– ترجمه نهج البلاغه آقامحمدباقر لاهیجی
وی آن را در عصر فتحعلی شاه قاجار تالیف کرد. دیوان منسوب به امام علی علیه السلام در حاشیه آن آمده است.
– ترجمه و شرح نهج البلاغه قزوینی
محمدصالح قزوینی این کتاب را در دو جلد با یک مجلد تنظیم کرده و در توضیح مطالب و عبارات مولای متقیان علیه السلام از اشعار شاعران معروف فارسی زبان بهره فراوان برده است.
– دائره المعارف علوی
حاج میرزا خلیل کمره ای در این کتاب، نهج البلاغه را به ۲۴ موضوع تقسیم بندی کرده و به شرح آن ها پرداخته است. جلد اول آن در مورد خلقت و جلد دوم آن در مورد جنگ می‌باشد. این اثر حاوی مطالب بسیار سودمند و باارزش می‌باشد.
– ترجمه نهج البلاغه عمادزاده
اثر عمادالدین حسین اصفهانی (متوفی ۱۴۱۰ هـ.ق) از نویسندگان مشهور و دارای تالیفات بسیار در زمینه ‌های تاریخ اسلام، تاریخ انبیا، زندگانی ائمه علیهم السلام و سایر موضوعات دینی می‌باشد. چاپ اول این اثر در سال ۱۴۰۰ هـ.ق انجام گرفت و پس از آن توسط انتشارات شرق در تهران چندبار چاپ گردید.
– ترجمه نهج البلاغه شهیدی
این کتاب در سال ۱۳۶۸ توسط دکتر سید جعفر شهیدی نوشته شد و توسط سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی چاپ شد. ناشر این کتاب در مورد ویژگی‌‌هایش می‌نویسد: «تفاوت و مزیت این ترجمه بر دیگر ترجمه‌‌ها، در این است که این اثر علاوه بر امانت و اتقان و تطبیق یکایک واژه ‌های عربی با فارسی در مراعات ویژگی ادبی این اثر جاودانی – یعنی به کاربردن صنایع لفظی و آرایش ‌های ادبی از استعاره و تشبیه و جناس و موازنه و مراعات نظیر به ویژه سجع می باشد و در برگردان فارسی تا آنجا که ممکن بوده این نکات مورد توجه قرار گرفته؛ اما با این همه معنی فدای آرایش لفظ نشده است و در آخر کتاب تعلیقه ‌های مناسب آورده شده است».
مترجم در مقدمه کتاب می‌نویسد: «در میان هزاران نام که مصنفان، مؤلفان و یا مترجمان حوزه مسلمانی بر کتاب‌‌های خود نهاده اند، هیچ نامی چون «نهج البلاغه» راه سخن رساگفتن با محتوای کتاب منطبق نیست و می توان گفت: این نام از عالم غیب بر دل روشن شریف رضی رحمه الله افاضه گردیده است که «الاسماء تنزل من السماء» راه سخن رسا گفتن را در این مجموعه باید یافت».
– ترجمه و شرح زمانی
دانشمند معظم، مصطفی زمانی نهج البلاغه را در ۴ جلد ترجمه کرد که بار‌ها در قم چاپ شد. مترجم در مورد روش ترجمه اش می‌نویسد: «اینجانب در این کتاب مطالب امام علی علیه السلام را در کنار آیات قرآن مجید بررسی نموده ام. در نتیجه در یک مورد نهج البلاغه تفسیر قرآن قرار گرفته و مورد دیگر امام علی علیه السلام مطلب را به اجمال بیان کرده که توضیح آن در قرآن موجود است. به تعبیر دیگر، نهج البلاغه و قرآن همانند دو برادر دلسوز هستند که به هنگام لزوم به کمک یکدیگر می‌شتابند و در مواقع عادی هر کدام در مسیر خود هستند».
این ترجمه در بیشتر وقایع تاریخی از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید بهره مند گردیده است.
دیگر مترجمان نهج البلاغه به زبان فارسی
۱٫ آیت الله شیخ جعفر سبحانى
۲٫ آیت الله ناصر مکارم شیرازى
۳٫ حجت الاسلام والمسلمین محمد دشتى
۴٫ علامه محمدتقى جعفرى
۵٫ علامه عبدالحسین امینى
۶٫ محمدمهدى فولادوند

فصل سوم

تبیین پژوهش

۳-۱- روش تحقیق
در این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی عمل شده است. به این صورت که بعد از گردآوری داده ها و مطالب مرتبط با موضوع فیش برداری شده و سپس با اضافه کردن مباحث تکمیلی و آوردن مصادیق مربوط به هر بحث، دسته بندی و مرتب کردن آن ها انجام شده است.
