه در تشخیص سعادت واقعی خود مصیب باشد یا مخطی.

جدول(۴-۸) نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای امنیت روانی کارکنان شبکه بهداشت و درمان ۵۰
جدول(۴-۹) نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای امنیت روانی کارکنان شبکه بهداشت و درمان ۵۱
جدول(۴-۱۰) نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای مشاهده پتانسیل کارکنان شبکه بهداشت و درمان ۵۲
جدول (۴-۱۱): رتبه بندی شاخص های رهبری امنیت مدار با بهره گرفتن از آزمون فریدمن ۵۳
جدول(۴-۱۲) نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای رهبری امنیت مدار بر رفتارکارکنان شبکه بهداشت و درمان ۵۴
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار(۴-۱) توزیع فراوانی به تفکیک جنسیت ۴۳
نمودار(۴-۲) توزیع فراوانی سن آزمودنی ها ۴۴
نمودار(۴-۳) توزیع فراوانی تحصیلات آزمودنی ها ۴۵
نمودار(۴-۴) توزیع فراوانی نمونه ها به تفکیک سابقه خدمت ۴۶
نمودار(۴-۵) توزیع فراوانی نمونه ها به تفکیک پست سازمانی ۴۷
چکیده
پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر مولفه های رهبری امنیت مدار بر رفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان شهرستان بهشهر تهیه و تدوین گردیده است. گردآوری داده ها در این پژوهش به روش توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق را کلیه کارکنان شبکه بهداشت و درمان شهرستان بهشهر به تعداد ۳۱۰ نفر تشکیل دادهاند که بر اساس جدول تعیین حجم نمونه مورگان تعداد ۱۵۶ نفر به روش نمونهگیری تصادفی طبقهای بر حسب جنسیت انتخاب شدند. ابزار
اندازه گیری این تحقیق پرسشنامه استاندارد کومب که دارای ۴ بعد در ابعاد اثربخشی روانی، امنیت روانی، مقبولیت کارکنان، مشاهده پتانسیل میباشد، استفاده شده است. روش تجزیه و تحلیل داده ها با آمار توصیفی و آمار استنباطی (شامل: آزمون تی تک نمونهای) با بهره گرفتن از نرم افزار spss انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد رهبری امنیت مدار بر رفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان شهرستان بهشهر اثرگذار بوده است.
فصل اول
کلّیّات پژوهش
مقدمه
امروزه، رهبری به انواع مختلفی از مهارت ها و شیوه های انعطاف پذیر، به منظور، مواجهه با چالشهای تغییر و تقاضاهای جدید نیازمند است.رهبری امنیت مدار یک رابطه مثبت، مبتنی بر نظریه رهبری است. رهبرامنیت مدار با ایجاد امنیت از طریق ارزشگذاری، مقبولیت و قدردانی و فراهم آوردن زمینه کاوش از طریق تأکید بر رشد، توسعه و پتانسیل و نیز رسیدگی به وظایف وموقعیت ها از طریق یک رویکرد مثبت، زمینه رشد ، یادگیری و نوآوری را در سازمان فراهم می آورد و سازمان را در جهت تبدیل شدن به سازمان یادگیرنده، سوق می دهد.
رهبران خدمت گزار با ایجاد ویژگیهایی چون اعتماد، تعهد و گسترش فضای دوستی و مهرورزی میزان ارتباطات میان اعضای سازمان را گسترش داده و روابط اجتمایی سازمان را تقویت میکنند. علاوه بر این ویژگی ها که منجر به ارتقاءرضایت شغلی در سازمان است رهبران خدمت گزار با توسعه و آموزش پیروان همچنین تلاش جهت توانمندسازی آنها و توجه به مسئله یادگیری و یاددهنگی باعث تسهیل گامهای سازمان به سوی سازمان دانشی می شود.
رهبری امنیت مدار، رویکردی را در پیش می گیرد که به واسطه ی آن، سازمان ها قادر خواهند بود پویایی بین بهره برداری از منابع موجود که قابل پیش بینیتر و شناخته شده تربه نظر میرسند با نوآوری وتغییرریسک پیوند خورده است را مدیریت نمایند.بنابراین، وجود یک رهبرامنیت مدار به عنوان پایگاه امن برای کمک به اعضای سازمانی در مدیریت پویا بین امنیت و دلبستگی بهره برداری و نوآوری، ریسک و یادگیری کاوش ضروری است.

