فصل پنجم: جمع‌بندی و نتیجه گیری ۸۳
منابع و مآخذ ۸۹
Abstract 93

چکیده

دراین رساله با استفاده و بهره گیری ازسخنان امام خمینی (ره)، مظلومیت زنان دردوره جاهلیت وبطورخاص، حکومت پهلوی،رابرررسی می‌نماییم.حکومت پنجاه ساله ای که امام آن را، به روزگار سیاه ایران تشبیه کرده، به طوری که شرایط سختی را بر ملت ایران بویژه بانوان مظلوم تحمیل کرد .درادامه این نوشتار، به بیانات امام درخصوص عظمت اسلام وخاندان نبوت به واسطه وجود مبارک حضرت فاطمه زهرا(س)، بزرگ زن عالم هستی می‌پردازیم. امام، بانوان ایران وجهان را توصیه و سفارش می‌نمایند، ازرفتارملکوتی دخترگرامی پیامبراسلام(ص)، بعنوان اسوه والگوی کمال آورانسان که تمام هویت انسانی دراو جلوه گر است پیروی نمایند. دراین تحقیق، جایگاه و مقام و منزلت زنان در اجتماع و خانواده ووظیفه تربیتی واخلاقی آنهاراازمنظرامام خمینی(ره) بررسی می‌کنیم.امام معتقدهستند، بانوان ایرانی نقش موثروسرنوشت ساز در پیروزی انقلاب اسلامی ودوران جنگ تحمیلی ایران داشته ،ارزش این حضوررا ازمردان بیشتر می‌دانند.در پایان نیز به این مهم از دیدگاه رهبر فقیدو کبیر جمهوری اسلامی ایران می‌رسیم که حضور بانوان درعرصه‌های سیاسی واجتماعی، اهداف مقدس استقلال وخودکفایی کشور وتوسعه علمی وفرهنگی راموجب گردیده،عزت وسرافرازی اسلام وزنان مسلمان جهان را بدنبال داشته است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
کلمات کلیدی:امام خمینی (ره)، زنان، مقام و منزلت زنان، فاطمه زهرا (س)

فصل اول: کلیات تحقیق

فصل اول
کلّیات تحقیق

۱-۱- مقدمه

هر جامعه برای شکل گیری و رشد اجتماعی خود، نیازمند بهره مندی از الگوهای مختلف رفتاری در سطوح مختلف است؛این الگوها در زمان‌های مختلف دچار تغییراتی شده و باعث رشد جامعه میشوند و به اقتضای اسلامی بودن جامعه بر سبک زندگی ایرانی اسلامی تاکید بسیار میشود.سخن در سبک زندگی اسلامی در عرصه ی حیات فردی و اجتماعی، از مباحث بسیار مهم در جوامع انسانی بوده و ارکان اصلی شکل دهیِ هویت اجتماعی یک جامعه را که مشتمل بر باورها، ارزش‌ها و سبک زندگی می‌باشد. هویت واقعی یک جامعه را، نمود ظاهری و سبک زندگی مردمان آن جامعه، نشان می‌دهد.
حضرت امام خمینی (ره) با انقلاب اسلامی خویش باعث شناخت مسئولیت‌ها از جانب زنان گردید .از دید حضرت امام که همان دید صریح اسلام است زن عنصری خانه نشین و بی تفاوت نیست.اسلام و انقلاب وی را مسئول میداند، انقلاب زن را از صورت زن روز بودن نظام شاهنشاهی به صورت یک زن روز واقعی که مسئولیت‌های روز را میشناسد ؛ جهان را میبیند و الگوی خود را در جامعه ی اسلام می‌جوید نه در غرب، در آورد. الگوهای واقعی زنان آن‌ هایی نیستند که در اثر تولید‌های مختلف و فرهنگ‌های دگرگون کهنه شوند، نگرش زن به جامعه و جامعه به او چنان متحول شد که متوجه شدند باورهای اصیل توحیدی که در راس آن شرع مقدس اسلام قرار گرفته است مقوله‌هایی نیستند که قابل تغییر یا از بین رفتن باشند مگر اینکه بشریت منقرض شود.امام خمینی (ره) زنان مسلمان ایرانی را متوجه کرامت و ارزش واقعی خود می‌نمایند.
دین و به تبعیت آن انقلاب اسلامی ایران نه تنها هیچ گونه تبعیض نسبت به زن و مرد قائل نیست بلکه در بعضی از موارد رعایت حال بانوان در آن محسوس است .بنابراین برای پیشبرد جامعه اسلامی زنان باید حریم‌ها را حفظ نموده و همچنان بر کرامت خویش بیفزایند . از حقوق فردی خود در سایه ی آگاهی‌ها دفاع نمایند نه افراطی که نتیجه ی آن نمایشی باشد و دود آن به چشم خود زن برود.
از تخصص‌های زنان متخصص در همه علوم و فنون باید به صورت مقتضی و جدی استفاده شود تا هم گردونه ی مملکت بیشتر بچرخد و هم تشویقی برای طبقه ی نسوان باشد که بیشتر جذب ترقی و تعالی شوند.

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

۱-۲- بیان مسئله

تردیدی نیست که زنان، در طول تاریخ از موقعیت مطلوب و شان بالایی برخوردار نبوده و غالباً مورد بی مهری و ظلم و ستم واقع می‌شدند، اما با رشد روز افزون آگاهی‌های بشر و پیشرفت سریع علوم انسانی و اجتماعی، این پرسش مطرح شد که جایگاه واقعی زنان در جامعه و خانواده کدام است و چگونه می‌توان حقوق از دست رفته زنان را استیفا کرد.
در این راستا به یقین می‌توان گفت که ادیان الهی به ویژه دین خاتم، بیش از همه به احیای شخصیت والای زن همت گماشته اند و خداوند متعال بهترین راه را برای سعادت و رستگاری بشر اعم از زن و مرد فراروی آنان گشوده است.معارف و الگوهای حیات بخش اسلام اگر چه در مسیر احیای شخصیت و جایگاه زنان تأثیرات زیادی داشته و دارد، ولی بسیاری از حقایق در پس ابرهای جهل و خرافه پنهان مانده و جامعه زنان هنوز نتوانسته اند آن چنان که باید از میوه‌های شیرین فرهنگ دینی بهره مند گردند.در روزهای ابتدای پس از انقلاب اسلامی ایران جایگاه زن با داشتن شخصیت مستقل مطرح شد اما با گذشت زمان این جایگاه به سمت کمرنگتر شدن پیش رفت و امروزه فاصله ی کمی تا کشورهای غربی که در آن‌ ها از زنان استفاده ابزاری میشود فاصله داریم.در این راستا و در جهت جلوگیری از چنین وضعیتی سخنان بزرگان از جمله رهبر بنیانگذار انقلاب اسلامی امام خمینی (ره ) روشنگر راه بوده و می‌توان از آنها بهره کافی جست .

۱-۳- ضرورت و اهمیت تحقیق

یکی از رسالتهای مهم اساتید و دانشجویان رشته شناخت اندیشه‌های امام خمینی، بررسی دیدگاه‌ها، اندیشه‌ها و نگرش‌های بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران در حوزه‌های مختلف متناسب با زمان می‌باشد. یکی از این حوزه‌ها، اهمیت وجایگاه زنان است. مهم ترین اهداف این پژوهش بررسی اندیشه‌های امام خمینی (ره) در رابطه با مقام و منزلت زن وبررسی بخشی ازفعالیت‌های علمی، سیاسی واجتماعی مرتبط با بانوان می‌باشد.همچنین بررسی نقش زنان مسلمان وتعیین جایگاه مناسب شخصیت بانوان ایرانی در زمینه کسب و کار از دیدگاه امام خمینی (ره) است و همینطور آشنا نمودن بانوان این مرز بوم با اندیشه ی ایشان که برگرفته از سیره ی پیامبر اکرم (ص) است.
بدین منظور ضرورت شناسایی و بررسی دیدگاه‌ها، اندیشه‌ها و نگرش‌های امام خمینی در خصوص جایگاه ومنزلت زن اجتناب ناپذیراست.

۱-۴- اهداف تحقیق

اهداف تحقیق به تعریف دامنه پژوهش کمک می‌کند و همراه با پرسش‌های تحقیق، سمت وسوی روشنی به پژوهش می‌دهد. این اهداف مشخص می‌کند که مقصود از پژوهش دستیابی به چه چیزی است. ممکن است پژوهش در پی دستیابی به «اکتشاف»، «توصیف»، «تبیین»، «پیش‌بینی»، «تغییر»، «ارزشیابی» یا «برآورد تأثیر اجتماعی» جنبه یا جنبه‌هایی از پدیده مورد تحقیق باشد (بلیکی، ۱۳۸۷). هدف پژوهش حاضر تبیین دیدگاه‌ها، اندیشه‌ها و نگرش‌های امام خمینی در زمینه جایگاه ومنزلت زنان است.سیره عملی، فرمایشات ومواضع روشنگر وفتاوای راهگشای ایشان دراین زمینه که ضمن وفاداری تام به اصول ومحکمات دین ودرچارچوب حقوق مسلم شرعی بیان شده می‌تواند راهنمای عملی نسلی باشد که به جایگاه حقیقی زن می‌اندیشند. با توجه به این موضوع، اهداف تحقیق حاضر را می‌توان در قالب یک هدف کلی و اهداف اختصاصی (فرعی) بیان نمود.

۱-۴-۱- هدف کلی

– بررسی دیدگاه‌ها و اندیشه‌های امام خمینی درخصوص مقام ومنزلت زن

۱-۴-۲- اهداف فرعی

بررسی الگو واسوه زنان از منظر امام خمینی
بررسی وضعیت وجایگاه زنان از منظر امام خمینی
بررسی نقش زنان در استقلال ،توسعه وپیشرفت همه جانبه کشور از منظر امام خمینی
دستاوردهای این پژوهش می‌‌تواند مورد استفاده متولیان امور مذهبی ،فرهنگی واجتماعی کشور، دانشگاه‌ها،نهادها و سازمان‌های مرتبط با فعالیتهای بانوان و همچنین سیاست‌گذاران نظام جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد.

