نظریاتی درباره تلویزیون ۲۰
جامعه شناسی اخبار ۲۵
نظریه بازنمایی ۲۸

مقدمه ۳۹
نشانه شناسی ۴۰
تحلیل ژورنالیستی ۴۶
عناصر متن رسانه ای ۵۳
تحلیل متن تصویری ۵۳
تاکتیک های پوشش خبری ۵۷
اقناع و تبلیغ ۷۳
روش انجام پروژه ۷۸
تحلیل ۸۰
روایی و پایایی ۸۱

تحلیل بولتن ها ۸۶
تحلیل ۲۰:۳۰ ۸۶
تحلیل شصت دقیقه ۹۶
ساختار کلی بولتن ها ۹۹
تحلیل عناصر متن رسانه ای ۱۰۴
بررسی دروازه بانی خبری ۱۰۶

تحلیل ژورنالیستی ۱۱۶
شیوه معناسازی ۱۲۴
منابع ۱۲۹
پیوست………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۳۳

فصل اول

کلیات پژوهش

۱٫۱مقدمه

عصر ارتباطات دنیایی از شگفتی را برای مردم به ارمغان آورد. تجربه مجازی واقعیات، سرعت دریافت اطلاعات و اخبار، تفریحات بی­هزینه در منزل با بهره گرفتن از تخیل رسانه­ای و … همه تغییر اساسی در سبک زندگی افراد ایجاد کرد. اگر پیش از این ویژگی­های جسمانی برای کشاورزی، جنگ …، ابزار قدرت محسوب می­شد اکنون اطلاعات و اخبار، اقتصاد و قدرت جدیدی را شکل داده­اند که قدرت و اقتصاد دانایی نامیده شده است.
عکس مرتبط با اقتصاد
تردیدی در این واقعیت نمی­توان داشت که جهان درحالت خیز تازه­ای به سمت یک تحول دوران ساز است. جانمایه این تحول در حوزه اطلاع رسانی و دانایی استقرار یافته است.
همان‌طور که خون مهم‌ترین عنصر حیات انسان است اطلاعات نیز خون جامعه اطلاعاتی محسوب می­ شود چون در جهان­هستی همه چیز در حال تغییر و تحول است.
کارشناسان جامعه اطلاعاتی را جامعه­ای می­دانند که در آن ارتباطات، عامل انتقال­دهنده واقعی برای ایجاد تغییر و تحول در هر فرد به منظور دستیابی عملی به اطلاعات است.
مچلوپ[۱]بنیانگذار تخصصی سازی مطالعه جامعه اطلاعاتی، کوشید با مقیاس های آماری به قلمرو صنایع اطلاعاتی گام بگذارد. او پنج گروه صنعتی عمده را مشخص کرد که «رسانه های ارتباطی» از آن جمله اند. (وبستر،۱۳۸۳،۲۹)

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

۱-۲ بیان مسئله

«قدرت» از نظر برتراند راسل به معنای «ایجاد اثرات مورد نظر» است و ماکس وبر آن را «تحمیل اراده خود بر رفتار دیگران» تعریف می کند. با شکل گیری رسانه ها از قرن ۱۸ ، رسانه ها هم از ساخت قدرت تاثیر گرفتند و هم بر آن تاثیر گذاشتند. بازیگران در عرصه بین الملل برای کنترل رفتار و اعمال جوامع (ساختن و مدیریت افکار عمومی) از تاثیرات رسانه ها بهره می­برند. (محمدی، مسعود، ۱۳۸۹، ۸)
اکنون با برداشته شدن مرزهای سیاسی از طریق رسانه ­ها، مدعیان قدرت برای به حداکثر رساندن قدرت خود، جهت ایمن ساختن آن در مقابل مخالفان از رسانه ­ها برای به دست گرفتن افکار عمومی جهان استفاده می کنند.
اکنون هم صاحبان دولتی رسانه در ایران و هم مالکان بی­بی­سی به این امر آگاهی دارند و هر یک بر اساس شرایط خود برای موفقیت در این جنگ رسانه ای تلاش می کنند. در این میان رسانه­ای موفق است که ادبیات رسانه را به خوبی بشناسد و از تکنیک­های لازم برای اقناع و ترغیب بهره گیری کند تا بتواند در شکل دادن افکار­ عمومی موثر باشد. گرچه دسترسی به بی­بی­سی در ایران غیر قانونی است اما به گفته جواد آرین منش نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در حال حاضر ۵/۴ میلیون گیرنده و دیش ماهواره­های غیر مجاز در کشورمان فعال است و در حال حاضر سه هزار شبکه ماهواره ای در داخل ایران با آنتن­های معمولی قابل دریافت است.[۲]
اکنون رسانه ها به عنوان یک نهاد اجتماعی در درون منطق ذهنی افراد رسوخ کرده ­اند و شیوه زندگی مصرف کنندگان رسانه ­ها را شکل می­دهند. بازنمایی­های رسانه­ای از واقعیت، واقعیت جدیدی برای مصرف کنندگان رسانه ­ها می­سازند. منظور از بازنمایی، فرایند ثبت ایده­ها، دانش یا پیام­ها به شکل فیزیکی است.(دانسی[۳]، ۸۷، ۲۰).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
رسانه ها مهمترین منبع دسترسی به دنیای اطلاعات هستند. اگرچه اطلاعات عمدتا جنبه عامه پسند دارد اما مهم این است که انحصار اطلاعاتی شکسته شده است. این شکست انحصار ، گذر از مرزهای سیاسی را هم شامل می شود و «تکثر اطلاعاتی» به معنای کامل تحقق یافته است.
در این شرایط تکثر رسانه­ای و تکثر اطلاعاتی، مخاطب سوژه­ای فعال است که می ­تواند متن[۴] را به نحو دیگر قرائت و مصرف کند. سوژه در برخورد با متن و به هنگام مصرف آن، متن دیگری تولید می­ کند که از آن به تولید در حین مصرف یاد می­ شود.(کاظمی، ۸۷، ۱۸۴)
اکنون اخبار[۵] به عنوان ژانر اساسی در تلویزیون مطرح است و اساسا یک گونه جدید از واقعیت­سازی را در اخبار با بهره گرفتن از تصویر ایجاد کرده است. برنامه خبری صرفا جمع بندی وقایع روز نیست بلکه مانند هر متن رسانه­ای، محصولی ارگانیک است. در نتیجه قالب و برنامه ­ریزی برنامه ­های خبری گرایش به تغییر سریع دارد تا ماهیت متغیر خود اخبار را منعکس سازد. ( سلبی[۶]، کاودری،۸۰، ۱۶۱)
برنامه­خبری مانند هر متن رسانه ای، نتیجه انتخاب و سازه است. پس اخبار «پنجره ای رو به جهان نیست». گرچه شاید به نظر برسد که وقایع روز را بی­طرفانه بیان می­ کند این یکی از همان اسطوره­هایی است که برنامه های خبری می­خواهند درباره خود بسازند: این که صرفا توضیحاتی ساده و عینی از واقعیت هستند. چنین اسطوره­ای در کنار موضوع­های مهم دیگری قرار می­گیرند پس وظیفه شما … باید «اسطوره­زدایی» از برنامه ­های خبری باشد.(همان، ۱۶۲)
حال اگر رسانه مورد اعتماد مخاطبان باشد، مخاطبان آن را واقعیت قلمداد می­ کنند. اگر نه، دست به «مقاومت نشانه شناختی» زده و تفسیر جدیدی از آن ارائه می­دهند. فیسک معتقد است که نخبگان فکری و روشنفکران که‌ دارای قدرت نشانه‌شناختی (semiotic power) هستند، معانی مورد نظر خود را در آثار فرهنگی و هنری‌ می‌سازند؛ امّا آیا مخاطبان معمولی نیز همان معنایی را درک می‌کنند که مورد نظر نخبگان فکری است؟ به نظر فیسک،آن‌چه در عمل اتفاق می‌افتد نوعی مقاومت نشانه‌شناختی مخاطبان غیرنخبه است که بر اساس نظریه‌ی مخاطب فعال و مقاومت نشان دادن آنان در برابر معانی نخبه ساخته، صورت می‌گیرد. به نظر فیسک، مقاومت نشانه‌شناختی به حمایت از مردم در زندگی روزمره منجر می‌شود و به آنان‌ کمک می‌کند تا در برابر نوعی انقیاد (subjugation)مقاومت کنند.( کوثری،۱۳۸۴)
اعتماد، راز بقای یک رسانه در این دنیای متکثر رسانه ای است. چنانچه در دراز مدت اعتماد مخاطبان مخدوش شود «اثر بومرنگ»[۷] ایجاد شده و دیگر برای مخاطب، باور پذیر نیست. واژه Boomerang به‌معنای چوب خمیده‌ای است که پس از پرت شدن به‌سوی پرتاب‌کننده برمی‌گردد. تأثیر بومرنگی را می‌توان تغییر گرایشی در جهت عکس آنچه که منظور فاعل بوده و یا به‌زبانی دیگر، تأثیری که به جانب خود فاعل برمی‌گردد، بیان کرد…گیرنده پیام، به‌صور گوناگونی امکان می‌یابد که بر فرستنده تأثیر بگذارد و این تأثیر بازگشتی را می‌توان عمل وارونه یا بومرنگ یا انگ نامید.(سیروس نجف آبادی)
طبق نظریه‌ی انگ، زمانی‌که فرد یا وسیله ارتباطی، انگ یا نشانی نامطلوب بر پیشانی یافت، از آستانه اعتماد فرو می‌افتد و تمامی محتوای آن با نیشخند و یا خشم مخاطب مواجه می‌شود. در اکثر موارد، چنین وسیله ارتباطی به‌جهت کاهش سریع و چشم‌گیر مشتریان خود، دچار خلأ نسبی می‌شود و کسانی که بدان گوش فرا می‌دهند، از جانب دیگران فاقد ارزش اجتماعی به‌حساب می‌آیند. فرایندهای اثر بومرنگ، بازخورد و اثر بازگشت منفی، عوامل پیدایی نشان نامطلوب یا انگ، در وسایل ارتباطی خواهد بود. (ساروخانی،۱۳۸۴،۱۰۳)
از طرفی تلویزیون ویژگی­های خاصی دارد که به اخبار ویژگی­های خاصی می­بخشد. تلویزیون، از تصویر بهره می­گیرد. دیدن، باورپذیری را تسهیل می­ کند و واقعیت را ملموس می­ کند. اگر همین تصویر خبری آشکارا با سانسور همراه باشد این معنای ضمنی را به همراه دارد که رسانه دروغ می­گوید چون مخاطب ظرفیت پذیرش واقعیت تام و تمام را ندارد یا واقعیت، منافع صاحبان رسانه را به خطر می­اندازد و … پس اعتماد مخاطب نسبت به رسانه سلب می­ شود.
تلویزیون ایجاد کننده فرهنگ پاپ و از بین برنده حرمت­های خاص سنتی است. اکنون مقامات رده اول با تمام ویژگی­های مادی، نقاط قوت و ضعف و … دائم مورد ارزیابی هستند و مانند گذشته نظیر امپراطوران و فرمانروایان از منظر عام مخفی نیستند و حرمت و کاریزمای سابق را ندارند لذا به راحتی در قالب برنامه ­های خبری و انتقادی مورد نقد قرار می گیرند.
تصویر عامل مهم در باورپذیری در مخاطب است. امّا اهمیت و ویژگی ممتاز اخبار تلویزیونی در یک ویژگی فیزیولوژیکی در انسان است: «براساس بررسی‌های انجام گرفته، ۸۰ درصد اطلاعات یک فرد از طریق چشم و بقیه از طریق گوش و سایر حواس دریافت می‌شود.» (عباسی،۱۳۸۸، ۲۰)
اخبار تلویزیونی زندگی را برای مخاطب در یک زمینه و بافت[۸] خاص معنادار می­ کند. تلویزیون به عنوان رسانه ابزاری برای اعمال قدرت صاحبان رسانه ها و اهرمی تاثیر گذار بر افکارعمومی است. منافع مادی و معنوی صاحبان رسانه ها، ملاک شکل دهی به زاویه نگاه رسانه در بازنمایی رویدادهاست. در مقوله خبر که موضوع مورد بحث است تکنیک­های نگارش، تاکتیک­های پوشش خبری، اقناع و تبلیغ و نیز تصویرسازی به کار گرفته می­شوند تا اسطوره خبری مدنظر رسانه ها را بسازند و روایتی خاص از رویداد ارائه دهند تا رویکرد کلان خود را نسبت به جهان در مخاطب نهادینه کنند. اما نمی­توان فراموش کرد که مخاطب، منفعل نیست و با تلویزیون مواجه است که امتیازات زیادی در مقوله خبر نسبت به سایر رسانه ها دارد، دست به گزینش و مقاومت نشانه شناختی می زند.
کار این پژوهش اسطوره زدایی از کار خبری در رسانه تلویزیون در دو نگاه رقیب است.