رهبری که به عنوان یک پایگاه امن محسوب می شود، به کارکنان زیردستش در توسعه حس اعتماد به نفس، خودمختاری، شایستگی، تأثیربخشی برخویشتن و احترام به خویشتن، کمک خواهد کرد.
بیان مساله
رهبری امنیت مدارسبکی از رهبری است که می تواند بعنوان یک پایگاه امن سازمان خود را تحت پوشش قرارد داده و نماینده ی رهبر اثر بخش در سازمان باشد(شمس و همکار،۱۳۹۱،ص۱۰).چراکه امکان فعالیت و همکاری موثردر محیط سازمان را همواره از طریق روابط انسانی توام با اعتماد فراهم
می نماید.امروزه سازمان ها با چالش های بسیاری در زمینه تغییرات فناوری،محدودیت منابع مالی،محدودیت انرژی و غیره مواجه هستند.در چنین اوضاعی سازمان ها در صدد دستیابی به عواملی هستند که به عنوان مزیت رقابتی زمینه ی بقا و ارتقای آنها را فراهم آورند.در جستجوی ایمن مزایای رقابتی آنها دریافته اند که عامل مهمی که می تواند منشاء ایجاد مزیت توسعه سازمان باشد، زمینه ی رشد سازمان را در مقایسه با سازمانهای دیگر را فراهم خواهد نمود.بهرمندی از نیروی انسانی متخصص،متعهد و دارای امنیت رفتاری کافی نوعی هدایت شرایط رفتاری مناسب رهبری بر کارمندان است چرا که رفتار کارمندان تحت تاثیر محیط سازمانی و برخورد مدیریت با عوامل می باشد و می تواند این رفتار مدیر بر عملکرد کارکنان تاثیرمثبت بگذارد(خوشبخت وهمکاران،۱۳۹۱،ص۱۹).
مدیران مسئولند انگیزش لازم را در کارکنان به وجود آورند تا آنها مشاغل خود را به خوبی انجام دهند.درحالی که ممکن است مهارتهای مدیریتی برای فعالیتهای مرتبط با وظیفه افراد کافی باشد، انگیزش کارکنان و خلاقیتهای سازمانی نیاز به رهبری دارد رهبری موضوعی است که از دیرباز نظر محققان وعموم مردم را به خود جلب کرده است. موضوعی که اخیراً توجه اکثر محققان را به خود جلب کرده این است که چه نوع رفتار رهبری در فرایند سازمانی مفید خواهد بود.نوع سبک رهبری و ایجاد انگیزش در افراد توسط رهبر نسبت به سایر موارد مؤثر در به موفقیت رسیدن تیم یا سازمان از اهمیت ویژهای برخوردار هستند. چنانچه سایر عوامل مؤثر در موفقیت تیم مطلوب باشد، ولی سبک رهبری در پیروان انگیزش لازم را ایجاد نکند، نمیتوان انتظار داشت که آن تیم یا سازمان به اهداف خود نائل آید(خسروی نژاد،۱۳۹۲، ص۱۳). بهترین مدیر کسی است که به حرف کارکنان گوش داده و موجبات انگیزش آنها را فراهم می آورد. مولفه های تاثیر رهبری امنیت مدار بر رفتار کارکنان در این پژوهش از دیدگاه شمس و خلیجیان از دانشگاه الزهرا می باشد که مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس پژوهشگر نسبت به بررسی وضعیت مولفه های رهبری امنیت مدار بر رفتار کارکنان شبکه بهداشت ودرمان شهرستان بهشهر اقدام نموده است.
اهمیت و ضرروت پژوهش
سازما نها و نهادهای امروزی ملزم هستند سلامت و کمال واقعی را جست و جو کنند وزمینه های بقا، انتظام و بالندگی را برای خود به ارمغان آورند. از اینرو، در عصر حاضر، از مدیران انتظار میرود راهبردها را طراحی، تدوین و اجرا کرده و از سرمایه معنوی سازمان به عنوان دارائی های نامشهود که شامل قابلیت‌ها و شایستگی های منابع انسانی است پاسداری و حمایت کنند. از مدیران و رهبران سازمانها انتظار می رود که از توانمندیهای لازم برای مهار بینظمیها وتناقضات برخوردار باشند. آنان باید صادقانه بپذیرند که مسئول تبدیل تهدیدها به فرصتها هستند.رمز موفقیت آنان در این فرایند دشوار این است که در رویه ها و روش های خود انعطا ف پذیرتر، درانجام کارها باهو ش تر، برای تصمیم گیری در شرایط پیچیده سریعتر، در جلب رضایت مشتری وارباب رجوع موفقتر و در اجرای تغییرات بنیادی و گسترده ثابت قدم و مطمئنتر باشند(خوشبخت و همکاران،۱۳۹۱،ص۳۲) .با این اوصاف سازمانهای سده بیست و یکم شکلی متفاوت از سازمانهای سنتی پیدا کرده اند. در این سازمانها علاوه بر انرژی، نیروی فکر و خلاقیت کارکنان نیز مدیریت میگردد. تحت این شرایط نه تنها روش های سلسه مراتب دستوری کنترلی مناسب نخواهد بود بلکه کارکنان باید خودشان ابتکار عمل نشان دهند و برای حل مشکلات خود سریعاَ اقدام و در تیمهایی که کاملاَ خود گردان هستند ایفای نقش نمایند(عابسی، کرد، ۱۳۸۸،ص۲).
اما در سال های اخیر در بازگشتی آگاهانه نسبت به ایده ها و رویکردهای شخصیتی رهبری ودر قالبی نو و تحت عنوان نظریه های اسناد رهبری،رهبری فره مند،رهبری خدمتگزار و رهبری تحول آفرین، نقش خود را در توانمندسازی کارکنان دو چندان نموده است. چراکه رهبری کارآفرین بخشی از پارادایم جدید رهبری است و بیانگر فرایندی است که افراد را متحول کرده و با ارزش ها، خصیصه های اخلاقی و اهداف بلند مدت در ارتباط است. همانطورکه بای هام و ویلسون معتقدند مدیران نقش مهمی در شکل گیری ادراکات زیر دستان از محیط های کاری خود ایفا می کنند و توانمندسازی نقش مدیران را در سازمان ها کاهش و کم رنگ نمی سازد بلکه نقش مدیران و رهبران را در ایجاد محیط توانمندساز بسیار حائز اهمیت می سازد (حسن پور و همکاران،۱۳۹۰، ص۱۶).
اهداف پژوهش
الف) اهداف کلی:
۱-تاثیر مولفه های رهبری امنیت مدار بررفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان شهرستان بهشهر
۲- ارائه پیشنهادها وراهکارهای مناسب به مسوولان ذیربط در این زمینه
ب) اهداف ویژه
تعیین تاثیر مولفه های اثر بخشی روانی بر رفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان
تعیین تاثیر مولفه های امنیت روانی بر رفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان
تعیین تاثیر مولفه های مقبولیت بر رفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان
تعیین تاثیر مولفه های مشاهده پتانسیل بر رفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان
تعیین وضعیت رتبه بندی مولفه های رهبری امنیت مدار
سوالات پژوهش
الف) سوال اصلی:
تاثیر مولفه های رهبری امنیت مدار بررفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان شهرستان بهشهر چگونه است؟
ب) سوالات ویژه
تاثیر مولفه های اثربخشی روانی بررفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان چگونه است؟
تاثیر مولفه های امنیت روانی بررفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان چگونه است؟
تاثیر مولفه های مقبولیت بررفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان چگونه است؟
تاثیر مولفه های مشاهده پتانسیل بررفتار کارکنان شبکه بهداشت و درمان چگونه است؟
تعاریف مفاهیم واصطلاحات
الف- تعاریف نظری
رهبری امنیت مدار: یک رابطه مثبت، مبتنی بر نظریه رهبری است که با ایجاد امنیت از طریق ارزشگذاری، مقبولیت و قدردانی و فراهم آوردن زمینه کاوش از طریق تأکید بر رشد، توسعه و پتانسیل و نیز رسیدگی به وظایف وموقعیتها از طریق یک رویکرد مثبت، زمینه رشد ، یادگیری و نوآوری را در سازمان فراهم می آورد و سازمان را در جهت تبدیل شدن به سازمان یادگیرنده، سوق میدهد(حسنی وهمکاران، ۱۳۹۲،ص۹۱).
اثربخشی روانی: اثر بخشی یعنی انجام کارهای درست به  نحوی که بطور دقیق متناسب با هدف باشد و کارایی یعنی انجام درست کارها و توانایی به کارگیری حداقل منابع برای دست یابی به اهداف سازمانی (بختیاری،۱۳۸۱،ص۳۴).
امنیت روانی: رهایی از نگرانی ها و ایمنی درمقابل خطرات و همچنین معیارهایی قراردادی برای تضمین ایمنی یک کشور، شخص یا چیزی که از ارزشی برخوردار است(عابسی،۱۳۸۸،ص۴۵).
مقبولیت: منظور از مقبولیت، پذیریش عمومی است. اگر کارکنان به درخواست مدیر یا گروهی برای فعالیتی، تمایل نشان دهند و خواستار اعمال حاکمیت از طرف آن مدیر یا گروه باشند مقبولیت گفته می‌شود(قمی،۱۳۸۷،ص۵۶)

کیفیت زندگی وابسته به سلامت اصطلاحی است که در پزشکی به کار می رود. شاخص های کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی، معمولا توانایی فرد را برای داشتن عملکرد موثر جسمانی؛ عاطفی، اجتماعی و احساس خوب بودن در برمی گیرد. سلامتی کلی تحت تاثیر عوامل متعدد از قبیل رفاه اجتماعی سلامت رفتاری و روان شناختی فرد است (دانان جایا^[۱۸۱]، ۲۰۰۴).