۱-۵- سؤالات تحقیق

پرسش‌های پژوهش مهم‌ترین عنصر تشکیل‌دهنده هر طرح پژوهشی‌اند. برای پاسخگویی به همین پرسش‌هاست که فعالیت‌های پژوهشی در پیش گرفته می‌شود. با توجه به ماهیت و اهداف پژوهش حاضر که از نوع تبیینی است،دیدگاه‌ها و اندیشه‌های امام خمینی در خصوص زنان رامورد بررسی قرار می‌دهیم. بنابراین، در این پژوهش نیاز به مجموعه‌ای از پرسش‌های روشن و صریح داریم. بر اساس اهداف تحقیق،در پی پاسخ به سؤالات زیرهستیم :

۱-۵-۱- سؤال اصلی پژوهش

مقام ومنزلت زن از منظر امام خمینی چیست ؟

۱-۵-۲- سؤالات فرعی پژوهش

الگو واسوه زنان از نظر امام خمینی کیست؟
زنان از منظر امام خمینی چه جایگاهی دارند؟
زنان در استقلال ،توسعه وپیشرفت همه جانبه کشور چه نقشی دارند؟

۱-۶- فرضیات تحقیق

۱- از نظر امام خمینی، الگو واسوه زنان حضرت فاطمه زهرا (س)می باشند.
۲- مقام زنان از منظر امام خمینی مقامی والا وعالی رتبه است و در اسلام جایگاه رفیع وبلند پایه دارند.
۳- زنان در استقلال ،توسعه وپیشرفت همه جانبه کشورنقش محوری داشته وبرای پیش برد مقاصد انقلاب در صف مقدم نظام اسلامی می‌باشند.

۱-۷- سابقه و پیشینه‌تحقیق

در انجام هر کار پژوهشی و تحقیق علمی، مطالعه و بررسی پژوهش‏های انجام شده در ارتباط با موضوع مورد بررسی، با هدف بهره‌مندی از نتایج، توسعه و تکامل آنها امری ضروری است(تقوایی و نوروزی آورگانی، ۱۳۸۶) و اگر محققی بخواهد کارش ثمربخش باشد باید بداند در کاری که می‏کند پیش از او چه کرده‏اند و دانشمندان و صاحبنظران دیگر در حال حاضر درباره همان موضوع یا موضوعات مشابه چه می‌کنند.(میخائیلوف و گیلیاروسکی، ۱۳۵۱)
در طول تاریخ فرهنگ‌های منحط و آداب و رسوم غلط در جوامع بشری انواع ظلم و جور و سختی را بر زنان تحمیل کرده و آنان را به استثمار کشیده است.اما پس از ظهور پیامبر اکرم، یکی از عالی ترین برنامه‌های دین اسلام که این دین را سرآمد تمام ادیان قرار داه، از بین بردن تمام بی عدالتی نسبت به زن بوده است. اسلام بنیان برتری طلبی‌های قومی، نژادی، جنسی و مالی را ویران نمود و تمام انسان‌ها از مرد و زن، غنی و فقیر، عرب و عجم، سیاه و سفید، و زشت و زیبا را در یک صف قرار داد. تاکنون مطالعات مختلفی در رابطه با اندیشه‌ها و دیدگاه‌های امام خمینی (ره) انجام شده است که در این میان تعداد کمی از آن‌ ها در مورد مقام و منزلت زن از نگاه ایشان است و به برخی از آن‌ ها در ذیل اشاره میشود.
خانم محبوبه جوکار، استاد و پژوهشگر جامعهالزهرا(س) به بررسی ابعاد اندیشه ی ژرف و عمیق امام خمینی(ره) در رابطه با مقام و منزلت زن پرداخته اند و حاصل مطالعات خود را به صورت مقاله ای با همین نام منتشر نموده اند.
در این مقاله با عناوینی همچون زنان از دید تاریخ، تعلیم و تربیت از نگاه زنان، ازدواج و نقش زنان در جلوگیری از انحراف فرزندان و … مواجه میشویم.
در سال ۱۳۹۱ خانم زهرا اخوان اقدام با انتشار مقاله ای با نام زن از دیدگاه امام خمینی به نقش زن در بنای جامعه اسلامی پرداخته و نظرات امام خمینی (ره ) را در این مورد جمع آوری نموده اند.فعالیت‌های زنان در عرصه سیاسی از نکات مورد بحث قرار گرفته در این مقاله است.
سید ضیاء مرتضوی نیز در مقاله ای با نام الگوهای دین شناختی در مسائل زنان که در مجله پیام زن به چاپ رسید به نقش زنان در جامعه با توجه به تفسیر امام خمینی (ره) از دین اسلام و نوع نگرش ایشان میپردازد.
علاوه بر پژوهش‌ها و مقالاتی که به آن‌ ها اشاره شد میتوان از برخی دیگر از کتب مثل صحیفه نور ( صحیفه امام خمینی که کامل شده ی صحیفه نور است) نیز اشاره نمود که در آن‌ ها مقام و منزلت زن در اسلام مورد بحث قرار گرفته است.برخی از منابعی که در طی پ‍ژوهش در آن مطالبی مرتبط مشاهده گردید عبارتند از :
۱-امام خمینی (ره)، روح ا…، ۱۳۷۸،صحیفه ی امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
۲-مرتضوی،سید ضیاء،امام خمینی و الگوهای دین شناختی در مسائل زنان،پیام زن،سال هشتم،شماره هفتم،۲۰
۳-باقری بیدهندی، ناصر،۱۳۳۷، بانوی مجتهد ایرانی،قم، دفترتبلیغات اسلامی
۴-لطیفی، محمود، امام خمینی شخصیت و کرامت زن، پیام زن،سال هشتم،شماره هفتم،۴۲
۵-ستاد بزگداشت یکصدمین سال تولد امام خمینی ره،آیین انقلاب از دیدگاه امام خمینی، تهران، کمیته تبلیغات و انتشارات
۶-مهریزی، مهدی، امام خمینی و گستره ی آزادی زن، پیام زن،سال هشتم،شماره هفتم،۵۰
۷-ابتهاج شیرازی، فریبا، استیفای حقوق زنان نهضتی در دل انقلاب اسلامی، پیام زن،سال هشتم،شماره هفتم،۸۸
۸-رجایی، غلامعلی ،۱۳۷۲، برداشت‌هایی از سیره امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
۹-حقیقت گو، مریم، امام خمینی حضور و مسئولیت اجتماعی زنان، پیام زن،سال هشتم،شماره هفتم،۱۱۲
شریف قریشى، باقر،۱۳۷۴، نظام خانواده در اسلام، ترجمه: ۱۰-لطیف راشدى، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.

۱-۸- مشکلات و تنگناهای تحقیق

در طول مدت بررسی آثار مکتوب مرتبط با موضوع تحقیق به منابعی برخورد کردیم که اکثرا بصورت عمومی وتکراری بیانات امام خمینی را طی حیاتشان عینا به رشته تحریر درآورده بودند .چنانچه مطالب بصورت تفکیکی وموضوعی چاپ شده بود قطعا برای رسیدن به هدف نهایی پژوهش مسیر هموارتری را داشتیم .به هر حال سعی شد با همین موارد موجود در مجال پیش آمده بصورت منفک نظرات ودیدگاه های امام خمینی را در خصوص جایگاه ومنزلت زن را بیان نمائیم .

۱-۹- رو‌ش شناسی تحقیق

تعیین روش‌شناسی مورد استفاده، یکی از بخش‌های مهم هر پژوهشی به ‌شمار می‌رود. روش انجام تحقیق می‌تواند تحقیق و نتایج آن را معتبر سازد و یا آن را از اعتبار ساقط نماید. انتخاب روش تحقیق به هدف، ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرایی آن بستگی دارد. هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق تعیین نماید چه روشی را اتخاذ کند تا او را هرچه آسان‌تر، سریع‌تر و ارزان‌تر در دستیابی به سؤالات تحقیق یاری نماید. به‌طور کلی در هر بررسی و پژوهش علمی مؤلفه‌های زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:
الف- ماهیت موضوع تحقیق؛
ب- وسعت دامنه و گستردگی موضوع تحقیق؛
ج- روش نمونه‌گیری از جامعه؛
د- کنترل و بازبینی محیط پژوهش و متغیرهای مورد مطالعه؛
ه- چگونگی جمع‌ آوری داده‌ها؛

محدودیت وارادات

۲- محدودیت سرمایه گذاری خارجی

نتیجه آنست که کارآفرین داخلی با بهره گرفتن از تکنولوژی خارجی ، عملیات تولیدی برپا می کنند و نیازهای داخلی را تامین کنند.

در این مرحله ، محدودیت واردات بازار مورد حمایت دولت قرار می گیرد.

نحوه کار بطور کلی به صورت مونتاژ صورت می گیرد.

در هنگام پیاده سازی طرح انتقال تکنولوژی ، نیاز به توانائی های پژوهش، توسعه و مهندسی به وجود خواهد آمد که این نیاز در این مرحله از جمله از طریق استفاده از کارشناسان خارجی تامین می گردد.

مرحله جذب:
این مرحله دارای ویژیگیهای ذیل بوده و منجر به نتایج ذکر شده می گردد:

واحدهای تولیدی مختلف ایجاد می شود که:

۲- منجر به رقابت بین آنها می شود در نتیجه:
۳- در بازار رقابت ایجاد می شود.
۴- صنایع تولیدات قطعات یدکی ایجاد می گردد که باعث:
۵- جذب قسمتهائی از تکنولوژی خارجی در داخل می شود که خود نیاز به:
۶- فعالیتهای پژوهشی، توسعه، و مهندسی برای گسترش و جذب تکنولوژی در سطح کل یک صنعت دارد که این جریان باعث:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

ایجاد کادری از پرسنل فنی می شود که خود قادر به :

تشکیل شرکتهائی که در ایجاد تکنولوژی مهارت دارند خواهند بود.

مرحله بهسازی تکنولوژی:
این مرحله از خصائص زیر بهره مند بوده و دارای نتایج ذکر شده است:

جذب تکنولوژی به سهولت انجام می گیرد.

به علت وجود رقابت کیفیت بهبود یافته ، ترویج صادرات را تسهیل می کند.

به علت وجود نیروی انسانی ماهر :

نوآوری های بومی برای ایجاد تکنولوژی های داخلی تسهیل می شود.