۱-۳ضرورت و اهمیت پژوهش

اکنون با شبکه­ های ماهواره­ای روبرو هستیم که برنامه ­های خود را از طریق دستگاه تلویزیون پخش می­ کنند. ایران تنها کشوری است در دنیا که هنوز رویکرد خاصی را از میان رویکردهای چندگانه اتخاذ شده در مقابل ماهواره، اتخاذ نکرده­است و صرفاً در مقابل این جریان قوی ایستاده است. بر اساس آمار ارائه شده توسط سید رضا صالحی در همایش «بررسی اهداف پیدا و پنهان شبکه­ های فارسی زبان»، ارزیابی آماری از مصرف رسانه­ای مردم از شبکه­ های تلویزیونی بین ۲۱ تا ۷۵ درصد بوده است که گرچه از نظر ایشان هیچ یک متقن نیست چراکه سنجش قابل اعتمادی به لحاظ روشی و از نظر خودسانسوری مخاطبان وجود ندارد اما همه حاکی از آن است که به عنوان یک رسانه گرچه به­ طور غیر رسمی، رقیب هژمونی رسانه­ای در ایران مطرح است.
محمد سلطانی فر طی آماری که در این همایش ارائه داد ۹۰ ماهواره و ۷ هزار شبکه تلویزیونی ماهواره­ای در جهان مشغول به فعالیت هستند که بین ۳۰ تا ۳۵ ماهواره با ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ شبکه در ایران قابل دریافت هستند. مجموعا ۵۵ شبکه فارسی زبان در حال فعالیت هستند و چند شبکه فارسی زبان نظیر CNN فارسی و یورونیوز فارسی در راه هستند. [۹]
بر اساس آماری که ­بنی­هاشمی در این نشست ارائه نمود میانگین تماشای شبکه­ های فارسی زبان ۵/۲ ساعت در روز است که ۴۸ درصد این زمان به به فیلم ها و سریال های ایرانی و ۶۲ درصد به تماشای سایر برنامه­ها می­گذرد.[۱۰]
شاید دلیل استقبال مردم از ماهواره را بتوان چنین خلاصه کرد: ارزانی دستگاه( به دلیل عدم پیش بینی مالیات برای دارندگان دستگاه)، عدم پرداخت حق اشتراک برای شبکه ها (به دلیل استفاده قاچاقی از این سیستم در ایران)، پرداخت هزینه اندک و دستیابی به دنیای گسترده رسانه ای (که نتیجه دو عامل قبلی است) و نیز عدم ارضای نیازهای سرگرمی، خبری، آموزشی و … توسط رسانه داخلی باشد.
تنها واکنشی که رسانه ملی به اقبال مردم به رسانه ­های خارجی نشان داده است اول سیاه نمایی و تبلیغات سیاه از شیوه خبررسانی شبکه هاست و بعد هزینه میلیاردی برای ایجاد استودیویی شبیه استودیو بی بی سی فارسی در مجموعه خبری ساعت ۱۴٫
اکنون در این پژوهش برآنم تا جنبه­ های تکنیکی و شیوه ­های انتخاب، پردازش و گزارش اخبار، تصاویر و … را بررسی نموده و با دستیابی به شیوه ­های حاکم بر شکل دهی اخبار، خبر نویسی و تکنیک­های اقناع و تبلیغ به­ کشف شیوه معناسازی­ها در بازنمایی[۱۱] رویدادها در دو شبکه دست یابم. اخبار شصت دقیقه بی­بی­سی و اخبار ۲۰:۳۰ هر دو ار جذاب­ترین بولتن­های دو شبکه هستند. لذا این دو بولتن برای تحلیل انتخاب شده ­اند.

۱-۴ اهداف پژوهش

هدف اصلی: دستیابی به شیوه ­های معناسازی در دو شبکه
هدف فرعی: بررسی تکنیک­های ژورنالیستی، تاکتیک­های پوشش خبری و شیوه اقناع و تبلیغ

۱-۵ سوألات کلیدی پژوهش

با توجه به ادبیات و چارچوب نظری ، همچنین ماهیت اکتشافی این پژوهش، پرسش­هایی برای آن در نظر گرفته شده تا طی فرایند تحقیق به آن­ها پاسخ داده شود :
۱-۵-۱ سوالات مرتبط با شیوه معناسازی:

نمودار۳٫ ابعاد رفتار شهروندی سازمانی به زعم گراهام (۱۹۹۱)
۳-۶- دیدگاه بورمن و موتوویلدو
رفتار شهروندی سازمانی شامل فعالیت هایی چون؛ کمک به دیگران در انجام کار خود، حمایت از سازمان و داوطلب شدن در انجام کارهای جانبی یا مسئولیت پذیری سازمانی را شامل می‌شود.
۳-۷- دیدگاه پودساکف
پودساکف و همکاران, (۲۰۰۰) پنج بعد رفتار شهروندی سازمانی اورگان (۱۹۹۸) را به هفت بعد؛ رفتارهای کمک کننده، جوانمردی، وفاداری سازمانی، اطاعت سازمانی، ابتکارفردی، فضیلت مدنی و توسعه شخصی ارتقاء داده اند.

نمودار۴٫ ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از دید پودساکف وهمکاران (۲۰۰۰)
۴- ایجاد رفتار شهروندی سازمانی
مشخص کردن مدل شناختی سیستمی که رهبران سازمان آن‌را اداره می‌کنند یکی از وظایف رهبران سازمان است. یک مدل ارتشی بر روی دستورات و کنترل متمرکز است. یک مدل کارخانه‌‌های برای استفاده و کاهش خطاها تأکید می‌کند. برای مدل‌های یادگیرنده اولویت با سیستم های اطلاعاتی و فرایند بهبود است. بسیاری از استراتژی های رهبری برای تحقق اهداف تجاری خاصی طراحی شده اند.
امّا موفقیّت آن‌ ها به ایجاد یک فرهنگ وطن‌پرستی که در خارج از سازمان شکل شهروندی وابسته است. بسیاری از سازمان‌ها در پی افزایش تعهد و مشارکت کارکنان به عنوان ابزاری برای رقابت در محیط بازار می باشند که این ابزار همان شهروندی سازمانی است امّا بنا به دلایلی ممکن است تلاش‌های آن‌ ها برای ایجاد شهروندی سازمان ها با شکست مواجه شود. برخی از این دلایل عبارتند از:
• تجربه کاری لازم را ندارند .
• گفتن این جمله به کارکنان که آن‌ ها همواره بایستی بدانند که سؤال نپرسند.
متغیرهای متنوعی می‌توانند در ایجاد تعهد شرکت دخالت داشته باشند که سردسته اصلی آن‌ ها عبارتند از:
١( شهروندان ٢( مقررات و فعالیتها ٣( حاکمیت شرکتی
هرکدام از این ابعاد شامل تنوعی از چالش‌های رهبری است که عواملی حیاتی برای هر سازمانی به شمار می‌آیند. شهروندی معیاری است که چگونگی رویارویی با این چالش‌ها را تبیین می‌کند و نتایج آن در قالب سه نوع سازمان قابل مشاهده است.(
الف- سازمان پر رونق که دارای سهمی قابل اطمینان در بازار است و در آن عملکرد شهروندی به عنوان یک مجموعه کلی و برپایه چگونگی رویارویی هدفی مشخص که در آن هر بخش سازمان به عنوان مکمل دیگر بخش‌ها عمل می‌کند و افراد با امید به موفقیّت‌های آینده انرژی می گیرند، عمل می‌کند.
ب- سازمان در حال بقاء که به آرامی در حال از دست دادن جایگاه خویش می‌باشد و شهروندان در داخل گروه هایی که با هم در تعارض هستند مقیم شده اند و هر گروه از رسیدن گروه های دیگر به اهدافشان ممانعت می‌کنند.
ج- سازمان در حال افول که در آن کارها صرفاً براساس اهداف مشخصی صورت می‌گیرد، سهم بازار در حال کاهش بوده و تصمیمات به موقع نیست. شکل زیر چگونگی شکل گیری چنین انواعی از سازمان را نشان می دهد (برایتمن[۶۱] و همکارانش ، ١٩٩٩).
وضعیت سازمانی