۳-۲- سیر مراحل تحقیق
برای انجام این پایان نامه ابتدا تمامی مطالب مربوط به نثر قرن پنجم و ششم و کتاب شریف نهج البلاغه وترجمه های آن، سبک و زیبایی های بلاغی آن ، گرد آورنده آن (سید رضی) هم چنین مترجمین آن کتاب شریف مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. سپس با توجه به نکته برداری های انجام شده، مهمترین مؤلفه ها و ویژگی های سبکی و بلاغی کتاب شریف نهج البلاغه مشخص گردید.
در مرحله بعد، کتاب ها و مقالاتی که درباره نثر قرن پنجم و ششم، ترجمه های نهج البلاغه، ویژگی های سبکی و بلاغی و مترجمین نهج البلاغه نوشته شده است، جمع آوری و مطالعه شد، هم چنین مطالب مربوط به مؤلفه های این پایان نامه در این کتاب ها و مقالات جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفت.
در مرحله سوم بار دیگر خصوصیات سبکی قرن پنجم و ششم و نثر فنی مطالعه شد و تأثیر آن در متن ترجمه آقای دکتر عزیز الله جوینی و دکتر فیض الاسلام،شهیدی، لاهیجی و سایر مترجمین مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت ،هم چنین سبک نگارش ترجمه نهج البلاغه و ویژگی های دستوری و فنون بلاغی و آرایه های کلامی آن مشخص گردیدو تمامی مباحث مرتبط با این مؤلفه ها جمع آوری گردید.
در مرحله آخر، مطالبی که مربوط به ویژگی های سبک قرن پنجم و ششم، سبک نگارش و ویژگی های دستوری ، فنون بلاغی و آرایه های کلامی ترجمه های نهج البلاغه مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت و در نهایت تمامی یادداشت ها مرور و بعد از تحلیل نهایی مطالب جمع آوری و نگارش شد.
۳-۳- چگونه به دست آوردن منابع و استفاده از آن ها
منابع از طریق کتاب خانه های در دسترس و سایت های مرتبط به دست آورده شده و بعد از مطالعه آن ها، مواردی را که به حوزه تحقیق مرتبط بوده به صورت فیش در آورده به مباحث دیگر اضافه شده است.
فصل چهارم

تجزیه و تحلیل پژوهش
۴-نهج البلاغه و جایگاه آن در ادب عربی و فارسی
۴-۱- معرفی اجمالی نهج البلاغه
نهج البلاغه در طول قرن ها همچون آفتابی درخشیده و نظر دانشمندان و محققان را به خود جلب کرده، مورد تمجید و تحسین قرار گرفته است و شایسته تقدیر و تجلیل است، زیرا این کتاب از منبع بی پایان علم و فضیلت ریشه گرفته و جلوه ای از دریای عظمت مولای متقیان، امام علی علیه السلام است.
نهج البلاغه گزیده ای از خطبه ها، نامه ها و سخنان کوتاه امیرالمؤمنین علی(ع) است که مرحوم سید رضی (وفات:۴۰۶ه.ق) براساس ذوق ادبی خویش فراهم آورده است. در کنار این درخشش ادبی، این کتاب در برگیرنده‌ی مباحث گسترده‌ی توحیدی، اجتماعی، اخلاقی و سیاسی است، به طوری که می توان آن را «کتاب زندگی » نام نهاد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
نکته‌ی قابل توجه در مورد این کتاب این است که در این کتاب فقط سخنان و کلمات امیر المؤمنین(ع) در دوران خلافت ظاهری خویش جمع‌ آوری شده است و مطالب و بیانات آن حضرت در زمان رسول‌الله(ص) در جنگ ها، در نمایندگی حضرت از طرف رسول‌الله(ص) در شهرها و بلاد مختلف و … ثبت و ضبط نشده است.