در نتیجه بهسازی تکنولوژی های خارجی و ایجاد توآوری های بومی و سطح پژوهش توسعه ارتقا می یابد که خود منجر به :

به وجود آمدن نیروی انسانی با مهارت در علوم و مهندسی می شود که از جمله:

۷- باعث افزایش بهره وری می گردد.
۲-۲-۱۷- بهره وری نیروی انسانی
۲-۲-۱۷-۱- آموزش و پرورش
بسیاری از کشورهای توسعه یافته چون ژاپن و آلمان و برخی از کشورهای تازه صنعتی شده چون جمهوری کره برنامه ریزی های منظمی در سرمایه گذاری بر روی نیروی انسانی خود داشته اند و آموزشهای فنی و حرفه ای خود را به شدت گسترش داده اند.
در میان مدیران و کارکنان رسانه های غربی گرایشی وجود دارد که از نیروی کار ژاپنیها کاریکاتورهایی بمانند نوکران بیفکر مو سسات بزرگ بسازند که این نگرش صحیح نیست آنچه که بیش از همه در هر دیدار از ژاپن آشکار می شود توجه سازمانها به پرورش افرائ و شکوفا کردن استعدادهای آنهاست. کشور ژاپن امروزه یکی از آموزش یافته ترین نیروهای کار در جهان است. ۹۴% از مردم ژاپن تا سن ۱۸ سالگی به تحصیل تمام وقت مشغولند در حالی که این رقم در انگلستان فقط ۳۵% است.
موردی که وضعیت سازمان های ژاپن را بیشتر آشکار می سازد در حد مدیران عالی با تحصیلات دانشگاهی یا معادل آن است که در ژاپن ۸۵% و در انگلستان ۲۴ % می باشد. کارکنان ژاپن علاوه بر دریافت آمزوش بهتر قبل از اولین روز شروع به کار تمایل بیشتری به دریافت آموزش در حین خدمت نسبت به کارکنان کشورهای پیشرفته غربی دارند. طبق برآوردهای به عمل آمده شرکتهای ژاپنی حدود ۱٫۵% از درآمد فروش خود را برای آموزش صرف می کنند که ۱۰ برابر آن مقداری است که در انگلستان صرف این کار می گردد. یکی از هدفهای اصلی شرکتها نگهداری و پرورش کارگران ماهر است زیرا سازمان ها درک کرده اند که سرمایه گذاری روی تسهیلات و تکنولوژی جدید مستلزم دارا بودن کارکنان ماهر و واجد شرایط برای کار کارکردن با آن وسایل و تکنولوژی به طور موثر است.
امروزه تعلیم وتربیت کارکنان و آموزش کارکنان حین خدمت از اهمیت بسازایی لرخوردار شده است. مثلا در کتاب منتشره اتحادیه بانک سویس فعالیتها و برنامه های مدیریت بانک سویس مطرح شده است که حاوی نکات جالبی است. مرکز آموزش یونیون بانک سویس در فضایی به مساحت ۲۷ هکتار ساخته شده است. ۱۰۰ کارمند و عضو هیات علمی دارد. این مرکز ۴۸ هفته در سال فعال است به جز کلاسهای آموزشی هر هفته ۶ سمینار در مرکز برگزار می شود. ۵۰ درصد سمینارها توسط مرکز آموزش ، ۲۵ درصد توسط دپارتمانهای بانک و ۲۵ درصد از طریق انعقاد قرار داد با بخش خصوصی یا سایر مراکز آموزشی اجرا می شود. هرساله ۳۰ هزار نفر از مدیران ، کارشناسان و حتی اعضای هیئت مدیره بانک در این مرکز آموزش می بینند. طول دوره آموزش مدیران رده پایین ۱۶ هفته در سال ، مدیران میانی ۱۲ هفته در سال و مدیران مالی دو هفته در سال است.
بنابراین آموزش قدرت تولید نیروی کار را افزایش داده موجب می شود تا در زمان مشخص کالا و خدمات بیشتر و ارزنده تری عرضه شود. به همین جهت به هزینه های آموزشی ، سرمایه گذاری در سرمایه انسانی اطلاق می شود.به طور کلی آموزش از سه طریق بهره وری عامل کار را افزایش می دهد:
الف- افراد تحصیلکرده در واحد زمان ، حجم کار بیشتری را انجام می دهند و کار آنان از ارزش والاتری برخوردار است.
ب- افراد تحصیلکرده می توانند منابع موجود را به گونه مطلوبتری تخصص داده و بدین طریق بهره وری تولید را افزایش دهند.
ج- افراد تحصیلکرده در شرایط مساوی ، قادرند اختراع ، اکتشاف و نوآوری بیشتری را انجام دهند که این نیز بهره وری را به سرعت افزایش خواهد داد.
۲-۲-۱۷-۲- انگیزه و بهره وری
یکی از شرایط مهم و اساسی برای رسیدن به هدف در هر کاری برانگیختن و ایجاد انگیزه در افرادی است که آن کار را انجام می دهند ، عوامل متعددی در انگیزه کاری پایین در سازمانها وجود دارند که مهمترین آنها عبارتند از :
الف-مساعد نبودن محیط کاری مناسب.
ب-عدم توجه به نیازهای واجب کارکنان.
پ-نداشتن ارتباطات مناسب زمانی.
ت-فقدان امکانات لازم در جهت انجام کار.
ارزشها، مفاهیم ونگرشها ، اندیشه ، گفتار و کردار انسان هستندکه استراتژی اصلی ایجاد فرهنگ بهره وری در سازمان را بوجودمی آورند. اگر این فرهنگ برقرار باشد کارمندان دارای اختیار خود، مدیر خود خواهند بود و به طور ذاتی در جهت ارائه خدمات خوب به مشتریان ، بالا نگه داشتن بهره وری در سطح کیفی و مطلوب نمودن دستاوردهای اختصاصی عمل خواهند کرد.
۲-۲-۱۷-۳- وجدان کار ، فرهنگ کار و انضباط در کار
پایین بودن سطح بهره وری که ویژیگیهای اغلب کشورهای در حال نوسعه به حساب آمده است ناشی از عوامل مختلف تاثیر گذار بر بهره وری است. برخی از این عوامل غیر قابل کنترل و برخی دیگر قابل کنترل و اصلاح می باشند. نیروی انسانی با وجدان کار بالا بهره وری را بهبود می بخشد، رفاه و سلامت اجتماعی را فراهم می کند. هر چند وجدان کار شرط لازم ارتقای بهره وری است اما کافی به نظر نمی رسد. زیرا به پیش نیازهای لازم بستگی دارد. به عبارت دیگر مجموعه عواملی وجود دارند که در ارتقاء بهره وری موثر می باشند. گسترش وجدان کار در تک تک آحاد یک جامعه در ارتباط متقابل با انضباط اجتماعی و فرهنگ کار حاکم در آن چامعه است. فرهنگ کار عبارت از آگاهی و باوری است که مردم در تقصیر تجربیات خود ومحیط اطراف خود از کار کردن و نتیجه آن دارند و طبعا این تفسیر رفتار اجتماعی و یا سازمانی خاصی را در جهت میل به کار ، پرکاری و یا کم کاری و بی رغبتی به انجام کار را دیکته می کند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
مجموعه ای از باورها و ارزشهای همگانی و مشترک که بر اندیشه ها و رفتارهای اعضای یک سازمان اثر می گذارد فرهنگ سازمانی را تشکیل می دهد. شرط لازم برای ایجاد این فرهنگ مساوات و عدالت در سازمان ، شایسته سالاری و مشارکت به همراه انضباط در محیط کار می باشد. فرهنگ کار، وجدان کار و انضباط اجتماعی و اقتصادی در تعامل با یکدیگر عمل می کنند. برآیند مطلوب این سه عامل از علل زیر حاصل می شوند:
عکس مرتبط با اقتصاد
-رفتار مطلوب و کردار درست رهبران و مدیران
– فراهم کردن شرایط لازم پیشرفتهای شغلی برای همه افراد
– به کارگیری نیروهای متناسب با توان و استعداد و تجربیات آنها در مشاغل مناسب
– پرداخت مزد مناسب در قبال انجام کار
– قدردانی از انجام کار به نحو مقتضی و مناسب
– مشارکت گروهی در سازمان
– ایجاد شرایط مساعد برای بروز خلاقیت و نوآوری
۴-۵- عوامل موثر بر افزایش بهره وری نیروی انسانی
– آموزش شغلی مستمر مدیران و کارکنان.
– ارتفا انگیزش میان کارکنان برای کار بهتر و بیشتر.
– ایجاد زمینه های مناسب به منظور ابتکار و خلاقیت مدیران و کارکنان.
– برقراری نظام مناسب پرداخت مبتنی بر عملکرد وبر قراری نظام تنبیه و تشویق.
– وجدان کاری و انضباط اجتماعی که عاملی خود کنترلی است.
– تحول در سیستم و روشها که نقش حساس و کلیدی دارند.
– تقویت حاکمیت و تسلط سیاستهای سازمان بر امور.
از آنجا که افزایش و رشد بهره وری یکی از اساسی ترین راه های دستیابی به تولید بیشتر و به دنبال آن تامین رفاه و بهزیستی افراد در جوامع است ، شناخت عوامل موثر بر افزایش بهره وری از آرمانهای اصلی محققان و پژوهشگران این زمینه بوده است. ولی تمام مولفان این رشته تقریبا در این باب اتفاق نظر دارند که برای افزایش سطح بهره وری تنها یک علت خاصی را نمی توان ارائه نمود بلکه عنوان می کنند که ارتقا بهره وری را باید معلول ترکیبی از عوامل گوناگون دانست.
۲-۲-۱۷-۴- تفاهم میان کارگر و کارفرما
با ایجاد یک سیستم برای مشورتهای دوره ای میان کارفرما و کار گر می توان زمینه همکاری را بوجود آورد با فراهم شدن زمینه های تفاهم به سادگی می توان مسائل عادی را حل کرد و وقت ارزشمند را برای گرفتن تصمیمهای اساسی بکار برد.
۲-۲-۱۷-۵- انگیزه شغلی کارکنان
برنامه های بهره وری بر استفاده بجا از نیروی انسانی دانا ، مجرب و دارای انگیزش متکی است. بهبود انگیزه با نظام پرسنلی و برنامه آموزشی – تربیتی ارتباط نزدیکی دارد.
این کار را می توان با تشویق کارکنان به شرکت در برنامه های بهبود عملیات افزایش بهره وری ، فعالیت های اصلاحی محیط کار و رفع اشکال مقررات شغلی انجام داد. این فعالیتها باعث می شود روحیه کار گروهی در افراد رشد کند و کارکنان از فعالیتهای واحد خود آگاهی های بیشتری بیابند.
۲-۲-۱۷-۶- آموزش و تربیت کارکنان