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

شکوفایی

بقا

افول

فرایند جامعه پذیری
تاثیرگذاری: قوانین و فعالیتها
کنترل و پاداشها
ورودی های جدید

عقاید

هویت

تمایلات

هسته اعمال شهروندی
رهبرانی در سازمان وجود دارند که مجموعه‌ای از اعمال را برای ایجاد و نگهداری شهروندی سازمانی بکار برده اند. این اعمال عبارتند از:
١) ارائه و بیان رسالت روشن سازمان که براساس وحدت میان چالش ها / تهدیدات تجاری شکل گرفته باشد.
٢) تدوین ارزش های شهروندی وحدت یافته با اعتبار و قدرت متقاعد کنندگی بالا به صورتی که به عملکرد عالی، موفقیت تجاری ، پاسخگویی فردی و خدمت به همکاران گرایش داشته باشد.
٣) خلق یک مدل رفتاری برای این ارزش ها و اصول و تقویت همه روزه این وضع از طریق تلفیق آن در فرایندهای استخدام، آموزش ارزیابی، بهبود و سیستم های جبران خدمات.
۴) سازماندهی افراد در داخل تیم های عملیاتی با وحدت استراتژیک قوی به همراه اندازه گیری مداوم عملکرد و بهبود.
۵) توجه به تمام بیانیه های رسالت و ارزش هابه برنامه عملیاتی جزئی شده که بر روشنی چگونگی کار هر شهروند را به منظور مشارکت در موفقیت تجاری را نشان دهد (برایتمن و همکارانش، ۱۹۹۹ ).
هرم ایجاد ارزش های شهروندی در سازمان
بیان رسمی
ایجاد ارزشها
ایجاد تیمها
تقویت و عملیاتی کردن صلاحیت
اتصال عملکرد تیمی با استراتژی
۵- تأثیرات رفتارشهروندی سازمانی برستاده های سازمانی
بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که اجرای رفتارشهروندی سازمانی به شکل مثبت روی ستاده‌های کاری مختلف تأثیر می‌گذارند. ستاده‌هایی نظیر ارزیاببی‌های عملکرد و ستاده‌های کارگروهی، رفتارهای شهروندی عملکرد گروهی را بهبود می بخشند چون به کارکردن افراد در کنار یکدیگر کمک فراوانی می‌کنند امّا شاید یکی از مهمترین دستاوردهای آن تأثیر رفتارشهروندی سازمانی بر تعهد سازمانی افراد است که از رابطه میان رفتارشهروندی سازمانی و حمایت سازمانی ادراک شده ناشی شده و توسط هانچیسون ) ١٩٩٧ ( بیان شد. وی بیان کرد که حمایت سازمانی ادراک شده با تعهد و رفتارهای ارزشمند برای سازمان از سوی کارکنان مقابله به مثل می‌شود. حمایت سازمانی ادراک شده، اعتقاد کارکنان به تمایل سازمان به پاداش دادن تلاش‌هایشان است و اعتقاد به اینکه سازمان به رفاه کارکنان توجه می‌کند. اعطای اختیار از سوی سازمان به کارکنان در انجام وظایفشان یکی از ریشه های توجه به سازمان بر رفاه کارکنان می‌باشد و محققین نشان داده اند که منافع کلی سازمان می‌تواند از طریق ادراک مثبت کارکنان از حمایت سازمانی، ارتقاء یابد.
(هانگ[۶۲] و همکارانش، ۲۰۰۴)و واینر[۶۳] (۱۹۸۲) بیان کردند نگرش به تعهد منجر به برآورد شدن منافع سازمان حتی به هزینه فرد می‌شود که در قبال آن بوسیله سازمان پاداشی داده نمی‌شود. شل[۶۴] (۱۹۸۱) بیان کرد که رفتارهای شهروندی سازمانی می‌توانند به عنوان نتیجه تعهد سازمانی دیده شوند.
چت من[۶۵] (۱۹۸۶) نشان داد که انواع خاصی از تعهد به رفتارهایی منجر می شوند که می توان آن‌ ها را رفتارهای شهروندی سازمانی در نظر گرفت.
بخش دوم: رفتار شهروندی سازمانی در مراکز آموزشی
ظهور و بروز مفهوم رفتار شهروندی سازمانی، تحولی عمده در حوزه رفتار سازمانی ایجاد نموده است. مطالعات اخیر نشان دهنده‌ی ارتباط مثبت بین رفتار شهروندی سازمانی ومحیط سازمان است. مفهوم رفتار شهروندی سازمانی هنوز به گونه‌‌ای که باید در سازمان های آموزشی، مورد توجه قرار نگرفته است. صاحب نظران براین باورند که برای دستیابی به اثربخشی وکارایی بیشتر وبهتر در مراکز آموزشی ، وجود اساتید و کارمندانی که فراتر از وظایف رسمی خود در سازمان عمل نمایند، ضروری است. رفتار شهروندی سازمانی، اصطلاحی سودمند برای توصیف رفتارهای داوطلبانه فراتر از وظیفه می‌باشد که دست اندرکاران آموزش می‌توانند برای بهبود روند آموزش در مراکز آموزشی، اساتید، دانشجویان و کمک به همکاران خود در دستیابی به موفقیت‌های سازمانی آن ها را بروز داده و پیگیری نمایند. اساتید وکارکنانی که در مراکز آموزشی برجسته با سوابق عملکردی ممتاز به فعالیت مشغول هستند، همواره فراتر از الزامات رسمی مندرج
در شغل خود، عمل می‌کنند واین امر به نوبه‌ی خود در افزایش کارایی و اثربخشی آن ها مؤثر بوده است. در مراکز آموزشی که رفتار شهروندی سازمانی ظهور برجسته ای دارد، اساتید و کارکنان خود را ملزم می دانند که به طور داوطلبانه پیشنهادهای نوآورانه‌ای ازخود ارائه دهند، از فعالیت های فوق برنامه پشتیبانی نمایند ودر کمیته های جدید به فعالیت بپردازند. علاوه بر این کارکنان و اساتید مذکور در زمان استراحت خود به دانشجویان کمک نموده واگر لازم باشد، بعد از تعطیل شدن مراکز آموزشی نیز به کار کردن در آنجا ادامه می‌دهند. رفتار شهروندی سازمانی در مراکز آموزشی، چنان زمینه آموزشی قدرتمندی را فراهم می‌آورد که در آن کارکنان و اعضای هیئت علمی به ندرت غیبت نموده واز زمان خود به نحو احسن استفاده می‌کنند وبه جای فعالیت های شخصی بر فعالیت های حرفه‌ای تأکید می‌ورزند.
مراکز آموزشی در سبز فایل با چالش‌های جدیدی روبرو هستند چرا که کار کردن در شرایط پیچیده و رقابتی، ویژگی بنیادی سازمان‌های آموزشی است (میلر[۶۶]به نقل از ویگودا وهمکاران، ۲۰۰۷). رفتار شهروندی سازمانی در مراکز آموزشی که شامل؛ رفتارهای کمکی بین مدرسان، ناظران ودانشجویان می‌باشد (اوپلاتکا[۶۷]، ۲۰۰۶) می توانند مراکز آموزشی را در مواجهه با این امر یاری نماید. باید اذعان داشت؛ بر طبق تعریف اورگان (۱۹۸۸) رفتار شهروندی سازمانی معلمان و اساتید به رفتارهای داوطلبانه واختیاری آنان در مؤسسان آموزشی که فراتر از الزامات رسمی واز پیش تعیین شده شغل مدرسی و معلمی آنان می‌باشد، اطلاق می‌گردد.
همانطور که در فصل اول اشاره گردید، باتمن واورگان (۱۹۸۳) هنگامی که رابطه بین رضایت شغلی و عملکرد را بررسی می‌کردند، برای اولین بار اصطلاح رفتار شهروندی سازمانی را به کار بردند اما مفهوم رفتار شهروندی در مراکز آموزشی، برای اولین بار توسط کوه وهمکاران مورد استفاده قرار گرفت از آن جا که رفتار شهروندی سازمانی در مراکز آموزشی با رفتار شهروندی سازمانی در سایر سازمان ها متفاروت است، بدیهی است بین رفتار شهروندی سازمانی مدرسان و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان سازمان‌های غیر آموزشی تفاوت عمده‌ای وجود دارد. به علاوه سنجش واندازه گیری این نوع رفتارها در مراکز آموزشی نسبت به سازمان های غیر آموزشی، دشوارتر است. تدریس، مهم‌ترین وظیفه مدرسان دانشگاه ها است، نمی‌توان به راحتی حد ومرز این رفتار و مهم‌تر از آن، فراتر از نقش بودن آن را به صراحت مشخص نمود زیرا تدریس، فعالیتی بدون حد ومرز می‌باشد (اوپلاتکا، ۲۰۰۶).
Job Satisfaction - رضایت شغلی
دی پاولا و تاچن[۶۸] (۲۰۰۱) بر این باورند که تعریف واندازه گیری ابعاد رفتار شهروندی سازمانی به طور بالقوه، منجر به ابهاماتی در موضوع خواهد شد به خصوص زمانی که این مفهوم در مراکز آموزشی مورد بحث واقع شود، مشکل مضاعف خواهد شد.
ویگودا (۲۰۰۶) در تعیین نقش مخرب رفتار ضد شهروندی سازمانی درمراکز آموزشی، بیان می‌دارد که این نوع رفتارها با استرس شغلی، تمایل به ترک مؤسسه آموزشی، از زیر کار دررفتن وفرسودگی شغلی مدرسان، رابطه مستقیم و با نوآوری ورضایت شغلی مدرسان وحتی رفتار شهروندی سازمانی در ایشان رابطه معکوس دارد. به زعم هوی و میسکل[۶۹](۲۰۰۵) رفتار شهروندی سازمانی وقتی به طور چشم‌گیر در مراکز آموزشی افزایش می‌یابد که آن مراکز، دارای فرهنگ و جو مثبت باشند به عبارت دیگر؛ سازمان‌های آموزشی که از فرهنگ قوی برخوردار باشند، سطوح بالایی از پیشرفت تحصیلی دانشجویان در آن‌ ها قابل مشاهده است.
بخش سوم: پیشینه تجربی موضوع
الف: پیشینه داخلی
۱- مقیمی در سال(۱۳۸۴) پژوهشی با عنوان «بررسی ارتباط رفتار شهروندی سازمانی با فرهنگ کارآفرینی در سازمان‌های دولتی» انجام داده است. نتایج تجزیه و تحلیل آماری داده ها نشان می‌دهد که متغیرهای جمعیت شناختی ارتباط معناداری با رفتار شهروندی سازمانی ندارند. به طوری که هیچ یک از مؤلفه‌های جمعیت شناختی (جنسیت، سن، سابقه کاری و غیره) با روند روبه بهبود یا تنازلی رفتار شهروندی سازمانی ارتباطی ندارند. این بدان معنی است که فارغ از هر طیف سنی، جنسی، تحصیلاتی، سابقه کاری و غیره فرهنگ سازمانی کارآفرینانه را می‌توان در قالبی منسجم و بدون در نظر گرفتن این مؤلفه‌ها تقویت نمود. لذا برداشت می‌شود که صرفنظر از تفاوت های جنسیتی، سنی، استخدامی و غیره که بعنوان مؤلفه‌های جمعیت شناختی مطرحند، می‌توان راهکارهای علمی-کاربردی ارائه نمود که برای همه این گروه های جمعیت شناختی دارای کاربرد باشد. با توجه به آزمون فریدمن[۷۰] انجام گرفته در مورد ترتیب اهمیت متغیرهای رفتار شهروندی سازمانی نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در سطح خطای ۵ درصد، اهمیت متغیرها به ترتیب در سطح اول نوع دوستی، سطح دوم هماهنگی متقابل شخصی، جوانمردی، وجدان و محافظت از منابع انسانی و در سطح سوم نزاکت و آداب اجتماعی می باشد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲- توره، ناصر در سال(۱۳۸۵ )تحقیقی با عنوان «شناخت عوامل رفتار شهروندی سازمانی و بررسی ارتباط آن با عملکرد سازمان‌های استان قم» انجام داده است. هدف از این تحقیق بررسی وضعیت مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی و ارتباط آن‌ ها با عملکرد سازمانی بوده است. این تحقیق در نمونه‌ای با حجم ۲۱۰ تن از جامعه سازمان‌های مختلف شهر قم اجرا و اطلاعات گردآوری شده با بهره گرفتن از روش آماری استنباطی و آزمون t تحلیل و نتایج زیر بدست آمد.
بین رفتار شهروندی سازمانی و عملکرد سازمانی ارتباط معنادار وجود دارد.
۳- شکرکن(۱۳۸۵)، شناخت عوامل رفتار شهروندی سازمانی و بررسی ارتباط آن با عملکردسازمانی را بررسی کرده است . این پژوهش به دنبال شناسایی عوامل موثر بر ایجاد شهروندی سازمانی و همچنین بررسی ارتباط مابین شاخص های رفتار شهروندی و عملکرد سازمانی بوده است . در این تحقیق برای شناسایی عوامل موثر بر شهروندی سازمانی به کاوش در ادبیات موجود از الگویی به نام البرات مورض ، اورگان ، نیهف ، اسمیت ، وان سکاتر ، مارک سی‌وان و اسمیت شش عامل رابه عنوان عامل مهم تاثیر گذار بر رفتار شهروندی سازمانی بین کارکنان و مدیران شناسایی شد که این شش شاخص ( فداکاری ، وظیفه شناسی ، وفادای ، تحمل پذیری و جوانمردی ) در سازمان های موجود به آزمون گذاشته شد تا وضعیت آن ها از لحاظ میزان رفتار شهروندی و بررسی ارتباط شاخص ها بررسی گردد . بر اساس آزمون فرید من در سازمان های موفق و ناموفق شاخص های وظیفه شناسی کارکنان بیشترین میانگین رتبه و تحمل پذیری و جوانمردی کمترین میانگین رتبه را به خود اختصاص می دادند . آزمون T نشان داد که این سازمان هااز لحاظ شاخص‌های انسانی رفتار شهروندی سازمانی (OCB) یعنی شاخص‌های فداکاری ، مشارکت ( مدنی ، اجتماعی ، وظیفه ای و حمایتی ) و توجه تفاوت معناداری وجود ندارد اما به لحاظ شاخص های سازمانی (OCB) بین سازمان های مذکور از لحاظ وظیفه شناسی ، جوانمردی ، تحمل پذیری و وفاداری تفاوت معناداری وجود دارد .
۴- صالح نیا (۱۳۸۶) پژوهشی با هدف بررسی ارتباط بین رفتار شهروندی سازمانی و میزان تعهد سازمانی انجام داده است . در این راستا داده‌های مورد نیاز برای تحلیل با بهره گرفتن از پرسشنامه‌های سنجش رفتار شهروندی و تعهد سازمانی از جامعه آماری پژوهش ( کارکنان سازمان فرهنگی – ورزشی شهرداری اصفهان ) جمع آوری گردید . نتایج حاصل از پژوهش وجود ارتباط بین ابعاد رفتار شهروندی سازمانی و مولفه های تعهد سازمانی را تایید می‌کند .
۵- عطاریان ( ۱۳۸۶ )، کارمن[۷۱] (۲۰۰۷) و‌نین[۷۲] ( ۲۰۰۸ ) و گرین فیلد[۷۳] ( ۲۰۰۸ ) رابطه اخلاق محوری و تعهد سازمانی و رضایت شغلی را نشان دادند . پژوهش انجام گرفته توسط مهداد و بوجاریان ( ۱۳۸۴ ) نیز نشان دهنده روابط معنا دار میان رفتار شهروندی سازمانی و رضایت شغلی می باشد ( مهداد ۱۳۸۴).
۶- آقایی فروشانی در سال (۱۳۸۶) پژوهشی با عنوان «بررسی تاثیر عدالت سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی انجام داده است. هدف از این تحقیق بررسی این موضوع که آیا ایجاد عدالت در محیط کار سبب بروز رفتار شهروندی سازمانی می‌شود یا خیر؟ بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در حدود ۳۴درصد از تغییرات رفتار شهروندی سازمانی را می‌توان با عدالت سازمانی تبیین و در نتیجه بین عدالت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه معنادار وجود دارد.
۷- مالکی ، طبق پژوهشی به این نتیجه رسید که رفتار شهروندی سازمانی سرمایه گذاری پر بازده و سودمندی است که منافع آن در برگیرنده فرد ، سازمان و جامعه است . بنابراین سازمان با این بذل توجه ، نه تنها کارکنان خود را راضی و خوشنود می سازد بلکه پله های ارتقاء و رضایت مشتریان و رفاه اجتماعی را تواماً طی می کند.به بیان دیگر هم به تعهدات خود نسبت به مشتریان داخلی و خارجی پایبند بوده و هم به تعهدات خود نسبت به جامعه جامه عمل بخشیده است . همچنین رفتار شهروندی سازمانی فردگرایی را تعدیل و گروه یا سازمان گرایی را رواج می دهد .بنابراین قابلیت پذیرش تغییرات در کارکنان با افزایش تعامل ها و کاهش مقاومت آن ها در برابر تغییرات بیشتر می شود . رفتار شهروندی سازمانی نگرش و ظرفیت کارکنان را برای توانمند سازی و انعطاف پذیری بالاتر آن ها در راستای اهداف سازمان ، در شرایط مختلف محیطی فراهم می آورد ؛ بنابراین وفاداری و تعهدی که در کارکنان ایجاد می شود عاملی برای تضمین سلامت سازمان و بقای آن در محیط رقابتی و تحول محسو.ب می گردد .
۸- جمالی و صالحی (۱۳۸۸) در تحقیق خود نشان داده اند که باعوامل سازمانی (جو سازمانی ، تعهد سازمانی) محیط های دانشگاهی اساتید با رفتارهای شهروندی سازمانی اعضاء و هیئت علمی رابطه مثبت دارد . همچنین این پژوهش مشخص ساخته است که بین رضایت شغلی اساتید با رفتار شهروندی سازمانی آنان رابطه مثبت وجود دارد .
ب: پیشینه خارجی
۱- کارن فنتون[۷۴] در سال (۲۰۰۴) تحقیقاتی تحت عنوان بررسی رابطه بین رفتار شهروندی سازمانی ، رضایت شغلی معلم و تعهد سازمانی در مدارس متوسطه شهر نیویورک انجام داد . جامعه آماری این تحقیق مدیران و معلمان مدارس متوسط نیویورک بودند . نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که رابطه معناداری بین متغیرهای مورد بررسی به دست نیامد. فرا تحلیل انجام گرفته در ارتباط با رفتار شهرندی سازمانی نشان میدهد که روابط مثبت و معناداری میان رفتار شهروندی سازمانی ، رضایت کارکنان از شغل و محیط کار وجود دارد ( پورساکف ، مکنزی ، پین[۷۵] ؛ دی‌با‌چراخ[۷۶] ۲۰۰۰).
۲- آلپرارتورک[۷۷] در سال (۲۰۰۵) تحقیقی تحت عنوان افزایش سطح رفتار شهروندی سازمانی اعضاء هیئت علمی دانشگاه های ترکیه انجام داد . بر اساس این پژوهش این نتیجه حاصل شده است که اعتماد افراد به مافوق خود به روی سطح رفتار شهروندی سازمانی آن ها تاثیر می گذارد و اعتماد به مافوق رابطه بین قضاوت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی را تعدیل می کند و همچنین اعتماد به مافوق در دانشگاه هایی که سطح عدالت سازمانی آن ها بالاست نسبت به سایر دانشگاه ها بیشتر است .

نظارت و کنترل ریسک ها[۳۱]: کنترل ریسک های موجود در پروژه، مشخص کردن ریسک های جدید، اجرای طرح های کاهنده ی ریسک ها و ارزیابی تاثیرات آنها در طول چرخه ی پروژه در این مرحله صورت می گیرد. ریسک ها ممکن است واقع شوند یا اصلا به وقوع نپیوندند. ریسک هایی که واقع می شوند باید مورد ارزیابی قرار گیرند. کنترل ریسک ممکن است تاثیر یا احتمال وقوع ریسک های شناسایی شده را کاهش دهد. در این مرحله ریسک های یک پروژه را دوباره مورد ارزیابی قرار می هند از این راه ریسک های جدید و مهم را به طور کامل تحت کنترل در می آورند و ریسک هایی را که واقع نمی شوند را در طرح پاسخگویی به ریسک حذف می کنند.[۳۲]

پس از انجام فرایندهای مذکور، طرحی برای پاسخگویی به ریسک های یک پروژه، تعریف می شود که به آن، طرح پاسخگویی به ریسک[۳۳] می گویند. فی الواقع برون داد مدیریت ریسک باید دارای سه ویژگی مهم باشد تا بتوانیم پس از آنالیز ریسک های پروژه که در واقع نهاده ها یا درون داد مدیریت ریسک است با ضریب اطمینان بالاتری ریسک ها را کنترل کنیم. «استراتژی کارآمد»، «فرایندها و پروژه های کارآ» و «عملیات کارآمد» سه ویژگی مهم طرح مدیریت ریسک باید باشد.[۳۴] به واسطه ی این طرح، گزینه ها و فعالیت هایی برای افزایش فرصت ها و کاهش تهدیدهای پروژه مد نظر قرار می گیرد[۳۵] و یکی از راهکارهای زیر بسته به شرایط انتخاب می شود:

اجتناب از ریسک[۳۶]: در صورت انتخاب این گزینه، فعالیت دارای ریسک را انجام نمی دهیم یا به طریق دیگری انجام می دهیم. در این صورت خطر در مرحله ی طراحی پروژه حذف می شود. اگرچه تیم پروژه نمی تواند تمام رویدادهای واجد ریسک را حذف نماید اما می توان از برخی فعالیت ها اجتناب ورزید.[۳۷]