کیفیت زندگی وابسته به سلامت را جزیی از بعد جسمانی کیفیت زندگی می داند که اغلب به جای هم قابل استفاده هستند. وی ابعاد کلیدی کیفیت زندگی وابسته به سلامت را عملکرد جسمانی، احساسات، میزان مراقبت از خود، عملکرد شناختی، درد جسمانی، سلامت روانی و عاطفی بر می شمرد(مستف، ترومپنار، هک، میکیلسن، هدیامونت و وریز^[۱۸۲]، ۲۰۰۷ ).
کیفیت زندگی وابسته به سلامت حس خوب بودن فرد تعریف می شود که ابعادی از جمله ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی، معنوی و روحی فرد را شامل می شود (آکین و همکاران^[۱۸۳]، ۲۰۰۸؛ شالوک، ۲۰۰۴).
دیدگاه مرتبط دیگر، کیفیت زندگی وابسته به سلامت است که آن را اینگونه می توان تعریف کرد: ادراک فرد از وضعیت سلامتی خود که وابسته یا متاثر از وجود بیماری و اقدامات درمانی باشد. به عنوان یک مفهوم چند بعدی، اجتماعی و عملکرد شناختی می باشد. این مفهوم همچنین شامل جنبه های منفی نشانگان و اختلال روان تنی ناشی از بیماری و درمان آن می شود(دلگادو و سانز ^[۱۸۴]وهمکاران، ۲۰۱۱ ).
۲-۹-۲ -ویژگیهای کیفیت زندگی
اطلاع از ویژگیهای کیفیت زندگی می تواند ما را در شناسایی مقیاس های آن یاری نماید. این ویژگی ها عبارتند از چند بعدی بودن و پویا بودن. در ادامه هر کدام از این ویژگیها بطور خلاصه تعریف می شوند :
الف ) ویژگی چند بعدی بودن :
کیفیت زندگی بر پایه ابعادی که در ارتباط نزدیکی با یکریگر دارند، بنا شده است. از اینرو می توان کیفیت زندگی را در ابعاد زیادی اندازه گیری کرد.
بطور کلی سه بعد اساسی کیفیت زندگی مربوط به سلامت ابعاد جسمی، روانی واجتماعی می باشند که هر یک از آنها به زیر مجموعه های دیگری تقسیم می گردد(اندرسون^[۱۸۵]، میکولیک^[۱۸۶]و ساندور^[۱۸۷]؛ ۲۰۱۰).
بعد جسمی: به دریافت فرد از توانایی هایش در انجام فعالیت ها و وظایف روزانه که نیاز به صرف انرژی دارد اشاره می کند و می تواند در بر دارند، مقیاس هایی مثل تحریک، توان و انرژی ، درد و ناراحتی، خواب و استراحت و ظرفیت توان کاری باشد.
بعد روانی: جنبه های روحی و احساس سلامت را مانند افسردگی، ترس، عصبانیت، خوشحالی و آرامش در برمی گیرد. بعضی از زیر رده های این بعد عبارتند از: تصویر از خود، احساس مثبت، احساس منفی، اعتقادات مذهبی، فکر کردن و یادگیری، حافظه و تمرکز
بعد اجتماعی: به توانایی فرد در برقرار کردن ارتباط با اعضای خانواده، همسایگان وسایر گروه های اجتماعی، وضعیت شغلی و شرایط اقتصادی کلی مربوط می شود.
ب) ویژگی ذهنی بودن :
با توجه به تعارف، کیفیت زندگی به انتظارات، احساسات، اعتقادت و پندارهای فرد بستگی دارد. از این رو ارزیابی شخص از سلامت یا خوب بودنش عامل کلیدی در مطالعات کیفیت زندگی می باشد. اگر چه ارزیابی عینی در این مطالعات از جایگاه مهمی برخوردار است، اما قضاوت خود فرد درباره اثر بیماری و درمان و شرایط سلامتی اش بر کیفیت زندگی از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد. بطور کلی می توان گفت عامل اصلی تعیین کننده کیفیت زندگی عبارت است از تفاوت درک شده بین آنچه هست و آنچه که از دیدگاه فرد باید باشد(اندرسون و همکاران، ۲۰۱۰ )
ج) ویژگی پویا بودن :
با توجه به این تعریف که کیفیت زندگی دارای ساختاری وابسته به زمان است که متاثر از تجربه شخص و درک او از زندگی می باشد و با تغییر زمان تغییر می کند"در می یابیم که پویائی کیفیت زندگی از این روست که با تغییر زمان تغییرمی کند و به تغییرات فرد و محیط او بستگی دارد و این مشخصه در یک مطالعه طولی به خوبی قابل مشاهده است(اندرسون و همکاران، ۲۰۱۰).
۲-۹-۳- طبقه بندی کیفیت زندگی
در طبقه بندی کلاسیک کیفیت زندگی به ” عینی ” و” ذهنی ” دسته بندی می شود و عینی بودن کیفیت زندگی به درجه استانداردهای روشن یک زندگی خوب اشاره دارد که توسط افراد بیطرف ارزیابی می شود برای مثال نتایج آزمایشات پژشکی و ذهنی بودن به خود ارزیابی های مبتنی بر معیارهای ضمنی و تلویحی مثل احساس ذهنی فرد از سلامتی باز می گردد. این دو مفهوم به هم مرتبط نیستند؛ بطور مثال فردی ممکن است از نظر پژشک معالجش در شرایط سلامتی خوبی باشد اما با این حال احساس بدی داشته باشد(ون هاون، ۲۰۰۶ ).
بر این اساس زاف^[۱۸۸](۱۹۸۴ )(به نقل از فریش ترجمه خمسه، ۱۳۸۹ )یک طبقه بندی چهار گانه از این مفاهیم پیشنهاد می کند :
_ وقتی شرایط عینی بر طبق اندازه گیری ها، خوب و ادراک ذهنی فرد از زندگی نیز مثبت باشد او واژه ” خوشبختی ” را به کار می برد.
_ وقتی ارزیابی شرایط عینی و ادراک ذهنی فرد منفی باشد وی از واژه ” محرومیت ” صحبت می کند.
_ وقتی کیفیت عینی زندگی خوب باشد اما ادراک ذهنی فرد منفی باشد، واژه نا هنجاری یا ناموزونی به کار می رود.
_ ترکیب شرایط بد با ادراک مثبت بر چسب ” سازگاری ” دریافت می کند.
۲-۹-۴- مدل های کیفیت زندگی
مدل فلس و پری^[۱۸۹]
فلس و پری در سال ۱۹۹۵ بعد از بررسی ۱۵ مدل مفهومی از کیفیت زندگی، مدلی طراحی کردند که در این مدل کیفیت زندگی به عنوان نوعی به زیستی کلی تعریف می شود که توصیف های عینی و ارزیابی های ذهنی از به زیستی فیزیکی، مادی، اجتماعی و هیجانی همراه با میزانی از رشد و اقدامات هدف گرایانه فرد در جهت ارزش های شخص ترکیب شده است.
این مدل دارای پنج طبقه اصلی است. اولین طبقه، به زیستی جسمی^[۱۹۰]است که شامل سلامت^[۱۹۱]، تناسب^[۱۹۲]، تحریک^[۱۹۳]وامنیت شخص^[۱۹۴]است.