مدیران غالباً به گونه‌ایی رفتار می‌کنند که گویی تعارضات میان فردی مهم، نتیجه نواقص شخصیتی هستند آنان به افرادی که به طور مکرر درگیر تعارض‌اند عنوان مشکل آفرینان یا سیب فاسد می‌دهند و تلاش می‌کنند تا به عنوان راه حل تعارض آنان را منتقل یا اخراج کنند.
این گفته‌ از نتایج بررسی‌های تاننبوم و اشمیت (۱۹۶۵) در مورد ارزیابی‌های عملکرد صورت گرفته است. این تحقیق نشان می‌دهد که مدیران عموماً عملکرد ضعیف را به نواقص شخصیتی کارکنان نظیر تنبلی، فقدان مهارت یا فقدان انگیزه نسبت می‌دهند. در عین حال موقعی که از کارکنان در مورد علل عملکرد ضعیف آنان پرسیده می‌شود عموماً آن را به مشکل محیطی، فقدان برنامه‌ریزی‌های صحیح و عرضه ناکافی منابع و همکارانی که همکاری نمی‌کنند نسبت می‌دهند. در مقایسه ی این عوامل مهم ترین منابع عبارت است از تفاوت‌های فردی، کمبود اطلاعات، ناسازگاری نقش و فشار محیطی (دیوید ای و تن کیم اس کمرون، ۱۳۸۱).
مدیران باید با نشان دادن علاقه و توجه واقعی خود، از طریق برنامه‌ریزی صحیح، راهی برای حل مسأله و تصمیم‌گیری به طور مشترک ایجاد کنند. مواقعی که شخص مشکل یا شکایتی را مطرح می‌کند با آن شکایت از روی بی‌علاقگی برخورد نشود. اگر چه این امر ممکن است بسیار بدیهی به نظر آید ولی غالباً دشوار است. در عین حال عصبانی شدن و برافروختگی احساسی می‌تواند برای حل مسأله بسیار زیان‌آور باشد. تعارض موضوعی دشوار و جدلی است که در فرهنگ ما مفاهیم ضمنی منفی دارد. ما برای مراوده با افراد از راه دوستی و رفاقت ارزش بالایی قائلیم. اگر چه بسیاری از افراد ارزش تعارض را به صورت ذهنی درک می‌کنند ولی هنگام مواجه با آن احساس ناراحتی می‌کنند که ناراحتی آنان ممکن است به علت درک نکردن فرایند تعارض و نیز فقدان آموزش در مورد نحوه برخورد با تعارض باشد (همان). بنابراین در صورت توجه نداشتن به این شاخص فرهنگی، مدیران به خوبی نمی‌توانند از اطلاعات حسابداری مدیریت استفاده نمایند.
حسابداری

نداشتن روحیه ی مسئولیت پاسخگویی

در یک تحلیل نهایی می‌توان گفت صفت مشترک تمام مدیران موفق توانایی آن ها در قبول مسئولیت پاسخگویی است. رهبران موفق می‌توانند از هر چیز دست بکشند جز مسئولیت ‌نهایی خویش (ماکسول، ۱۳۸۱).
طی دهه‌ های گذشته مدیران شرکت‌ها (به دلیل کمبود منابع در اختیار) تأکید داشته‌اند که خواستار نظامی برای کنترل فعالیت‌های کل شرکت برای برنامه‌ریزی، کنترل منابع، ارزیابی عملکرد و تصمیم‌گیری هستند. با توجه به این که مبنا و معیار کنترل، داشتن برنامه و بودجه است. بدیهی است که مدیران خود باید در تنظیم آن بیشترین نقش را بر عهده بگیرند و مشارکتی فعال داشته باشند. اصولاً کنترل بدون وجود برنامه‌ مفهومی ندارد. بنابراین اولین مرحله در استقرار کنترل داشتن اهداف، برنامه‌ها و تعریف آن ها و قبول مسئولیت فعالانه مدیران عالی شرکت ها را طلب می‌کند (جوادی جاود،۱۳۷۱).
هزینه‌یابی استاندارد و فنون کنترل‌های بودجه‌ایی نیز از اوایل سال ۱۹۰۰ توسعه پیدا کرد در حالی که تا سال‌های پایانی دهه ۵۰ حسابداری سنجش مسئولیت مورد توجه قرار نگرفته بود. در این زمان بود که به تدریج حسابداری سنجش مسئولیت و تأثیر آن بر رفتار نیروی انسانی مورد توجه قرار گرفت و تحقیق در زمینه بررسی ارتباط بین علوم رفتاری و حسابداری مدیریت توسعه پیدا کرد. به ویژه پژوهش‌های هافستد (۱۹۶۸)، هاپود (۱۹۷۲) و واتلی (۱۹۷۸) نشان داد که کنترل بودجه‌ای، فرایند سازمانی پیچیده‌ای است که نیازمند توجه کافی به ارتباط نزدیک میان فرایند‌های کمّی و واکنش‌های انسانی است (کولین دروری، ۱۳۷۱). لذا در صورت توجه نداشتن به این شاخص فرهنگی، مدیران به خوبی نمی‌توانند از اطلاعات حسابداری مدیریت استفاده نمایند.
۲ ـ ۲ ـ ۱۲ موانع رفتاری عدم استفاده ی مدیران از اطلاعات حسابداری مدیریت
در رفتار سازمانی، عملیات، رفتارها و نگرش های مدیران و کارکنان به صورت منظم مورد مطالعه و تحقیق قرار می گیرد. همان طور که در تغییرات و جابجایی زود هنگام مدیران گفته شد در رابطه با عملکرد فرد، سه عامل نقش اساسی دارند: تولید (بهره وری)، غیبت و جابجایی کارکنان. درباره میزان تولید، بازده یا بهره وری مسأله بسیار روشن است. تردیدی نیست که مدیران همواره به کمیت و کیفیت تولید کارکنان توجه می کنند، حال آن که غیبت و جابجایی کارکنان بر میزان بازده یا تولید کارکنان اثر معکوس دارد. از نظر میزان غیبت کارکنان نمی توان به صورت روشن مشخص نمود که اگر فرد در سر کار خود حاضر نباشد، می تواند دارای بازدهی یا تولید باشد یا خیر؟ گذشته از این، نرخ بالای جابجایی کارکنان موجب افزایش هزینه ها می شود و سازمان مجبور می شود که همواره افرادی با تجربه کمتر را در پست های سازمانی بگمارد.
همچنین در رفتار سازمانی به موضوع «رضایت شغلی افراد» توجه زیادی می شود، و آن نوع «نگرش» است. مدیران همواره به سه علت به موضوع رضایت شغلی افراد توجه می کنند. نخست، می توان بین رضایت شغلی فرد و تولید یا بهره وری یک رابطه مستقیم مشاهده کرد. دوم، چنین به نظر می رسد که رضایت شغلی فرد با میزان غیبت و جابجایی کارکنان رابطه معکوس داشته باشد. سوم، می توان استدلال کرد که مدیران در برابر کارکنان خود احساس مسئولیت انسانی می کنند و باید از نظر عاطفی آن ها را ارضاء نمایند.

پیش بینی رضایت شغلی زنان شاغل در مشاغل خدماتی غیر دولتی مشهد

از دیدگاه مدیران بانک تجارت، مهم ترین موانع بکارگیری اطلاعات حسابداری کافی بر تصمیم گیری از بعد رفتاری به شرح زیر می باشد:

عدم وجود اجبار و الزام به استفاده از اطلاعات حسابداری مدیریت

کمبود تجربه مدیران و نبودن نظام شایسته سالاری مناسب در انتصابات مدیران و کارکنان

عدم برنامه ریزی و کنترل

عدم گرایش به روحیه همبستگی گروهی

عدم توجه به ایجاد سیستم‌‌های انگیزش رفتاری، تشویق، تنبیه

عدم توجه به ایجاد سیستم‌‌های انگیزش رفتاری، تشویق، تنبیه

حالتی درونی که انسان را به انجام فعالیت خاصی ترغیب می کند، انگیزش نامیده می شود. برخی از صاحب نظران انگیزه را همان نیاز، خواسته، تمایل یا نیروی درونی می دانند که افراد را برای انجام کار راغب می سازد. برخی نیز انگیزه را باعث و علت رفتار انسان می دانند و معتقدند که هر عملی که فرد انجام می دهد، در اثر وجود انگیزه یا نیازی است که محرک وی برای انجام آن عمل است (رضائیان، ۱۳۸۵). در تشکیل هر سازمان عوامل و عناصر مختلفی نقش دارند که یکی از مهم ترین این منابع نیروی انسانی است که بدون شک در جهت نیل به اهداف و خواسته های سازمان نقش تعیین کننده ای دارد. اگر عامل نیروی انسانی حذف شود، آن چه می ماند به خودی خود قابل استفاده نخواهد بود و آن چه نیروی انسانی را تقویت می کند تا در جهت برنامه های سازمان حرکت کند، عامل انگیزه است.
اصولاً افراد متخصص از افراد غیرحرفه‌ای متفاوتند. آن ها نسبت به سازمان ‌ها با توجه به رشته تخصصی خود در بلندمدت احساس تعهد شدیدی می‌نمایند (وفاداری آنان بیشتر به حرفه است، در مقایسه با وفاداری به کارفرما). برای برنامه‌ریزی‌های جدید و به روز بودن باید مرتب آموزش‌های جدیدی را فرا‌ گیرند. تعهد به حرفه یا تخصص بدین معنی است که فرد متخصص کار هفتگی خود را پنج روز و روزانه بین هشت صبح تا پنج بعد‌ازظهر می‌داند، بنابر‌این چه چیز موجب افزایش انگیزه کارکنان متخصص و حرفه‌ایی می‌شود؟ افراد متخصص به پدیده همیاری و کمک به دیگران ارزش زیادی می‌دهند. آن ها می‌خواهند که دیگران هم مانند آنان بیاندیشند و برای جنبه‌هایی اهمیت قائل شوند که آن ها به آن اهمیت می‌دهند. این امر در مورد همه افراد متخصص صادق است، زیرا آن ها بیشتر به کار توجه می‌کنند و آن را در کانون و مرکز علاقه و زندگی خود قرار می‌دهند. بنابر‌این اگر کسی بخواهد موجبات انگیزش افراد متخصص را فراهم آورد، باید به این دیدگاه ها توجه نماید و همواره این افراد را به انجام طرح‌هایی گماشت که چالش گر یا هم آورد طلب باشد، به آنان آزادی و استقلال عمل زیادی داد تا آن طور که خود صلاح می‌دانند کار را سازماندهی نمایند و برنامه‌ریزی، کنترل منابع، ارزیابی عملکرد و تصمیم‌گیری را به میل خود بهبود و افزایش دهند. از طریق فراهم آوردن وسایل و فرصت‌هایی به منظور افزایش اطلاعات (تشکیل کارگاه راه اندازی همایش و آموزش‌های ویژه) می‌توان آنان را به پاداش‌های مورد نظر خود رسانید (طالب نیا، ۱۳۸۴).
پاداش ها و تشویقات جهت افزایش انگیزش نیروی انسانی است و در صورتی که به درستی اعمال نشود، منجر به کاهش انگیزه در نیروی انسانی شده و نتیجه عکس خواهد داشت.