برخی از رویدادهای موجد ریسک که خیلی زود در پروژه ظاهر می شوند را می توان به وسیله ی روشن نمودن الزامات و مقررات، افزایش اطلاعات، ارتقای ارتباطات یا ارجاع به کارشناس حل نمود. همچنین برای اجتناب از فعالیت های پر ریسک می توان با افزودن به منابع مالی یا زمان، پذیرش رویکرد متعارف به جای نوآوری یا سپردن کارها به پیمانکاران زبده و آشنا، فعالیت های پر ریسک را تحت کنترل درآورد.[۳۸]

کاهش ریسک[۳۹]: کاهش ریسک یکی از راهکارهای شایع مدیریت ریسک های یک پروژه است. به وسیله ی این راهکار، اقداماتی را برای کاهش احتمال یا کاهش تاثیرات ریسک های یک پروژه صورت می دهیم. البته با توجه به ویژگی های ریسک می توان هر دو رویکرد(کاهش وقوع و تاثیرات ریسک) را مورد استفاده قرار داد. با اتخاذ این راهکار، مدیر پروژه، ریسک را حذف نمی کند بلکه احتمال وقوع آن و یا تاثیرات وقوع آن را به حداقل ممکن کاهش می دهد.[۴۰]

انتقال ریسک[۴۱]: به وسیله ی راهکار انتقال ریسک، نتایج وقوع ریسک یا مسئولیت ناشی از آن را به شخص دیگری منتقل می کنیم. این روش به ندرت برای حذف ریسک های یک پروژه مورد استفاده قرار می گیرد. ریسک ها ممکن است به اشخاص مختلف درون یا خارج از پروژه منتقل شود مانند بیمه گر، پیمانکار دست دوم، شرکا و…[۴۲]

اصول بنیانی انتقال و تخصیص ریسک عبارت است از: ریسک­ها باید به طرفی منتقل شود که بر قسمتی از فرایند پروژه که ایجادکننده­ ریسک است، کنترل و نظارت مستقیم دارد. زمانی که هیچ یک از طرفین قرارداد نظارت مستقیمی بر منبع موجد ریسک ندارد، ریسک باید به طرفی منتقل شود که توانایی بیشتری برای مقابله با وقایع و ضررهای احتمالی وارده دارد.[۴۳]

اخذ پوشش بیمه­ای: برخی از پژوهشگران، بیمه ی ریسک[۴۴] را از انتقال ریسک تفکیک می کنند بدین ترتیب روش دیگری برای مدیریت ریسک وجود دارد که عبارت است از اخذ پوشش بیمه ای.[۴۵] اما به نظر می رسد که اخذ پوشش بیمه ای نیز مصداقی از انتقال ریسک است زیرا ریسک های موجود در پروژه را مطابق شرایطی به بیمه گر انتقال می دهیم.

بیمه از این جهت که منجر به انتقال ریسک از بیمه گذار به بیمه گر می شود می تواند نقش مهمی را در مدیریت ریسک بازی کند. بسیاری از ریسک های پروژه مانند مسئولیت ناشی از مرگ یا آسیب کارگران، خسارت به اشخاص ثالث و اموال آنها، ورود خسارت به اموال مربوط به عملیات، حوادثی نظیر آتش سوزی، انفجار و…، قصور در طراحی یا نظارت قراردادی ضعیف، قابلیت بیمه کردن را دارد زیرا احتمال وقوع و تاثیرات آنها در زمان انعقاد قرارداد بیمه قابل محاسبه است و می توان حق بیمه متناسب را مشخص نمود. با وجود این، بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که بیمه کردن نیازی به قابلیت اندازه گیری احتمال وقوع و اثرات آن ندارد و می توان حادثه ای را بیمه کرد که در رابطه با احتمال وقوع آن اطلاع چندانی نداریم.[۴۶]
بسیاری از ریسک های مرتبط با تاسیسات را می توان با اخذ پوشش بیمه ای به بیمه گر منتقل کرد. اما باید خاطر نشان کرد که بیمه جانشین مدیریت ریسکِ موثر نیست. بیمه تنها در رابطه با ریسک های قابل اندازه گیری یا شناخته شده می تواند استفاده شود. بیمه نمی تواند در مورد عدم قطعیت کاری انجام دهد و نمی تواند مانع از وقوع حادثه و ورود ضرر شود.[۴۷] در قراردادهای نفتی اغلب پیمانکار را ملزم می کنند تا برای عملیات پروژه اقدام به اخذ پوشش بیمه ای کند.
مطابق ماده ۳۵٫۶ «نمونه قرارداد مشارکت در تولید برای اکتشاف و تولید نفت خام در کردستان عراق»[۴۸]: «پیمانکار موظف است مطابق قوانین کردستان عراق و در صورت صلاحدید کمیته ی مدیریت اقدام به اخذ پوشش بیمه ای نماید. بیمه ی مورد نظر باید چنین مواردی را پوشش دهد:
الف) خسارت به اموال مورد استفاده در عملیات نفتی یا اتلاف آنها؛
ب) آسیب به پرسنل، ورود خسارت به اشخاص ثالث و ریسک های آلودگی که ناشی از عملیات نفتی خواهد بود».
مطابق ماده ۲۲٫۰۲ «نمونه قرارداد خدماتی فیلیپین»[۴۹]: «برنامه ی پیمانکار جهت اخذ پوشش بیمه ای شامل:
الف) ایراد خسارت به تجهیزات مربوط به حفاری و اموال مرتبط با عملیات نفتی که در مالکیت پیمانکار اصلی است؛
ب) خسارات وارده به تجهیزات یا تاسیسات مربوط به تولید، نگه داری و انتقال…؛
ج) ورود خسارت به تاسیسات و تجهیزات تولید نفت خام و گاز و لوله های انتقال آنها؛
د) مسئولیت در برابر اشخاص ثالث؛
ه) مسئولیت در برابر آلودگی های ناشی از حفاری و عملیات مربوط به تولید و هزینه های مربوط به پاکسازی آنها…».
در قراردادهای عملیات مشترک، شریک عامل موظف به اخذ پوشش بیمه ای برای اموال مشترک و عملیات مشترک است. حق بیمه ی قابل پرداخت بر اساس سهم مشارکت[۵۰] شرکا محاسبه می شود.[۵۱] ماده ۷٫۲ «پیش نویس نمونه قرارداد عملیات مشترک نفتی[۵۲] استرالیا»(۲۰۰۹) شریک عامل را موظف می کند تا مطابق قانون و صلاحدید کمیته عملیات اقدام به اخذ پوشش بیمه ای برای اموال مشترک و عملیات مشترک نماید و مشارکت کنندگان در قرارداد عملیات مشترک باید بر اساس سهم خود حق بیمه را بپردازند.
در مقابل برای برخی از ریسک ها نمی توان پوشش بیمه ای اخذ کرد زیرا بازار بیمه ای به دلایل زیر برای آنها وجود ندارد:

اطلاعات مخفی[۵۳]: بیمه گران نمی توانند به درستی میان گروه دارای ریسک های بالا و گروه دارای ریسک های پایین تفاوت قائل شوند و بنابراین تمایل دارند در این موارد یک حق بیمه ی یکسان دریافت کنند. در این صورت ممکن است گروه های دارای ریسک پایین به دلیل حق بیمه ی بالا تمایلی به اخذ پوشش بیمه ای نداشته باشند. در مقابل گروه های دارای ریسک بالا به دلیل این که اطلاعات بیشتری نسبت به بیمه گران از وضعیت خود دارند اقدام به اخذ پوشش بیمه ای می کنند در نتیجه میزان وقوع ریسک ها و پرداخت خسارت از سوی بیمه گر افزایش می یابد. در این صورت ممکن است بیمه گر برای دفعات بعدی از بیمه کردن چنین ریسک ها و گروه هایی صرف نظر کند.

کژی های اخلاقی[۵۴]: بیمه گذار می تواند بیمه گر را در مورد حوادثی که می توانست از وقوع آنها یا ورود ضرر جلوگیری کند، فریب دهد. زمانی که بیمه گذار بی مبالات است بیمه گر وی را مجازات می کند و حق بیمه های بالایی را مطالبه می کند، بدین ترتیب با افزایش حق بیمه ممکن است بیمه گذار تمایلی به اخذ پوشش بیمه ای نداشته باشد و در این صورت ریسک بدون پوشش بیمه باقی می ماند.

ریسک های سیاسی: سلب مالکیت، قابلیت تسعیر ارز، نقض یکجانبه ی قرارداد و لغو مجوز از جمله ریسک هایی هستند که هنوز بازار بیمه ی پر رونقی برای آنها وجود ندارد.[۵۵]

در رابطه با ریسک های سیاسی و اقتصادی که قابلیت اخذ پوشش بیمه ای را ندارند، نیز باید خاطر نشان کرد که با وجود تصویب قوانینی مرتبط با پرداخت غرامت از سوی کشورهای در حال توسعه و تصویب معاهده هایی چون منشور انرژی یا معاهدات حمایت سرمایه گذاری دوجانبه، همچنان ابهام هایی به ویژه در رابطه با سلب مالکیت و عدم پرداخت غرامت کامل وجود دارد.
عکس مرتبط با اقتصاد
به همین منظور برخی از «آژانس های اعتبار صادراتی»[۵۶] اقدام به ارائه ی پوشش بیمه ای برای حفاظت از سرمایه گذاران خارجی در برابر ریسک های سیاسی می کنند. همچنین «آژانس چندجانبه ی تضمین سرمایه گذاری»[۵۷](میگا) نیز از سرمایه گذاران خارجی با ارائه ی بیمه حمایت می کند. این آژانس زیر مجموعه ی بانک جهانی است و تفاوت آن با موسسات بیمه در این است که میگا اقدام به ارائه ی بیمه هایی می کند که بازاری برای آنها وجود ندارد. به عنوان نمونه در صورتی که در کشوری قابلیت انتقال ارز یا تبدیل آن غیر ممکن شود میگا این امکان را به وجود می آورد. همچنین ریسک سلب مالکیت غیر مشروع نیز به وسیله ی میگا قابلیت بیمه شدن را دارد.[۵۸]

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

پذیرش عدم قطعیت در فرایند شناخت، دیدگاهی بودن واقعیت و باور به نبودن جوهره ی علمی ثابت، مهم ترین بن مایه هایی است که می توان برای نظریه های شناخت شناسانه ای که در نیمه ی دوم قرن بیستم رواج یافته اند و صفت پسامدرن گرفته اند، در نظر گرفت. البته رویه ی نسبی گرایی که در پسامدرن به نقطه ی اوج رسیده، وامدار نقادی های جریانات فلسفی مهمی چون آرای کواین، گودل، تامس کوهن، ویتگنشتاین و متفکران هرمنوتیک بوده است. (قزل سفلی،۱۳۸۷: ۱۵۵)
در این بخش، مبانی معرفت شناختی پسامدرن متأثر از تعریف ژان فرانسوا لیوتار در کتاب مشهور وضعیت پسامدرن است که تحت عنوان «شکاکیت به فرا روایت ها» همچون یک ضرب المثل فلسفی مکرر مورد استفاده قرار گرفته است. (در جدول شماره ۱ رویکردها و تعاریف متعدد از پسامدرنیته به اختصار آمده است.) این متفکر از چرخش معرفت شناسی پسامدرن به سه معنا یاد کرده است:
نخست این واژه دارای معنایی زیبایی شناختی در عرصه ی فلسفه ی هنر است که بر اساس آن پسامدرنیسم، همچون یک گسست در اشاره به تحولاتی در معماری و نقاشی به کار گرفته می شود. در اینجا پسامدرنیسم به گسستن یا دور شدن از مدرنیسم هنری دلالت می کند. بنابراین اصطلاحی است برای دوره بندی تاریخی در این عرصه که بیانگر گونه ای توالی است. برخورد او در برابر چنین معنایی از پسامدرن صریح و شفاف است:
«من این واژه را به معنایی به کار می برم که کاملاً متفاوت با معنایی است که در چنین مباحثی پذیرفته می شود (نقد ادبی و بحرانی مدرنیسم در هنرها) یعنی متفاوت با پذیرش این واژه به معنای پایان مدرنیسم، بلکه نسبت و رابطه ی دیگری با مدرنیسم (هنری) است. هر اثر فقط زمانی می تواند مدرن بشود که ابتدا پست مدرن باشد. بنابراین پست مدرنیسمی که این گونه فهم شده باشد، مدرنیسم در مرحله ی پایانی ِ آن نیست بلکه در وضعیت آغازین رشد و رویش آن است و این وضعیت ثابت و پایدار است.» (لیوتار،۱۹۵:۱۳۸۱)
در دومین معنا وی با قدری تفصیل، از این واژه ها برای بازسنجی و تأمل در وضعیت کنونیِ معرفت بهره گرفته است. لیوتار با دقت و تأملی قابل توجه بر این معنای دوم واژه ی پسامدرن تصریح می کند که مرتبط ساختن افزایش عقلانیت، توسعه، تحول هنرها، علوم و فناوری با «پیشرفت و ترقی» و آزادی و خوشبختی فزاینده برای بشریت چنان که برنامه ی کار مدرنیته ی روشنگری است، در کل دیگر قابل دفاع نیست. به عقیده ی لیوتار در حالی که جوامع سنتی تحت سیطره ی افسون یا فریبندگی یک روایت غالب قرار داشته اند، جامعه ی پسامدرن فاقد هرگونه روایت واحد –اعم از خرد و کلان- و هرگونه بازی زبانی واحد و وجه غالب و مسلط است. در موقعیتی این چنین، پس از چرخش پسامدرن، روایت های خرد متعددی به طور فشرده جایگزین حضور یکپارچه ی فرا روایت واحد شده اند. از این رو، تعریف او از پسامدرن عبارت است از «ناباوری و شک به هرگونه روایت کلان یا فرا روایت.» (لیوتار،پیشین: ۲۱)
بشارت «مدرنِ» رهایی جهانی، دیگر حتی در آینده های دور نیز امکان پذیر به نظر نمی رسد؛ برعکس می توان استدلال کرد که وضعیت ما از جهاتی بدتر و وخیم تر شده است و توسعه ی شتابان علم و فناوری به جای حل معضلات، آنها را وخیم تر کرده است و به اجبار به پیچیده تر کردن بی ثبات کننده ای منجر شده است که هیچ ربطی به نیازها و تقاضاهای زندگی فردی و اجتماعی ندارد. مسأله ی پیچیدگی مفرط که بخشی از بشریت، عمدتاً جهان اول، خود را گرفتار آن ساخته است، عنصری عمده در شکست پروژه ی مدرن است. بنا به استدلال لیوتار همانند طبیعی این وضعیت، وظیفه ی شاق و باستانی بقا است که اکثریت بشریت محکوم به آن هستند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
او در معنای نهایی، پسامدرن را از جنس دیگری به کار می گیرد. به این ترتیب که استفاده از این واژه، واکنشی است به دلالت های سیاسی پایان آوانگاردیسم، از بین رفتن نقش قانونگذارانه ی روشنفکران، سقوط روایت های کبیر رهایی و پیشرفت و مسأله ی فقدان مأوایی امن و زمینی سخت برای بنا ساختن تفکر و سیاست مخالفت. به طور خلاصه در این معنا، پسامدرن نشانگر تلاش برای حفظ امکان مخالفت و انتقاد از طریق درک پسامدرنیسم همچون «سیاست مقاومت» است. در اینجا ما شاهد گونه ای شباهت و همسویی میان موضع لیوتار و تحلیلی هستیم که میشل فوکو از شرایط کنونی به مثابه ی چرخش پسامدرن مشخص کرده است. در رویکرد هر دو مواضع رادیکالی چون بزرگداشت تفاوت، خرسندی از شکل های تفکر کلیت بخش و انتقاد از فضل فروشی های مقتدرانه ی روشنفکران و تشکیک به فرا روایت ها دیده می شود.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

