رابطه مثبت

 

 

 

عظیمی۱۳۸۶

 

 

رسانه های جمعی

 

 

سبک زندگی

 

 

کمی

 

 

رابطه مثبت

 

 

 

مهدوی کنی۱۳۸۶

 

 

دین

 

 

سبک زندگی

 

 

کیفی

 

 

رابطه دارد

 

 

 

ساسوما،۲۰۰۴

 

 

-جنسیت
-مصرف

 

 

سبک زندگی

 

 

کمی

 

 

رابطه دارد

 

 

 

مینتل،۱۹۸۸

 

 

جنسیت

 

 

هزینه خانوارها

 

 

کمی

 

 

رابطه دارد

 

 

۲-۲مبانی مفهومی و نظری تحقیق:
۲-۲-۱ مبانی مفهومی تحقیق:
پوشاک ،مهمترین و مشخص ترین مظهر قومی ،و بارزترین نشانه فرهنگی است که به سرعت تحت تاثیر پدیده های فرهنگ پذیری بین جامعه های گوناگون انسانی قرار می گیرد؛حتی عده ای معتقدند که چیرگی فرهنگی و سلطه پذیری در وهله نخست از طریق انتقال پوشاک صورت می گیرد و می توان با تغییر پوشاک افراد یک جامعه، شیوه زندگی آنها را نیز دگرگون نمود و تغییرهایی در ساختار زندگی اجتماعی آن جامعه ایجاد کرد(شریعت زاده،۴۱:۱۳۷۹).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در هر جامعه ای ،کنش انسان ها ، دارای نظم اساسی یا «الگو» و مدل است. هر چند تمام جوامع بشری به طور مستمر در حال تغییر و تحول اند اما همه ی آنها دارای الگوی اساسی روابط متقابل اجتماعی اند.جامعه شناسی برای توصیف این الگو و مدل منظم،تعبیر ساختار اجتماعی-کنش پیوسته را به کار برده است.(تنهایی؛۲۸:۱۳۸۸)
بر اساس نظریه عمومی کنش،به طور کلی در مفهوم سازی رفتار،چهار نکته را باید مورد توجه قرار داد:
۱- رفتار در جهت دست یابی به هدف (اهداف)یا حالت های پیش بینی شده امور صورت می گیرد.
۲- رفتار در یک وضعیت معین رخ می دهد.
۳- رفتار بر اساس قواعد یا هنجارهایی معینی تحت نظم در می آید.
۴-رفتار مستلزم صرف انرژی یا تلاش یا داشتن انگیزه است.
وقتی این عناصر در مفهوم منظور شود، می توان آن را «کنش» نامید(پارسونز،۵۲۳:۱۹۷۷)
۲-۲-۱-۱ مفهوم سبک
سبک [۲۵]را می توان نوعی سنجش و در عین حال نوعی توصیف پنداشت.(هندری و دیگران،۲۲۸:۱۳۸۰) فاضلی شش ویژگی عمده سبک را به شرح زیر مشخص می کند:
یکی از ویژگیهای سبک،کل گرایانه بودن آن است.به عبارتی نمی توان بدون صدمه زدن به آنچه که سبک دارد،چیزی از آن کاست یا به آن افزود. انسجام یکی از وجوه اساسی سبک داشتن است.به عقیده آکرمن،می توان سبک را طبقه ای از راه حل های مرتبط با یکدیگر برای مساله ای واحد یا پاسخ به چالشی دانست.سوبل از قول آکرمن می نویسد که سبک دارای ثبات است؛به عبارتی در ساخته های که هم سبک هستند می توان مشخصات آن رایافت.علاوه بر این سبک ویژگی محلی دارد.به سخن دیگر سبک در یک بازه زمانی و مکانی گسترش می یابد،هر قدر گسترده تر می شود،خصایص اصلی خود را از دست می دهد و تغییر می کند.به نظر باکاک سبک نه خصیصه عمل فردی و نه مشخصه عمل یا مصنوع گروهی است ،بلکه از آن هردو است. تجلی مشخصه گروهی در عمل فردی و در عین حال محصول اعمال فردی است(فاضلی،۷۶:۱۳۸۲) که در این تحقیق از این تعریف استفاده شده است. و بالاخره اینکه سبک عنصری مرئی در دنیایی از نمادهاست که از دیگران دعوت می شود. تا آن را مطالعه کنند(هندری ودیگران،۲۲۸:۱۳۸۰)به عبارت دیگر،سبک داشتن به معنای ادعای برتری است.مدعای هنجاری برتری و کهتری در ادعای سبک دار بودن نهفته است(فاضلی،۷۷:۱۳۸۲)
۲-۲-۱-۱-۱ انواع سبک
مکین و لیوون از سه نوع رویکرد به سبک سخن می گویند،که لزوما منحصر به فرد و جدا از هم نیستند سبک فردی ،سبک اجتماعی و سبک زندگی .به عقیده آنها می توان گفت هر سه نوع سبک می توانند همزمان در کنار یکدیگر وجود داشته باشند و به روش های مختلف چه در نظر و چه در عمل با یکدیگر ترکیب شوند. این سه رویکرد عبارتند از:
۲-۲-۱-۱-۱ -۱سبک فردی[۲۶]:سبک فردی بر تفاوت فردی تاکید دارد.گرچه شیوه هایی که افراد به وسیله آن صحبت می کنند.،می نویسند و عمل می کنند تا حد زیادی متاثر از اجتماع است،اما برای تک تک افراد مجالی وجود دارد که کارهایشان را به روش خاص خود انجام دهند.این نوع سبک شاید قدیمی ترین نوع سبک است.دست خط نمونه خوبی از سبک فردی است و با اینکه در اجتماع و در مدارس آموخته می شود.اما خط هر کسی قابل تشخیص است چرا که این یک سبک فردی است.سبک فردی در ادبیات،موسقی و هنر نقش بارزی داشته و هنوز هم دارد و تقریبا علامت تمایز آثار افراد شود. در حقیقت،سبک فردی نشانه شناسایی و نوعی اثر انگشت است.
۲-۲-۱-۱-۱ -۲ سبک اجتماعی[۲۷]: ایده سبک اجتماعی برا جتماعی بودن سبک تاکید دارد.سبک اجتماعی،دیگر نشان دهنده شخصیت و نگرش افراد نیست.این سبک،موقعیت اجتماعی افراد از طبقه،جنسیت،سن،روابط اجتماعی گرفته تا کارهای اجتماعی و نقش هایی که بازی می کنندرا بیان می کند.سبک اجتماعی نه تنها ناشی از ویژگی های روانی افراد نبوده و از خلق و خوها و خصوصیات پایدار افراد منتج نمی شود،بلکه عامل انگیزش این نوع سبک،بیرونی بوده و بوسیله ععوامل اجتماعی خارج از کنترل افراد تعیین می شود.سبک اجتماعی کم ثبات تر از سبک فردی است و نشانه تابعیت اجتماعی(انسجام،هویت گروهی و ایدئولوژی)است.سبک اجتماعی نشان می دهد که اهل کجا هستیم،جنسیت،سن و طبقه ما چیست،متعهد به انجام چه فعالیت هایی هستیم و نقش ما را در برابر دیگران مشخص می سازد.(مکین و لیوون،۵۷۹:۲۰۰۵)
۲-۲-۱-۱-۱ -۳ سبک زندگی[۲۸]:در سبک زندگی،سبک فردی و اجتماعی با یکدیگر ترکیب می شوند.سبک زندگی،از یک سو،اجتماعی است؛چرا که گروه های اجتماعی را حتی اگر به لحاظ جغرافیایی متفرق باشند.و در شهرهای سراسر دنیا پراکنده باشند،توصیف و مشخص می سازد.از سوی دیگر فردی است،چرا که بر رفتارها و نگرش های این گروه ها تاکید می ورزد.مشخصه این گروه ها ،موقعیت های اجتماعی ثابت(مانند طبقه،جنس و سن)یا فعالیت های نسبتا (مانند کار)نیست،بلکه رفتارهای مصرفی مشترک(سلیقه مشترک)یا الگوهای مشترکاوقات فراغت(مانند ورزشهای مشابه و مکانهای توریستی) و نگرش های مشترک به موضو.عات اجتماعی کلیدی(مانند نگرشهای مشابه به مسائل محیطی و مسائل جنسیتی و غیره و…)می باشد.(همان:۵۸۳)
۲-۲-۱-۲ مفهوم مصرف[۲۹]
مصرف را می توان یکی از اصلی ترین عناصر زندگی اجتماعی در این دنیای مدرن دانست.چنان که سبک زندگی در یک جامعه یا گروه را از طریق بررسی اینکه افراد آن جامعه یا گروه چگونه زندگی می کنند. پول و وقت خود را چگونه هزینه یا صرف چه چیزهایی می کنند،می توان شناخت.(فاضلی،۲۳:۱۳۸۵)
مصرف مفهومی کلیدی است.به این معنی که می توان با آن قفل فهم جامعه مدرن را باز کرد.مصرف مفهومی آغشته به ارزش است.مصرف کننده در جامعه مدرن مصرفی در نقش های مختلفی ظاهر می شود:مصرف کننده به مثابه فردی انتخاب گر که به قصد فایده مندی از چیزی ،دست به عمل می زند؛مصرف کننده به عنوان برقرار کننده ارتباط از طریق نمادهای مصرف از راه های مختلف چون مصرف تظاهری یا اوقات فراغت تظاهری؛مصرف کننده به مثابه اکتشاف کننده؛و مصرف کننده به مثابه فعال(سعیدی،۶۳:۱۳۸۲)
در دیدگاه سنتی مصرف کنشی استراتژیک نیز به حساب می آمد .این کنش استراژیک معطوف به حفظ انسجام گروهی بود.(فاضلی،۵۴:۱۳۸۸) بوردیو در کتاب تمایز می گوید:اقتصاد جدید طالب دنیای اجتماعی است که در آن مردم به همان اندازه که بر اساس ظرفیتشان در تولید ارزیابی می شوند،بر حسب ظرفیتشان در مصرف ارزیابی خواهند شد،و اقتصاد نوین،اخلاق زاهدانه تولید و انباشت را به نفع اخلاق لذت جویانه مصرف نفی می کند،مصرف اصلی ترین عنصر دنیای اجتماعی مدرن است و وابسته به عوامل اقتصادی است(بوردیو؛۹۵:۱۹۸۴)در نظر بودریار ارزش نمادین مصرف مهم تر از خود آن است.دنیای کالاها دنیایی برای مبادله پیام است در چنین وضعیتی ،خریدار کالا را به نمایش می گذارد،به نحو فعالی حس هویت برای خود می آفریند.بر این اساس وی برداشتی فعال از مصرف کننده دارد.مصرف کننده مخاطب منفی تبلیغات نیست.مصرف کننده از طریق مصرف به عنوان عضوی از جامعه در آن مشارکت می کند(فاضلی،۵۱:۱۳۸)
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۲-۱-۳ سلیقه :
به واژه taste در زبان انگلیسی در اصل به معنی «مزه و طعم» و« قوه چشایی» بوده،اما بعدها به معنای میل،علاقه،اشتیاق،دوست داشتن،لذت بردن و قدرت تشخیص گسترش یافته است( لغت نامه وبستر،۱۹۷۳و۲۰۰۳ لغت نامه آمریکن هریتیج،۲۰۰۰) .بررسی متون علوم اجتماعی بیانگر آن است که تلاش زیادی برای ارائه تعریفی از واژه «سلیقه» انجام نشده است.گویا اندیشمندان علوم اجتماعی این واژه را با همان معنای لغوی یا زیبایی شناختی به کار برده اند.و آن را یک اصطلاح خاص رشته خود تلقی نکرده اند.زیمل،سلیقه را ،توان گزینش صورت های مناسب رفتاری ای می داند،که فرد به منظور عینیت دادن به معانی مورد نظر خود (فردیت برتر)بر می گزیند. (زیمل،۱۹۰۸: ۳۱۴)
سلیقه اصولی است که مردم را قادر می کند،در میان کالاهای طبقه بندی شده آنچه مناسب ایشان است،بشناسد(بوردیو،۱۹۹۳،۱۰۸)سلیقه ها محصول مواجهه میان سلیقه های عینیت یافته هنرمند و سلیقه مصرف کننده است.(همان،۱۱۰) به این ترتیب سلیقه از نظر بوردیو یک رغبت،ظرفیت،خلاقیت،انتخاب و ترجیح است.پس سلیقه،جنبه درونی داشته و امور بیرونی ای که مطابق با سلیقه فردخوانده می شود(اعمم از رفتارها و دارایی های مادی و معنوی نماد یا به عبارتی تجسم و عینیت یافتن آن است؛نه خود سلیقه.
بوردیو ،در تا سر مباحث نظری کتاب خود دو دیدگاه را در این خصوص در مقابل هم قرار داده است:دیدگاه زیبایی شناختی کانت که سلیقه را نوعی موهبت طبیعی دانست است؛که البته با تربیت و آموزش و تهذیب تعالی می یابد و دیدگاهی که خود از آن حمایت می کند و سلیقه را به نوعی عادت واره دانسته که کاملا ناشی از فرایند جامعه پذیری و آموزش(اعم از رسمی و غیر رسمی) و موقعیت فرد در محیط اجتماعی یا به تعبیر او حوزه یا میدان می داند.
از نظر بوردیو،وجود تفاوت ها( و البته شباهت ها )ناشی از مبنایی است که سلیقه را شکل می دهد.او این مبنا را فضاهای اجتماعی و موقعیت افراد در آنها می داند که سلیقه را به امری کاملا اکتسابی بدل می کند(همان،۹۹)
بوردیو در راستای دیدگاه های وبر،انتساب سلیقه به شرایط و فضای اجتماعی بسنده نکرده و با افزایش دقت بحث خود،سلیقه را ناشی از درونی کردن نظام طبقه بندی موجود در فضای اجتماعی می داند که محدودیت ها و مقدورات اقتصادی ،به آن اشکال مختلف می بخشد(همان،ص۱۷۷) این درونی کردن مانند هر فرایندی درونی سازی می تواند جنبه خود آگاه داشته باشد،اما بیشتر ناخود آگاه است. شاید به همین دلیل هم از نظر بوردیو،آگاهی ناشی از فرایند درونی سازی،آگاهی به معنای علم و دانش مصطلح نیست؛بلکه آگاهی محدودی است که تنها؛ترجیهی را برای یک گزینه نسبت به سایر گزینه ها ایجاد می کند(مثلا کسی که رنگ تیره را می پسندد،شاید نداند که او را به کدام گروه و دسته وابسته می کند یا چرا چنین وابستگی ای ایجاد می شود ،اما می داند که این انتخاب را ترجیح می دهد.
به این ترتیب از نظر بوردیو،سلیقه بر مبنای نظام قشر بندی اجتماعی پدید می آید و در ظاهر انتخاب هایی را در قالب سبک های زندگی ارائه می کند؛اما در واقع،چند راه های جبری است که فضای اجتماعی؛پیش روی افراد در هر موقعیت به مثابه راهبرد زندگی قرار می دهد.(همان،۱۷۵)محدوده سلیقه هر انتخابی در زندگی انسان است که قابل طبقه بندی باشد و در نتیجه ،منجر به طبقه بندی رفتارهای انسان شود یا به عبارت دیگر او را ا دیگران تمایز بخشد. (مهدوی کنی،۱۳۸۶،۲۲۲)
همان طور که گفته شد،سلیقه از نگاه کانتی ها جنبه فطری و وراثتی دارد و از نگاه جامعه شناسی جنبه اکتسابی؛اما بر هر دو مبنا،سلیقه،نظامی را در جامعه پدید می آورد که در آن افراد و گروه ها قشر بندی می شوند.به عبارت دیگر سلیقه خاص ،موجب انجام مجموعه ای از گزینش هایی می شود که نماد دسته ،گروه،طبقه یا قشر خاصی از جامعه است و فرد یا گروه با این نمادها از دیگر افراد یا گروه ها تمایز می یابند. بنابر این هم می توان سلیقه را به فرد نسبت داد و هم به جمع. به این دلیل که در هر حال این فرد است که بر می گزیند. پس سلیقه فردی است،ولی بنا به عقیده بوردیو و بسیاری از جامعه شناسان،این یک انتخاب فردی نیست،بلکه ناشی از درونی کردن گزینه های اجتماعی است که هویت قشر های مختلف اجتماعی را از هم متمایز می کند.پس این یک سلیقه جمعی است که حکایت از وابستگی فرد به گروه و جماعتی خاص می کند.کسب منزلت از طریق نمایش دادن سلیقه مطلب تازه ای نیست و این کار به طور سنتی همیشه انجام می گرفته است،اما فقط گروه نخبه کوچکی قادر به تشخیص به کار گیری علائم و نمادهای آن بوده اند؛اما در دوره معاصر،فخر فروشی با پوشاک مد روز یا ساختن تصویری پرمنزلت از خویشتن،امکانی است که آشکارا به روی همه گشوده شده است(چاوشیان،۱۳۸۱ ۶۵) دهه اخیر فخر فروشی با پوشاک مُد روز،انواع انتخابهای دیگر اعم از نوع ارتباطات و رفتارهار،حضور در انواع مختلف فضاهای عمومی و خصوصی،انجام فعالیت های فراغتی مختلف و مصارف فرهنگی گوناگون و برخی موارد مرتبط با بدن که امکان ساختن تصویری پر منزلت از خویشتن را فراهم می کند،آشکارا به روی همگام گشوده است(رحمت ابادی،۱۳۸۵،۲۴۹)
۲-۲-۱-۴ هویت[۳۰]
با گذار جامعه از وضعیت سنتی به وضعیت غیر سنتی شکل و محتوای زندگی اجتماعی نیز دچار تحول و دگرگونی می شود و به تبع آن نقشهای اجتماعی جدیدی برای زنان و مردان در جامعه ایجاد می شود که این امر به پیچیده شدن زندگی اجتماعی منجر می شود که یکی از ویژگیهای اساسی عصر مدرنیته است.
هویت اجتماعی بر تمایز میان جامعه سنتی و مدرن استوار است . در جوامع سنتی مبنای هویت اجتماعی افراد، ویژگی های انتسابی آن هاست (رحمت آبادی و آقا بخشی،۴۵:۱۳۸۵)هویت اجتماعی نه تنها ارتباط اجتماعی را امکان پذیر می کند، بلکه به زندگی افراد معنا می بخشد. در واقع هویت اجتماعی فر ایندی برای خودشناسی کنش گران اجتماعی است که معنا سازی نیز به واسطه آن صورت می گیرد. هویت ها معانی کلیدی هستند و مهم تر اینکه به خودشان نیز می گویند که چه کسی هستند(گل محمدی،۲۴:۱۳۸۰)