عدم گرایش به روحیه همبستگی گروهی

در کلیه شرکت‌هایی که فاقد انسجام لازم همبستگی باشند دیر یا زود شرکت‌ها با مشکل جدی مواجه خواهند شد، به خصوص در شرایط رقابتی و زمانی که شرکت از نظر سود‌دهی وضعیت خوبی ندارند این وضعیت بحرانی‌تر است، لذا کنترل عملیات و وظایف با مشکل جدی مواجه خواهد شد (مام بیگی، ۱۳۸۰).
کار گروهی موجب افزایش بازدهی و تولید می‌شود و موجب هم افزایی و بهبود فعالیت سازمان می‌شود. ایجاد همبستگی و کار‌گروهی موجب افزایش رضایت شغلی می‌شود. افراد نیاز به روابط اجتماعی دارند و کار گروهی موجب افزایش روابط متقابل افراد می‌شود و از عضویت در گروهی که در آن مشغول هستند احساس رضایت می‌کنند. این احساس رضایت موجب کاهش تنش و لذت بردن از کار می‌شود و موجب سهولت دسترسی به تحقق هدف می‌شوند. از طرف دیگر به علت احساس تعهد نسبت به گروه، هدف‌های فردی را فدای هدف های گروهی می‌کنند (رابینز، ۱۳۷۸). در استفاده ی مؤثر از اطلاعات حسابداری توسط مدیران به این شاخص باید توجه شود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲ ـ ۳ پیشینه تحقیق
در این قسمت ابتدا به مرور تحقیقات داخلی انجام شده در رابطه با متغیرهای اصلی تحقیق پرداخته و سپس تحقیقات خارجی انجام شده در این زمینه بررسی شده است. در نهایت جدول جمع بندی سوابق تحقیق ارائه شده است.
۲ ـ ۳ ـ ۱ مرور تحقیقات داخلی
خواجوی (۱۳۸۹) به بررسی عوامل مؤثر بر پیاده سازی موفق سیستم های اطلاعاتی حسابداری در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. نتایج پژوهش نشان داده منابع انسانی، استراتژی های مدیریتی و مشخصات فنی سیستم های اطلاعات حسابداری به ترتیب دارای بیشترین تأثیر بوده است. از میان عوامل فرعی مطرح شده نیز دانش و درک کاربران از سیستم های اطلاعات حسابداری، تجربه قبلی پرسنل، مشارکت کاربران، تعهد و التزام مدیریت، مدیریت پروژه، مقاومت کاربران در برابر تغییر، کیفیت آموزش، بودجه زمانی، انعطاف پذیری سیستم با نیازهای سازمان و زیر ساخت مناسب سخت افزاری به ترتیب دارای بیشترین تأثیر در پیاده سازی موفق سیستم های اطلاعات حسابداری بودند.
ترابی (۱۳۸۸) در صدد پاسخگویی با این سؤال بود که آیا مدیران واحدهای تولیدی در استان چهارمحال و بختیاری نیز به اطلاعات حسابداری صنعتی توجه و عنایت می نمایند؟ هدف از این تحقیق بررسی میزان سودمندی اطلاعات حسابداری صنعتی در فرایند تصمیم گیری مدیران استان چهارمحال و بختیاری بود. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد اطلاعات سیستم حسابداری صنعتی مورد توجه مدیران بوده و نیازهای اطلاعاتی آن ها را تأمین نموده است.
رمضانی (۱۳۸۶) به بررسی تأثیر اطلاعات حسابداری بر تصمیم گیری های مدیران بانک ها پرداخته است. نتایج فرضیات مورد بررسی نشانگر وجود ارتباط معنی داری بین صورت های مالی و نوع تسهیلات واگذاری بانک ها و عدم وجود ارتباط معنی دار بین اطلاعات حسابداری و سقف تسهیلات اعطایی بانک ها، اطلاعات حسابداری و گیرنده ی تسهیلات اعطایی بانک ها و دیدگاه مدیران دارای تحصیلات پایین تر از کارشناسی، کارشناسی و بالاتر از کارشناسی در خصوص کفایت محتوای اطلاعات حسابداری بانک ها بوده است.
عرب مازار یزدی (۱۳۸۶) در مقاله ای تحت عنوان دلایل موفقیت و شکست در پیاده سازی سیستم های اطلاعاتی حسابداری معتقد بوده که پیاده سازی سیستم های اطلاعاتی در سازمان ها با مشکلات زیاد و نرخ بالای شکست روبرو است. برخی از مشکلات ناشی از نوع فناوری مورد استفاده در سیستم هاست . اما بسیاری از آن ها به مدیریت و سازمان مربوط بوده است.
سجادی (۱۳۸۵) در مقاله ای تحت عنوان شناسایی موانع توسعه سیستم های اطلاعاتی حسابداری رایانه ای در شرکت های تولیدی استان خوزستان موانع موجود را چنین بر شمرده اند:
عدم آگاهی مدیران از اطلاعات مالی در تصمیمات مدیریتی و راهبردی، فقدان توانمندی ها و قابلیت های بالای فناوری های اطلاعاتی نوین مدیران، پایین بودن دانش دانشگاهی و حرفه ای در زمینه سیستم های اطلاعاتی حسابداری حسابداران، عدم آگاهی لازم و کافی در زمینه سیستم های اطلاعاتی حسابداری متخصصان سیستم های رایانه ای .
تهرانی (۱۳۸۵) علاوه بر اطلاعات حسابداری، به ارزیابی میزان اتکاء سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران، به اطلاعات غیرحسابداری در تصمیمات سرمایه گذاری پرداخته است. نتایج آزمون نشان داده که اطلاعات غیرحسابداری مانند نوع مدیریت، مسائل سیاسی و اقتصادی داخلی و بین المللی، حجم فروش و نوع صنعت تأثیر بیشتری از اطلاعات حسابداری بر تصمیمات سرمایه گذاران داشته و توجه به اطلاعات حسابداری در رتبه پایین تری قرار داشته است.
عکس مرتبط با اقتصاد

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

تخصص اصلی ابن میثم در کلام است و شرح او از لحاظ کلامی شاید برترین شرح نهجالبلاغه باشد.
مؤلف از اقوال متکلمان و حکما بسیار استفاده کرده است.
به عنوان نمونه آورده است:
ما نقل عن تالیس الملطی وکان من مشاهیر الحکماء القدماء.[851]
و همچنین مینویسد:
ما وجدتُه فی کتاب بلینوس الحکیم الذی سمّاه الجامع لعلل الأشیاء.[852]
و گاهی از افلاطون نقل میکند.[853]
او عبارات واجب الوجود، ممکن الوجود، هیولی، جوهر… و نظیر این کلمات را به کار میبرد.[854]
د. آموزه های صوفیانه
از امتیازات بحرانی ورود به ساحت عرفان و شهود است تا جایی که او را عالم ربانی و غواص بحار معارف و حقایق و لطایف گفتهاند.[855]
او خود در تعریف عارف واصل، مینویسد:
قد ثبت فی علم کیفیة السلوک ان وصول العارف انما یحق اذا غاب عن نفسه فلحظ جناب الحق من حیث انه هو فقط.[856]
ابن میثم مقامات پنجگانه سلوک (مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاتبه و مجاهده) را معرفی میکند و از اصطلاحات معمول صوفیانه بهره زیادی برده[857] و از کلمات آنها و افراد مشهور عرفا نام میبرد و استفاده میکند.[858] و [859]
2. ابن ابی جمهور
ابن ابی جمهور در مُجلی مِرآة المنجی علم کلام را آمیخته با مباحث فلسفی و عرفانی و قواعد سیر و سلوک متصوفه و خلاصهای از تهذیب اخلاق نوشته است. او در این کتاب کوشیده میان کلام و فلسفه (مخصوصاً افکار شیخ اشراق) و عرفان (به ویژه عقاید ابن عربی و شارحان او) تطبیق دهد و با تأویل آیات و روایات سازگاری تشیع با تصوف را نشان دهد.
این امر تا آنجا واضح است که محققانی چون هانری کربن، ابن ابی جمهور را از ادامه دهندگان تفکر سید حیدر آملی (ح 794 ق) در توجه به حکمت الهی شیعی و آمیختگی آن با عرفان ابن عربی دانستهاند و او را از عوامل ظهور مکتب فلسفی اصفهان قلمداد کردهاند.[860]
او حتی شرحی بر حکمت اشراق دارد که بدایة النهایة فی الحکمة الاشراق نام دارد.[861]
این همه نشان از توجه و نگرش او نسبت به حکمت و علوم عقلی است.
علاّمۀ مجلسی، در عین حال که تصریح کرده مواردی از کتابهای احسایی در تألیف بحارالأنوار، حدیث نقل میکند؛ امّا در بخش توثیق مصادر بحارالأنوار، نوشته است:
کتاب «غوالی اللثالی» وإن کان مشهوراً و مؤلّفه فی الفضل معروفاً، لکنّه لم یمیّز القشر من اللباب وأدخل أخبار متعصبی المخالفین بین روایات الأصحاب، فلذا اقتصرنا منه علی نقل بعضها ومثله کتاب نثر اللثالی.[862]
محقّق بحرانی، در مقام نقد مرفوعۀ زراره که ابن ابی جمهور روایت کرده، مینویسد:
انّا لم نقف علیها فی غیر کتاب عوالی اللثالی، مع ما هی علیه من الرفع والإرسال وما علیه الکتاب المذکور من نسبة صاحبه إلی التساهل فی نقل الأخبار والإهمال وخلط غثها بسمینها وصحیحها بسقیمها کما لا یخفی علی من وقف علی الکتاب المذکور.[863]
شیخ انصاری نیز در فرائد الأصول، سخن شیخ یوسف بحرانی را نقل و تأیید کرده است.[864] پس از شیخ انصاری، برخی دیگر از فقیهان و اصولیان نیز به نقد کتاب عوالی پرداختهاند.[865]
شیخ حرّ عاملی، در نگارش وسائل الشیعة، از عوالی بهره نبرده که میتواند نشانۀ عدم اعتماد وی به این کتاب باشد. در هامش نسخۀ اصل خاتمۀ وسائل، به نقل از شیخ حرّ، به نام کتابهایی که مورد اعتماد وی نبوده و در نتیجه، مورد استفاده وی نبودهاند، اشاره شده که کتاب عوالی، المجلی والأحادیث الفقهیۀ ابن ابی جمهور نیز از جملۀ آنهاست.[866] نویسندۀ روضات الجنّات نیز از منتقدان ابن ابی جمهور است.[867]
برخی نیز به دفاع از ابن ابی جمهور و آثار او از جمله عوالی اللثّالی پرداختهاند که از آن میان، میتوان به سیّد نعمة الله جزائری در شرح خود بر عوالی، محدّث نوری در خاتمة مستدرک[868] اشاره کرد. مرحوم آیة الله سیّد شهاب الدین مرعشی، با دستهبندی نقدهای مطرح دربارۀ کتاب و نویسندۀ آن، به اختصار به آنها پاسخ داده است.[869]
مأخذ بسیاری از از روایاتی که در متون و محافل فقهی متأخّر متداول شده، کتاب عوالی است؛ مانند این روایت که: «الناس مسلّطون علی انفسهم». برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