عکس مرتبط با اقتصاد

رویکرد تعریف
تاریخی دایره المعارف فلسفه راتلج می نویسد: پست مدرنیسم عبارت از همه ی آن مفاهیم و مقوله هایی است که بعد از مدرنیته یا رنسانس می آید.
فلسفی پاتریک دایموند می نویسد: پسامدرن حرکتی برای دور شدن از روایت های بزرگ و پارادایم های غالب و همه گیر در زمینه های هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی است.
استیون کانر می گوید: پست مدرنیته شامل چرخش از سلطنت خفقان آور روایت های کبیر به خودمختاری پرتفرقه ی خرده روایت هاست.
بست و کلنر: پست مدرنیته جایگزینی کثرتی از گفتمان های نظری رقیب است که همگی در کنار یکدیگر همزیستی دارند.
هابرماس: پست مدرنیته جنبشی فکری است که در ادامه ی سنت ضدروشنگری (نیچه و هایدگر) مخالف عقل در پیشرفت علمی است.
هنری نورمن دانتزین: پست مدرنیسم نهضتی است در هنرهای بصری، معماری، سینما، موسیقی پاپ که در جبهه ی مقابل رئالیست های کلاسیک و ساخت های مدرنیستی قرار دارد.
فرهنگی ادوارد واشر: جنبه ای از دنیای تغییریافته و در حال تغییر و راهی برای فهم چنین تغییرات پی در پی.
اجتماعی مارو و توزو: پست مدرنیسم چون یک تئوری اجتماعی دارای چهار دلالت مهم جامعه شناختی است: ۱) مرکز زدایی و خرد شدن قدرت ۲) غیرقابل جمع دانستن منافع مادی و نمودهای ذهنی در چارچوب کارهای گروهی ۳) بروز نامتجانسی در برابر تجانس ۴) افرایش بی اعتمادی نسبت به دمکراسی به معنایی که هست.
رابرت جی دان: پست مدرنیته یک وضعیت اجتماعی-تاریخی عینی است که از تحولات مادی و دگرگونی های فناوری نشأت گرفته است. پست مدرنیته پاسخی به ناکامی های عصر روشنگری اروپاست.
سیاسی ویلسون برنت: عصر پسامدرن، انتقادی جدی به رهاوردهای بزرگ دوران مدرن چون ملی گرایی، تمامیت خواهی، حکومت فن سالاری و مصرف گرایی است.
تری ایگلتون: پست مدرنیته به منزله ی حقیقت منفی مدرنیته است.
گیدنز: پست مدرنیته همان مدرنیته است که درک خویش را آغاز کرده است.
باومن: پست مدرنیته آگاهی یافتن مدرنیته است به ماهیت حقیقی خویش.
اقتصادی هاروی: رژیم انباشت انعطاف پذیر با هدف قابلیت تطبیق با دگرگونی های بی وقفه و پرشتاب بازار و قابلیت برای رقابت از طریق کاهش هزینه ها.
لش و اوری: پست مدرنیته، سرمایه داری نامتشکل یا سازمان نایافته است.

جدول شماره ی ۱: تعاریف مختلف از پسامدرنیسم در حوزه های نظری گوناگون
۳-۴ جامعه شناسی پسامدرن:
ظاهراً طنز رمون آرون را باید جدی گرفت که معتقد بود جامعه شناسان می توانند فقط روی یک نکته با یکدیگر توافق داشته باشند و آن هم دشواری تعریف موضوع جامعه شناسی است. به نظر می رسد ظهور مکاتب و نحله های گوناگون جامعه شناسی گواهی بر این ایده ی گفته شده باشد. با این همه آنتونی گیدنز در کتاب همه خوان جامعه شناسی تعریف ساده ای از این دانش اکنون در بحران ارائه داده است: « جامعه شناسی عبارتست از مطالعه ی زندگی اجتماعی، گروه ها و جوامع انسانی. علیرغم این دامنه ی جامعه شناسی، بی نهایت وسیع است و از تحلیل برخوردهای گذرا بین افراد در خیابان تا بررسی فرایندهای پیچیده ی اجتماعی در سطح جهان را شامل می شود.» (گیدنز،۳۲:۱۳۸۱)
زیگموند باومن در مقاله ی «پاسخ های جامعه شناختی به پست مدرنیته» به درستی نوشته است که دانش مذکور از زمان تولد خود در سده ی هجده یکی از ملازمان پارادایم مدرن یا مدرنیته بوده است و بر این اساس تحقق و غایت پارادایم مذکور را بدیهی فرض کرده است. بر این اساس «جامعه شناسی، فوران عقلانی شدنِ کرد و کارهای انضباطی و جاه طلبی های همسان ساز مدرنیته را از برنامه های هنجاری به چارچوبی تحلیلی برای فهم واقعیت تبدیل می کند و به این ترتیب ساختار را محور گفتمان خود قرار می دهد.» (باومن، ۱۳۸۴: ۱۲۰)
اما با برآمدن پارادایم پسامدرن و «چرخش پسامدرن در عرصه ی جامعه شناسی» چنان که باومن استدلال کرده، جامعه شناسی خود به گونه ای فزاینده پسامدرن شده است و چنان که کیت نش تصریح کرده است با ملاحظه ی چرخش مذکور و اهمیت پیدا کردن «ساحتِ فرهنگ»، چالش هایی جدی در برابر آموزه های جامعه شناسی کلاسیک قد علم می کند. (نش،۱۳۸۰: ۲۱)
چندپارگی و متکثر شدن ارزش ها و شیوه های زندگی، شخصی شدن رسانه ها و زوال مشاغل و طبقات قدیم و در مقابل، تحرک اجتماعی متأثر از عصر جهانی شدن ها، تصویری از چرخش مذکور است. طبق رویکردهای معرفت شناختی، هستی شناختی و انسان شناختی به تجدد (مدرنیته) عقل مدرن به مثابه ی نیروی فعالی تصور می شود که سرنوشت انسان را در تاریخ رقم می زند و جهان و جامعه را به دلخواه خود، فارغ از قیود سنت و تاریخ از نو می سازد. بر این اساس، به همان سان که عصر تجدد، عصر عقل است، عصر انسان نیز هست و بنابراین جامعه شناسیِ متولد شده نیز افق های شناختی خود را با پرگاری ترسیم می کند که مرکز آن در همان نقطه ای قرار گرفته است که گرایش های هم سطح کننده، همسان ساز و تبلیغی عصر مدرن از آن سرچشمه می گیرد. از قضا در رویکرد اغلب دانشمندان اجتماعی این دوره، جامعه با دولت یکی گرفته می شود. جامعه شناسی نه تنها به مثابه نظریه ی تک خطی معرفت مدرنیته به بلوغ می رسد، بلکه جهان بینی بنیادی آن، دستگاه و تجهیزات مفهومی آن و راهبرد آن همگی با کرد و کارها و جاه طلبی های مدرنیته گره می خورد. (قزل سفلی،۱۳۸۹: ۱۶۰)
اما در چارچوب نقد همه جانبه تجدد و از قضا رویکرد علوم اجتماعی آن در پارادایم پسامدرن، به این نکته مهم توجه می شود که اساساً تحولات تاریخی و اجتماعی از عوامل و رویدادهای خطی پیروی نمی کنند و نمی توان تنها عوامل خارجی (عینی) را علل قطعی و متقنِ شماری از دگرگونی ها و رویدادها تلقی کرد بلکه تمام عوامل را در یک نظم متناقض، چندلایه و متکثر، بر هم تأثیر می گذارند، بی آن که منش غایت شناسی خطی بر آن قابل تصور باشد. پس طبق این ملاحظه، مهمترین محور جامعه شناسیِ پسامدرن، به ترتیبی که در آثار متفکران پسامدرن به نمایش در آمده است، همانا عبارتست از «نقد تجدد» و برملا کردن فرایندهای بهنجارساز، یکسان ساز و نقد سلطه ی فزاینده ی آن در اجتماع. برای مثال فوکو، لیوتار، باومن، جیمسون، اسکات لش، اوری و دیوید هاوری برآنند امروزه هیچ گفتمان نظری واحدی وجود ندارد که قادر به تبیین یکسان سازی برای تمام شکل های روابط اجتماعی و تمام سبک های عمل سیاسی باشد. آن کلیت هگلی-مارکسی اکنون به نوعی چندپارگی از کنش بازی های زبانی، زمان عامل انسان و جامعه تبدیل شده است. در عین حال، در مواضع جامعه شناسانه ی پارادایم پسامدرن در ارتباط با جامعه و دولت، مسائل مختلفی مطرح و مورد توجه قرار گرفته است. پاره ای دیدگاه های افراطی پس از برقراری نسبتی میان تحولات معرفت شناسانه و آن گاه جامعه شناسی، برآنند تاریخی بودن خود حوزه ی جامعه شناسی سیاسی و مفاهیم و موضوعات آن را به نحوی که در دوران گذشته قوام یافته است- برملا کنند. هدف جامعه شناسی پست مدرن به گوش رساندن صدای فرهنگ هایی است که بدون کمک او صدایشان به جایی نمی رسید. ارزش ملاحظه جامعه شناختی به پست مدرن در کاستن از خطر تفاوتهای اجتماعی، میدان دادن به مدارا با گوناگونی ها، بدل کردن امور ناآشنا به آشنا و به گوش رساندن تجربیات یا اجتماعات حاشیه ای است. به این ترتیب، علم شناسی یا فهمِ فهم ها به جای جامعه شناسی پدید آمده و دانش، خود موضوع معرفت واقع می شود[۱۸].
۱-۳-۴ مصرف در سرمایه داری بی سازمان:
از جمله مهمترین ویژگی های جامعه ی مدرن، سرعت پرشتاب تغییر و تحولات آن است که از جنبه ی افزایش مصرف به سمت کالایی شدن تمام عناصر پیش می رود، چیزی که در تمایز میان فوردیسم و پسافوردیسم به چشم می خورد. در چارچوب پارادایم کنونی، جامعه ی جدید، جامعه ای رسانه ای[۱۹]، تماشایی[۲۰] و به طور کلی جامعه ی بوروکراتیک و مصرفِ کنترل[۲۱] شده است. از آنجا که فرهنگ مصرفی متناسب با نظام سرمایه داری دچار دگرگونی می شود، سرمایه داری متأخر در وضعیت کنونی ناشی از پست مدرنیزاسیون شدن فرهنگ، تلاش می کند جامعه به بازاری برای تولید و مصرف تبدیل شود. فرهنگ مصرفی، مردم را ترغیب می کند که بیش از نیازهای زیستی خود مصرف کنند تا این خود تداوم انباشت سرمایه را سبب شود. به این معنا، مصرف به مقوله ای کنترلی تبدیل می شود.
در چنین جامعه ای در چارچوب نقدی نیچه ای-فوکویی، قدرتِ به فراموش سپردن گذشته به سمت رستگاری علایق، عواطف و نیازهای جامعه جهت گیری شده است. استیلا و قدرت به شکل های مختلف در جامعه وجود دارد. پدیده هایی چون تبلیغات در رسانه ها و شبکه ی ارتباطی موجود که مارکس در عصر خود بخش غیرجوهری سرمایه می نامید، نقشی مهم ایفا می کنند. «ارزش مصرفی کالاها و الزام های تولید با مدل ها، رمزها، تمثال ها، جلوه ها و فرا واقعیتی به نام «وانمایی» جایگزین شده اند. در رسانه ها و جامعه ی مصرفی مردم در بازی نگاره ها و صورت های خیالی گرفتار آمده اند که هیچ ارتباطی با واقعیت خارجی ندارند.» (ساراپ، ۱۳۸۳: ۲۲۶)
به قول بودریار، رسانه ها از پیدایش جهانی از وانموده های محض، مدل ها، رمزها و رقمها و تصویرهای رسانه ای خبر می دهند که «واقعی» شده اند یا هرگونه فرق بین دنیای «واقعی» و دنیای رسانه های فراگیر را از بین برده اند.
فردریک جیمسون با اطلاق پسامدرنیته همچون فرهنگ سرمایه داری متأخر، در توضیح این شرایط در جامعه ی جدید، از تعبیر روان پریشی جامعه ی مصرفی، استفاده می کند. او معتقد است که احساس تاریخ ناپدید گشته است. تمامی نظام اجتماعی ما اندک اندک استعداد نگه داشتن گذشته ی خود را از دست داده یا به فراموشی کشانده است. گویی یک وحشی سازی بی مقصود در تمامی سبک های گذشته –چنان که عرصه ی هنر و ادبیات نشان می دهد- به وجود آمده است. در جامعه ی جدید مرز میان مصرف برای تامین نیازهای زیستی و مصرف به مثابه شیوه ی زندگی فرو ریخته و اکثر فعالیت های اجتماعی و سیاسی به خرید و مصرف تنزل یافته است. به بیان دقیق تر«خرید به مد مسلط زندگی عمومی معاصر تبدیل شده است.» (گل محمدی،۱۰۳:۱۳۸۶)
مسائل کنترل، حق مهار کردن خود از کارخانه به مغازه منتقل می شود. مصرف، و نه کار به محوری که زیست-جهان حول آن می چرخد، تبدیل می شود. جامعه شناسانی چون اسکات لش و جان اوری در کتاب اقتصاد نشانه ها و مکان، تحت تأثیر مبانی پسامارکسیستی، از شرایط جدید به عنوان سرمایه داری غیرسازمان یافته نام می برند که «مصرف» را مهمترین ویژگی آن ارزیابی می کنند. به نظر آنها مصرف و صنایع خدماتی بیش از سرمایه ی مالی تولید پسافوردی به جای فوردیسم، ویژگی های سرمایه داری متأخر را بیان می کند. اکنون اقتصاد به دلیل اهمیت مصرف گرایی، بر انتشار نمادها یا نشانه ها مبتنی است که عبارتند از نمادهای شناختی که کالاهای اطلاعاتی هستند و نمادهای ذوقی و زیبایی شناسانه ی متعلق به آن چه آنها، کالاهای پسامدرن می نامند؛ نظیر محصولات رسانه ای و خدمات تفریحی. (لش و اوری، ۱۹۹۴، ۴-۱۶)
به اعتقاد این دسته از متفکران، اقتصادی شدن فرهنگ و جریان جهانگیر فرهنگ مصرفی، حتی الگوهای هویت یابی را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. چه بسا عناصر سنتی هویت بخش در چالش قرار می گیرند. در واقع، گسترش جهانی فرهنگ مصرفی تا حدود زیادی مصرف را جایگزین پیوندهای طبقاتی و سیاسی می کند که مدت ها از مهمترین عوامل هویت بخش زندگی مدرن در چارچوب نظریه های جامعه شناسی کلاسیک بود.
۲-۳-۴ جامعه ی پساانقلابی:

۲٫ بیمه،کارایی بازرگانی را افزایش می دهد
طبیعی است که انتقال ریسک های اتفاقی به دوش بیمه گر، توانایی بازرگان را افزایش می دهد. یک بازرگان با عوامل بسیاری مواجه است که در موفقیت او اثر مستقیم دارند و او نمی تواند از کلیه امکانات مالی خود در جهت فعالیت بازرگانی خویش استفاده کند. ولی هنگامی که خاطرش از برخی خطرهای احتمالی آسوده شد و تأمین کافی از طریق بیمه به دست آورد، کلیه تلاش خود را معطوف به عوامل مستقیم و مهم تجارت خویش خواهد کرد. در نتیجه، قادر خواهد بود که تعهداتش را به موقع انجام دهد و اعتبار خود را در صحنه بازار رقابتی بالا ببرد.
برای مثال، جوانی سرمایه اندک خویش را در امر تجارت صادرات به کار می اندازد؛ سرمایه گذاری این جوان در معرض تهدید خطرهای ناشی از حمل و نقل، آتش سوزی و غیره قرار دارد. او ممکن است بعد از مطالعه و شناخت خطرهای مختلفی که کسب و پیشه جدید او را تهدید می کنند، از سرمایه گذاری که تنها پس انداز و همه سرمایه اوست پشیمان شود.
تنها با اتکای به بیمه است که این جوان می تواند با خیال راحت پس انداز خود را به تجارت اختصاص دهد و موفق شود. پس بیمه در توسعه تجارت و بازرگانی نقش مؤثری ایفا می کند.
مثال دیگر، ریسکی است که در فعالیت مشترک ممکن است پیش آید. هرگاه یکی از شرکاء در حین فعالیت فوت کند، وارثان او سهم الشرکه خود را طلب خواهند کرد و یک فعالیت مشترک توأم با موفقیت ممکن است به شکست انجامد.
زیرا با فوت یک نفر، شریک یا شرکای دیگر، ناگزیر باید رقم سنگینی به وارثان متوفا بپردازند. در این حالت، سرمایه باقیمانده ممکن است پاسخگوی تعهدات و ادامه فعالیت نباشد، بیمه عمر، پاسخگوی چنین مشکلی است. با داشتن بیمه عمر، وارثان متوفا بی درنگ از مزایای آن بهره مند می شوند و فعالیت شرکت بی هیچ وقفه ای ادامه می یابد.
بنابراین، با تأمین بیمه نامه عمر، خطر خروج ناگهانی بخشی از سرمایه شرکت به دلیل فوت یکی از شرکا حذف می شود.
۳٫ بیمه، کمک مؤثری در توزیع نسبی هزینه هاست:
یکی از مزایای بیمه، توزیع صحیح هزینه بین عوامل ایجاد کننده آن هزینه است. دارنده هر بیمه نامه به تناسب ریسک و هزینه خویش، حق بیمه می پردازد. برای مثال، تولید کننده، توزیع کننده، مصرف کننده، مؤسسه حمل، مالک و جز آن به نسبت ریسک خود حق بیمه می پردازد و در صورت تحقق خطر هرکدام از عوامل پیشگفته، به اندازه خسارت و زیان وارده، از بیمه گر خسارت دریافت می کنند. در صورت نبود بیمه، تولید کننده تمام هزینه ها و خسارت های ناشی از تحقق ریسک ها را (مانند بدهکاران بدحساب، آتش سوزی، سرقت و جز آن) به قیمت تمام شده کالا اضافه می کند و از مصرف کننده دریافت می دارد.
همین وضعیت برای مؤسسات حمل، اجاره کننده کشتی، کامیون ها و جز آن مطرح است به ندرت پیش می آید که خسارت به نسبت بین عوامل تولید تقسیم شود. در بیمه اشخاص، متخصصات آکچوئری و ریاضیدانان هستند که وظیفه محاسبات مختلف را بر عهده دارند. اینان نه تنها حق بیمه را محاسبه می کنند بلکه محاسباتی نظیر میزان ذخایر فنی ارزش باز خرید بیمه نامه و وامهایی را که بیمه گذار می تواند به اعتبار بیمه نامه عمر دریافت نماید نیز انجام می دهند. در بیمه آتش سوزی، عوامل مختلفی مستقیماً در تحقق ریسک مؤثرند.
بیمه گر با بررسی آن ها و میزان تأثیرشان، نرخ بیمه را محاسبه می کند. در بیمه حمل و نقل، محاسبات آماری برای رسیدن به نرخ واقعی از پیچیدگی خاصی برخوردار است. متخصصان در زمینه های مختلف، از ریاضیدانان گرفته تا آمارگران، باید در تهیه اطلاعات مورد نیاز محاسبه نرخ همکاری کنند.
۴٫ بیمه، سبب افزایش اعتبار بیمه گذار می شود:
امروزه اعتبار، یکی از عوامل مهم موفقیت در تجارت به شمار می رود. بیمه، به هر شکل و در هر رشته آن، اعتبار و تضمینی است بی چون و چرا.
در مرهونات بانکی، مرهونه در گرو وام دهنده قرار می گیرد ولی هرگاه مرهونه بر اثر حادثه ای نظیر آتش سوزی یا سایر خطرها از میان برود، وام دهنده دیگر تضمینی برای بازپرداخت اقساط باقیمانده نخواهد داشت. بیمه این تسهیلات را در اختیار مؤسسات اعتباری و وام گیرندگان قرار می دهد. انواع بیمه های بازرگانی امنیت فعالیت را برای بازرگانان در مقابل خطرهای مختلف فراهم می کنند. به طوری که می توان گفت، شرکت های بیمه بازرگانی در حال حاضر قسمت عمده خطرهایی را که موجب خسارت و زیان بازرگانان می شوند، تحت پوشش قرار می دهند.
۵٫ بیمه، یک نوع پس انداز تلقی می شود
هم در بخش بیمه های اشخاص و هم در بخش بیمه های اموال، بیمه یک نوع پس انداز تلقی می شود. اگر شخصی اموال، دارایی و کسب و پیشه خود را بیمه نکند، مفهومش آن است که بیمه گر خود باقی می ماند. بنابراین باید بخشی از ذخایر و سرمایه خود را برای مقابله با تحقق انواع ریسک ها بلوکه کند و در صورت ورود خسارت و زیان نیز معلوم نیست که آیا مبلغ نگهداری شده تکافو خواهد کرد یا نه. بنابراین با بیمه کردن، این شخص می تواند بدون تشویق خاطر با کل سرمایه و ذخایر، فعالیت خود را ادامه دهد. در بیمه های اشخاص هم انواع بیمه نامه های عمر به شرط حیات و به شرط فوت، آتیه بیمه شده را تأمین می کنند.
۶٫ بیمه، یعنی تأمین سرمایه برای درآمد بالقوه آینده
بیمه به مفهوم سرمایه گذاری توان درآمدی آینده است. برای مثال، یک شرکت مالی دارای ارزشی است که در صورت ادامه فعالیت به دست می آورد که اصطلاحاً به آن «سرقفلی» می گویند و جزء دارایی های نامرئی محسوب می شود و حساب آن از دارایی های مرئی جداست.
در نظر بگیرید که تولید ناخالص یک ماشین پس از کسر انواع هزینه ها و استهلاک ده میلیون ریال و عمر مفید آن ۲۵ سال باشد. با یک حساب سرانگشتی، ارزش سرمایه ای این ماشین را می توان محاسبه کرد: اگر کارمزد پول چهار درصد باشد، ارزش سرمایه ای این ماشین ۱۵۰ میلیون ریال خواهد بود. بنابراین اگر بر اثر حادثه ای این ماشین از بین برود صاحب آن ۱۵۰ میلیون ریال از ارزش سرمایه ای آینده خود را از دست خواهد داد.
با همان روش می توان تأثیر مالی و ارزش اقتصادی یک سرپرست خانواده را برای بازماندگان در صورت فوت وی محاسبه کرد. اگر درآمد سالیانه این شخص ۰۰۰/۵۰۰/۳ ریال باشد تأثیر مالی فوت او برای خانواده اش با نرخ کارمزد ۵/۲ درصد پس از کسر کلیه هزینه ها برابر خواهد بود با ۰۰۰/۲۰۰/۵۳ ریال. در این محاسبه، امید به زندگی شخص، درصد اشتغال و نوسان درآمد در سنین مختلف، هزینه زندگی و سرانجام ارزش فعلی درآمد آینده مورد توجه قرار می گیرد و رقم ۰۰۰/۲۰۰/۵۳ به دست می آید.
عکس مرتبط با اقتصاد
این وضعیت برای یک شرکت بازرگانی که کارشناسان متخصص و ماهر دارد متفاوت است. در مثال قبل، تأثیر مالی از دست دادن سرپرست خانواده برای بازماندگان او مطرح است ولی در یک شرکت بازرگانی از دست دادن یک شخص متخصص ممکن است ضرر و زیان هنگفتی را در پی داشته باشد. به همین دلیل است که شرکت های بازرگانی برای بیمه عمر کارشناسان و متخصصان خود، سرمایه های به مراتب بالایی را از بیمه گران تقاضا می نمایند.
۷٫ اجتماع از بیمه منتفع می شود
مواردی که تاکنون بدانها اشاره شد، مواردی است که خود از مزایای بیمه بهره مند می شود. هر ذینفعی با پرداخت حق بیمه متناسب با ریسک معین در صورت تحقق ریسک طبق شرایط بیمه نامه خسارت و زیان خود را دریافت می کند. در صورتی که نقش بیمه تنها ارائه خدمت و پوشش به اشخاص نیست بلکه بیمه به اشکال مختلف در خدمت جامعه است و تمام مردم می توانند از آن منتفع شوند. موارد زیر از جمله آنهاست:
الف) تشویق مردم به پس انداز بخشی از درآمد خود:
در عمل برای افراد طبقه متوسط جامعه مشکل است که پس اندازی از درآمد خود داشته باشند و بعضاً به فکر آن نیز نیستند. فروشندگان بیمه اشخاص با مراجعات مکرر خود و ایجاد نیاز، آنان را تشویق به خرید بیمه نامه می کنند و با مراجعات مقطعی برای وصول حق بیمه بیمه نامه عمر، آنان را عادت می دهند تا بخشی از درآمدشات را با پرداخت حق بیمه نامه عمر، آنان را عادت می دهند تا بخشی از درآمدشان را با پرداخت حق بیمه عمر پس انداز کنند.
در اکثر کشورهای جهان، نظام تأمین اجتماعی وجود دارد که به موجب قانون اجباری است و بخش عمده ای از حق بیمه را نیز کارفرما می پردازد. ولی متأسفانه با افزایش سریع هزینه زندگی، میزان حقوق بازنشستگی یا مستمری بازماندگان که نظام تأمین اجتماعی می پردازد برای ادامه اجتماعی معمولاً به تهیه بیمه نامه عمر تکمیلی از شرکت های بیمه بازرگانی اقدام می کنتد تا بتوانند در آینده در دوران بازنشستگی تأمین کافی داشته باشند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
انواع بیمه نظیر آتش سوزی، حمل و نقل، حوادث، مهندسی، محصولات کشاورزی و جز‌ء آن، همه در خدمت جامعه اند. از طریق بیمه، تمام خسارت ها و زیان ها بین جامعه بیمه گذاران آن رشته سرشکن می شود و در صورتی که بخشی از آن از طریق مکانیسم اتکایی وارد بازارهای بین المللی شده باشد، جامعه عظیم بیمه گذاران جهانی در پرداخت خسارت های سنگین مشارکت می کنند.
ب) بیمه، یک نوع سرمایه گذاری
بیمه نه تنها ریسک را به دوش خود منتقل می کند بلکه ابزار مهم و مناسب پس اندازی نیز هست. در بیمه عمر، بیمه گذار در تمام سال های اعتبار قرارداد، حق بیمه یکسانی می پردازد. یعنی حق بیمه سال اول با حق بیمه سال آخر برابر است. بنابراین ملاحظه می شود که بیمه گذار در سالهای اولیه قرارداد، مبلغی بیشتر از حق بیمه ریسک می پردازد و در سالهای آخر برخلاف، این بخش از حق بیمه حجم بالایی را تشکیل می دهد. شرکت های بیمه از محل سرمایه گذاری آن درآمدهای خوبی به دست می آورندکه البته بخشی از آن به بیمه گذار تعلق می گیرد. بخش پس اندازی بیمه نامه های عمر همانند پس انداز در بانک است، به طوری که بیمه گذار می تواند از محل ذخایر ریاضی بیمه نامه خود وام بگیرد و یا آن را بازخرید کند یا اینکه تبدیل به سرمایه مخفف نماید.
بیمه نامه عمر تسهیلات دیگری نیز دارد که جای بحث مفصل آن اینجا نیست. در بیمه آتش سوزی و سایر بیمه های اموال، بیمه گر حق بیمه را هنگام صدور بیمه نامه دریافت می کند و متعهد پرداخت خسارت احتمالی در آینده طی مدت اعتبار قرارداد است. در فاصله زمانی بین زمان شروع اعتبار قرارداد و زمان تحقق خطر به ویژه در بیمه های مسؤولیت که ممکن است سال ها به طول انجامد تا دادگاه رأی صادر کند، بیمه گر فرصت دارد که درآمد حق بیمه خود را که سرمایه هنگفتی هم هست در محل های مختلف نظیر اوراق بهادار، خرید سهام، ایجاد مؤسسات تولیدی و خرید مستقلات سرمایه گذاری کند. البته ناگفته نماند از آنجا که ذخایر فنی مؤسسات بیمه ما به ازای تعهدات آنها در آینده است و باید ضمن تأمین سود تضمین شده به سهولت تبدیل پذیر به وجه نقد نیز باشد لذا برای سرمایه گذاری شرکت بیمه آیین نامه و مقررات خاصی پیش بینی می شود. هم اکنون شمار کثیری از مؤسسات بیمه نه تنها کلیه هزینه های خود را از محل درآمد سرمایه گذاری تأمین می کنند بلکه از محل درآمد سرمایه گذاری تسهیلاتی نیز برای بیمه گذاران اختصاص می دهند.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