این کتاب تا کنون مورد توجه ی ویژه و خاص علما چه علمای امامیه چه علمای اهل تسنن بوده است و علمای زیادی به ترجمه، شرح، تعلیقه، معرفی مصادر و اسانید و … نهج البلاغه پرداخته‌اند. برای نمونه علامه امینی در جلد ۴ کتاب شریف «الغدیر» بالغ بر ۸۰ شرح نهج البلاغه که از زمان تألیف نهج البلاغه تا زمان خودش موجود بوده است را معرفی کرده است.
نهج البلاغه دائره المعارفی از فرهنگ اسلامی است:
• خداشناسی
• جهان فرشتگان
• پیدایش عالم
• طبیعت انسان
• امت‌ها
• حکومت‌های نیکوکار و یا ستمباره…
۴-۲- تردید در انتساب نهج البلاغه به امیر المؤمنین علی (ع)
نهج البلاغه، پس از قرآن کریم، مقدس ترین متن دینی شیعه و برجسته ترین متن ادبی عرب است. از قرآن کریم که بگذریم، هیچ متن مقدسی در فرهنگ اسلامی به اندازه نهج البلاغه نسخه خطی، شرح و تفصیل و ترجمه ندارد و متون ادب فارسی و عرب پس از قرآن کریم، آن مایه که از نهج البلاغه اثر پذیرفته، از هیچ متن مقدسی اثر نپذیرفته است.
با این حال، برخی کوشیده اند این کتاب مقدس را مخدوش و متحول جلوه دهند؛ از این رو گاه اصالتِ علوی آن را انکار کرده و گاه در گردآورنده اش تردید رواداشته اند.
مقاله ی حاضر، که در حمایت از علویتِ نهج البلاغه و درستی اسناد گردآوری آن به سید رضی(ره) نگارش یافته است، با اشاره ای کوتاه به پیشینه بحث آغاز می شود؛ آن گاه با تکیه بر متون بازمانده از سید رضی(ره) و نیز متن نهج البلاغه، و هم چنین اجازات علمی و نسخه های خطی و شروح پرشمار نهج البلاغه، اثبات می شود که گردآورنده ی امین این کتاب قطعاً سید رضی(ره) است. سپس با طرح و شرح شماری از دلایل کسانی که دست کم همه ی نهج البلاغه را از امام علی(ع) ندانسته اند، شماری از آن ها پاسخ داده می شود تا تأیید گردد که سراسر نهج البلاغه از علی(ع) است.
فرض بر این است که یا همه ی نهج البلاغه را به علی(ع) بسته اند یا تنها پاره ای از آن را از او دانسته اند. فرض نخست نادرست است؛ چه، خبر درستیِ اِسناد بهره هایی از نهج البلاغه به علی(ع)، به تواتر به ما رسیده است و همه یا بیشتر محدثان و تاریخ پژوهان اهل سنت، بسیاری از این کتاب را برای ما باز گفته اند؛ این ها شیعه نیستند تا پنداشته شود از سرِ مهر علی(ع) سخن گفته اند.
فرض دوم نیز نادرست است؛ زیرا اگر در نهج البلاغه نیک بنگریم، آن را چونان آبی زلال، یک دست و یک نواخت می یابیم و به سان پدیده ای می بینیم که اجزایش ماهیت یگانه دارد و همال قرآن کریم است که آغازش به میانش ماند و میانش چونان فرجامش است و هر سوره و آیه آن، همانند دیگر سوره ها و آیه هاست؛ بنابراین چنان چه پاره ای از نهج البلاغه از آنِ علی(ع) باشد و بهره هاییش از دیگران، بنابر ضرورتی زبان شناخت، سازواری میان بخش های گوناگون این کتاب، چنان که می شناسیم، نبود.
تردید در کارهای شکوهمند و دشمنی با مردان بزرگ، به تیغ دو دم می ماند؛ چرا که این تردید و دشمنی، از یک سو تیشه ای است ویرانگر بر ریشه کاخ میراث فرهنگی و از سوی دیگر، فراخوانی است برای پرداختن به کاوش هایی روشنگرانه درباره ی اعتبار کارها، تا از این رهگذر، باوری استوار فراهم آید و از حق پشتیبانی شود و حقیقت بر کرسی نشیند.