ovinyaban.ir/wp-admin/post-new.php#footnote-885″>[886]
برخی از مهمترین شاخصه های اخباریگری عبارت است از: حرمت اجتهاد، تقسیم خبر و حدیث به صحیح و ضعیف، انحصار ادله در کتاب و سنت، حجت بودن علم و عدم حجیت ظن، غلط بودن تقسیم مردم به مجتهد و مقلد، عدم حجیت ظواهر قرآن، قطعی الصدور بودن همۀ روایات کتب اربعه، عدم حجیت مستقلات عقلیه، عدم اجرای برائت اصلیه در تعارض اخبار، بطلان قیاس منصوص العلة و تنقیح مناط و…[887] .
3. اخباریگری در بحرین
بررسی اینکه آیا محدثان متقدم بحرین با افکار اخباریگری چه نسبتی داشتهاند نیاز به جستجو و فحص زیادی دارد. لازم است همه یا بیشتر آثار و تألیفات آنها مورد دقت قرار گیرد تا از آنجا که این کار در حجم و فرصت چنین نوشتاری نیست آن را به عهدۀ فرصتی دیگر میگذاریم.
اما کوتاه سخن اینکه یکی از مهمترین شخصیتهای متقدم بحرینی که فعالیتهای زیادی داشته و هم فقیه و محدث بوده و هم کلامی صوفی مشرب، ابن ابی جمهور احسایی است.
برجستهترین محدثی که شائبه پیشینۀ اخباریگری نسبت به او مطرح شده است، احسایی است.
برخی معتقدند ابن ابی جمهور احسایی، از جمله کسانی بوده که راه را بر اخباریان هموار کرده، او در رسالهای با عنوان العمل باخبار اصحابنا به اقامه ادلهای در این زمینه پرداخته و اثبات کرده، عمل کردن به مطلق اخباری که در کتب ما وارد شده، لازم است.[888]
نقد و بررسی
به نظر میرسد این نسبتی که به ابن ابی جمهور داده شده است، احتیاج به بررسی و تحقیق دارد. زیرا در مقابل برخی مانند میرزا عبدالله اصفهانی و سید نعمت الله جزائری[889] نسبت تصوّف به او دادهاند و اصفهانی اضافه میکند: تندروی او در تصوف سبب شد که حق وی از بین برود.[890] کتابهایی که ابن ابی جمهور با رویکرد صوفیانه و عرفانی مانند المجلی لمرآة المنجی و شرح زاد المسافرین نوشته است نشان از گرایش شدید عرفانی و کلامی اوست..[891] برخی دیگر مانند قاضی نورالله شوشتری و محدث بحرانی و نوری میگوید: او از مجتهدین امامیه است.[892]
در بحث مربوط به رویکرد عقلگرایی و صوفیانه مختصری از افکار احسایی را ذکر کردیم که با آموزه های اخباری‌گری به کلی ناسازگار است و گفتیم که او سعی در تلفیق تفکرات عرفانی و روایی داشته است که مشخص است این شیوه از اخباریها بیگانه است.
مرحوم آیت الله مرعشی نجفی میگوید: اینکه نسبت اخباری به او دادهاند خلاف آن چیزی است که از کلماتش در برخی کتب او بر میآید. کسی که به آثار او مراجعه کند، این مطلب برای او روشن میشود، که او مذاقی متوسط بین اصولیه و اخباریه داشته است.[893]
همچنین آنچه به ابن ابی جمهور نسبت داده شده که رسالهای در پذیرش تمام اخبار دارد و مشرب اخباریه را در آن طی کرده صحیح به نظر نمیرسد. زیرا برای او کتاب دیگری با عنوان کاشفة الحال عن احوال الاستدلال ذکر کردهاند[894] که با مسلک اخباریگری اصلاً سازگار نیست. گذشته بر آن جمعی از محققین مانند میرزا حسین نوری و آقا بزرگ تهرانی این دو کتاب را یکی میدانند و مطالبی که در کتاب کاشفة الحال است تأیید میکنند.[895] با مراجعه به کتاب کاشفة الحال که با نسخه های خطی متعدّد مقابله شده[896] و به چاپ رسیده میتوان به حقیقت رسید. وی این کتاب را به درخواست بعضی از سادات نوشته که از او خواسته بود کتابی در بیان چگونگی استدلال بر احکام شرعیه و اخذ آنها از ادلۀ اصولیه و امارات شرعیه و مقدمات استدلال بنویسد.
وی در این کتاب در رابطه با علم اصول میگوید: علمی است که مدار شریعت و اساس فقه از آن استفاده میشود، و ممکن نیست فرعی را بدون آن شناخت. سپس کتبی را در علم اصول مانند مبادی الاصول، تهذیب الاصول و منتهی الاصول علامه معرفی میکند که طلاّب آنها را بخوانند.[897] این دیدگاه ابن ابی جمهور برخلاف دیدگاه استرآبادی است که میگوید: علم اصول از اصول اهل سنت گرفته شده است.[898]
ابن ابی جمهور در رابطه با علم رجال و تقسیم اخبار میگوید: هر چند ما در اخبار متواتر احتیاج به علم رجال نداریم ولی در اخبار آحاد ناچاریم نسبت به حالات راوی شناخت پیدا کنیم؛ زیرا فقها که احادیث را به چهار قسم، صحیح، موثق، حسن و ضعیف تقسیم کردهاند و به سه قسم آن عمل نمودهاند مبتنی بر شناخت حالات رُوات است.[899]
ولی اخباریان معتقدند ما احتیاج به علم رجال نداریم و ذکر اسناد از باب تبرّک و تیمم است، و تقسیم اخبار از کتب عامّه گرفته شده است.[900]
همچنین ابن ابی جمهو
ر معتقد است که خبر واحد بدون قرینه را حجت است،[901] ولی استرآبادی آن را حجت نمیداند.[902]
ابن ابی جمهور قائل است که ما در تمام احکام قطع به حکم شرعی نداریم.[903] اما استرآبادی معتقد است در تمام احکام علم و قطع به حکم شرعی داریم.[904]
ابن ابی جمهور میگوید: هیچ شکّی در تحقّق و ثبوت اجماع وجود ندارد و بیشتر امت اسلامی بر وجود اجماع و حجیت آن اتفاق نظر دارند.[905] اما استرآبادی اجماع را از مخترعات اهل سنت میداند.[906]
ابن ابی جمهور حکم عقل را قبول دارد لذا در شبهات تحریمیه قائل به برائت اصلیه است.[907] در حالیکه استرآبادی آن را قبول ندارد.[908]
ابن ابی جمهور ظواهر قرآن را حجت میداند.[909] ولی استرآبادی قائل است که بدون تأیید از معصومین حجیت ندارد.[910]
ابن ابی جمهور سنّت نبوی را حجت میداند[911] و حال آنکه استرآبادی سنت نبوی را بدون تأیید از ائمه معصومین حجت نمیداند.[912]
ابن ابی جمهور اجتهاد و تقلید از مجتهد را قبول دارد،[913] ولی استرآبادی آنها را حرام میداند و میگوید: فقط باید از معصوم تقلید کرد.[914]
به هر حال این سخن که ابن ابی جمهور از کسانی است که راه را بر اخباریان هموار کرده، با مطالبی که در آثار وی است، سازگار نیست. به قول میراز حسین نوری جز حدس و تخمین چیز دیگری نیست.[915]
با این وصف و گذشتن از ابن ابی جمهور به عنوان شخصیتی که برخی معتقدند او پیشگام اخباریگری بوده است، محدثی که در مسیر این شائبه باشد به نظر نمیرسد. با این وصف نمیتوان اخباریگری قرون یازدهم به بعد را متکی به عمل محدثین متقدم بحرین دانست.
نتایج و پیشنهادات
الف: نتایج
وجود راویان و محدثان چشمگیر در یک منطقه، تدوین آثار حدیثی در آن، شکلگیری اندیشۀ تأثیرگذار و وجود حلقه های درسی در یک ناحیۀ جغرافیایی از شرایط و لوازم صدق عنوانِ یک مرکز حدیثی است. بیشتر این خصوصیات در بحرین قدیم وجود داشته است. خلاصه‌ای از نتایج پژوهش در این مرکز حدیثی چنین است:
1ـ ضمن فصل اوّل به تفصیل موقعیت جغرافیایی بحرین معرفی شد و گفتیم که منظور از بحرین در منابع تاریخی همۀ سرزمینهای ساحل غربی و جنوبی خلیج فارس بین بصره و عُمان است که امروزه شامل کویت، احساء، قطر و در نهایت مجمعالجزایر بحرین کنونی است.