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

شکل۲-۱) ساختار شیمیایی برخی از ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز [۳۹].
مقصد نهایی بیش­تر ضایعات، محیط­های آبی هستند و روزانه حجم زیادی از پساب­های شهری و صنعتی به رودخانه­ها و آب­های نزدیک سواحل دریاها می­ریزند [۹۹]. بیش­تر EDC­ها به ندرت به ذرات موجود در آب متصل می­شوند و بنابراین به آسانی در دسترس موجودات آبزی قرار می­گیرند و اثرات متعدی بر سلامت آن­ها ایجاد می­ کنند [۵۵]. از جمله این اثرات می­توان به ایجاد حالت دوجنسی در شکم­پایان دریایی درمعرض تری­بوتیل­تین (TBT)[18]، کاهش جمعیت خوک­های آبی دریای بالتیک از طریق مصرف طعمه­های آلوده، نازک شدن پوسته تخم در پرندگان ماهی­خوار که طعمه آن­ها در معرض DDTقرار داشته اند و ناهنجاری­های گسترده در اندام­های جنسی تمساح­های ایالت فلوریدا آمریکا به دلیل حضور آلاینده­های اورگانوکلرینی[۱۹] اشاره کرد [۲۸، ۳۴، ۴۱، ۶۸].
از میان گونه­ های آبزی، سیستم درون­ریز ماهی از بسیاری جهات مشابه مهره­داران تکامل یافته­تر است و در نتیجه ماهیان این قابلیت را دارند که به عنوان شاخص ­های زیستی تعیین اثرات EDC­ها بر سایر مهره­داران و حتی انسان به کار روند [۱۸]. از سوی دیگر، تنفس آبی و تنظیم اسمزی از جمله عواملی است که باعث می­ شود ماهیان بیش­تر در معرض این ترکیبات قرار گیرند. نرخ بالاتر تنفس ماهیان در مقایسه با انسان به ­علاوه سایر ویژگی­های آبشش ماهیان از قبیل جریان مخالف خون و آب، غشای نازک بافت پوششی و سطح وسیع آن می ­تواند جذب ترکیبات از آب و انتقال آن­ها به جریان خون را افزایش دهد [۱۰۶]. ماهیان استخوانی آب­ شور به دلیل داشتن ویژگی هیپوتونیک[۲۰]، آب دریا را می­نوشند اما ماهیان آب­ شیرین، هیپواسموتیک[۲۱] هستند و آب را به سمت بدن خود هدایت می­ کنند و ازاین طریق در معرض مواد موجود در آب قرار می­گیرند [۲۶]. بنابراین اثرات EDC­ها در جوامع ماهیان با سرعت بیش­تری قابل تشخیص است. اگرچه در برخی از موارد، ماهیان از نظر ظاهری کاملا در سلامت هستند اما به دلیل حضور انواع آلاینده­ها از تنش­های فیزیولوژیک در رنج هستند. حضور مداوم این آلاینده های زیست محیطی می ­تواند منجر به ایجاد جنسیت­های بینابینی[۲۲]، کاهش تراکم و تحرک اسپرم، کاهش اندازه گنادها، تغییر الگوی بیان ژن ویتلوژنین در انواع نر و ماده، انحراف نسبت جنسی و حتی نابودی کامل جمعیت ماهیان به عنوان جزئی از حیات­وحش رودخانه شود [۵۶]. این تاثیرات به دلیل وجود کنش­های متقابل بین ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز و این سیستم در آبزیان ایجاد می­ شود.
سه محور اصلی سیستم درون­ریز که توسعه و عملکرد تولیدمثلی را به عهده دارند، محورهای هیپوتالاموس- هیپوفیز- گناد (HPG)[23]، هیپوتالاموس- هیپوفیز- تیروئید (HPT)[24] و هیپوتالاموس- هیپوفیز- غده­ی بین­کلیه (HPI)[25] هستند که مهم­ترین آن­ها محور HPG هستند.
محور HPG از سه جزء اصلی تشکیل شده است (شکل ۲-۲): الف) هورمو­ن­­های آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH)[26] ب) گنادوتروپ­های موجود در بخش قدامی هیپوفیز که گنادوتروپین­های (GtH)[27] نوع اول و دوم را ترشح می­ کنند و ج) سلول­های سوماتیک گنادها (سلول­های تکا و گرانولوزا در تخمدان، سلول­های لایدیک و سرتولی در بیضه). GtH-। بر سلول­های تکا در جنس ماده و لایدیک در جنس نر و GtH-॥بر سلول­های گرانولوزا در جنس ماده و سرتولی در جنس نر اثر می­گذارد. متعاقب آن، استروئیدهای جنسی گناد حاصل از اثر محرک GtH-। به همراه بازدارندها­ی پروتئینی حاصل از اثر GtH-॥، به جریان خون رها می­ شود و با ایجاد بازخور در گنادوتروپ­های هیپوتالاموس و هیپوفیز باعث کاهش ترشح GnRH،GtH-। و GTH-॥ می­شوند. در واقعیت مکانیسم عمل این محور بسیار پیچیده­تر است. مثلا اثرات GnRHبر ترشح GtH-। و GtH-॥اساسا با یکدیگر متفاوت است چراکه GtH-। به صورت شدید (در برهه­های زمانی خاص) ولی GtH-॥ بسیار آهسته و طی چندین ساعت ترشح می­ شود [۲۰، ۲۴].
علاوه بر این­گونه پیچیدگی­های جزئی موجود در طرح اولیه­ی سیستم درن­ریز، فاکتورهای مهم دیگری نیز وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرند. یکی از این فاکتورها، تنظیم میزان حساسیت سلول­ها نسبت به محرک­ها است. گنادوتروپ­ها پاسخ­پذیری ثابتی به تحریکات GnRHو سلول­های هدف در گنادها پاسخ­پذیری ثابتی به تحریکات GtH-। و GtH-॥ ندارند. مثلا تواترهای غیرطبیعی ناگهانی یا مزمن GnRH یا ترکیبات مشابه آن، منجر به تخریب یا همئوستازی منفی گیرنده­های آن در گنادوتروپ­ها می­ شود و آن­ها را نسبت به تحریکات آتی مقاوم­تر می­نماید.