دومین طبقه به زیستی مادی^[۱۹۵]است که شامل درآمد، کیفیت محل سکونت، همسایگی، حمل و نقل، ثروت، وضعیت تغذیه، حریم شخصی^[۱۹۶]، امنیت و سکونت دائمی یا اجاره نشینی می باشد.
سومین طبقه به زیستی اجتماعی^[۱۹۷]است که در برگیرنده ی ارتباطات بین فردی(ارتباط با اعضای خانواده، اقوام، دوستان و زندگی اجتماعی است.
چهارمین طبقه به زیستی هیجانی است که در برگیرنده عاطفه یا خلق و خوی مثبت، شأن جایگاه، رضایتمندی، تکامل، اعتقادات مذهبی و عزت نفس می باشد.
پنجمین طبقه رشد و فعالیت است که به مهارت های مربوط به ارتقاء شایستگی و استقلال، جبری اختیار، اشتغال، کارهای خانه، اوقات فراغت، تحصیلات، تولید یا مشارکت می پردازد(فلس و پری، ۱۹۹۵ به نقل از قاسم زاده، ۱۳۸۸).
مدل لی و همکاران :
لی^[۱۹۸]، یانگ^[۱۹۹]، وی^[۲۰۰]، زایو^[۲۰۱]، لیانگ^[۲۰۲]، اکسیو^[۲۰۳]، وانگ^[۲۰۴]، و چندر ال ۱۹۹۸ مدلی ارائه دادند که در آن به عوامل شخصیتی و فرهنگی توجه بیشتری شده بود. آنها معتقدند که ساختار مفهومی کیفیت زندگی حداقل شامل چهار بعد گسترده زندگی و دو محور عینی و ذهنی می باشد. رضایت ذهنی فرد از زندگی توسط شرایط زندگی عینی، نظام سلسله مراتبی نیاز های زندگی و استانداردهای مقایسه شده با زندگی حاضر فرد تعیین می شود. این ارزیابی ها نیز بر اساس شخصیت، تجربه های زندگی و منابع شخصی در بافت فرهنگی، اجتماعی و محیطی می باشد(لی و همکاران، ۲۰۰۴ ).
مدل اندرسون و بور کهارت^[۲۰۵]:
اندرسون و بورکهات(۱۹۹۹)، معتقدند که اجزای اصلی کیفیت زندگی بین همه افراد مشترک است، وی تأکیدی که افراد بر اجزای مختلف دارند متفاوت می باشد. در تحقیقاتی که آنها انجام دادند، سیزده خصوصیت توسط پاسخ دهندگان مطرح شده که به ترتیب اهمیت عبارتند از: عشق و عاطفه، احترام به خود، رضایت از خود، آرامش فکر، رضایت جنسی، انگیزش، پذیرش اجتماعی، موفقیت و رضایت شغلی، تحول شخصیت، همکاری و مداخله در کارها، رفاه اقتصادی بهداشت مناسب، برتری، استقلال و امنیت حریم شخصی. آنها در جمع بندی نتایج خود، کیفیت زندگی را در پنج بعد(سلامت جسمانی و مادی، ارتباط با دیگران، فعالیت های اجتماعی، تکامل و ترقی شخصیتی، تفریح) و عناصر تشکیل دهنده ی آن در پانزده گروه تقسیم بندی کردند در ارتباط تقابل با یکدیگر قرار دارند.
مدل هاگرتی و همکاران^[۲۰۶]:
هاگرتی و همکاران(۲۰۰۱)، مدل کیفیت زندگی را بر اساس رویکرد تئوری سیستم ها ارائه دادند. در این مدل کیفیت زندگی در سطح کلان و به صورت سیستمی بررسی شده و تاثیر عوامل موجود در سیاست عمومی بر کیفیت زندگی مشخص شده است.
مدل WHO :
در سال ۱۹۹۱ بخش بهداشت و روان سازمان بهداشت جهانی، اقدام به معرفی اجزای کیفیت زندگی نمود. هدف از این طرح توسعه بررسی های بین الملی کیفیت زندگی و مقایسه ابزار سنجش بر اساس فرهنگهای مختلف بود(سازمان بهداشت جهانی، ۲۰۰۵ ).
مدل ونگوت و همکاران^[۲۰۷]:
(ونتوت و همکاران، ۲۰۰۰)، کیفیت زندگی را هدف مندتر ازمدلهای قبلی می دانند. این مدل دیدی هستی گرایانه دارد و فقط داشتن شرایط مناسب و رضایت فرد از شرایط را ملاک نمی داند، بلکه معتقد است کیفیت زندگی فرد باید در جهت شکوفایی و رشد وی باشد. این مدل حاوی ۸ مدل پیشین در طیف ذهنی، اصالت وجود و طیف عینی می باشد. این نظریه جامع و یکپارچه در مورد کیفیت زندگی، حاوی انواع نظریات طیف ذهنی تا عینی می باشد که هر کدام دربرگیرنده جنبه هایی از زندگی هستند.
۲-۹-۵- عوامل موثر بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان
از جمله اختلالاتی که به شدت روی سلامت و در نتیجه کیفیت زندگی افراد تاثیر می گذارند بیماری های مزمن نظیر سرطان می باشد. . تشخیص سرطان تجربه ای ناخوشایند و غیر باوری برای هر فرد است، سرطان موجب اختلال در شغل، وضعیت اقتصادی، اجتماعی، زندگی و خانوادگی می شود و بخصوص بر جنبه های مختلف کیفیت زندگی بیمار شامل وضعیت روحی _ روانی، اجتماعی، اقتصادی، جسم و عملکرد جنسی تاثیر دارد. برخی مطالعات بر روی بیماران مبتلا به سرطان، نشان دادن که میزان علائم و فشارهای روحی بر کیفیت زندگی تاثیر می گذارند(ونگسترون، ۲۰۰۰). همه عوامل بیماری سرطان از جمله ویژگیهای سرطان شامل خستگی، مشکلات روحی و روانی، انکار بیماری، اختلال در تصویر سازی ذهنی به دلیل تغییر در عملکرد اعضای بدن، طول مدت بیماری، نوع سرطان، مرحله سرطان، زمان تشخیص اولیه، پذیرش بیماری توسط بیمار، درد ناشی از سرطان، نوع درمان، استرس های روانی و رفتار مراقبت دهندگان بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان موثر هستند(همان منبع) گرانت و فرل در سال ۱۹۹۴ کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان را در چهار بعد یا حوزه تعریف می کنند۱) خوب بودن جسمانی ۲) خوب بودن روحی و روانی ۳) خوب بودن اجتماعی ۴) خوب بودن معنوی.
همانطور که در دیاگرام ۲-۱ نشان داده شده است هر یک از این ابعاد دارای موضوعات عمومی و تخصصی برای انواع مختلف بیماران مبتلا به سرطان می باشد (قنبر زاده، ۱۳۸۷).
(دیاگرام ۲-۱) ابعاد مهم کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به سرطان
خوب بودن جسمانی
توانای عملکردی
قدرت / خستگی
خواب / استراحت
سلامتی جسمی
باروری
خوب بودن روحی و روانی