سرمایه های عظیمی که از محل جمع آوری حق بیمه های اندک بیمه گذاران رشته های مختلف به این صورت ایجاد می شود می تواند در شکوفایی و توسعه اقتصاد ملی نقش ارزنده و اساسی ایفا کند.
پ) بیمه و سایر انواع طرح های مشابه، حامی وابستگان است
انواع بیمه های عمر و حوادث، بهداشت و درمان، از کارافتادگی، بیکاری، تأمین هزینه های تحصیل و جزءآن، همه بیمه هایی هستند که در صورت نبود آنها خانواده و وابستگان باید هزینه های مربوط را خود تحمل کنند. صحیح است که بخش های عظیمی از طبقات مختلف جامعه تحت پوشش تأمین اجتماعی قرار دارند ولی هستند کسانی که تحت پوشش این نظام قرار ندارند و از نظر اقتصادی هم در موقعیتی نیستند که پس اندازی برای تأمین آینده خود داشته باشند. برای این گونه افراد رهایی از وابستگی مالی به خانواده، انواع بیمه راه حل مناسبی است. زیرا بیمه از سایر سیستم ها و روش های حمایتی به نسبت ارزان تر است. طرح های دیگری که با کمک و حمایت دولت ایجاد می شوند نیز کمک مؤثری است در حمایت مالی خانواده، مثلاً طرحی را دولت برای کارگران ایجاد می کند ولی عضویت کارگران در آن سیستم اختیاری است. طرح دیگر اینکه دولت سیستم را طراحی و ایجاد و اجرای آن را به بخش خصوصی واگذار می کند، نظیر طرح بیمه بهداشت همگانی.
همچنین طرح بیمه ممکن است تنها با پرداخت کل حق بیمه ای که استفاده کنندگان می پردازند اداره شود یا اینکه بخشی از حق بیمه را کارفرما یا دولت از محل مالیات یا هر دو تأمین کنند. در ضمن، خطرهایی وجود دارد که بیمه توانایی ارائه پوشش برای خسارت های ناشی از تحقق آنها را ندارد. برای چنین خطرهایی نظیر خسارت های مالی و جانی ناشی از نیروگاه های هسته ای و استفاده از انرژی و برخی از خطرهای فاجعه آمیز طبیعی، دولت با همکاری بیمه های بازرگانی اقدام به تأسیس صندوق های حمایتی می نماید تا آحاد جامعه با حمایت دولت پوشش کافی داشته باشند. برای حمایت از بازرگانی بین المللی و صادر کنندگان با حمایت دولت و مشارکت شرکت بیمه، شرکت تضمینی و اعتباری تخصصی تأسیس می شود و برا ی آن دسته از خطرهایی که معمولاً شرکت های بیمه آنها را بیمه نمی کنند (نظیر ورشکستگی یا اعسار خریدار، استنکاف خریدار از پرداخت قیمت کالا، اعمال سیاست های ارزی، وقوع جنگ و جز آن) صندوق ضمانت صادرات تأسیس می شود.
ت) تأثیر بیمه در کاهش خسارت ها:
بیمه تأثیر به سزایی در کاهش خسارت دارد: «۱٫ از طریق اعمال نرخ متناسب با ریسک»: هرچه امکانات پیشگیری و اطفایی بیشتر باشد بیمه گر حق بیمه کمتری از بیمه گذار مطالبه می کند.«۲٫ از طریق توصیه های ایمنی» کارشناس بیمه گر با انجام بازدید اولیه و بازدیدهای مقطعی توصیه های ضروری را در جهت کاهش احتمال وقوع خطر به بیمه گذار می نماید. به تجربه ثابت شده است که توصیه های ایمنی بیمه گر بسیار مفید و مؤثر است. در بیمه های اشخاص، بیمه گر از طریق معاینات پزشکی و پرسشنامه پزشکی و توصیه های ضروری، احتمال تحقق خطر را کاهش می دهد؛‌«۳٫ از طریق تشویق بیمه گذار در کاهش میزان خسارت»: بیمه گر کلیه هزینه های بیمه گذار را که در جهت کاهش میزان خسارت وارده انجام می گیرد، ولو اینکه منجر به نتیجه مثبت هم نباشدع در حد معقول می پردازد. بیمه گر از طریق کارشناسان متخصص خود و با بهره گرفتن از تجربیات گذشته توصیه های ارزنده ای در جهت کاهش احتمال تحقق خطر و در صورت تحقق خطر برای کاهش خسارت وارده در اختیار بیمه گذار قرار می دهد.
ث) تأثیر بیمه در رقابت های بازرگانی:
بیمه، شرکت های بازرگانی کوچک را قادر می سازد تا با شرکت های بزرگ در شرایط مساوی رقابت کنند زیرا شرکت های بازرگانی کوچک، سرمایه و امکانات تولیدی محدودی دارند. ناگزیر اموال، ماشین آلات و تأسیسات خود را بیمه می کنند زیرا قادر به مقابله با ریسک نیستند ولی مؤسسات بازرگانی بزرگ از آنجا که از نظر مالی و سرمایه از منابع مختلف تغذیه می شوند و خطرهای آنها نیز متنوع و از نظر جغرافیایی توزیع مناسبی دارد در نتیجه ممکن است به صورت خود بیمه گری آن را اداره و خسارت های خود را از محل ذخایر و امکانات مالی خود تأمین کنند. در صورتی که برای مؤسسه بازرگانی کوچک، خود بیمه گری توجیه فنی ندارد و بهتر است تأمین بیمه ای داشته باشند و این امتیاز خوبی برای شرکت کوچک محسوب می شود. البته در کنار آن دو نکته، یکی از ضرر بازرگانی کوچک و دیگری به نفع آنها در خور توجه است. نکته اول اینکه توجه بازار جهانی بیمه در جهتی است که به بازرگانان بزرگ که سرمایه های بالایی دارند نرخ به مراتب پایین تری پیشنهاد می کنند در صورتی که بازرگانان کوچک ناگزیر حق بیمه بالاتری می پردازند و این مطلب، هزینه های آنها را بالا می برد و رقابت دشوار می شود. نکته دوم اینکه مؤسسات بزرگ بازرگانی در معرض ریسک های متنوع و بالا قرار دارند و باید حق بیمه متناسب با آن را بپردازند در حالی که مؤسسات بازرگانی کوچک فاقد این گونه ریسک ها هستند.
(کریمی، آیت،۱۳۹۰،«چشمه انداز صنعت بیمه کشور (مجموعه مقالات بیمه)،انتشارات جنگل،چاپ اول)
۲-۳)تاریخچه بیمه:
نخستین نوع بیمه که قبل از سده نوزدهم مورد عمل قرار گرفته، بیمه باربری دریایی است. بقیه رشته ها کم و بیش بعد از انقلاب صنعتی به تدریج از این زمان به بعد شروع شده است. دومین رشته، بیمه آتش سوزی است که بعد از آتش سوزی مهیب لندن به فکر اندیشه گران رسید. عموماً با پیشرفت تکنولوژی و ورود فرآورده های صنعتی، با وجود رفاهی که برای بشر به ارمغان می آورند، بالقوه خطرهای جانی و مالی نیز در پی دارند. بیمه گران مداوم در فکر ارائه تأمین بیمه ای برای این دسته از خطرها هستند. اینکه کدامین قوم یا ملت، نخستین بار با بیمه آشنا شد معلوم نیست. برخی دریانوردان فنیقی را مبتکر بیمه دریایی می دانند. بدین صورت که دریانوردان از بازرگانان وام دریافت می کردند و هرگاه دریانورد بدهکار با موفقیت سفر خود را به پایان می برد، موظف بود که اصل و بهره وام دریافتی را ظرف مدت معین به بازرگانان طلب کار بپردازد. در طی این مدت کالای دریانورد در گرو بازرگان بود و اگر به موقع موفق به دریافت طلب خود نمی شد و می توانست کالا را حراج کند. ولی اگر کشتی دریانرود با حوادث دریا مواجه می شد یا دزدان دریایی حمله ور می شدند و کالا به غارت می رفت وام دهنده حقی در مورد اصل و بهره وام عادی بود و این مابه التفاوت بین میزان بهره وام عادی و وام دریایی را می توان حق بیمه خطری محسوب کرد که بازرگانان وام دهنده به عهده گرفته بود. این نوع وام ها را در تاریخ و پیدایش بیمه، وامهای دریایی نامیده اند. که در سده های پنجم و ششم قبل از میلاد مسیح در مدیترانه شرقی که مرکز تجارت اروپای آن زمان بود رواج داشت. بدین صورت که سرمایه داران یونانی به صاحبان کشتی ها و مال التجاره ها وام با نرخی بالاتر از وام عادی پرداخت می کردند. حتی برخی تاریخ نگاران اعتقاد دارند که سابقه این نوع وام ها به دو هزار سال قبل از میلاد می رسد که بین بازرگانان و دریانوردان هندی متداول بود. برخی معتقدند که تقسیم ریسک را که امروزه یکی از ویژگی های مهم حرفه بیمه گری محسوب می شود، چینی ها در سه هزار سال قبل از میلاد رعایت می کرده اند. بدین ترتیب که دریانوردان چینی مال التجاره خود را به جای حمل با یک کشتی یا قایق، با چندین کشتی و قایق حمل می کردند که هرگاه یکی یا چند وسیله دچار مخاطرات دریا شد یا دزدان دریایی به غارت بردند، کشتیها و قایقی های دیگر سالم به مقصد برسند و خسارت وارده به حداقل ممکن کاهش یابد. این همان اصل پراکندگی ریسک در اقصی نقاط جهان است که امروزه بین بیمه گران و بیمه گران اتکایی متداول است و رعایت می شود.
نوع دوستی، نوع پروری و معاضدت از ارکان اصلی پیدایش بیمه بوده است. صندوق های تعاونی نظیر صندوق کمک به بازماندگان سربازان و رزم آورانی که در مصاف با دشمن کشته می شدند، یا صندوق پرداخت هزینه کفن و دفن برای کسانی که از دنیا می رفتند و بازماندگانشان توان مالی تأمین هزینه ها را نداشتند در زمان های قدیم رایج بوده است.
کلاً امر تعاون بسیار قدیمی است زیرا همه پیشوایان مذاهب و ادیان نیز کرارا به آن اشاره کرده اند. تعاون و نوعی بیمه که به آن بیمه متقابل می توان اطلاق کرد، در قرون وسطی نیز رایج بود. تا سده چهاردهم میلادی اصولاً بیمه به صورت تعاون و کمک متقابل وجود داشت و در حمل و نقل دریایی نیز بیمه برای کشتی و محموله به صورت بیمه وام دریایی و نظایر آن جزء قرارداد حمل و نقل محسوب می شد و بیمه به شکل معامله و قرارداد مستقل مطرح نبود.
۲-۴)سیر تحول بیمه:
تعاون و کمک های متقابل تا اوایل سده چهاردهم میلادی یعنی تا پیدا شدن بیمه به مفهوم حرفه ای آن باقی ماند. به نظر بسیاری از مؤلفان، بیمه به مفهوم واقعی و امروزی آن در سده چهاردهم به وجود آمده است. پس از پیدایش بیمه در این دوران، در اروپای غربی عمده ای که به آن اعتقاد نداشتند به مخالفت برخاستند. اینان تصور می کردند که قرارداد بیمه نیز به سرنوشت وام دریایی دچار و ممنوع خواهد شد. زیرا قبلاً کلیسا با بیمه به صورت وام های دریایی مخالفت کرده بود.
دلیل این بود که مقامات کلیسایی طبق موازین مذهبی، بهره را حرام می دانستند. در پی همین مخالفت کلیسا بود که بیمه وام های دریایی مدتی منسوخ شد تا عاقبت تجار وام دهنده شکل آن را عوض کردند. بدین منوال که به جای بهره، وام گیرنده جایزه ای می پرداخت که میزان آن به اندازه نرخ بهره بود ولی شکل آن طوری بود که کلیسا نمی توانست با آن مخالفت کند. این امر موجب شده بود که به آینده بیمه چندان امیدوار نباشند ولی بیمه به سرعت توسعه یافت. سوابق تاریخی نشان می دهد که در سال ۱۳۹۳ در یک دفتر رسمی در ژنو، طی یک ماه ۸۰ قرارداد بیمه منعقد شد. سرانجام پس از تحولات بسیاری که در سده چهاردهم پیش‌آمد برخی بازرگانان حرفه خود را صرفاً بیمه قرار دادند. از اواخر نیمه دوم سده چهاردهم، قرارداد بیمه به تدریج از قرارداد کرایه کشتی تفکیک شد و به صورت سند دیگری که‌ »پلیس» نامیده می شد تنظیم گردید و به سرعت رو به تکامل رفت.
