کلیات تحقیق

• • 1. 1. مقدمه

     

     

از وظایف اساسی مدیریت کنترل و نظارت است که طی آن اهداف و معیارها تعریف، عملکرد واقعی اندازه گیری، نتایج اندازه گیری با اهداف مورد انتظار و مبتنی بر معیارهای ارزشی مورد مقایسه قرار گرفته، بر اساس مقایسه انجام شده و تحلیل فاصله انحرافات از انتظارات محاسبه و با تحلیل علل یا عوامل موثر برآن نسبت به اقدامات اصلاحی یا تعدیل و تجدید نظر در اهداف تصمیم گیری می شود.(رضاییان ۱۳۸۵)
ارزیابی عملکرد به عنوان یکی از گام های اساسی در کنترل و نطارت می تواند به یکی از روش های ارزیابی فرآیندی یا ارزیابی کمی صورت گیرد. طی روش اول بر مبنای تحلیل های فنی یا بهره گیری از تجارب دیگران بایدها و نبایدهای مطلوب، تقدم و تاخرهای منطقی و رویه های مورد انتظار تعریف و فرایند واقعی عملکرد اندازه گیری و نتایج سنجش با رویه های مطلوب مقایسه و انحرافات از رویه های مطلوب تحلیل و عوامل موثر برآن شناسایی و مبتنی بر آن نسبت به اصلاح عملکرد یا بهبود رویه ها مبادرت می شود. بر مبنای روش دوم، کم و کیف فرایند به عنوان جعبه سیاه سیستم سازمانی تلقی و مورد ارزیابی قرار نمی گیرد. به جای آن به ارزیابی عملکرد مبتنی بر نهاده ها و ستانده ها یا به تعبیری ورودی ها و خروجی های سیستم به جهت قابلیت کمی کردن آن ها مبادرت می شود. در این ارزیابی در مقایسه نهاده ها و ستانده های واقعی سازمان مورد ارزیابی با نهاده ها و ستانده های مورد انتظار نسبت به ارزیابی عملکرد اقدام می شود.(دراکر ۲۰۰۷)
یکی از روش های ارزیابی کمی کارآیی است که بر مبنای تلقی سازمان مورد ارزیابی به عنوان واحد تصمیم گیری(DMU) از ترکیب نهاده ها و ستانده ها نسبتی تعریف و در مقایسه با نسبت ایده آل نسبت به تحلیل عملکرد قضاوت می شود. نسبت ایده آل می تواند بر مبنای انتظارات یا متوسط یا نقاط افراطی عملکرد دیگران سنجیده و به صورت نسبی بین صفر و یک به عنوان معیار کارآیی تعریف شود. در این صورت واحدی که اندازه یک یا صد درصد را به خود اختصاص دهد کارآ و دیگر واحدها ناکارآ تلقی خواهند شد. روش تحلیل کارآیی مبتنی بر این رویه مبتنی بر تحلیل هم ارزی (فارل ۱۹۵۶) و ابداع تحلیل پوششی داده ها(چارنز، کوپر و رودز ۱۹۹۷) ابداع و طی دهه های اخیر کاربرد گسترده ای یافته است.