کفایت نفس (شایستگی)

رابینز و کرینو و فردندال(۲۰۰۲)، توماس و ولتهوس(۱۹۹۰)، کانگر و کاننگو(۱۹۸۸)، اسپریتزر(۱۹۹۵)

۱۶

معنی دار بودن شغل

رابینز و کرینو و فردندال(۲۰۰۲)، توماس و ولتهوس(۱۹۹۰)، اسپریتزر(۱۹۹۵)

۱۷

اعتماد

رابینز و کرینو و فردندال(۲۰۰۲)

۱۸

غنی سازی شغل

نیلسن و پدرسن(۲۰۰۳)، کانگر و کاننگو(۱۹۸۸)، هیوژینسکی و بو کانن(۲۰۰۱)، ویلیام(۱۹۹۵)

۱۹

مشارکت

نیلسن و پدرسن(۲۰۰۳)، ویلیام(۱۹۹۵)

۳ـ۲٫ هوش عاطفی (EI)
با مروری بر تحقیقات انجام گرفته در زمینه هوش احساسی می‌توان آنها را به دو دسته‌ی عمده تقسیم کرد: ۱) تاثیر هوش عاطفی بر موفقیت کار. ۲) تلاش‌هایی برای مدل کردن این تاثیر.

۱ـ۳ـ۲٫ تاثیر هوش عاطفی بر موفقیت کار
هوش عاطفی‌ ریشه در مطالعات هوش اجتماعی در دهه ۱۹۲۰ دارد. و نیز هوش عاطفی‌ بار دیگر توسط سلوی و مایر^[۹۳]در سال۱۹۹۰مورد توجه مجدد قرار گرفت. کسانی که اولین بار آن را هوش احساسی نامیدند و به عنوان ۲ نوع از ۷ نوع هوشی که توسط گانیر^[۹۴](۱۹۹۳) تئوریزه شد و به عنوان، هوش شخصی و فراشخصی ارائه شد گلدمن^[۹۵] در سال ۱۹۹۶ این مفهوم را به عموم معرفی کرد و اظهار داشت که هوش عاطفی ممکن است مفهومی برتر از IQ باشد. در حال حاضر چندین تعریف در مورد هوش عاطفی وجود دارد که لزوماً نمی‌توان آنها را با هم مرتبط کرد. هوش عاطفی‌ یک سازه‌ی چند بعدی است که ما نمی‌توانیم به سادگی و وضوح آن را تعریف کنیم به همین خاطر تست‌های خوبی برای اندازه‌گیری هوش عاطفی ارائه نشده است.
با وجود این دو تعریف از آن را ذکر می‌کنیم:
گلدمن هوش عاطفی را اینگونه تعریف می‌کند: «ظرفیت شناخت احساسات خود و دیگران برای برانگیختن خودمان و برای مدیریت کردن احساسات به صورت مطلوب در خودمان و در روابط‌­مان»(Goleman,1998, P317).
مطالعات خوبی که اخیراً در زمینه‌ی هوش عاطفی توسط دولویکز و هیگز^[۹۶] در سال ۲۰۰۰ انجام گرفته است به وضوح تاثیر هوش عاطفی را در موفقیت کار نشان می‌دهد. این دو نویسنده فقط در زمینه‌ی مورد ادبیات کارهای گسترده انجام نداده‌اند بلکه تحقیقاتی بر روی ۱۰۰ مدیر طی ۷ سال از چندین سازمان بعمل آمده‌اند.
بر طبق مطالعات دولویکز و هیگز در سال ۲۰۰۰، شواهد نشان می‌دهد که هوش احساسی با مفهوم شایستگی هم ردیف است تست‌هایی که توسط کاغذ و قلم برای اندازه‌‌گیری هوش عاطفی گرفته می‌شود، علاوه بر آنکه سنجش آن به سختی انجام می‌پذیرد و نتایج مورد انتظار را نشان نمی‌دهد.
دانشمندان از منظر شایستگی به هوش عاطفی‌ نگاه کردند. چارچوب شایستگی خاطرنشان می‌کند که هر کس که هوش احساسی بالاتری دارد شایستگی‌های مطمئن‌تری در مقایسه با دیگر افراد دارند و اندازه‌گیری مستقیم این شایستگی‌ها در مقابل نتیجه‌ی پیش‌بینی نهایی نتایج بهتری را در مقایسه با تست‌های قلم ـ کاغذی (همین شایستگی‌ها) در مقابل همان نتیجه‌ی پیش‌بینی نهایی دربر دارد.
بدون توجه به نوع اندازه‌گیری هوش عاطفی‌‌، تاکنون بیشتر شواهد تجربی برای ارتباط بین هوش عاطفی و موفقیت در کار به چند کار خوب محدود شده است. کسانی که هوش عاطفی را با شایستگی‌های هوش عاطفی اندازه‌گیری کرده‌اند، ارتباط بین شایستگی‌های هوش عاطفی و موفقیت در کار را نشان داده‌اند.
تلاش‌هایی برای مدل کردن تاثیر هوش عاطفی بر موفقیت کار
یکی از راه‌ها برای مدل کردن هوش عاطفی و تاثیرات آن توسط گلدمن در سال ۱۹۹۸ منتشر شد. لیستی از شایستگی‌های هوش عاطفی در یک جدول نشان داده شده است و به ما برای فهم تاثیر آن کمک می‌کند. ما می‌توانیم در این جدول شایستگی‌های هوش عاطفی را در دو نوع آگاهی و مهارت و در دو سطح شخصی و اجتماعی ببینیم این راه برای سازماندهی شایستگی‌ها به ما برای فهم هوش عاطفی کمک می‌کند.
جدول ۳-۲٫ ماتریس شایستگی‌های هوش عاطفی
مهارتها آگاهی
خود مدیریتی خودآگاهی
قابلیت تطبیق خودآگاهی احساسی (ما چگونه خودمان را مدیریت کنیم)
خودکنترلی خود ارزیابی صحیح شایستگی فردی
درستکاری اعتماد به نفس
خلاقیت
موفقیت آگاهی اجتماعی
اعتماد قدرت القاء دیگران (تلفیق) (ما چگونه روابطمان را مدیریت کنیم)
مهارتهای اجتماعی گرایش به خدمت شایستگی اجتماعی
رهبری آگاهی سازمانی
تاثیر