در زبان انگلیسی، به بیمه نامه policy گفته می شود که به نظر می رسد ریشه اش همان« police» باشد. کم کم به علت نیازهای بین المللی، قواعد و اصول گوناگونی به شکل ماده هایی در قرارداد بیمه گنجانده شد به نحوی که امروزه پس از قرن ها هنوز بعضی از این قواعد در حقوق بیمه باقی مانده است.
۲-۵)آغاز حرفه بیمه گری:
توسعه بیمه سبب جلب توجه و تمایل بازرگانان به حرفه بیمه گری و صدور بیمه نامه شد. از سده پانزدهم، شماری از بازرگانان فعالیت خود را به صدور بیمه نامه منحصر کردند و حرفه بیمه گری اهمیتی خاص یافت. در سال ۱۵۵۲ در شهر «فلورانس»، کانونی از بیمه گران با سازمانی مجهز تشکیل شد. اعضای کانون مزبور حقوقدانانی را از بین خود انتخاب کردند و وظیفه تهیه شرایط عمومی بیمه نامه ها و تدوین تعرفه های حق بیمه و انتخاب واسطه ها و نمایندگان بیمه و نظارت در نحوه فعالیت آنها، همچنین نجات کشتی ها و بازیافتی ها را از مهلکه، به آنان محول کردند.
به تدریج بیمه گران این روش را پیش گرفتند که گهگاه در بندهای بزرگ و مراکز بازرگانی دریایی و قهوه خانه ها دور یکدیگر جمع شوند و متفقاً با واسطه های بیمه در مورد خطرهای دریایی و خصوصیات فنی کشتی ها و سایر موارد مورد علاقه تبادل نظر و معلومات و اطلاعات خود را کامل کنند. افزون بر این، بیمه گران غالباً خطرهای بزرگی را که به تنهایی از پس آنها برنمی آمدند، متفقاً به عهده می گرفتند. بیمه گران زودتر از بیمه گذاران به لزوم تعاون و کمک متقابل توجه کردند. مهمترین اجتماع بیمه گران در قهوه خانه شخصی به نام «ادوارد لوید» در لندن تشکیل می شد.
لویدز لندن:
در سده هفدهم، قهوه خانه های لندن محل ملاقات ادیبان، تجار و دلالان بود. در این قرن، قهوه خانه ها نقش مهمی در زندگی اجتماعی مردم انگلستان بازی می کردند. در قهوه خانه های لندن، اخبار مهم روز رد و بدل می شد و مسائل اقتصادی و سیاسی نیز مورد بحث قرار می گرفت. همچنین معاملات بزرگ و حتی حراج ها در قهوه خانه ها انجام می شد. همان طور که گفتیم یکی از این قهوه خانه ها متعلق به «ادوارد لوید» در «تاور استریت» بود که موقعیت مناسبی از نظر نزدیکی به اداره نیروی دریای داشت. در سال ۱۶۹۱ ادوارد لوید از تاور استریت به محلی که نبش خیابان «لمبارد» و کوچه «آپ چرچ» قرار داشت نقل مکان کرد.
در نزدیکی این محل سایر قهوه هامه های معروف آن زمان لندن نیز قرار داشتند و بیمه گران، دلالان، سفته بازان انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی، یهودی و دیگر تجار و نجیب زادگان و قهوه خانه های مزبور رفت و آمد می کردند. از سال ۱۶۹۷ تا اوایل سال ۱۹۶۷، لوید به انتشار روزنامه ای پرداخت به نام اخبار لویدز که در آن اخباری از نقاط مختلف جهان که مورد توجه عموم بود و اخباری که مورد توجه خاص مشتریان وی قرار داشت، درج می شد. به هر حال در حدود بیست سال پس از انتشار نشریه لویدز، قهوه خانه مزبور مهمترین مرکز معاملات بیمه ای شده بود. در سال ۱۷۶۰ نشریه دیگری موسوم به نشریه کشتیرانی و حمل و نقل کالاها منتشر شد. تا سال ۱۷۶۰، قهوه خانه لوید مهمترین مرکز برای بیمه کردن خطرهای دریای بود. عملیات بیمه گران لویدز حدود ۱۵۴ سال در گوشه غربی طبقه دوم عمارت بورس لندن ادامه داشت و پس از متجاوز از یک قرن و نیم فعالیت به عمارت اختصاصی لویدز منتقل شد.
امروزه مؤسسه لویدز لندن از نظر تشکیلات به سه قسمت مجزا از یکدیگر تقسیم می شود: قسمت اطلاعات، نمایندگان لویدز و سرانجام بیمه گران.
قسمت اول، قسمت اطلاعات که مرتباً آخرین اطلاعات، تلگرافها و اخبار مربوط به حرکتِ کشتی ها و خسارت های وارده به آنها را جمع آوری و در تالار لویدز اعلام می کند. همچنین اطلاعات مزبور را برای اعضاء یا کسانی که مشترک هستند می فرستد. در این قسمت، خسارت ها و تلفات عمده در کتاب خسارت لویدز و در مجله دریایی و تجارتی لویدز که مرتباً منتشر می شوند، درج می گردد. قسمت اطلاعات در نشریه روزانه دیگری که به اندیس روزانه لویدز موسوم است، نام و محل کشتی ها را در نقاط مختلف جهان درج و به اطلاع عموم می رساند.
قسمت دوم از سازمان مؤسسه لویدز، نمایندگان لویدز هستند. نمایندگان لویدز را آژانس های لویدز در نقاط مختلف جهان خصوصاً در بندرهای مهم تشکیل می دهند. آنها مرتباً اخبار مربوط به ورود و خروج کشتی ها را به مؤسسه لویدز اطلاعات می دهند و به کشتی های تجاری راهنمایی های لازم را می نمایند. نمایندگان مزبور موظفند از اموال بیمه شده که دچار خسارت و زیان شده اند بازدید کنند، زیان وارده و ارزش بازیافتی ها را تعیین و صورت مجلس مربوط را تنظیم و گواهی کنند. گواهی نمایندگان لویدز در مورد خسارت وارده به اموال مورد بیمه برای بیشتر شرکت ها و مؤسسه های بیمه که در محل وقوع حادثه و اقامت نمایندگان مزبور نماینده یا شعبه ندارند، سندیت دارد و معتبر است.
قسمت سوم از ارکان مؤسسه لویدز، بیمه گران لویدز هستند. معاملات بیمه در مؤسسه لویدز را اعضاء به طور مستقل انجام می دهند و لویدز در اینجا فق واسطه عمل است. بیمه گران لویدز به دو طبقه تقسیم می شوند: طبقه نخست کسانی هستند که معاملات بیمه را انجام می دهند و طبقه دوم کسانی که سرمایه خود را در مؤسسه به جریان می گذارند و از منافع آن استفاده می کنند. کسانی که به عملیات بیمه گری اشتغال دارند باید متناسب با تعهداتی که قبول می کنند مبلغی به عنوان ودیعه و خزانه داری لویدز بسپارند. بیمه گران به گروه های مختلف تقسیم شده اند و در ظَهر بیمه نامه های صادره هر گروه، به نام اعضاء آن گروه و میزان خسارت به طور نسبی به او مراجعه کند.
حق بیمه های دریافتی را، گروه های مختلف به حساب مالی واریز می کنند و خسارت ها نیز از همان حساب پرداخت می شود. گرچه هر گروه مستقلاً عملیات بیمه گری را انجام می دهد ولی محاسبات و حسابرسی عملیات بیمه گران، تنظیم ترازنامه آخر سال، میزان ذخایر فنی، میازن سود حاصل و غیره زیر نظر کمیته ای که از اعضاء انتخاب می شود و همچنین حسابداران متخصص لویدز انجام می گردد. هریک از اعضای بیمه گر لویدز از سود حاصل برای روز مبادا مبلغی به صندوق کمیته به عنوان سرمایه ذخیره پرداخت می کند که چنانکه یکی از اعضاء ورشکست شود از این محل براساس حکم محاکم قضایی انگلستان بدهی های او جبران گردد.
۲-۶)تاریخچه بیمه در ایران:
در سال ۱۳۱۰ خورشیدی، فعالیت جدی ایران در زمینه بیمه آغاز شد. در این سال بود که قانون و نظامنامه ثبت شرکت ها در ایران به تصویب رسید و متعاقب آن بسیاری از شرکت های بیمه خارجی از جمله گستراخ، آلیانس، ایگل استار، یورکشایر، رویال، ویکتوریا، ناسیونال سویس، فنیکس، اتحاد الوطنی و … به تأسیس شعبه یا نمایندگی در ایران پرداختند.
گسترش فعالیت شرکت های بیمه خارجی، مسؤولان کشور را متوجه ضرورت تأسیس یک شرکت بیمه ایرانی کرد و دولت در شانزدهم شهریور ۱۳۱۴ شرکت سهامی بیمه ایران را با سرمایه ۲۰ میلیون ریال تأسیس نمود.
فعالیت رسمی شرکت سهامی بیمه ایران از اواسط آبان ماه همان سال آغاز شد. تأسیس شرکت سهامی بیمه ایران، نقطه عطفی در تاریخ فعالیت بیمه ای کشور به شمار می رود زیرا از آن پس دولت با در اختیار داشتن تشکیلات اجرایی مناسب، قادر به کنترل بازار و نظارت بر فعالیت مؤسسات بیمه خارجی شد. دو سال پس از تأسیس شرکت سهامی بیمه ایران یعنی در سال ۱۳۱۶، «قانون بیمه» در ۳۶ ماده تدوین شد و به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
پس از آن نیز مقررات دیگری در جهت کنترل و نظارت بر فعالیت مؤسسات بیمه از طریق الزام آنها به واگذاری ۲۵ درصد بیمه نامه های صادره به صورت اتکایی اجباری به شرکت سهامی بیمه ایران وضع شد؛ در این رهگذر، الزام به بیمه کردن کالاهای وارداتی و صادراتی و اموال موجود در ایران و ایرانیان مقیم خارج از کشور نزد یکی از مؤسسات بیمه که در ایران به ثبت رسیده اند، بر استحکام شرکت های بیمه افزود.
شرکت سهامی بیمه ایران با حمایت دولت به فعالیت خود ادامه داد و این حمایت منجر به تقویت نقش این شرکت در بازار بیمه کشور و توقف تدریجی فعالیت شعب و نمایندگی های شر بیمه خارجی شد. این روند کماکان ادامه یافت تا آنکه در سال ۱۳۳۱ براساس مصوبه هیئت دولت کلیه شرکت های بیمه خارجی موظف شدند برای ادامه فعالیت خود در ایران مبلغ ۲۵۰ هزار دلار ودیعه نزد بانک ملی ایران تودیع نمایند و پس از آن نیز منافع سالیانه خود را تا زمانی که این مبلغ به ۵۰۰ هزار دلار برسد بر آن بیفزایند. این تصمیم موجب تعطیل شدن کلیه نمایندگی ها و شعب شرکت های بیمه خارجی در ایران به استثنای دو شرکت بیمه «یورکشایر» و «اینگستراخ» گردید و شرایط را برای گسترش فعالیت شرکت های بیمه ایران فراهم ساخت.
نخستین شرکت بیمه خصوصی ایران به نام «بیمه شرق» در سال ۱۳۲۹ خورشیدی تأسیس شد. ۱پس از آن تا سال ۱۳۴۳ به تدریج هفت شرکت بیمه خصوصی دیگر به نامهای آریا، پارس، ملی، آسیا، البرز، امید و ساختمان و کار به ترتیب تأسیس شدند که به فعالیت بیمه ای پرداختند. ۸همان طور که اشاره شد از سال ۱۳۱۶ کلیه شرکت های بیمه موظف شدند ۲۵ درصد از امور بیمه ای خود را به صورت اتکایی اجباری به شرکت بیمه ایران واگذار نمایند.
این واگذاری عمدتاً از طریق لیست هایی به نام بردرو که حاوی کلیه اطلاعات راجع به بیمه نامه های صادره و خسارت های پرداخت شده این شرکت ها بود انجام گرفت.
بدیهی است ارائه اطلاعات به شرکت بیمه رقیب هیچ گاه نمی توانست مورد رضایت و علاقه شرکت های بیمه واگذارنده باشد.
از سوی دیگر، با افزایش تعداد شرکت های بیمه، ضرورت اعمال نظارت بیشتر دولت بر این صنعت و تدوین اصول و ضوابط استاندارد برای فعالیت های بیمه ای به منظور حفظ حقوق بیمه گذاران و بیمه شدگان احساس می شد. به همین دلیل در سال ۱۳۵۰ «بیمه مرکزی ایران» به منظور تحقق هدف های فوق تأسیس شد. در ماده ۱ قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری چنین آمده است: «به منظور تنظیم و تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت بیمه گذاران و بیمه شدگان و صاحبان حقوق آنها، همچنین به منظور اعمال نظارت دولت بر این فعالیت، مؤسسه ای به نام بیمه مرکزی ایران طبق این قانون به صورت شرکت سهامی تأسیس می گردد.» این قانون از دو بخش تشکیل شده است در بخش اول ، سازمان، ارکان، تشکیلات، نظارت و نحوه اداره بیمه مرکزی ایران تعیین شده و در بخش دوم ضوابط مربوط به نحوه تأسیس و فعالیت شرکت های بیمه و ادغام و انحلال و ورشستگی آنها مشخص شده است.
طبق این قانون بیمه مرکزی ایران سازمانی است مستقل که هیچ گونه وابستگی تشکیلاتی و ارگانیک با هیچ یک از وزارت ها و سازمان های دیگر دولتی ندارد و تنها ارتباط آن با وزارت امور اقتصادی و دارایی این است که وزیر امور اقتصادی و دارایی رئیس مجمع عمومی بیمه مرکزی ایران است.

برای