مهمترین مناطق تاریخی و حدیثی این منطقه هجر، احساء، مشقّر، غابه، دارین، قطیف، خَط و اوال است.
مهمترین ساکنان بحرین را عربهاه تشکیل میدهند که به صورت قبائل در این منطقه حضور داشتهاند و از میان این قبایل عبدالقیس تأثیرگذارترین آنها در تاریخ تشیع و به خصوص در فعالیتهای حدیثی هستند.
2ـ اسلام در سال هشتم هجرت با نامۀ پیامبر اکرمˆ به وسیلۀ علاءبن حضرمی به بزرگان بحرین وارد این ناحیه شد. جنگهای رده، فتنۀ خوارج، شورش صاحب الزنج، جنبش قرامطه را باید مهمترین حوادث و دورانهای اثرگذار در تاریخ بحرین دانست. بدون تردید این جریانها اثرهایی را بر فعالیتهای حدیثی و نقل و انتقال محدثان داشته است.
3ـ از سؤالات برجستۀ این پژوهش این بود که فعالیتهای حدیثی از چه زمانی در بحرین شروع شده و دارای چه ادواری بوده است؟

مرحوم صدر در تعلیقات خود بر التشریع فرموده است که: «وجود شبهه، عنصر ضروری در تحقق بغی است. و این وجه تمایز جرم از سایر محاربین است. با این تعبیر ایشان ظاهراً بغات را نوعی از محاربین دانسته و به این ترتیب آنان را از دیگر محاربین متمایز می سازد. وی می گوید: صاحب جواهر در این خصوص نظر مخالف دارد و اهل بصره و اهل شام را از بغات می داند. زیرا با امیرالمؤمنین (ع) جنگیدند، علی رغم اینکه شبهه ای نزد آنان وجود نداشت. ولی نهایتاً ایشان قول اول را که قول مشهور است نظر ارجح می دانند (صدر، بی تا، ج۱: ۱۴۹).
مع الوصف جرم بغی در قانون جزایی جمهوری اسلامی مطلقاً مورد حکم قرار نگرفته است و فقهای عظام نیز این بحث را در کتاب حدود طرح نکرده بلکه پس از بحث جهاد، متعرض احکام آن شده اند و قانون مجازات اسلامی و قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح مصادیقی را که به نظر، شائبه بغی دارد، در ردیف محاربین قرار داده است .
۳-۹-۲- محاربه در قوانین موضوعه
محاربه در قوانین مدون جمهوری اسلامی در منابع مختلف مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. قسمت اساسی و مستقل این جرم در قانون مجازات اسلامی (کتاب حدود) باب هفتم تحت عنوان محاربه و افساد‌فی‌الارض مورد تقنین واقع شده که مواد ۱۸۳ تا ۱۹۶ را شامل می شود.
در ماده ۱۸۳ و سه تبصره آن جرم را به طور کلی تعریف کرده و در مواد بعد تا ۱۸۸ مصادیق آن را مشخص کرده است. در ماده ۱۸۳ چنین آمده است: «هر کس برای ایجاد رعب و هراس و سلب آزادی و امنیت مردم دست به اسلحه ببرد، محارب و مفسد‌فی‌الارض می باشد.» و در تبصره یک آن گفته است: «کسی که به روی مردم اسلحه بکشد ولی در اثر ناتوانی موجب هراس هیچ فردی نشود محارب نیست.»
۳-۹-۲-۱- رکن مادی جرم
الف) رکن مادی این جرم فعل مثبت خارجی است و با ترک تحقق نمی یابد.
ب) دست بردن به اسلحه از لوازم عنصر مادی جرم است. مفهوم عرفی دست به اسلحه بردن، استفاده از سلاح است و این استفاده اعم از آن است که مورد استفاده عملی قرار گیرد یا صرفاً ابزار کار بوده و از آن استفاده عملی نشود یعنی فقط حمل شود، به شرطی که این حمل آشکار بوده و قصد مرتکب در استفاده از آن محرز باشد.
مطابق تبصره ۳ همین ماده سلاح اعم از گرم و سرد است. لذا استفاده از سرنیزه، چاقو، کارد، قمه، خنجر و امثال آن نیز مشمول همین عنوان می گردد. این عنصر چنان که گفتیم مورد اتفاق فقهاء بوده و در تعریف محارب، تشهیر سلاح یا تجرید سلاح از عناصر تعریف محارب شمرده شده است (الهام، همان: ۴۶).
۳-۹-۲-۲- رکن روانی جرم
رکن روانی این جرم که از جرائم عمدی است، سوءنیت عام استفاده از سلاح و سوءنیت خاص ارعاب و ایجاد هراس عمومی و سلب آزادی و امنیت مردم است (همان).
مرتکب باید قدرت بالقوه ایجاد هراس و رعب در عموم داشته باشد. قصد اخافه در بیان فقهاء عموماً آمده است. ولی در مورد تحقق خوف یا عدم آن، کمتر تفصیل داده شده است. مرحوم فیض (ره) در مفاتیح الشرایع، جرم را مطلق دانسته، خواه خوف ایجاد شود و خواه نشود. چنانکه قبلاً بیان ایشان را ذکر کردیم، فرموده است: «حصل معه الخوف و اخذ المال اولم یحصل…» ایشان در ادامه در مورد شرط قوت بر اخافه نیز تردید فرموده و قول اصح را عدم اشتراط قوت دانسته اند:
«… و فی اشتراط کونه من اهل الریبه قولان، و کذا قوته علی الاخافه و الاصح عدم اشتراطهما»
قانون برخلاف این نظر، توانایی بالقوه در مرتکب را جهت ایجاد خوف شرط دانسته، چنانکه در تبصره یک همین ماده تصریح کرده است که اگر در اثر ناتوانی مرتکب، علیرغم اینکه به روی مردم سلاح کشیده، خوف و هراس ایجاد نکند، محارب نیست. از دیگر شرایط این است که رعب باید عمومی باشد. مفهوم عمومی بودن از عرف تبعیت می کند و قانونگذار آن را تعریف نکرده است. فقط با انگیزه و داعی شخصی مصادیقی از آن را از تعریف محاربه خارج کرده است. چنانکه در تبصره ۲ ماده ۱۸۳ آمده است:
«اگر کسی سلاح خود را با انگیزه عداوت شخصی به سوی یک یا چند نفر مخصوص بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد محارب محسوب نمی شود.»اگر در تشخیص مفهوم عموم از ملاک بحث «طایفه» که در حد زنا مطرح است استفاده کنیم حداقل دو نفر را ذکر کرده اند:
«ولیشهد عذابهما طائفه من المؤمنین.»و اگر از نظر قانونگذار تبعیت کنیم، ملاک و ضابطه عمومی بودن قصد و انگیزه مرتکب است. اگر مرتکب قصد معینی داشته و استفاده از سلاح او، صرفاً متوجه افراد یا با اخذ ملاک از قانون متوجه طایفه، یا حتی جماعت خاصی شود که با آنان دارای عداوت شخصی است و این نزاع به عموم جامعه سرایت نکند، اخافه عموم مصداق پیدا نکرده است ولی اگر تشخیص را بر ملاک نفس عمل قرار دهیم، مشکل ایجاد می شود. زیرا هر جرمی علی الاصول در جامعه ناامنی ایجاد کرده و بالنسبه وحشت عمومی ایجاد می کند. مصداق روشن این موضوع، سرقت های مسلحانه رایج است. این نوع سرقت که در شهر و در منازل و ساکن خصوص یا عمومی صورت می گیرد در فعلیت خود فقط باعث وحشت و اضطراب افراد ساکن در منزل یا مال باختگان می شود و اثر آن نسبت به عموم اثری است که هر جرمی بالطبع دارد و آن این است که وجدان عمومی از احساس ناامنی و وقوع جرم، جریحه دار شده و نگرانی عمومی ایجاد می شود. بسیاری از محاکم نیز این نوع سرقت ها را مشمول عنوان محاربه نمی دانند (الهام،همان: ۴۷).
قانونگذار به صورت «واو» عطف سلب آزادی و امنیت مردم را به این قصد افزوده است سلب آزادی و امنیت نیز تعبیری عام بوده و تعریف قانونی نشده است. خصوصیت همه جرائم سلب امنیت است و آزادی مفهومی بسیار وسیع است. استفاده از این تعابیر گسترده در تعریف جرم، روش صحیحی نیست و باید تا حد امکان تعریف محدود و دارای مفاهیم معین و روشنی باشد و ایجاد شبهه ننماید.
از دیگر مشکلات این تعریف، قصد اخافه و سلب امنیت و آزادی است که از مقومات جرم تلقی شده است. ایجاد اخافه و یا سلب امنیت، عموماً انگیزه غایی مرتکب جرم نیست و معمولاً قصد مرتکب متوجه آن نمی شود، بلکه مرتکب جرم در پی تحقق هدف خاصی است که رسیدن به آن با سلب امنیت یا ایجاد رعب ملازمه پیدا می کند به طور مثال، قطاع‌الطریق اصولاً انگیزه اخذ مال دارند و این انگیزه آنان را به ارتکاب جرم وامی دارد. آنان در عین حال که از سلاح استفاده می کنند و در واقع قصد استفاده از آن را نیز دارند، ولی منظور آنان سلب امنیت نیست، بلکه در پی تحصیل مال هستند و سلب امنیت به تبع اعمال آنان حاصل می شود. به عبارت دیگر سلب امنیت متعلق قصد آنان نبوده بلکه ماحصل و نتیجه آن است. ولی از تعریف قانونی، اینگونه استظهار می شود که سلب امنیت قصد یا انگیزه مرتکب جرم باشد و تطبیق جرم با این رکن و عنصر امر دشواری است. زیرا حکم بر قصد اخافه مترتب شده و احراز این قصد صرفاً قابل عقاب است، زیرا با تحقق آن موضوع محقق است و از طرفی قصد، امری شخصی و تابع قاصد است و احراز آن تا حدی ممتنع است و اگر تعبیر فقهای عظام را به «لا خافه الناس» این گونه تحلیل کنیم که «ل» برای بیان مفعول به، یعنی تشهیر سلاح برای اخافه باشد، همین معنی حاصل می شود و اگر مقصود تحقق قهری اخافه بوده و تابع قصد نباشد، تعریف در این مورد نارسا است و بهتر بود گفته می شد: «اگر مرتکب با بهره گرفتن از سلاح موجب هراس عمومی شود و یا عمل او بالقوه بتواند هراس ایجاد کند، محارب است.» در این صورت جرم محاربه یک جرم مقید بوده که حصول نتیجه فعلی یا بالقوه در آن لحاظ شده بود(همان: ۴۸). ولی در تعریف قانون، حکم متوجه و متعلق قصد مرتکب شده است و چون قصد متوجه غایت عمل است و نه نفس فعل، احراز آن نیز دشوار است .
۳-۹-۳- سرقت مسلحانه و قطع‌الطریق
ماده ۱۸۵ ق.م.ا. یکی از مصادیق محاربه را به عنوان سرقت مسلحانه و قطع‌الطریق ذکر نموده است.
مشکل این ماده این است که مشخص نیست، هر نوع سرقت مسلحانه را راهزنی و محاربه دانسته یا مقصود از سرقت مسلحانه، قطع طریق با شرایط ذکر شده است. به عبارت دیگر «واو» میان سارق و مسلح و «قطاع‌الطریق» واو عطف است و یا در معنی «یا» استعمال شده است این شبهه برای محاکم نیز وجود دارد و نوعاً، هر نوع سرقت مسلحانه را محارب نمی دانند و محارب را منصرف به قطاع‌الطریق تلقی می نمایند. بنابراین با این برداشت «واو» مزبور برای بیان نوع سرقت مسلحانه است. با این وصف عناصر این جرم به شرح زیر است:
الف) استعمال سلاح ولو به صورت حمل تنها
ب) سرقت در راه ها و شوارع
ج) سلب امنیت از مردم
د) ایجاد رعب و وحشت. (مرعشی، ۱۳۷۷: ۷۲).
در این ماده قانونگذار تحقق رعب و وحشت و سلب امنیت عمومی را از ارکان جرم شناخته و در واقع این جرم را جرم مقید دانسته، بنابراین رکن روانی این جرم می تواند سوءنیت عام ارتکاب عمل و سوءنیت خاص ایجاد رعب و وحشت باشد. چون این ماده باید ناظر به ماده ۱۸۳ که در تعریف کلی محارب است، تفسیر شود و در ماده ۱۸۳ سوءنیت خاص ایجاد رعب و وحشت در آن اخذ شده است (همان: ۷۳).
البته همان طور که در اقوال فقهی نیز مشهود است و خصوصاً در بیان فقهای عامه، قطع طریق و راهزنی، مصداق بارز محارب بلکه تنها فرد آن است.
لکن اگر «واو» را بیان و توضیح برای سرقت مسلحانه ندانیم و در معنی «یا» استفاده شده باشد، قیود اخیر ماده یعنی سلب امنیت جاده و مردم و ایجاد رعب و وحشت، فط به راهزنی برمی گردد و سرقت مسلحانه به طور مطلق محارب تلقی شده است و در واقع هم راهزنی و هم هر نوع سرقت مسلحانه ولو در شهر، محاربه تلقی گردیده است (الهام، همان: ۴۹).
در این صورت مشکل تعریف سرقت مسلحانه باقی است. آیا صرف همراه داشتن سلاح، سرقت مسلحانه می کند و آیا این سرقت حتماً باید آشکار باشد؟ و خفیه بودن در آن لحاظ نشده است یا اینکه علم مسروق منه به مسلح بودن سارق شرط است و آیا ایجاد رعب و وحشت هم لازمه آن است؟ و اگر همه شرایط راجع به راهزنی را در مورد سرقت مسلحانه بپذیریم، مشکل دیگر این است که در سرقت مسلحانه رعب و وحشت محدود به مسروق منه و مال باخته می شود و نه عموم جامعه(همان).. در این صورت علی الاصول سرقت های مسلحانه موردی، مصداق محاربه پیدا نمی کند چرا که وحشت عمومی در هر جامعه ای از انتشار خبر جرایم مهم ایجاد می شود و قانونگذار ظاهراً این حد رعب و هراس را در تحقق محاربه کافی ندانسته است.
۳-۹-۴- اقدام مسلحانه علیه حکومت اسلامی
ماده ۱۸۶ قانون مجازات اسلامی در مورد قیام مسلحانه علیه حکومت اسلامی است. قانونگذار این اقدام سازمان یافته و متشکل را محاربه دانسته و کلیه اعضاء و هواداران چنین سازمانی را محارب شناخته است. این ماده می تواند مصداق «بغی» البته با وجود شرایط خاص آن باشد، ولی قانونگذار از آن به عنوان محاربه نام برده است (حبیب زاده، ۱۳۷۰: ۸۲). عناصر این جرم را می توان به شرح زیر بیان کرد:
الف) وجود سازمان متشکل یا گروه یا جمعیت متشکل
ب) استفاده از سلاح
ج) اقدام علیه حکومت اسلامی
چون مجازات متوجه شخصیت حقوقی و فرضی گروه نمی شود. قطعاً اعضاء آن محارب می باشند و برای تحقق این جرم لزومی ندارد که اعضاء فعالیت مسلحانه داشته باشند، بلکه هر نوع تلاش و فعالیت مؤثر در پیشبرد اهداف سازمان یا گروه با علم به آن در تحقق جرم کافی است. بنابراین نسبت به اعضاء می توان عناصر زیر را از ارکان جرم دانست.