۵-۵- ارزیابی کشت مخلوط
۵-۵-۱- نسبت برابری زمین (LER)
معیاری که اغلب جهت ارزیابی در موثر بودن کشت مخلوط مورد استفاده قرار می‌گیرد، نسبت برابری زمین می‌باشد. این معیار نسبت میزان زمین لازم برای تک کشتی‌ها را در مقایسه با کشت مخلوط توصیف می‌کند و عبارت از نسبت سطح زمینی است که لازم است تا با کشت گیاه به صورت تک کشتی، عملکردی مشابه یک هکتار کشت مخلوط بدست آید (جوانشیر و همکاران، ۱۳۷۹).

۵-۵-۱-۱- LER جزئی آفتابگردان
کانوپی لوبیا چشم بلبلی دارای حجم و ارتفاع بیشتری در مقایسه با کانوپی سویا می‌باشد، بنابراین در مقایسه با سویا رقیب قویتری در جذب نور و سایر منابع برای آفتابگردان بشمار می‌رود. بدین ترتیب چنین بنظر می‌رسد که افزایش جذب نور بوسیله کانوپی آفتابگردان موجب بهبود فتوسنتز و در نهایت افزایش عملکرد اقتصادی آفتابگردان می‌شود و LER جزئی آفتابگردان در شرایط مخلوط با سویا در مقایسه با لوبیا چشم بلبلی بزرگتر بود. تفاوت‌های مورفولوژیکی دو گیاه در کشت مخلوط و در نتیجه ایجاد اشکوب‌های مختلف و استفاده بهتر از منابع از جمله نور، مواد غذایی و عمق‌های مختلف خاک می‌تواند دلیل LER بزرگتر از یک باشد که نشان می‌دهد که در کشت مخلوط گیاهان مکمل هم بوده‌اند (جوانمرد، ۱۳۸۸؛ تمری، ۱۳۹۰).
۵-۵-۱-۲- LER جزئی سویا
ارزیابی کشت مخلوط سورگوم دانه‌ای و سویا نشان داد که مخلوط این دو گیاه در کلیه تیمارها موجب افزایش نسبت برابری زمین شده است و در این میان تراکم ۷/۶۶ بوته در متر مربع و نسبت اختلاط ۶۷: ۳۳ سویا / سورگوم باعث افزایش عملکرد تا ۳۰ درصد گردید (بهشتی، ۱۳۷۵).
۵-۵-۱-۳- LER جزئی لوبیا چشم بلبلی
وجود فضای بین بوته‌ای بیشتر روی ردیف کاشت و در نتیجه کاهش رقابت درون گونه‌ای سبب افزایش نسبت برابری زمین جزئی شده و در نتیجه منجر به افزایش عملکرد ذرت شد (رستمی و همکاران، ۱۳۸۸).
۵-۵-۱-۴- LER کل
واتیکی و همکاران (۱۹۹۳) گزارش کردند که جذب نور بیشتر در مخلوط، دلیلی برای افزایش عملکرد کل ماده خشک است که این امر به‌دلیل بالا بودن شاخص سطح برگ در این تیمار است. مظاهری (۱۳۶۴) با بهره گرفتن از روش جایگزینی، کشت مخلوط ذرت و لوبیا را در نسبت‌های ۷۵، ۵۰ و ۲۵% ذرت مطالعه کرد و اشاره کرد که نسبت برابری زمین برای همه تیمارها از یک بیشتر بود. نقش اختلافات مرفولوژیک در دستیابی به LER بالاتر توسط سلیم و همکاران (۲۰۰۳) در کشت مخلوط آفتابگردان و ماش و توسط دوا و همکاران (۲۰۰۵) در کشت مخلوط سیب زمینی و لوبیا سبز گزارش شد.
کشت مخلوط علوفه‌ای سورگوم و لوبیا چشم بلبلی، مزیت ۸۸ درصدی عملکرد نسبت به تک کشتی را نشان داد (احمد و همکاران، ۲۰۰۶). نسبت برابری زمین برای همه ترکیب‌های کشت مخلوط بیشتر از یک و بین ۴۵/۱ تا ۶۶/۱، یعنی ۶۴-۴۵% سطح زمین بیشتری در تک کشتی نیاز است تا عملکرد مشابه کشت مخلوط بدست آید (دهیما و همکاران، ۲۰۰۶).
ارزیابی کشت مخلوط سورگوم دانه‌ای و سویا نیز نشان داد که مخلوط این دو گیاه در کلیه تیمارها موجب افزایش نسبت برابری زمین تا ۳۰% شده است (بهشتی، ۱۳۷۵). یولاه و همکاران (۲۰۰۷) نیز این نسبت را در مخلوط ذرت با سویا ۶۲/۱ گزارش کردند. ماکادو و همکاران (۱۹۸۴) گزارش دادند که در کشت مخلوط لوبیا، ذرت و آفتابگردان، مقدار LER برای لوبیا و ذرت، ۲۵/۱ و برای آفتابگردان و ذرت، ۲۹/۱ بدست آمد.
۵-۵-۲- ضریب تهاجم (A)