بررسی پیشینه ارزیابی عملکرد در حوزه بانک ها نشان می دهد که تحقیقات متعددی در زمینه کمک به مدیران و سیاست گزاران بانک و واحدهای تحت مدیریت به عنوان شعب در زمینه های نطارت و هدایت، در ایران و دیگر کشورها به انجام رسیده است. محور این تحقیقات عموما بر مبنای اندازه گیری کارایی شعب بانکی و معیارهای موثر یا مربوط به آن نظیر سود، نقدینگی و دیگر متغیرهای خرد و کلان اقتصادی است. در بخشی از این تحقیقات به ارزیابی عملکرد مبتنی بر یکی از روش های تحلیل شاخص عملکرد، اقتصادسنجی یا تحلیل پوششی داده ها به تنهایی یا به کارگیری و تحلیل مقایسه ای نتایج به دست آمده پرداخته اند. در دسته ای دیگر از تحقیقات صرفا هدف تعیین کارایی و عوامل موثر کارآیی مبادرت شده و کمتر به ارتباط کارآیی یا تاثیر آن بر معیارهایی چون جذب سپرده ها توجه شده است.(کاشانی ۱۳۸۰)
هدف از این تحقیق به کارگیری روش تحلیل پوششی داده ها در ارزیابی کارآیی شعب بانک کشاورزی استان اصفهان و سنجش تاثیر آن بر جذب سپرده ها بوده است. در این ارزیابی مبتنی بر ادبیات تحقیق، نهاده ها و ستانده های اساسی شناسایی و بر مبنای عملکرد سال مالی منتهی به ۲۹/۱۲/۱۳۹۳ و در سنجش مقایسه ای شعب اندازه کارایی هر شعبه تعیین و بر این اساس نسبت به رتبه بندی شعب تحلیل شده است. در ادامه تاثیر کارآیی شعب مورد ارزیابی را بر میزان جذب سپزده ها بررسی شده است.
در تحلیل عوامل موثر بر کارآمدی هر یک از شعب مورد ارزیابی از تحلیل فاصله مبتنی بر کمبود های متناظر با نهاده ها یا مازاد متناظر با ستانده ها و گروه های مرجع بهره گرفته شده است. به جهت محرمانه بودن داده های عملکردی و نتایج مربوط به آن و به اصرار مدیریت عالیه بانک از کدبندی شعب استفاده شده و از افشای نام شعب متناظر با نهاده ها و ستانده ها و نتایج کارآیی اجتناب شده است.
۲-۱-طرح مسئله تحقیق
خصوصی سازی برخی از بانک های دولتی، شکل گیری بانک های خصوصی در سال های اخیر، اتخاذ و ابلاغ سیاست های واحد در ارتباط با نظام بانکی، شرایط اقتصادی رکودی-تورمی و …شرایط پیچیده رقابتی را برای فعالیت های بانکی فراهم ساخته است. لذا در این شرایط برای تداوم فعالیت و ادامه حیات بانک ها کارآیی مالی شعب امری ضروری است. گام بنیادین در پایداری چنین روش مدیریتی ایجاب می کند که به روش‌های کارآمد علمی – کاربردی، تعادل بین نهاده‌ها و ستاده های سازمان ایجاد شده و با ارزیابی مستمر عملکردها به نهادینه کردن بهره وری اقدام شود. بدیهی است دستیابی به خواسته‌ها و ضرورت های مذکور آن چه این طرح در پی آن است، با اندازه گیری فعالیت‌ها و از طریق به کار گیری مدل‌های علمی و کمیت پذیر ونهایتا طراحی و استقرار یک نظام ارزیابی عملکرد ممکن خواهد بود.