شکل ۲-۲) نمودار شماتیک از محور HPG در ماهیان [۲۶].
موضوع بسیار مهمی که سبب پیچیدگی بیش­تر این محور می­ شود، نقش پروتئین­هایی است که به استروئیدهای جنسی متصل می­شوند. این پروتئین­ها شامل آلبومین و آلفا-فتوپروتئین[۲۸] و گلبولین متصل به هورمون­های جنسی (SHBG)[29] در انسان است. تقریبا ۹۷-۹۸% از تستوسترون و E2 در گردش خون انسان به SHBG متصل و تنها ۲-۳% از آن آزاد و از نظر زیستی فعال است [۸۳].
مورد دیگری که باعث پیچیدگی بیشتر محور HPG می­ شود، برهم­کنش­های اجزاء برون­ریز و درون­ریز این محور است. مثلا تستوسترون تولید شده در سلول­های لایدیک بر سلول­های سرتولی مجاور اثر می­گذارد. به نظر می­رسد که این موضوع مهم­ترین نقش تستوسترون در جنس نر است چراکه اثرات آن بر سلول­های سرتولی، اصلی­ترین مسیری است که اسپرماتوژنزیز را پشتیبانی می­ کند [۹۱]. اثرات مشابه در تخمدان نیز مشاهده می­ شود. آندروژن­های ساخته شده در سلول­های تکا، اثرات برون­ریزی را بر سلول­های گرانولوزای مجاور (فولیکول­های در حال توسعه) اعمال می­ کند. مهم­ترین نتیجه­ در معرض­قرارگیری سلول­های گرانولوزا با تستوسترون این است که این سلول­ها می­توانند این آندروژن را به E2 تبدیل کنند. قابلیت سلول­ها در بیان آروماتاز و یا ۵آلفا-ردوکتاز[۳۰] در تبدیل یک هورمون برون­ر­یز با اثر موضعی (تستوسترون) به یک هورمون درون­ریز (E2 یا دی­هیدروتستوسترون (DHT)[31]) بسیار رایج­ است [۹۲، ۹۳].
GtH-। مسئول رشد گناد و تشکیل گامت و GtH-॥ در آزادسازی آن­ نقش دارد. به­ طور کلی، تستوسترون اصلی­ترین آندروژن و E2 اصلی­ترین استروژن تولید شده در تمام مهره­داران است. اما بسیاری از ماهیان استخوانی نر، ۱۱-کتوتستوسترون نیز تولید می­ کنند و این ترکیب، آندروژن اصلی درگردش در جنس نر بسیاری از گونه­ ها است. ماهیان استخوانی ماده نیز تستوسترون تولید می­ کنند و حتی سطح درگردش این ترکیب می ­تواند به اندازه­ ­E2 نیز باشد [۴۴].
استروئیدهای جنسی را می توان به دو دسته اصلی تقسیم نمود؛ ترکیبات شبه­آندروژنی و ترکیبات شبه­استروژنی. در این بخش چگونگی فرایند اثربخشی این ترکیبات و اثرات مخرب آن­ها بیان می­ شود.
۲-۱-۱- ترکیبات شبه آندروژنی
آندروژن­ها گروهی از هورمون­ها یا ترکیبات هستند که عمدتا رشد و توسعه سیستم تولیدمثلی نر را تحت تاثیر قرار می­دهند. در حالی­که ضد آندروژن­ها، داروها یا ترکیباتی هستند که فعالیت هورمون آندروژن را متوقف میکنند. هورمون آندروژن اصلی در ماهیان ۱۱-کتوتستوسترون است که قسمت عمده آن توسط بیضه­ها تولید می­ شود. از جمله نقش آندوژن­ها در بدن، تنظیم GnRH، اسپرماتوژنزیز، ایجاد رفتارهای طبیعی جنس نر، عملکرد طبیعی ضمایم و غدد جنسی و سایر اثرات غیر تولیدمثلی از قبیل عملکرد سیستم ایمنی، متابولیسم استخوان و توسعه ماهیچه است. ترکیبات شیمیایی شبه آندروژنی، از طریق اتصال به گیرنده­های آندروژنی از آندروژن­های طبیعی تقلید می کنند و مسیرهای سیگنال دهنده سلولی را تحت تاثیر قرار می­ دهند [۳۹].
اثرات کوتاه مدت حضور آندروژن­ها یا ضد­آندروژن­ها بر ماهیان هنوز به طور کامل شناخته نشده است. هرچند نمونه­هایی از اثرات این ترکیبات شامل نرسازی کپورماهیان دندان­دار (Cyprinodontidae) ماده در رودخانه­هایی که پساب کارخانه­های تولید چوب و کاغذ را دریافت می­ کنند، است. این ویژگی­های نرینه شامل ایجاد باله مخرجی (گنوپودیوم) تغییر یافته در ماهیان باردار، رفتارهای جفت­گیری شبیه به جنس نر، ایجاد ماهیان هرمافرودیت (وجود همزمان اووسیت­های زرده­دار و کیست­های اسپرماتید و اسپرماتوزوا) است. در تحقیق دیگری که بر روی جنین مارماهی زنده­زا (Zoarces viviparus) در معرض پساب حاصل از کارخانه تولید خمیر چوب انجام گرفت، مشاهده شد که نسبت جنسی به نفع جنس نر تغییر کرده است [۶۳، ۶۴].
در حال حاضر روش­های موجود برای تشخیص اثرات EDC­ها به ویژه برای آندروژن­ها ناکافی، محدود و اکثر تحقیقات انجام شده مربوط به اثرات استروژن­ها بر تولیدمثل است.
۲-۱-۲- ترکیبات شبه استروژنی
استروژن نام گروهی از هورمون‌های جنسی مربوط به جنس ماده است که در رشد و توسعه ویژگی­های جنسی و روند تولید مثل در این جنس نقش اساسی دارد. شکل ۲-۳ برخی از مهم­ترین مسیرهای تاثیر ترکیبات شبه استروژنی بر سیستم درون­ریز را نشان می­دهد. بررسی ادرار زنان نشان می دهد که هر زن می ­تواند روزانه حدود ۷ میکروگرم E1، ۴/۲ میکروگرم E2 و ۶/۴ میکروگرم استریول (E3)[32] دفع کند. از سوی دیگر، کاربرد زیاد قرص­های جلوگیری از بارداری که حاوی ترکیبات استروژنی هستند نیز مقادیر زیادی از این ترکیبات را وارد سیستم فاضلاب می­ کند. بنابراین به نظر می­رسد که کارخانه­های تصفیه فاضلاب یکی از منابع اصلی این نوع آلاینده­ها هستند چرا که این ترکیبات توسط فرایندهای مرسوم تصفیه جدا یا تجزیه نمی­ شود [۵۱]. توانایی این هورمون­های استروژنی ۱۰ تا ۱۰۰ برابر بیشتر از ترکیبات شبه هورمونی است [۳۹]. پساب ناشی از فعالیت­های کشاورزی و دامپروری نیز از منابع بالقوه ایجاد ترکیبات شبه استروژنی هستند. جدول ۲-۱ برخی از این ترکیبات به همراه کاربرد و تعدادی از اثرات احتمالی آن­ها را نشان می­دهد.
مطالعات انجام شده نشان داده­اند که عوارض حاد ناشی از حضور ترکیبات شبه­استروژنی شامل ایجاد جنسیت بینابینی، کاهش تحرک اسپرم، کاهش جمعیت ماهیان، کاهش اندازه­ گناد و انحراف نسبت جنسی به نفع ماده است. درحالی­که ازجمله عوارض حضور کوتاه­مدت این ترکیبات می­توان به تولید ویتلوژنین در جنس نر و یا تغییر الگوی تولید آن در جنس ماده اشاره کرد [۵۴].
به­ طور کلی اختلال در تولیدمثل طبیعی ماهی توسط استروژن­ها در مراحل لاروی و جنینی از طریق سنتز تعداد غیر طبیعی گیرنده استروژنی و در مراحل بالاتر چرخه زندگی از طریق تحریک گیرنده­های استروژنی در ماهیان ماده بالغ یا نابالغ در زمان­های نامناسب و یا ماهیان نر بالغ یا نابالغ ایجاد می­ شود [۳۹].
۲-۱-۳- اثرات زیستی ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز (ترکیبات شبه استروژنی)
آنالیز شیمیایی آب و رسوبات به علت گران بودن و طیف گسترده­ی EDC­ها، روش کارآمدی برای شناسایی این ترکیبات نیستند. بنابراین استفاده از ویژگی­های فیزیولوژیکی گونه­ ها نه تنها می ­تواند نمایانگر اختلال در سیستم درون­ریز و سلامت تولیدمثلی ماهی باشد، بلکه می ­تواند تصویر روشنی از اثرات این ترکیبات در سطح موجود زنده فراهم آورد. شاخص ­های زیستی در مطالعات صحرایی ابزارهای نیرومندی در ردیابی اثرات یک ماده یا ترکیبی از مواد هستند [۴۹]. شاخص ­های زیستی این­چنین تعریف شده ­اند: “تغییر در پاسخ بیولوژیکی (اعم از پاسخ­های مولکولی، سلولی و فیزیولوژیک) که می­توانند در ارتباط با حضور یا اثرات سمی ترکیات شیمیایی در محیط زیست باشند” [۷۸].
عکس مرتبط با محیط زیست
الف- ویتلوژنین و سایر پروتئین­های تولیدمثلی مخصوص جنس ماده
در بدن ماهیان، هیپوتالاموس که به محرک­های محیطی حساس است و از این طریق به همزمانی چرخه تولیدمثلی در فصل مناسب کمک می­ کند، با هورمون­های تولیدی خود هیپوفیز را تحت تاثیر قرار می­دهد و موجب ترشح هورمون­های گنادوتروپین از آن می­گردد (شکل ۲-۴). این هورمون­ها بر تخمدان اثر می­ کند و سبب تولید E2 از آن می­شوند. این هورمون به گیرنده­های خود در کبد متصل و سبب سنتز پروتئین­های مهم تولید مثلی از قبیل ویتلوژنین و پروتئین زونارادیاتا (Zrp)[33] موجود در پوسته تخم می شود (شکل۲-۳).
ویتلوژنین یک فسفولیپوگلیکوپروتئین مخصوص جنس ماده است که توسط کبد ماهی ماده در پاسخ به استروژن­های داخلی در چرخش، در مرحله زرده سازی سنتز می­ شود .این ماده ترکیب اصلی تشکیل دهنده زرده تخم است که پس از تولید در کبد، توسط جریان خون به تخمدان منتفل می­ شود و در آن­جا نهایتا به عنوان ماده مغذی لازم برای رشد جنین، جذب اووسیت­ها می­گردد [۳۹].