در آزمایش‌هایی که به روش سری‌های جایگزین دو گونه با یکدیگر به صورت مخلوط کشت شده باشند، با تعیین ضریب تهاجم می‌توان گونه غالب و مغلوب را تشخیص داد. ضریب تهاجم، موفقیت نسبی دو گونه گیاهی در بهره‌برداری از منابع را تعیین می کند و معیاری در ارزیابی تداخل بین چند گونه گیاهی بشمار می‌رود (ردوسویچ و همکاران، ۲۰۰۵). علت استفاده از شاخص تهاجم این است که در واقع هیچ یک از شاخص‌های فوق به تنهایی نمی‌تواند معیار مناسبی جهت اندازه‌گیری توانایی دو گیاه در تیمارهای مختلف کشت مخلوط باشد.
۵-۵-۳- افت واقعی عملکرد (AYL)
شاخص افت واقعی عملکرد، میزان کاهش واقعی عملکرد هر یک از اجزای مخلوط را در مقایسه با کشت خالص مربوطه براساس نسبت‌های کشت مورد مطالعه نشان می‌دهد. مقادیر مثبت و منفی شاخص کاهش واقعی عملکرد می‌تواند سودمندی و یا عدم مزیت کشت مخلوط را نسبت به تک کشتی آن نشان دهد. این شاخص به نوعی افزایش و یا کاهش محصول هر یک از گیاهان را در مقایسه با محصول پیش‌بینی شده ارزیابی می‌کند و گیاهان غالب و مغلوب را در کشت مخلوط مشخص می‌سازد. همچنین از شاخص AYL جزئی می‌توان کاهش یا افزایش عملکرد را بدست آورد، در صورتی‌که LER جزئی مربوط به هر گونه چنین قابلیتی ندارد (بانیک و همکاران، ۲۰۰۶). این شاخص با علامت مثبت بیانگر سودمندی مخلوط به تک کشتی بر پایه عملکرد هر گیاه است (ایلماز و همکاران، ۲۰۰۸).
۵-۵-۳-۱- AYL جزئی آفتابگردان
یک روند افزایشی در مقدار این شاخص با کاهش سهم کاشت آفتابگردان در شرایط مخلوط با هر دو لگوم مشاهده شد. بالاترین (۲۹/۰) و پائین‌ترین (۰۰۱/۰-) مقدار ضریب افت واقعی عملکرد جزئی آفتابگردان به‌ترتیب در تک کشتی آفتابگردان در شرایط کنترل علف‌های هرز و تیمار ۱۰۰%+۵۰% (سویا+آفتابگردان) بدست آمد. دامنه تغییرات مقدار محاسبه شده این ضریب در الگوهای کشت مخلوط برابر ۶۵/۲۸ بود (شکل ۴-۳۵).
۵-۵-۳-۲- AYL جزئی لگوم
بالاترین مقدار (۵۴/۱) این شاخص در تیمار تک کشتی لوبیا چشم بلبلی در شرایط کنترل علف‌های هرز و پایین ترین مقدار (صفر) در تیمار تک کشتی سویا و لوبیا چشم بلبلی دیده شد. همچنین یک روند کاهشی با کاهش سهم کاشت سویا در شرایط مخلوط با آفتابگردان مشاهده شد. دامنه تغییرات مقدار محاسبه شده این ضریب در الگوهای کشت مخلوط برابر ۶۵/۲۸ بود (جدول ۴-۳۶).
۵-۵-۳-۳- AYL کل
مثبت بودن کلیه مقادیر AYL نشان‌دهنده سودمندی کشت مخلوط نسبت به تک کشتی است. شایگان و همکاران (۱۳۸۷) گزارش کردند که بالاترین میزان کاهش یا افزایش AYL (45/9) از تیمار افزایشی (۱۰۰% ذرت+۵/۱۲% ارزن) بدست آمد. زو و همکاران (۲۰۰۸) نیز در کشت مخلوط افزایشی ارزن علوفه‌ای و اسپرس اظهار داشتند که طی چهار سال متوالی کشت، هیچ یک از دو گونه در مخلوط افت عملکرد نشان ندادند.
۵-۵-۴- نسبت رقابتی (CR)
با بررسی شاخص رقابت اگرچه میزان اضافه محصول نشان داده نمی‌شود، ولی با اشاره به شدت رقابت بین دو گونه در تیمارهای مختلف مخلوط می‌توان نسبت به سودمندی مخلوط قضاوت کرد، زیرا تیمارهایی که با تولید LER بالا بعنوان تیمار برتر شناخته مى‌شوند، دارای کوچکترین مقادیر CR هستند. به بیان دیگر با ارزیابی این شاخص می‌توان صحت تصمیم‌گیری درباره تیمار برتر را مورد بازبینی قرار داد. مقادیر ۱< CR، بر عدم سودمندی مخلوط و شدید بودن رقابت اشاره دارد و مقادیر کمتر از یک، ترکیب‌های سودمند را معرفی می‌کند و اشاره دارد به اینکه ارزش کشت مخلوط بیش از کشت خالص است.