افزایش کارائی مستلزم شناخت و این مهم مستلزم اندازه گیری است. اندازه گیری؛ (۱) موجبات شناسائی عوامل موثر در بهبود کارائی را فراهم می‌سازد، (۲) در تعیین اولویت‌ها و تصمیم گیری‌ها کمک می‌کند،(۳) مدیریت را در شناخت فراگیر و موثر نواحی مسأله دار یاری می‌کند، (۴) اطلاعات با ارزش برای ارزیابی تأثیر تغییرات و هدایت منابع در اختیار مدیر قرار می‌دهد.(چارنز، کوپر و رودز ۱۹۹۶)
بدون یک سیستم مناسب اندازه گیری کارائی ، نمی‌توان انگیزه‌ها و روابط کاری را بهبود بخشید. اندازه گیری کارایی و استقرار سیستم مربوط باید جزء اولویت‌های نخست سازمان باشد. یکی از وظایف مهم مدیریت اعمال کنترل دقیق بر امور جاری مجموعه تحت نظارت اوست و اندازه گیری و ارزیابی کارائی از آن جهت که نتایج را به صورت کمی بیان می‌کند بهترین وسیله کنترل عملکرد هر سازمان به شمار می‌رود.
روش‌های پارامتریک بر مبنای مدل‌های اقتصادسنجی و تئوری‌ اقتصاد خرد بنا شده است.در این روش با بهره گرفتن از داده‌های تلفیقی ابتدا تابع هزینه (تولید) با توجه به فروض در نظر گرفته، تخمین زده می‌شود وبا توجه به تابع مذکور ، کارائی محاسبه می‌گردد ولی روش ناپارامتریک بر اساس یک سری بهینه سازی با بهره گرفتن از برنامه ریزی خطی می‌باشد در این روش منحنی مرزی کارا از یک سری نقاط که به وسیله برنامه ریزی خطی تعیین می‌شود، ایجاد می‌گردد.(فارل۱۹۵۷)
مفهوم کارائی را برای اولین بار کوپمنز ودبرو در سال ۱۹۵۷Koopmans & Debreu)) به اقتصاد خرد اضافه گردید. شواهد تجربی نشان می‌دهند که همه مؤسسات همیشه در نقطه بهینه فعالیت نمی‌کنند. از این رو، همه آن‌ ها در حداقل کردن استفاده از نهاده‌ها با فرض تولید مقدار ثابت محصول و سطح تکنولوژی مفروض نبوده و از لحاظ فنی، با نا کارائی مواجهند.
لذا بر مبنای چارچوب کلی تعریف شده در مقدمه تحقیق یکی از وظایف اساسی مدیریت، کنترل یا نظارت بر عملکرد، اطلاع از وضعیت عملکرد و در صورت لزوم تعدیل اهداف یا اصلاح عملکرد است.
این ارزیابی در حالت کمی غالباً به دلیل تعدد داده‌ها و ستاده ها در هر سازمان یا شعبه مورد ارزیابی کار دشواری است. اشکال اساسی در ارزیابی هم سنخی، همگن یا متجانس نبودن داده‌ها و ستاده ها و در نتیجه عدم تلفیق آن‌ ها با یکدیگر است.
امروزه روش مدل‌سازی ریاضی به نام تحلیل پوشش داده‌ها، هم زمان همه داده‌ها و ستاده ها بدون نیاز به یک معیار ارزشی جهت تلفیق داده‌ها و ستاده ها و بدون نیاز به پیش داوری نسبت شکل داده‌ها فراهم ساخته است.
طی سال های اخیر با عنایت به رقابتی شدن فعالیت در حوزه پول و اعتبار از یک طرف و فعالیت تخصصی بانک کشاورزی از طرف دیگر اعطای تسهیلات و حمایت از سرمایه گذاری های بانک کشاورزی را با چالش مواجه ساخته است. عمده ترین منبع اعطای تسهیلات در این بانک، جذب سپرده های اشخاص حقیقی است. مسأله اصلی تحقیق حاضر، نحوه انتخاب داده‌ها یا ستاده ها در قلمرو تحقیق بر مبنای ادبیات تحقیق در حوزه ارزیابی عملکرد شعب، محاسبات لازم به ازای هر یک از روش‌های تحلیل پوششی داده‌ها و اقتصاد سنجی، تحلیل نتایج و شناسایی عوامل موثر بر شعب مورد ارزیابی و در نهایت اندازه گیری تاثیر کارآیی هر شعبه بر میزان سپرده جذب شده بوده است. تحقیق حاضر در پاسخ به سوال زیر انجام شده است:
” کارآیی مالی شعب بانک کشاورزی در استان اصفهان بر جذب سپرده های مورد انتظار آن ها چه تاثیری دارند؟”
۳-۱- ضرورت واهمیت تحقیق
از جمله مواردی که می تواند جنبه های اهمیت یا ضرورت انجام تحقیق حاضر به عنوان دلایل توجیهی را بیان نماید عبارت اند از:

1. 1. اهمیت نظری موضوع: ارزیابی عملکرد خصوصا به روش های کمی مبتنی بر نهاده ها و ستانده ها از مقوله های مهم در حوزه مدیریت و در ارتباط با یکی از وظایف اساسی مدیریت یعنی کنترل و نظارت است. از این جهت بررسی ها نشان می دهد که بخش مهمی از ادبیات تحقیق به روش ها و معیارهای ارزیابی عملکرد، اعتبارسنجی موارد استفاده از آن ها از جمله در ارزیابی عملکرد بانک ها در ایران و جهان ، مزیت ها و محدودیت های مرتبط با هریک از این روش هاو … اختصاص یافته است. لذا فراوانی موارد تحقیق در این زمینه می تواند از جمله دلایل اهمیت پرداختن به این موضوع باشد.

1. 1. دستاوردهای کاربردی: غالب تحقیقات معمول در حوزه حسابداری و مالی به بهانه محدودیت دسترسی به داده های عملکردی، در راستای هدف اساسی، تعیین رابطه رگرسیونی و همبستگی بین اقلام ترازنامه ای و سود یا زیانی شرکت های بورسی ایران بدون هیچ دستاورد کاربردی صورت می گیرد. پیشنهاد های حاصل از انجام این تحقیقات که در غالب موارد بدون اجرای تحقیق هم قابل طرح است، چیزی جز این نیست که به این متغیرها یا رابطه بین آن ها توجه شود. طی تحقیق حاضر انتظار می رود با پی گیری های مکرر به توان به داده های عملکردی شعب بانک کشاورزی در قلمرو مورد بررسی دست یافته و بر مبنای ارزیابی کارآیی تحقیق به دستاوردهایی عملی در ارتباط با میزان کارآیی مالی هر یک از شعب، رتبه شعب از حیث کارآیی مقایسه ای در قیاس با دیگر شعب، مقایسه نتایج ارزیابی در دو روش تحلیل پوششی داده ها و اقتصاد سنجی، تعیین عوامل موثر بر ناکارآمدی شعب ناکارآ و نهایتا رهنمودهایی در راستای بهبود عملکرد در قلمرو تحقیق ارائه خواهد شد. این دستاوردها در زمینه های نظارتی، اعمال سییاست های تشویق و تنبیه و … موثر خواهد بود.

1. 1. جنبه جدید بودن: اگر چه استفاده از روش های اقتصاد سنجی و تحلیل پوششی داده ها در ارزیابی کارآیی شعب بانک ها در ایران و جهان چیز جدیدی نیست، ولی ارزیابی کارآیی مالی و سنجش تاثیر آن بر داده های عملکردی جدید، کاری خاص و غیر تکراری است.

1. 1. گستردگی قلمرو تحقیق: بانک کشاورزی ایران یکی از بانک های تخصصی در ایران است که شعب آن در سراسر کشور و حتی در شهرها و بخش های کوچک گسترده بوده و با انبوهی از شعب( بالغ بر ۲۰۰۰ شعبه) در زمینه های متنوعی از جمله اعطای تسهیلات حمایتی از بخش کشاورزی ارائه خدمت می نماید. ارزیابی این سازمان گسترده و ارائه وضعیت از کارآمدی شعب و رهنمودهای کاربردی به منظور بهبود عملکرد اهمیت انجام این تحقیق را بیان می کند.

1. 1. حمایت از تحقیق: موضوع تحقیق حاضر از موضوعات مورد حمایت پایان نامه ای و اولویت های پژوهشی مورد حمایت در قلمرو تحقیق است. این امر می تواند محقق را در دستیابی به داده های عملکردی که به راحتی در معرض عموم قرار نمی گیرد، یاری دهد.

۴-۱- اهداف تحقیق
مبتنی بر موضوع تحقیق هدف کلی یا اصلی تحقیق تعریف و با تجزیه آن اهداف فرعی به شرح ذیل تعریف شده است:
هدف اصلی:
تعیین تاثیر اندازه کارآیی مالی شعب بانک کشاورزی استان اصفهان بر میزان جذب سپرده های مورد انتظار آن ها
اهداف فرعی:

1. 1. ارزیابی کارایی مالی شعب بانک کشاورزی استان اصفهان با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها در بازه زمانی مورد مطالعه

1. 1. برآورد میزان جذب سپرده های مورد انتظار با بهره گرفتن از روش اقتصاد سنجی یا رگرسیونی

1. 1. تعیین تاثیر کارآیی مالی شعب بانک کشاورزی استان اصفهان بر میزان جذب سپرده های مورد انتظار آن ها

1. 1. رتبه بندی شعب مورد ارزیابی بر مبنای کارآیی رتبه ای هر یک از شعب بانک

1. 1. شناسایی عوامل مؤثر بر کارآمدی یا ناکارآمدی شعب مورد بررسی

1. ارائه رهنمودهای اجرایی جهت بهبود عملکرد و کارآمدی شعب