شکل ۲-۳) مسیرهای اصلی عملکرد ترکیبات شبه­استروژنی موجود در محیط [۲۶]:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

هورمون­های استروئیدی از قبیل E2، تستوسترون و پروژسترون در سلول­های گنادی سنتز می­شوند. بازدارنده­­ی آنزیم­ های CYP450 از جمله داروها و آفت­کش­ها در این­ قسمت عمل می­ کنند.

هورمون­ها از گنادها به جریان خون ترشح می­شوند و از طریق انتشار یا به صورت متصل به SHBG در دسترس سلول­ها قرار می­گیرند. ترکیبات سمی می­توانند میزان در دسترسی هورمون­ها را با تغییر میزان SHBG تغییر دهند.

هورمون استروئیدی به درون سلول انتشار می­یابد.

هورمون به داخل محوطه­ی پیش­هسته­ای جایی که گیرنده­های آزاد ® وجود دارد، انتشار می­یابد.

هورمون یا مقلد آن به گیرنده متصل می­ شود. تحقیقات نشان داده است که بسیاری از ترکیبات شیمیایی مصنوعی به گیرنده­های استروژنی یا آندروژنی متصل می­شوند.

گیرنده ® اکنون به لیگاند طبیعی یا مصنوعی متصل می­ شود، متحمل تغییراتی در ساختار می­گردد و در نهایت همودایمر تشکیل می­دهد.

همودایمرها با تجمع فاکتورهای رونویسی (tf)[34]، یک گروه رونویسی تشکیل می­ دهند که به توالی­های خاصی در DNA ژن­های وابسته به هورمون که به عنوان عناصر پاسخ به هورمون (HRE)[35] شناخته می­شوند، متصل می­­شوند.

mRNA به خارج از هسته و به درون سیتوپلاسم انتقال می­یابد.

پروتئین­ها به کمک اسید­های آمینه­ (aa) متصل به tRNA خاص (فلش­های پررنگ) و ریبوزوم­ها و از روی mRNA الگو، سنتز می­شوند.

پروتئین که محصول اصلی سیستم درون­ریز است می ­تواند به شکل آنزیم، هورمون پروتئینی یا فاکتور رشد و یا جزء ساختاری سلول باشد. مثالی از یک شاخص وابسته به هورمون، ویتلوژنین است.

در برخی موارد اثر ترکیبات سمی مخرب سیستم درون­ریز از طریق تغییر عملکرد کبد اعمال می­ شود.

به­ طور طبیعی، ویتلوژنین تنها در پلاسمای ماهی ماده وجود دارد اما ماهیان نر نیز دارای ژن کدکننده این ترکیب هستند. بنابراین وقتی در معرض استروژن­های خارجی قرار می­گیرند، این ژن به راحتی القاء می­ شود. از جمله مناسب­ترین روش­های آزمایشگاهی برای سنجش حضور و اثرات استروژن­ها در محیط، سنجش تولید ویتلوژنین توسط هپاتوسیت­های کبد ماهی است. از روش­های اندازه ­گیری این ترکیب، آنالیز نمونه­های پلاسما با آزمون­های ایمنولوژیک از قبیل الایزا[۳۶] و یا وسترن بلات با آنتی­بادی­های خاص است. از آنجایی­که ویتلوژنین یک پروتئین گلیکولیپیدی بزرگ و در برخی گونه­ ها شکننده و ناپایدتر است، احتمال دارد در زمان استفاده از آزمون­های ایمنولوژیک تخریب شود و مشکلاتی را به وجود آورد. بنابراین اندازه ­گیری بیان ژن کدکننده آن با بهره گرفتن ازReal-time PCR به دلیل دقت بسیار بالا، اخیرا بیش­تر مورد توجه قرار گرفته است [۱۰۱]. به دلیل سرعت بالای القاء VTG mRNA، این روش می ­تواند در پایش کوتاه­مدت اکوسیستم به­کاررود.