۵-۵-۴-۱- CR جزئی آفتابگردان
بالاترین مقدار نسبت رقابتی جزئی در کشت مخلوط (۹۱/۰) در الگوی ۱۰۰%+۵۰% (سویا+آفتابگردان) بدست آمد که البته با تیمار ۳۰٪ و ۴۰٪ این ترکیب در یک گروه آماری قرار گرفت. کمترین مقدار این شاخص در کشت مخلوط (۶۵/۰) در الگوی ۱۰۰%+۴۰% (لوبیا چشم بلبلی+آفتابگردان) بدست آمد که البته با تیمار ۲۰% و ۵۰٪ این ترکیب در یک گروه آماری قرار گرفت. در بررسی شاخص‌های رقابتی دو گونه در کشت مخلوط مشخص گردید که در هیچ یک از تیمارها ضریب رقابت برای گونه‌های مورد بررسی برابر یک نمی‌باشد که این امر بیانگر عدم برابری رقابت درون گونه‌ای با رقابت برون گونه‌ای بود (دهیما و همکاران، ۲۰۰۷).
۵-۵-۴-۲- CR جزئی لگوم
ضعف لوبیا در رقابت که سرعت رشد کم و قدرت سایه‌اندازی اندکی در ابتدای فصل رشد دارد و زیادی قدرت رقابتی ذرت که سرعت رشد سریع دارد و تفاوت نظام ریشه‌ای این گیاهان (نظام ریشه‌ای افشان و گسترده ذرت در مقابل نظام ریشه‌ای عمودی در لوبیا) ممکن است دلیل کاهش عملکرد بیولوژیکی لوبیا در کشت مخلوط آنها با ذرت باشد (اوفوری و استرن، ۱۹۸۷).
ایلماز و همکاران (۲۰۰۸) افزایش نسبت رقابت و غالبیت ذرت در تیمار ۵۰% ذرت+۵۰% ماش را عامل عدم افت عملکرد ذرت دانستند و افت واقعی عملکرد در حداکثر سهم ذرت (۱۰۰% ذرت+۵۰% ماش) را به‌دلیل کاهش نسبت رقابت و غالبیت گیاه مذکور گزارش نمودند. متقیان و همکاران (۱۳۹۲) نیز با بررسی نسبت رقابت در ترکیب‌های مختلف کشت اشاره نمودند که گیاه ریحان در مخلوط ۵۰% ریحان+۵۰% کنجد (۸۷/۰) و کنجد در ترکیب‌های ۲۵% ریحان+۷۵% کنجد (۷۵/۱) و ۷۵% ریحان+۲۵% کنجد (۷۶/۱) از حداکثر نسبت رقابت برخوردار بودند.
۵-۵-۵- سودمندی مخلوط (IA)
۵-۵-۵-۱- سودمندی مخلوط جزئی آفتابگردان
نتایج مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین مقدار IA جزئی آفتابگردان (۲۱/۰) در تیمار تک کشتی آفتابگردان در شرایط کنترل تمام فصل علف‌های هرز و کمترین مقدار آن (۰۰۰۸/.-) در تیمار ۱۰۰%+۵۰% (آفتابگردان+لوبیا چشم بلبلی) بدست آمد. یک روند افزایشی در مقدار این شاخص با افزایش سهم کاشت سویا در شرایط مخلوط با آفتابگردان شاهد هستیم. همچنین IA جزئی آفتابگردان در شرایط کنترل علف‌های هرز نسبت به شرایط تداخل علف‌های هرز ۱۰۰٪ افزایش نشان داد (شکل ۴-۴۰).
۵-۵-۵-۲- IA جزئی لگوم
نتایج مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین مقدار IA جزئی لگوم (۴۰/۰) در تیمار تک کشتی لوبیا چشم بلبلی در شرایط کنترل تمام فصل علف‌های هرز و کمترین مقدار آن (صفر) در تک کشتی دو تیمار لوبیا چشم بلبلی و سویا در شرایط تداخل علف‌های هرز مشاهده شد. یک روند کاهشی با کاهش سهم کاشت سویا در شرایط مخلوط با آفتابگردان مشاهده شد. همچنین IA جزئی لگوم در شرایط کنترل علف‌های هرز نسبت به شرایط تداخل علف‌های هرز ۱۰۰٪ افزایش نشان داد (شکل۴-۴۱).
۵-۵-۵-۳- IA کل
در زراعت‌های تک‌کشتی همواره مقادیر زیادی از نور در طول فصل رشد از میان کانوپی عبور کرده و تلف می‌شود که این تلفات در کشت مخلوط بعلت پوشش بیشتر سطح خاک، اختلاف ارتفاع گیاهان و موج‌دار شدن سطح کانوپی به حداقل می‌رسد (احمدی و همکاران، ۱۳۸۹). بر اساس نظریه فیزیولوژیست‌ها کشت مخلوط گونه‌های مختلف با توجه به وجود اختلافاتی نظیر اختلاف صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک از طریق جذب بیشتر تشعشع خورشیدی با توجه به نوع آرایش برگ‌ها موجب افزایش جذب نور و در نهایت افزایش عملکرد می‌شود (لی و همکاران، ۲۰۰۸).
احمدی و همکاران (۱۳۸۹) اشاره داشتند که بیشترین میزان سودمندی کشت مخلوط متعلق به تیمار افزایشی ۱۰۰:۱۵ که برابر ۴۱/۴ است که این امر احتمالاً ناشی از استفاده بهتر از منابع موجود مانند نور، آب و مواد غذایی در این تیمار بود. کمترین مقدار نیز متعلق به تیمار افزایشی ۱۰۰:۴۵ بود که احتمالاً ناشی از رقابت بیشتر این دو گیاه در این تیمار می‌باشد و در تیمارهای افزایشی هر چه بر تراکم بوته در واحد سطح افزوده شد، شاخص سودمندی کشت مخلوط کاهش یافت.
نتایج مشابهی در کشت مخلوط گندم و نخود مبنی بر سودمندی اقتصادی بالاتر کشت مخلوط نسبت به کشت خالص بهدست آمد (بانیک و همکاران، ۲۰۰۶). در پژوهشی دیگر بالاترین میزان سودمندی کشت مخلوط (معادل ۴۵/۵) در تیمار (۱۲٪ ارزن+۱۰۰٪ ذرت) بدست آمد که احتمالاً ناشی از استفاده بهتر از منابع موجود مانند نور، آب و مواد غذایی و غیره در این تیمار میباشد (شایگان و همکاران، ۱۳۸۷).
۵-۵-۶- ضریب نسبی تراکم (RCC)
برای تعیین میزان رقابت بین گیاهان و غالبیت نسبی یک گونه بر گونه دیگر در کشت مخلوط از شاخص ضریب نسبی تراکم استفاده گردید. این ضریب مشخص‌کننده میزان رقابت بین گیاهانی است که با بهره گرفتن از روش جایگزینی به صورت مخلوط کشت شده‌اند (گوش، ۲۰۰۴). ضریب ازدحام نسبی همانند ضریب تهاجم بیانگر یکسان نبودن رقابت درونگونهای با رقابت برونگونهای است. اگر ضریب نسبی تراکم برای هر دو گونه برابر واحد باشد در مخلوط حالت موازنه یا تعادل رقابت برقرار خواهد بود. در حالتی که ضریب نسبی تراکم برای هر گونه با واحد برابر نباشد گیاهی که ضریب آن بیشتر است گیاه غالب محسوب می شود. با بهره گرفتن از این معیار اگر ۱> RCC باشد میزان محصول بدست آمد ه از کشت مخلوط کمتر از کشت خالص است و اگر ۱ RCC > باشد کشت مخلوط سودمند خواهد بود (لیتورگیدیس و همکاران، ۲۰۱۱).
۵-۵-۶-۱- RCC جزئی آفتابگردان
لامعی هروانی (۱۳۹۱) اشاره کرد که مقادیر ضریب نسبی تراکم جو و تریتیکاله در تیمارهای مخلوط بیشتر از تک‌کشتی بوده که گویای این است که اثر رقابت درون و برون گونه‌ای برابر نبود. در تحقیقی دیگر در خصوص رقابت بین جو و یولاف وحشی گزارش شد که ضریب ازدحام نسبی جو و یولاف وحشی به‌ترتیب ۷/۲ و ۵/۰ بود که حاکی از آن است که جو رقیب قوی‌تری نسبت به یولاف وحشی است (موریشتا و همکاران، ۱۹۹۱).
۵-۵-۶-۲- RCC جزئی لگوم