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

وجود سازمان یا جمعیتی که قیام مسلحانه می کند.

علم به اهداف سازمان.

تلاش مؤثر در پیشبرد اهداف سازمان یا جمعیت.

بقای مرکزیت سازمان (همان: ۸۳).

در ماده ۱۸۷، طرح براندازی حکومت اسلامی توأم با تهیه سلاح از مصادیق دیگر محارب است. در تحقق این مصداق محاربه رکن مادی از دو عنصر تشکیل می شود:
اول) تهیه و طرح براندازی
دوم) تهیه سلاح و مواد منفجره
لزومی ندارد که بیش از این حد، اقدام عملی نموده باشد. به نظر می رسد لازم نیست که طرح ریختن به صورت فیزیکی و برنامه مدون باشد، بلکه اگر این رکن را، عنصر معنوی یا روانی جرم بدانیم به سیاق قانون نزدیک تر است و کافی است، کسی قصد مجرمانه براندازی نظام اسلامی را داشته باشد و برای تحقق آن، سلاح تهیه نماید. ظاهر قانون از تهیه سلاح، با قرینه مواد منفجره، باید سلاح گرم باشد. خصوصاً اینکه در این زمان، امکان عملی براندازی به طریق مسلحانه جز با بهره گرفتن از سلاح گرم مصداق ندارد. نسبت به کسانی که در این کار با علم و آگاهی از اهداف مجرمان، برای آنان سلاح تهیه کرده یا کمک مالی مؤثر نموده یا اسباب کار و وسایل را در اختیار آنان بگذارند، عنوان اصلی جرم صادق است و نه معاونت (الهام، همان: ۵۱).
مساعدت مالی باید مؤثر باشد و تشخیص مؤثر بودن، امری موضوعی است و احراز آن با دادگاه است. به نظر می رسد که این تأثیر نسبت به تقویت بنیه سازمان، جمعیت یا مجموعه افراد یا فرد مرتکب باشد و نه مؤثر در تحقق عملی اهداف مرتکبین که براندازی حکومت است. ولی در این خصوص که آیا تهیه وسایل لزوماً باید همراه با تهیه سلاح باشد، عبارت قانون، صریح نیست. زیرا امکانات مالی مؤثر را با کلمه «یا» از تهیه وسایل و اسباب تفکیک کرده ولی در اختیار گذاشتن وسایل و اسباب کار و سلاح را با واو عطف متوالی بیان کرده است. (همان). اقتضای تفسیر مضیق و به نفع متهم آن است که بگوییم اسباب کار و وسایل فراهم شده باید حتماً به ضمیمه سلاح باشد و شامل هر نوع وسیله ای که متضمن سلاح نباشد، نیست .
مطابق ماده ۱۸۸ ق.م.ا. کودتا علیه حاکمیت اسلامی نیز در تحقق عنوان محارب کافی است. به شرط اینکه این نامزدی در تحقق کودتا مؤثر باشد. پستهای حساس «اعم از نامزدی ریاست حکومت بوده و ظاهراً شامل کلیه پست های هیئت وزیران می شود و پست های معادل وزارت مانند ریاست سازمان و ستاد ارتش و فرماندهی نیروهای مسلح و مانند آن را در برمی گیرد. ولی شرط افزونتر این است که این نامزدی در تحقق کودتا به نحوی از انحاء مؤثر باشد. به طور مثال موقعیت سیاسی یا اجتماعی یا بین المللی او یا سمت ریاست یا فرماندهیش در جذب نیرو یا تسریع در عملیات یا ایجاد تشویق و انگیزه و یا جلب حمایت خارجی تأثیر داشته باشد (همان: ۵۲).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۳-۹-۵- مصادیق محارب در قانون تعزیرات
در قانون تعزیرات اسلامی مصوب ۱۳۷۷ مصادیق محاربه به شرح ذیل بیان شده است:

اسباب چینی با دول خارجه یا مأموران آنان برای عداوت و جنگ با دولت جمهوری اسلامی که عادتاً منتهی به جنگ می گردد.

فراهم ساختن وسایل ورود دشمنان مملکت به خاک کشور و یا متصرفات آن.

همکاری با دشمنان مملکت در ورود به خاک کشور یا متصرفات آن.

به تصرف دشمن دادن یا درآوردن شهر یا استحکامات یا مواضع نظامی یا هواپیما یا کشتی و یا امثال آن.

فراهم ساختن قشون یا امداد نقدی یا جنسی یا مهمات و اسلحه برای دشمن.

فراهم ساختن موجبات موفقیت دشمن یا هر نحو حیله و دسیسه برای همراهی با دشمن.

ابراز با واسطه یا بی واسطه اسرار مذاکرات یا مرسلات سرّی دولت یا تصمیمات دولت در امور نظامی به دول متخاصم (در حکم محارب).

تسلیم با واسطه یا بی واسطه نقشه ها از قبیل نقشه و کروکی استحکامات یا اسلحه خانه و انبار مهمات یا بنادر یا اسکله ها و … به دول متخاصم.

مخفی نمودن جاسوسان یا سربازان دولت متخاصم که مأموریت تفتیش دارند، یا سبب اختفاء آنان در زمان جنگ و به قصد کمک به دشمن (در حکم محارب).

اغواء و تحریک مردم به جنگ و کشتار با یکدیگر به قصد بر هم زدن امنیت اگر موجب قتل شود (در حکم محارب).

تخریب یا تحریق عمدی انبار مهمات یا اسلحه یا کشتی هواپیما یا مواضع و مراکز نظامی و دولتی یا مراکز محتوی اسناد یا دفاتر دولتی با قصد براندازی حکومت و فساد (در حکم محارب)

شروع به قتل رهبر یا رئیس جمهور با نیّت فساد و مقابله با حکومت (در حکم محارب).

دایر کردن یا اداره کردن مرکز فساد یا فحشاء یا تشویق مردم به فساد یا فحشاء یا فراهم نمودن موجبات آن در صورتی که سببیت برای فساد و عفت عمومی داشته و به آن عالم باشد (مفسد‌فی‌الارض).

آتش زدن عمارت یا بنا یا کارگاه و کارخانه یا انبار و به طور کلی هر محل مسکونی یا غیرمسکونی یا خرمن یا هر نوع محصول زراعی و اشجار یا مزارع یا باغ های متعلق به غیر به قصد مقابله با حکومت اسلامی (حبیب زاده، همان: ۱۲۹).