شکل۲-۴). مکانیسم اثر هورمون استرادیول در تولید VTG و Zrp در ماهیان. در پاسخ به محرک­های نوری (hv)، GTH-। از هیپوفیز ترشح و توسط جریان خون به تخمدان­ منتقل می­ شود. در این بافت E2 سنتز و توسط جریان خون به کبد می­رود و سبب تولیدVTG و Zrp در این بافت می­گردد. این دو ترکیب نهایتا در اووسیت­های در حال تشکیل، تجمع می­یابند [۳۹].
ب- مطالعات فیزیولوژیک و رفتاری
از دیگر شاخص ­های زیستی مورد استفاده در تعیین اثرات EDCها، مطالعات فیزیولوژیک و رفتاری ماهیان است. مطالعه­ همزمان میزان ویتلوژنین و بافت­شناسی گناد، درک گسترده­ای از سم­شناسی تولیدمثلی[۳۷] به همراه دارد [۴۹]. در ماهیان نر، اثر مستقیم سنتز ویتلوژنین در شامل ایجاد جنسیت بینابینی در گناد، کاهش کلسیم در فلس و اسکلت، هایپرتروفی کبد، آسیب به کلیه، هدررفت شدید انرژی، تاخیر در ایجاد بیضه یا ایجاد بیضه غیر­طبیعی و در نتیجه کاهش شایستگی تولیدمثلی است [۳۹]. به علاوه تولید این ترکیبات در جنس نر سبب اختلال در دینامیک و عملکرد طبیعی خون می­گردد [۸۹]. از سوی دیگر ممکن است ویژگی­های ثانویه جنسی و علائم بدنی نیز به درستی تکامل نیابند و این مساله منجر به عدم بروز رفتارهای جنسی یا بروز رفتارهای غیرطبیعی گردد. در لارو ماهیان نر، حضور هورمون­های استروژنی در طی دوره حساسی از توسعه گنادی می تواند سبب ماده­سازی کامل فنوتیپ شود. این موضوع سبب ایجاد ماده­های ظاهراً طبیعی می­گردد در حالی که این ماهیان از نظر ژنتیکی نر هستند. در ماهیان ماده، اثرات استروژن­های خارجی از اهمیت کمتری برخوردار است و می ­تواند سبب رسیدگی و توسعه زود هنگام و خارج از فصل تخمدان شود. سنتز خارج از برنامه Zrp در ماهیان ماده سبب ایجاد پوسته غیر طبیعی در تخمک، کاهش کیفیت تخم و در نتیجه کاهش بقا می­گردد [۳۹].
ج- شاخص ­های وضعیت
شاخص ­های اورگانوسوماتیک (نسبت وزن اندام/ وزن بدن) به ویژه GSI اطلاعات دقیقی از اندام موردنظر فراهم می­ کند. آلاینده­ها می­توانند تغییرات سریع و شدیدی را در این شاخص ­ها به­وجود آورند. این تغییرات بسته به فصل و چرخه­ زندگی متفاوت هستند [۵۶، ۵۷].
۲-۲- مرور منابع
۲-۲-۱- فراسنجه­های خونی
ویژگی­های خون­شناسی ماهیان یکی از مهم­ترین عوامل منعکس­کننده ارتباط خصوصیات اکوسیستم آبی و سلامت آن­ها است. فراسنجه­های خونی در ماهیان تحت تأثیر عوامل فیزیولوژیک مانند جنسیت، مرحله تولیدمثل، سن، اندازه و وضعیت سلامت آن­ها تغییر می­ کند و بنابراین شاخص مناسبی از وضعیت سلامت گونه­ های مختلف محسوب می­ شود. این فراسنجه­ها تحت تأثیر عوامل خارجی نظیر فصل، دمای آب، غذا، تنش­های محیطی، انواع آلودگی و انواع بیماری­ها نیز دچار تغییر می­شوند [۱۰۵]. مطالعات اندکی در رابطه با اثرات EDCها بر فاکتورهای خون­شناسی ماهیان انجام گرفته و بیش­تر اطلاعات در رابطه با سایر مهره­داران است.
مطالعه کلارک[۳۸] (۱۹۸۴) بر روی PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران نشان داد که تعادل بین هورمون­های جنسی نر و ماده بر میزان حساسیت سیستم ایمنی موثر است. به­ طور کلی هورمون جنسی نر (تستوسترون) محرک سیستم ایمنی و E2 و ترکیبات مصنوعی استروژنی غیر استرادیولی از قبیل دی­اتیل­استیل­بسترول بازدارنده­های قوی سیستم ایمنی هستند. در طول بارداری تغییرات قابل توجهی در اندام­های لنفاوی مشاهده می­ شود، سطح E2 در سرم افزایش می­یابد، تعداد لنفوسیت­ها به طور غیرطبیعی کم و ایمنی سلولی متوقف می­ شود [۲۲].
مطالعه انجام شده توسط گلوب[۳۹] و همکاران (۲۰۰۴) در مورد تاثیر دی­اتیل­استیل­بسترول و متوکسی­کلر بر فاکتورهای خونی میمون رزوس (Macaca mulatta) نشان داد که تیمار میمون­ها با ۵/۰ میلی­گرم دی­اتیل­استیل­بسترول/ کیلوگرم/ روز سبب کاهش معنی­دار گلبول­های سفید به ویژه لنفوسیت­ها، هموگلوبین و هماتوکریت نسبت به گروه شاهد می­ شود. درحالی­که تیمار آن­ها با ۵۰ میلی­گرم متوکسی­کلر/ کیلوگرم/ روز تاثیری بر فراسنجه­های مذکور نداشت [۴۰].
ون­ دن استین[۴۰] و همکاران (۲۰۱۰) مشاهده کردند که در معرض گذاری سار اروپایی (Sturnus vulgaris) با گروهی از اترهای بی­فنیلی پلی برومینه (PBDE)[41] به مدت ۶ ماه به میزان ۱۴۰ میکروگرم/کیلوگرم وزن بدن اثر معنی­داری بر فراسنجه­های خونی این پرنده از قبیل میزان گلبول­های قرمز، غلظت هموگلوبین و هماتوکریت ندارد [۱۰۵].
آریکن و پلامپ[۴۲] (۱۹۹۰) نشان دادند که در معرض قرارگیری گربه­کاهی کانالی (Ictalurus punctatus) با حشره­کش اورگانوفسفاته مالاتیون[۴۳] منجر به افزایش اریتروسیت­ها، هموگلوبین و میانگین هموگلوبین ذره­ای (MCH) [۴۴] و کاهش لوکوسیت­ها می­ شود [۱۱].
آدیمو[۴۵] (۲۰۰۷) اثرات سرب (یکی از فلزات مخرب سیستم درون­ریز) را بر فاکتورهای خون­شناسی نوعی گربه­ماهی با نام علمی Clarias gariepinus بررسی کرد. در این مطالعه، کاهش اریتروسیت­ها و میزان هموگلوبین و در نتیجه کم­خونی وکاهش لوکوسیت­ها و بنابراین تضعیف سیستم ایمنی مشاهده شد. در این مطالعه هر سه شاخص حجم متوسط گویچه قرمز (MCV)[46]، میانگین غلظت هموگلوبین ذره­ای (MCHC)[47] و MCH در گروه تیمار نسبت به گروه شاهد افزایش یافت [۷].
در مطالعه­ ای که توسط برنتسن[۴۸] و همکاران (۲۰۱۰) بر روی پست اسمولت آزادماهی اطلس (Salmo salar) تغذیه شده با اندوسولفان[۴۹] انجام شد، هیچ­گونه تغییری در ویژگی­های خون­شناسی از قبیل میزان اریتروسیت و هموگلوبین مشاهده نشد [۱۶].
همان­طور که در مثال­های مذکور مشاهده می­ شود، اثرات ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز بر فراسنجه­های خونی بسیار متفاوت و حتی گاهی متناقض است و به عواملی همچون گونه مورد بررسی، نوع ماده شیمیایی یا ترکیب و مقدار آن­ها بستگی دارد.
۲-۲-۲- بافت­شناسی گناد، GSI و نسبت جنسی
اولین شواهد مبنی بر توسعه­ غیرطبیعی گناد در ماهی مقارن با کشف القاء ویتلوژنین در آن­ها بود. بیش­تر اطلاعات در این مورد، مطالعاتی است که بر روی ماهیان در معرض پساب کارخانه­های تصفیه­ی فاضلاب در انگلستان، انجام گرفته است. این ماهیان مسلما تحت تاثیر آلاینده­هایی با فعالیت استرونی قرار گرفته­اند [۲۶].
هریس[۵۰] و همکاران (۱۹۹۷) به شواهدی مبنی بر ممانعت از رشد بیضه­ها در ماهیان بالغ قزل­آلای­رنگین­کمان (Oncorhynchus mykiss) در رودخانه­ا­ی در انگلستان که شدیدا توسط ترکیبات استروژنی به­ویژه آلکیل­فنول­ها[۵۱] آلوده است، دست یافتند [۴۲].
گیمنو[۵۲] و همکاران (۱۹۹۷) زمانی­که یک جمعیت نر از کپورمعمولی (Cyprinus carpio) را در دروه­ی جنینی-لاروی به مدت سه روز در معرض پنتیل­فنول قرار دادند، هیچ اثری بر تمایز جنسی یا تکثیر سلول­های پیش­ساز جنسی[۵۳] مشاهده نشد اما زمانی که این در معرض­گذاری طولانی­تر و از قبل از تمایز جنسی (۲۴-۵۱ روز پس از تفریخ) صورت گرفت، موجب تشکیل مجرای تخم­بر و کاهش تعداد سلول­های پیش­ساز جنسی گردید [۳۶].
هونتلا و همکاران (۱۹۹۲؛ ۱۹۹۵) از کشور کانادا نشان دادند که در هر دو جنس سوف­ماهی زرد (Perca flavescens) و اردک­ماهی شمالی (Esox lucius) در مناطق آلوده شده با PAHها، PCB­ها و فلزات سنگین، اندازه­ گنادها و سطوح تیروکسین کاهش یافته بود.
در مطالعه­ ای که مینیر[۵۴] و همکاران (۲۰۰۰) بر روی Platichthys flesus ساکن مصب­ها و خلیج­های مناطق بسیار صنعتی انجام دادند، تغییر در الگوی اسپرماتوژنزیز و مشاهده جنسیت بینابینی در حدود ۱۸% از ماهیان گزارش شد [۷۰].
گزارش بتی و لیم[۵۵] از کشور اتریش نشان داد که گنوپودیوم پشه­ماهی نر (Gambusia affinis) که در پایین­دست کارخانه­ی تصفیه­ی پساب زندگی می­ کند از نظر اندازه تحلیل رفته است [۱۵].
در مطالعه­ ای که توسط جفریز[۵۶] و همکاران (۲۰۰۸) بر روی جمعیتی از نوعی گونه مینو بومی آمریکای شمالی با نام علمی Rhinichthys cataractea در یکی از رودخانه­های کانادا صورت گرفت، تغییر شدید نسبت جنسی به نفع جنس ماده، به اختلال شدید سیستم درون­ریز به دلیل حضور ترکیبی از آلاینده­های شبه­استروژنی موجود در پساب­های شهری، کشاورزی و دامپروری در این منطقه نسبت داده شد [۵۴].
۲-۲-۳- تولید ویتلوژنین و ارزیابی بیان نسبی آن­
بیش­تر مطالعات انجام شده در این رابطه در محیط­های آزمایشگاهی و از طریق اندازه ­گیری میزان پروتئین ویتلوژنین در پلاسما با بهره گرفتن از دو روش­ الایزا و وسترن بلات انجام گرفته است و اطلاعات در زمینه القاء ژن کدکننده آن در نتیجه حضور ماهی در اکوسیستم­های آلوده به انواع مختلف EDCها محدود است.
لیندهولست[۵۷] و همکاران (۲۰۰۰) مشاهده کردند که که حضور قزل­آلای­رنگین­کمان در معرض ۵۰۰ میکروگرم بیسفنول­آ/ میکرولیتر، پس از ۱۴ روز موجب افزایش میزان ویتلوژنین در پلاسما شد درحالی­که در غلظت­های کم­تر، سطح آن در پلاسما ثابت بود [۶۶].
در آزمایشی که توسط آنکلی[۵۸] و همکاران (۲۰۰۱) بر ماهیان بالغ مینو ­کله­گنده (Pimephales promelas) انجام شد، تیمار این ماهیان با متوکسی کلر به مدت حداکثر ۲۱ روز، غلظت برخی از استروئیدهای جنسی (تستوسترون، ۱۱-کتوتستوسترون و E2) را در هردوجنس کاهش داد و منجر به القاء شدید ویتلوژنین در پلاسمای خون ماهیان نر شد [۱۰].

 

توسّلی جهرمی، منوچهر، ۱۳۷۵، موارد رفع مسؤولیّت قراردادی در کنوانسیون بیع بین المللی و حقوق تطبیقی، مجلّه دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره ۷۲٫

جعفری، فیضا…، ۱۳۸۸، مطالعه تطبیقی ماهیّت و مبنای مسؤولیّت متصدّیان حملونقل در کنوانسیونهای بین المللی و حقوق ایران، دوفصلنامه پژوهشهای حقوقی(علمی، ترویجی)، شماره ۱۵٫

حاجینوری، غلامرضا، ۱۳۸۹، تحوّل شرایط قوّه قاهره در حقوق فرانسه و امکان اعمال آن در حقوق ایران، فصلنامه حقوق، مجلّه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره ۴۰، شماره ۳٫

رودیجانی، محمّد مجتبی، علیاصغر حاتمی، ۱۳۸۷، بررسی تطبیقی قوّه قاهره، مجلّه دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، سال هفتم، شماره ۲۳٫

صالحی راد، محمّد، ۱۳۷۸، دلالت خارجی بودن علّت معافیّت از مسؤولیّت، مجلّه دیدگاه های حقوقی، شماره ۱۵ و ۱۶٫

صفایی، حسین، ۱۳۶۴، فورس ماژور یا قوّه قاهره، مجله حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین المللی، شماره ۳٫

عادل، مرتضی، ۱۳۸۰، قوّه قاهره در کنوانسیون بیع بین المللی ۱۹۸۰، دیدگاه های حقوقی، شماره ۲۱ و ۲۲٫

محمّدزاده وادقانی، علیرضا، ۱۳۸۱، مسؤولیّت متصدّی حملونقل دریایی، مجلّه دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره ۵۵٫

محمّدی، عبّاس، ۱۳۸۸، ماهیّت حقوقی قرارداد اجاره کشتی، فصل نامه حقوق، مجلّه دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۳۹، شماره ۴٫

معدّل، جلیل، ۱۳۵۱، بحثی درباره قوّه قاهره و حوادث غیرمترقبه، مجلّه حقوقی وزارت دادگستری، شماره۱٫

نیکبخت، حمیدرضا، ۱۳۷۴، آثار قوّه قاهره و انتفای قرارداد، مجلّه حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین المللی، شماره ۲۱٫

هاشمیزاده، سیّد علیرضا، ۱۳۷۸، مبنای مسؤولیّت متصدّی حمل کالا؛ مقرّرات لاهه، مقرّرات هامبورگ و حقوق اسلامی، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)، شماره۹٫

*رساله و پایان نامه:

 

 

اسدی، عبدالعلی، ۱۳۷۹، پایان نامه کاربرد بارنامه دریایی، دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران مرکز.

پاسبان، محمّدرضا، ۱۳۷۱، پایان نامه دموراژ یا غرامت ناشی از معطلی و تأخیر کشتی، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.

توازنی زاده، عبّاس، ۱۳۷۰، پایان نامه قرارداد اجاره کشتی، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.

دمرچیلی، محمّد، ۱۳۸۳، رساله مسؤولیّت مدنی متصدّی حملوتقل دریایی (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران، انگلیس و کنوانسیون هامبورگ)، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.

صادقی مقدّم، محمّد هادی، ۱۳۷۳، رساله تأثیر اوضاع و احوال بر قراردادها، دانشگاه تربیت مدرّس.

علیزاده، حسین، ۱۳۶۸، پایان نامه تأثیر قوّه قاهره بر تعهّدات، دانشگاه شهید بهشتی.

محمّدی، عبّاس، ۱۳۸۶، رساله قرارداد اجاره کشتی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.

مطوری، محمّدرضا، ۱۳۸۶، پایان نامه وظائف و مسؤولیّتهای مستأجر در انواع چارترپارتی، دانشگاه آزاد اسلامی.

منابع عربی:

 

 

خالد، عدلی امیر، ۲۰۰۰، احکام دعوی مسؤولیه الناقل البحری، اسکندریه، منشاه المعارف، چ ۱٫

منابع انگلیسی:
*کتابها:

 

 

Baughen, Simon, 2001, Shipping Law, London, Cavendish Publishing, Second Edition.

Berlingieri, Francesco, 2009, A Comparative Analysis of The Hsgue-Visby Rules, The Hamburg Rules and The Rotterdam Rules, Marrakesh, Paper delivered at the General Assembly of the AMD.

Dockary, Martin, 2004, Cases & Materials on the Carriage of Goods by Sea, London, Cavendish publishing Limited, third edition.

Grime, Robert, Shipping Law, London, sweet&Maxwell,

Li, KX, 2002, Maritime Law and Policy in China, London, Cavendish Publishing, 1 ed.