پاره ای از مستشرقان در تردیدهای خود چندان زیاده رفتند که بفرجام، شک و شبهه آن ها به ساحت قدسی قرآن، که اعجاز و گویای حق است نیز راه یافت؛ چرا که اینان در خدایی بودن قرآن تردید رواداشتند و پنداشتند قرآن، کار رسول اللّه(ص) است. این موضوع، گروهی از دانشمندان و ادیبان را به دفاع و پاسداری از کیان قرآن مجید فراخواند؛ قرآنی که گویای اعجاز آشکاری است که در گذر روزگار، سخنوران را سرگشته کرده است و دربردارنده دلیل های دندان شکنی است که ثابت می کند این کتاب معجزه ای جاودان است که دست هوس بازان از آن کوتاه است و نارواگویی غرض ورزان بدان نمی رسد.
سرانجام، این کتاب هم از چنبر گمان و تردید بیرون نماند و گروهی با آن به ستیزه برخاستند؛ چنان که برخی از آن ها گفته اند: این کتاب سراسر، سخنان گردآورنده ی آن است و چیزی از سخنان علی(ع) در آن نیست؛ و پاره ای دیگر درباره ی گردآورنده ی این کتاب بی راهه رفته اند و آن را به شریف مرتضی (درگذشته به ۴۳۶ ق) که برادر شریف رضی است، نسبت داده اند و گمان کرده اند نهج البلاغه را او نوشته و از سخنان امام(ع) نیست. برخی دیگر از این کسان، اندکی کوتاه آمده و گفته اند: نهج البلاغه یکسره منحول نیست و بخش هایی از آن، از آن علی(ع) است؛ از سویی برخی دیگر، آن مایه زیاده رفته اند که پنداشته اند نهج البلاغه سخنی سست و بی ارزش است و از قریشیان نیست.
۴-۳- آغازین نشانه های تردید
نخستین کسی که گردونه تردید در نهج البلاغه را جنباند، قاضی القضاه شمس الدین احمد بن خلکان (درگذشته به ۶۸۲ ق) است. او در شرح حال سید مرتضی می گوید: کسان همداستان نیستند که گردآورنده ی کتاب نهج البلاغه که دربردارنده ی سخنانی از امام علی ابن ابی طالب(ع) است آیا اوست و یا برادرش سید رضی. نیز گفته اند: این کتاب از سخنان علی(ع) نیست؛ بلکه کسی که آن را فراهم آورده و به امام نسبت داده، خود آن را نوشته است. واللّه اعلم.
پیروی از ابن خلکان
پس از ابن خلکان، گروهی بنای تردیدهای او را افراشتند و کارهای وی را پی گرفتند و راه او را پیمودند و چونان او شبهه ها و ترهاتی بافتند سست تر از خانه عنکبوت؛ چرا که نه دلیلی آوردند و نه برای سخنانشان پشتوانه ای داشتند. یکی از این کسان، یافعی (درگذشته به ۷۶۸ ق) است. او آن چه را ابن خلکان گفته، بی کم و کاست و به دور از بررسی و واشکافی، بازگفته است. دیگری، صلاح الدین صفدی (درگذشته به ۷۶۴ ق) است. او در شرح حال شریف مرتضی می گوید: اختلاف است که کتاب نهج البلاغه را وی نوشته است یا برادرش سید رضی.
از این ها شگفت آورتر، کار ذهبی (درگذشته به ۷۴۸ ق) است. او با آن مایه اطمینانی که به سید مرتضی دارد و با آن پایه بزرگواری و دانشی که از او می شناسد، وی را در دادگاه تاریخ متهم می کند. او در میزان الاعتدال در شرح حال سید مرتضی آورده است: وی دانش بسیار دارد و متهم است که کتاب نهج البلاغه را خود نوشته است. هرکه نهج البلاغه وی را بخواند، یقین می یابد که آن را به دروغ به امیرالمؤمنین، علی(ع) بسته اند. در این کتاب نکوهش آشکار… است و تناقض گویی و نکته های سست مایه ره در آن یافته است. در این کتاب عبارت هایی آمده است که هرکس اصحاب قریشی رسول اللّه(ص) و کسانی را که پس از آن ها آمدند بشناسد، اطمینان می یابد که بیشتر این کتاب، نادرست افتاده است. حافظ بن حجر (درگذشته به ۸۵۲ ق)، در لسان المیزان درست همان سخن ذهبی در میزان الاعتدال را بازگو کرده است.
گفتنی است، گردونه این پندارها بر دو پایه می گردد:
اول دودلی در این که گردآورنده نهج البلاغه، شریف رضی است یا برادرش سید مرتضی؛

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.