Oxford, Dictionary of Law, ۲۰۰۲, New York, Oxford University Press, Fifth edition.

Scrutton, Thomas Edward, 1974, Charter Parties and Bill of Lading, London, Sweet & Maxwell, 8 ed.

Tetley, William, 2002, International Marritime & Admiralty Law, Editions Y.Blais.

Tiberg, Hogo, 1995, the Law of Demurrage, London, Sweet & Maxwell, 4ed.

Todd, Paul, 1988, Contract for Carriage of Goods by Sea, London, BSP Professional Books, 1ed.

Treitel, G.H, 1979, An Outline of the Law of contract, London, Oxford University Press, 2ed.

*مقالات:

 

 

Christou, R, 1982, a comparison between the doctrines of force majeure and frustration, Law and finance review, vol3.

Hedley, Steve, 1990, Carriage by Sea: Frustration and Force Majeure, The Cambridge Law Journal, Vol. 49, No. 2.

Kessedjian, Catherine, 2005, Competing Approach to Force Majeure and Hardship, International Review of Law and Economics, vol 25, issue 3.

*تارنما:

 

 

http://www.dynamicexport.com.au/news/un-shipping-convention-readyfor-australia00799/

http://www.mcgill.ca/maritimelaw/maritime-admiralty/cause/

منابع فرانسوی:

 

 

Carbonnier, Jean, 1972, Droit Civil, t4, Obligations, Paris, Presses Univ.De France, 7 ed.

Mazeaud(H.L.J) de Jugiart (M) , 1978, Lecons de Droit Civil , Paris, Editions Montechrestien, T,II, ler Vol.

Remond-Gouilloud, Martin, 1988, Droit Maritime, Paris, Pedone, ed:1.

Ripert, Georges, 1949, Précis de Droit Maritime, Paris, Dalloz, cinquieme(5) ed.

Rodier, Rene, 1978, La Responsabilite du Transporteur Maritime Suivant les Regles de Hamburg 1978, Paris, D.M.F.

Rodiere, Rene, 1968, Traite General de Droit Maritime, T.11, Paris, Dalloz.

Rodiere, Rene, 1974, Droit Maritime, Paris, Precis Dalloz, 6 ed.

Tetley, William, 2001, the cause of loss or damage, Etudes de Droit Maritime à l’aube du XXIe siècle – Mélanges offerts à Pierre Bonassies, Paris, Editions Moreux.

Weill, Alex, 1980, Droit Civil, Les Obligations, Paris.

 

۲ – شاخص‌های نگرشی بدبینی، ‌بی‌اعتمادی نسبت به مدیریت سازمان و محل کار خود ، گله‌مندی و بدگمانی؛
۳ – شاخص‌های رفتاری تخریب‌پذیر و پرخاشگر بودن کناره جویی از دیگران، کاهش توانایی برای انجام دادن وظایف شغلی، ‌محدودشدن فعالیت‌های اجتماعی و افزایش مشکلات با مسئولان ، رؤسا و همکاران و خانواده؛
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۴ – شاخصهای روان شناختی احساس خستگی ،‌ابتلا به دردهای عضلانی ، سردرد، اختلال در خوابیدن،‌ اختلال گوارشی و سرما خوردگی‌های مکرر؛
۵- شاخصهای سازمانی کاهش رسیدگی به خواسته‌های ارباب رجوع ، تنزل ابعاد اخلاقی و معنوی، افزایش تعداد موارد خلافکاری ، غیبت از کار،‌ترک شغل و سوانح و حوادث در کار.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۶-۲-نشانه‌های مرضی فرسودگی شغلی

اولین مشکل قربانیان فرسودگی شغلی آن است که از فرسودگی جسمی رنج می‌برند، قدرت آنان برای کار کردن کم است و بیشتر اوقات خسته و ناتوان هستند. علاوه برآن، این افراد از نشانه‌های مرضی فیزیولوژیکی بسیار، مثل سردردهای مکرر، تهوع، اختلال در خوابیدن و تغییر عادات مربوط به غذا خوردن (مثل از دست دادن اشتها) در رنج هستند. دومین مشکل افراد مبتلا به فرسودگی شغلی آن است که گرفتار فرسودگی هیجانیهستند. افسردگی، احساس درماندگی و نیز احساس به دام افتادن در کار و شغل خود، بخشی از مشکلات هیجانی این افراد است. سومین مشکل افرادی که گرفتار خستگی شغلی هستند آن است که غالباً گرفتار فرسودگی نگرشی(از این اختلال غالباً با اصطلاح دگرسان بینی‌خود یاد می‌شود) هستند. این افراد نسبت به دیگران بدگمان می‌شوند، این تمایل در آنان ایجاد می‌شود که با دیگران بیشتر مانند یک شیء رفتار کنند تا به عنوان یک انسان و ضمناً نسبت به آنان نیز نگرش منفی پیدا می‌کنند. افرادی که دچار فرسودگی شغلی هستند این تمایل را پیدا می‌کنند که به ابطال‌سازی (عمل موهن انجام دادن یا حقیر کردن) خود، شغلی که به‌ عهده دارند، سازمان محل کار خویش و به‌طور کلی، به ابطال‌سازی زندگی خود بپردازند. به‌عبارت ساده‌تر، این افراد، جهان اطراف خود را بیشتر با عینک خاکستری تیره نگاه می‌کنند تا با عینکی که بتوانند زیبایی های زندگی را ببینند و بالاخره فردی که از عارضه فرسودگی شغلی در رنج است، این احساس را پیدا می‌کند که پیشرفت شخصی او کم است،‌ به این نتیجه می‌رسد که در گذشته نیز قادر نبوده ‌است پیشرفت شخصی زیادی داشته ‌باشد و فرض او برآن است که در آینده نیز پیشرفتی نخواهد داشت.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
به‌طور کلی، می‌توان فرسودگی شغلی را نوعی اختلال نامید که به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت شخص در معرض استرس، در وی ایجاد می‌شود و نشانه‌های مرضی آن نیز فرسودگی هیجانی، جسمی‌ و ذهنی است. ضمناً عزت‌نفس فرد مبتلا به این عارضه کم می‌شود و احساس ناسودمندی می‌کند.

 

۲-۷-علایم نشانگان فرسودگی شغلی

نشانگان فرسودگی شغلی را می‌توان به گونه‌ای دیگر و مطابق آنچه در زیر آورده شده ‌است، طبقه‌بندی کرد.
شاخص‌های هیجانی بی‌علاقه شدن نسبت به شغل خود، افسردگی، احساس به دام افتادن در شغل، احساس درماندگی و ناتوانی، احساس مورد تأیید و تشویق قرار نگرفتن، احساس جدایی از دیگران و بیگانگی، احساس بی‌تفاوتی، ملالت و بیزاری، و از دست دادن همدلی نسبت به دیگران.
شاخص‌های نگرشی بدبینی نسبت به دیگران، بی‌اعتمادی نسبت به مدیریت سازمان محل کار خود، گله‌مند شدن از دیگران، بدگمانی نسبت به درستی و نیکویی آدمی،‌…
شاخص‌های رفتاری تحریک‌پذیر و پرخاشگر بودن، کناره‌جویی از دیگران، کاهش توانایی برای انجام وظایف شغلی، محدود شدن فعالیت‌های اجتماعی و تفریحی، افزایش موارد سوء مصرف مواد،‌ افزایش مشکلات و درگیری‌ها با زیردستان، رؤسا، همکاران، همسر و فرزندان.
شاخص‌های روان-تنی احساس خستگی، ابتلا به دردهای عضلانی، انواع سردردها و بی‌نظمی در عادات ماهانه، تغییر در عادات مربوط به خوابیدن (کم‌خوابی)، ابتلا به اختلال گوارشی و سرماخوردگی های مکرر.
شاخص‌های سازمانی کاهش رسیدگی به خواسته‌های ارباب رجوع، ‌مشتری یا مصرف‌کنندگان خدمات سازمان، تنزل ابعاد اخلاقی و معنوی کارکنان، افزایش تعداد موارد خلافکاری، دزدی، غیبت از کار، ‌ترک شغل و سوانح و حوادث در کار.
موس(۱۹۸۱) در تلاش خود برای طبقه‌بندی آثار و نتایج فرسودگی شغلی، ‌این آثار را در سه مقوله یعنی شاخص‌های جسمی، تغییرات رفتاری و عملکرد شغلی، طبقه‌بندی کرده‌است. فرسودگی شغلی می‌تواند باعث شود فرد تصمیم بگیرد شغل یا حرفه خود را تغییر دهد (جکسون، ۱۹۸۶). هرچه فرسودگی شغلی بیشتر باشد، میل یا تلاش فرد برای تغییر شغل یا حرفه خود نیز بیشتر است. به‌هرحال، بیشتر قربانیان فرسودگی شغلی یا شغل خود را تغییر می‌دهند و یا از نظر روانی انزواطلب شده و به انتظار می‌نشینند تا بازنشسته شوند.

 

۲-۸-علل فرسودگی شغلی

به‌نظر می‌آید که عامل اصلی اختلال فرسودگی شغلی، تحمل استرس ناشی از کار به مدت طولانی و کار زیاد باشد اما اکنون می‌دانیم که متغیرهای دیگری نیز در این زمینه نقش دارند. برای مثال، با شناخت اوضاع و احوال و شرایط متعدد درون سازمانی و نیز ویژگی‌های شخصیتی فرد، می‌توان روشن ساخت که مبتلا به فرسودگی شغلی شده‌ است یا خیر. ضمناً با شناخت این عوامل می‌توان میزان یا شدت این اختلال را نیز تعیین کرد (گولومبیوسکی و دیگران، ۱۹۸۶). برای مثال، وقتی فرد احساس می‌کند که تلاش‌های او در کار بی‌فایده و غیراثر بخش است، یا این احساس را پیدا می‌کند که این نوع تلاش‌ها مورد توجه و قدردانی دیگران قرار نمی‌گیرد، ممکن است آمادگی لازم را برای ابتلا به عارضه فرسودگی شغلی، پیدا کند (پینز، ۱۹۸۱). وقتی فرد تحت چنین شرایطی قرار می‌گیرد، احساس می‌کند پیشرفت شخصی او کم است (و ما نیز می‌دانیم که این عامل با فرسودگی شغلی رابطه مستقیم دارد). علاوه ‌بر آن، فرصت‌های اندک برای ارتقا و ‌وجود قوانین و مقررات خشک و غیرقابل انعطاف این احساس را در فرد ایجاد می‌کند که در دام یک نظام غیرمنصف افتاده ‌است و همین احساس باعث می‌شود که نسبت به شغل خود نقطه ‌نظرهای منفی پیدا کند (گینز و جرمییر،۱۹۸۳). عامل مهم دیگری که می‌تواند در فرسودگی شغلی اثر قابل توجهی داشته‌باشد، سبک مدیریت و رهبری سرپرست محل کار اوست. برای مثال، نتایج بعضی از تحقیقات نشان می‌دهد در مواردی که بعد ملاحظه(یعنی، توجه نسبت به رفاه افراد و برقراری روابط دوستانه با آنان) در مدیریت یک سازمان ضعیف است، درصد بیشتری از کارکنان گرفتار نشانه‌های فرسودگی شغلی می‌شوند (استلزر ونومروف، ۱۹۸۶٫)
یکی از عواملی که در فرسودگی شغلی نقش قابل توجهی را به‌ عهده دارد، سبک هایی است که افراد برای کنار آمدنبا استرس ناشی از کار زیاد، به‌کار می‌گیرند. هرچند بعضی از افراد اصطلاحاً پیش‌گستر هستند و نیروی زیادی را صرف اثرگذاری بر رویدادها و محرک‌های استرس زایی می‌کنند که وقوع آن را پیش‌بینی کرده‌اند و اصطلاحاً از روش کنار آمدن با اعمال کنترل استفاده می‌کنند، دیگران فقط واکنش نشان داده و اجازه می‌دهند تا رویدادها و اتفاقات بر آنان حادث شود و نیز می‌کوشند تا از عوارض و نتایج چنین رویدادها و حوادثی، اجتناب کنند(کنار آمدن یا فرار کردن)
رابطه بین این شاخص‌ها معنی‌دار و قابل توجه است. برای مثال، می‌توان گفت که به‌طور کلی، افرادی که برای کنترل مشکلات خود در کار، از راهبردهای مناسب استفاده می‌کنند، کمتر دچار فرسودگی شغلی می‌شوند و سنجش آنان از پیشرفت شخصی خود نیز مثبت‌تر از کسانی است که از راهبردهای مناسب استفاده نمی‌کنند. در مقابل، افرادی که از راهبردهای «کنارآمدن با مشکل» یا «فرار از مشکل» استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض فرسودگی هیجانی و نگرشی(دگرسان بینی خود) قرار می‌گیرند.

نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که روش‌ها یا راهبردهایی که افراد در پاسخ به محرک‌های استرس زای مربوط به شغل یا زندگی بروز می‌دهند، نقش مهمی در احتمال قربانی شدن و گرفتار آمدن آنان در دام فرسودگی شغلی و عوارض آن نظیر سوئمصرف مواد دارد.

 

۲-۹-رابطه فرسودگی شغلی و ویژگیهای شخصیتی

مطالعات نشان می دهد افرادی که از لحاظ عاطفی دچار فرسودگی شغلی می‌شوند، ‌اغلب کمال طلبند و به طور افراطی درگیر کار و شغلشان هستند و از طرفی اهداف غیر واقعی را برای خود مجسم می‌کنند(ایوانز،‌پالسان و کاریر ،‌۱۹۸۷ ). همین پژوهشگران اشاره دارند که بین الگوی رفتاری نوع A و علائم فرسودگی شغلی ارتباط وجود دارد. لازم به توضیح است که افراد دارای ویژگی‌های رفتاری نوع A در بسیاری از مواقع به این ترتیب عمل می‌کنند
وقتی محدودیت زمانی وجود نداشته باشد، بیشتر تلاش می‌کنند؛
امتیازات تحصیلی بیشتری به دست می‌آورند؛
اهداف تحصیلی بالاتری انتخاب می‌کنند؛
تا سرحد توان کار می‌کنند؛
کمتر اظهار خستگی می‌کنند؛
تکلیف مدار Task- oriented هستند؛
به فوریت‌های زمانی حساسیت دارند؛
رقابت جو و اهل پیشرفت‌اند؛
تلاش می‌کنند بطور همزمان چندین کار را انجام دهند و همیشه در انجام کارهای مختلف شتاب زده عمل می‌کنند؛
رفتار‌های خشونت آمیز و پرخاشگرانه دارند؛

 

۲-۱۰-رابطه فرسودگی شغلی و ویژگی‌های محیط‌های کاری

محیط‌ های کاری که دارای ویژگی‌های زیر هستند، کارکنان آن بیشتر در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند
فشارهای ناشی از مواجهه با تقاضاها ودر خواست‌های مکرر دیگران.
رقابت سخت و فشرده.
نیازهای مالی و تلاش برای کسب درآمد.
محرومیت از آنچه فرد شایسته آن است. پیامد‌های فرسودگی شغلی
برخی از پیامد‌های زیانبار فرسودگی شغلی عبارتند از
اولین آسیب فرسودگی کاری عبارت از رنج بردن از فرسودگی بدنی Physical Exhaustion است. افرادی که از این عارضه رنج می‌برند،‌اصولا دارای انرژی کم و دارای احساس خستگی بیش از حد هستند. به علاوه اینکه مبتلایان برخی از نشانه های فشار بدنی Physical Strain نظیر سردرد، تهوع، کم خوابی و تغییراتی در عادات غذایی را به طور فراوان گزارش می‌دهند.
افراد مبتلا به فرسودگی شغلی، فرسودگی عاطفی را نیز تجربه می‌کنند. افسردگی Depression احساس درماندگی ، ‌احساس عدم کارایی در شغل خود و مواردی از این قبیل، همگی نمونه‌هایی از فرسودگی شغلی هستند.
وجود نگرش‌های منفی نسبت به خود، شغل ،‌سازمان و به طور کلی نسبت به زندگی نشانگر فرسودگیهای نگرشی هستند.
اغلب مبتلایان احساس پایین بودن پیشرفت و ترقی شخصی را گزارش می‌دهند.
یکی دیگر از پیامد‌های فرسودگی شغلی کاهش عملکرد است که در آن فرد نمی‌تواند از تمام و قسمت اعظم توان،‌ استعداد و انرژی جسمی و روانی خود برای انجام کارها استفاده کند.
فرد فرسوده تلاش برای یافتن مشاغل و حرفه های جدید دارد، در مطالعه ای که توسط جکسون، اسکاپ و اسکالر (۱۹۸۶) بر روی صدها معلم صورت گرفت، مشخص شد که معلمان در معرض فرسودگی کاری به دنبال شغل و حرفه دیگری هستند.
اغلب قربانیان سندرم فرسودگی شغلی در واقع از لحاظ روان شناختی حالت کناره‌گیری Withdraw پیشه می‌کنند و تا زمانی بازنشستگی دچار چنین وضعیتی خواهند بود.
از جمله پیامد‌های دیگر فرسودگی شغلی می‌توان به افزایش غیبت از کار و کاهش کارایی در کار اشاره کرد.
از جمله روش های فرسودگی شغل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد‌ راه های بهبود فرسودگی شغلی
کاهش و از بین بردن استرسهای موجود در محیط کار؛
حمایت خانواده ،‌دوستان و همکاران از افراد مبتلا به فرسودگی شغلی؛
تغییر شرایط کاری نامساعد و نامطلوب؛
استفاده از روش مدیریت زمان ؛
آموختن و استفاده از روش های کارآمد برای انجام کارها؛
استفاده از روش های خاص آرامش مانند آموزش نظامدار آرمیدگی یا ریلکسیشن، مراقبه و مانند آن؛
تغییر طرز فکر نسبت به کار و زندگی
(خوشبینی و استفاده از خودگویی‌‌های مثبت نسبت به خود و دیگران)؛
شناسایی محدودیت‌ها و پرهیز کردن از انجام کارهایی که توان ذهنی و جسمی لازم برای آنها را نداریم؛
توجه جدی به رفاه جسمی و روانی از قبیل تغذیه مناسب،‌ورزش و استراحت؛
توزیع کارها و کمک گرفتن از دیگران؛
شناخت و قبول تواناییها و ناتوانائیهای خود (پذیرش خود)؛
پذیرش واقعیتها و رها کردن آرمان و آرزوهای ناممکن؛
توسعه روابط دوستانه و صمیمانه با دیگران؛
انعطاف‌پذیری در پذیرش دیدگاه های دیگران؛
پرورش حس شوخ طبعی و خندیدن؛
در صورت حل نشدن مشکل، استفاده از خدمات روانشناسی و مشاوره تخصصی .

 

۲-۱۱-نقش مدیران در پیشگیری از فرسودگی شغلی کارکنان

مدیران باید امکاناتی را در سازمان فراهم کنند که مهارت‌های افراد،‌بسته به موضوع کاری آنها افزایش یابد؛
مدیران باید افرادی را در سازمان به کار گمارند که نه تنها علاقمند به آن باشند. بلکه از ویژگی‌های شخصیتی لازم برای انجام دادن درست وظایف شغلی برخوردار باشند؛

 

درخصوص تأثیر سرمایه گذاران نهادی برشرکت ها دیدگاه های مختلفی وجود دارد. بارتووسایرین۳ معتقدند که مالکان نهادی ، سرمایه گذاران حرفه ای بوده که دارای تمرکز بلند مدت هستند . با توجه به حجم سرمایه گذاری و کاربلد بودن مالکین نهادی ، حضور آنها موجب نظارت برمدیریت می شود. این موضوع می تواند به جای تمرکز براهداف کوتاه مدت سودآوری ، موجب توجه به حداکثر سازی ارزش بلند مدت شرکت شود(حساس یگانه و مرادی، ۱۳۸۷)۴.
شلیفرو ویشنی۵بیان کردند که وجود سرمایه گذاران نهادی بزرگ به دلیل افزایش نظارت مؤثر ، اثر مثبت برارزش شرکت خواهد داشت . پیش بینی اثر مثبت سرمایه گذاران نهادی عمده برارزش شرکت ناشی از این فرض است که این سرمایه گذاران انگیزه وتوانایی نظارت کارآمد برافراد درون سازمان رادارند .این نظارت کارآمد احتمال اخذ تصمیمات غیر بهینه ازسوی افراد درون سازمان را کاهش می دهد (همان منبع)۶.

 

۴-۱۲-۲٫ سرمایه گذاران نهادی و حاکمیت شرکتی

از دیدگاه نظری ، جایگاه سرمایه گذاران نهادی درحاکمیت شرکتی بسیار پیچیده است . از یک دیدگاه ،سرمایه گذاران نهادی یکی دیگرازسازوکارهای حاکمیت شرکتی نیرومند رابازنمایی می کنند ، زیرا هم می توانند یرمدیریت شرکت نفوذی چشمگیرداشته باشند وهم می توانند منافع مدیریت را با منافع گروه سهامداران همسو کنند. هرروز براهمیت نقش نظارتی سرمایه گذاران نهادی افزوده می شود،زیراآنان بسیار بزرگ وبا نفوذ شده اند ودرعین حال تمرکز مالکیت[۱۸] قابل ملاحظه ای را بدست آورده اند . البته در نوشته های حاکمیت شرکتی ازتمرکز مالکیت به عنوان سازوکاری مهم یاد می شود که مشکلات کارگزاری را کنترل می کنند با این وجود چنین تمرکزی می تواند اثرات منفی هم داشته باشد، مانند دسترسی به اطلاعات محرمانه که سبب ایجاد ناقرینگی اطلاعاتی[۱۹] بین آنان و سهامداران کوچکتر می گردد.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
سرمایه گذاران نهادی هم چنین می توانند تضادهای کارگزاری را به واسطه وجودشان درمقام کارگمارعمده، که مشکل برخاسته از جدایی مالکیت و کنترل را کاهش می دهد، وخیم تر کنند.اگرچه با رشد تمرکز مالکیت این مشکل هم برطرف می شود (حساس یگانه و پوریانسب، ۱۳۸۴)۳.

 

۳-۲٫ گفتار دوم : مدیریت سود

 

۱-۳-۲٫ مفاهیم مدیریت سود

هیلی و والن[۲۰] تعریف زیر را از مدیریت سود ارائه کرده اند:
مدیریت سود هنگامی رخ می دهد که مدیران از قضاوت های شخصی خود در گزارشگری مالی استفاده می کنند وساختار معاملات را برای تغییر گزارشگری مالی دست کاری می نمایند . این هدف یا به قصد گمراه نمودن برخی از صاحبان سود درباره عملکرد اقتصادی شرکت یا تأثیر بر نتایج قراردادهایی است که انعقاد آنها منوط به دستیابی سود شخصی می باشد ، صورت می گیرد(مشایخی،۱۳۸۵)۲.
عکس مرتبط با اقتصاد
بیوروهمکاران۳ دستکاری سود توسط مدیریت به منظوردستیابی به قسمتی ازپیش داوری های مربوط به سود مورد انتظار (مانند پیش بینی های تحلیلگران ، برآوردهای قبلی مدیریت ویا کاهش پراکندگی سودها ) را به عنوان مدیریت سود ، تعریف می کند (همان منبع )۴.
مدیریت سود، دخالت عمدی درفرایند گزارشگری مالی خارجی با قصد بدست آوردن سود است(نوروش و نیک بخت، ۱۳۸۴)۵.
انعطاف پذیری در حسابداری به این حرفه اجازه می دهد که فرآوری هایی داشته باشد. انحرافاتی چون مدیریت سود ، هنگامی رخ می دهد که افراد از این انعطاف پذیری سوء استفاده می نمایند و از این انحرافات برای پوشش نوسان های مالی واقعی استفاده می شود. این مهم ، باعث می شود نتایج واقعی عملکرد مدیریت آشکار نشود.این عبارت ، براین دلالت دارد که در چارچوب اصول پذیرفته شده حسابداری ، اگر تصمیمات حسابداری برای دگرگون سازی یا پنهان نمودن عملکرد اقتصادی واقعی شرکت مورد استفاده قرار گیرد ، می تواند مدیریت سود تلقی شود (همان منبع )۱.
حسابداری

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۳-۲-مبانی نظری مربوط به مدیریت سود

فلسفه مدیریت سود ، بهره گیری از انعطاف پذیری روش های استاندارد و اصول پذیرفته شده حسابداری می باشد . البته تفسیرهای گوناگونیکه می توان از روش های اجرایی یک استاندارد حسابداری برداشت کرد ، از دیگر دلایل وجود مدیریت سود می باشد . این انعطاف پذیری دلیل اصلی تنوع موجود در روش های حسابداری است. در زمانی که تفسیر یک استاندارد بسیار انعطاف پذیر است ، یکپارچگی داده های ارائه شده در صورت های مالی کمتر می شود . اصول تطابق و محافظه کاری نیز می تواند باعث مدیریت سود شود . بنابر گفته گتشو [۲۱] (۱۹۸۶) ، شرکت کار باید سود سه ماهه نخست سال مالی خود را بدون اضافه نمودن به موجودی نقد و تنها با بهره گرفتن از روش های تعهدی حسابداری استهلاک ، معافیت های مالیاتی سرمایه گذاری ها و به حساب دارایی بردن بهره ، افزایش دهد . مدیران شرکت تاکید کرده اند که این کار برای ارائه صورت های مالی واقعی تر و قابل مقایسه کردن صورت های مالی شرکت ، با سایر شرکت های در صنعت مشابه صورت گرفته است . تحلیلگران مالی و حسابرسان از این پدیده به عنوان «ترفند حسابداری» نام می برند . این در حالی است که تمامی این اقدام ها در چارچوب اصول پذیرفته شده حسابداری صورت گرفته است . پژوهش ها نشان می دهد که مدیران شرکت ها از روی قصد ، سودهای گزارش شده را با بهره گرفتن از انتخاب سیاست های حسابداری خاص خود ، تغییر در برآوردهای حسابداری و اقلام تعهدی ، دستکاری می کنند تا به هدف های مورد نظر خود برسند. تحلیلگران مالی انتظار دارند که شرکت ها به پیش بینی های انجام گرفته برسند و مغایرتی نداشته باشند ، این مهم برای شرکت هایی که قابل اتکاء تر هستند ، بیشتر صادق است . تحلیلگران مالی و سرمایه گذاران از انحراف میان مقادیر پیش بینی شده وواقعی بسیار ناخشنود خواهندشد (میلر و جون[۲۲] ، ۲۰۰۲ )
از این مغایرت ها در خصوص با مدیریت سود ، بیشتر استفاده می شود . در مغایرت منفی ، صاحبان سود را متقلب می دانند درحالی که در مغایرت مثبت ، مدیریت سود را اقدامی بدون مشکل و طبق صلاحدید مدیریت ، قلمداد می نمایند . (فریدسون و الوارز [۲۳]، ۲۰۰۲ ) . برخلاف اینکه ، اکثر افراد هموار سازی را سوء استفاده از انعطاف پذیری در گزارش کاری می دانند ، به نظر ما ، مدیران باخرد که هدفشان افزایش ارزش شرکت هایشان می باشد ، در چارچوب الزامات قانونی و حسابداری اقدام به بیشتر کردن ارزش شرکت تحت نظر خود ،با بهره گرفتن ازآن می نمایند (کیرشنهایتر و ملومند [۲۴]، ۲۰۰۲ ).
در مقابل ، اگر داده های آورده شده در صورت های مالی به زیان صاحبان سود تغییر کند ، تقلب مدیریت در جهت مقاصد فردی اش محسوب می گردد . هانت ، مویر و وشلوین [۲۵] (۱۹۹۷) بررسیکرده اند که آیا صلاحدید مدیریت که در مدیریت سود اعمال می شود ، بر ارزش شرکت تاثیری دارد یا خیر ؟ یافته های پژوهش های آنها نشان داد که نشان دادن رقم پایین تر برای سود حاصل از اقلام معوق ، باعث افزایش ارزش بازار سرمایه می شود .آشکار است هنگامی که نظرهای شخصی مدیریت باعث کاهش سود می شود ، یکپارچگی داده های ارائه شده در صورت های مالی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت .
بازی با «ارقام مالی» (نامی که گاهی اوقات برای مدیریت سود به کار می رود) می تواند تاثیر کاملا منفی ، در هنگام کشف شدن باقی بگذارد . با بهره گرفتن از حسابداری مدیریت سود ، مدیریت می تواند تصورهای سایرین نسبت به عملکرد شرکتش را تغییر دهد . ارزیابی قدرت سودآوری شرکت ممکن است به اشتباه تعبیر شود و باعث تعیین نامناسب قیمت اوراق بدهی و سرمایه شود . هنگامی که اشتباه هایی کشف می شود ، شرکت دیگر اطمینان بازار را به دست نخواهد آورد و این باعث کاهش شدید قیمت اوراق بدهی و سرمایه اش خواهد شد (مافورد و کومیسکی[۲۶] ، ۲۰۰۸ ) .
مدیریت سود وقتی است که مدیران قضاوت خویش را در گزارشگری مالی و در نحوه ثبت و گزارش های مالی بصورتی وارد نمایند که تغییر در محتوای گزارش های مالی ، برخی از سهامداران را نسبت به عملکرد اقتصادی شرکت گمراه نماید و بر معیارها و پیامدهای قراردادی که وابسته به ارقام حسابداری گزارش شده اند تاثیر گذارد . از جمله مواردی که مدیران می توانند بر آنها اعمال قضاوت نمایند عبارتند از : عمر مفید دارایی ها و ارزش اسقاط دارایی های بلند مدت و براورد مطالبات مشکوک الوصول و انتخاب یک روش از بین روش های مختلف حسابداری کالا و استهلاک وسرمایه گذاری ها و تخصیص هزینه ها در قیمت تمام شده و .. تمامی این موارد ، جزیی از اقلام تعهدی حسابداری هستند که مدیران در رابطه با آنها دارای اختیار می باشند . بدین ترتیب اعمال آنها که منجر به اعمال مدیریت سود می شود جزء اقلام تعهدی اختیاری هستند ولی اقلام تعهدی غیر اختیاری بواسطه مقررات و سازمان ها و دیگر عوامل خارجی محدود هستندو در اختیار و کنترل مدیریت نیستند . لذا مدیریت امکان تغییر آنها را ندارد . در متون حسابداری از اقلام تعهدی اختیاری بعنوان شاخص مدیریت سود نام می برند .
نقش اصلی گزارشگری مالی انتقال اثر بخش اطلاعات مالی به افراد برون سازمانی به روشی معتبر و به موقع است (هیات استانداردهای حسابداری مالی) [۲۷] . برای انجام این مهم ، مدیران از فرصت هایی برای اعمال قضاوت در گزارشگری مالی برخوردار شده اند . مدیران می توانند از دانش خود درباره فعالیت های تجاری برای بهبود اثر بخشی صورت های مالی به عنوان ابزاری برای انتقال اطلاعات به سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان بالقوه استفاده کنند . با این حال چنانچه مدیران برای گمراه کردن استفاده کنندگان صورت های مالی (درون و برون سازمانی) از طریق اعمال اختیارات خود در زمینه گزینش های حسابداری در گزارشگری مالی ، انگیزه هایی داشته باشند ، احتمال می رود مدیریت سود رخ دهد . ادبیات اولیه در حوزه مدیریت سود به آزمون تاثیر گزینش های حسابداری بر بازار سرمایه پرداخته است .
کانون تمرکز اصلی آن تمایز میان دو فرضیه رقیب بوده است . فرضیه مکانیکی .[۲۸] که در ادبیات حسابداری دهه ۱۹۶۰ رایج بوده ، بیانگر این است که استفاده کنندگان صورت های مالی ، منابع اطلاعاتی غیر از گزارش های مالی شرکت ها را مورد استفاده قرار نمی دهند و سرمایه گذاران صرفا براساس ارزش های ظاهری منعکس در اطلاعات مالی گزارش شده توسط شرکت ها ، تصمیم های خود را اتخاذ می نمایند . فرضیه مکانیکی پیش بینی می کند که رابطه میان سود حسابداری و قیمت سهام صرفا مکانیکی است . به عبارت دیگر ، سرمایه گذاران ممکن است به طور سیستماتیک به وسیله گزینش ها و روش های حسابداری گمراه شوند . رقیب فرضیه مکانیکی ، اصطلاح فرضیه بازار کارا [۲۹] نامیده می شود .

 

۳-۳-۲٫ انگیزه های مدیریت سود:

 

۱-۳-۳-۲٫ قرارداد بین مدیران ومالکان:

یکی از حوزه های مورد مطالعه در حسابداری اثباتی، مربوط به قراردادهای بین مدیران و مالکان بوده است. این زمینه ی پژوهش با تئوری نمایندگی رابطه ای تنگاتنگ دارد. یکی از راه های ایجاد انگیزه در مدیران این است که سهام شرکت به آنان داده شود . راه دیگر، آن است که با توجه به قیمت سهام ، بر اساس عملکرد مدیران به آنان پاداش هایی پرداخت شود و یا اینکه مشاهده می شود پاداش هایی که در ازای عملکرد مدیران داده می شود ، به سود خالص و درآمد شرکت بستگی دارد . استفاده از سود خالص و درآمد باعث می شود که بتوان بین عملکرد و اجزای تشکیل دهنده سود خالص (مانند افزایش درآمد یا کاهش هزینه ها ) رابطه دقیق تری برقرار کرد. مدیرانی که پاداش آنها براساس افزایش سود خالص تعیین می گردد دارای انگیزه مشخصی می شوند، تا از طریق دستاویز قرار دادن قوانین و مقررات حسابداری ، سود را بالا ببرند.این پدیده را “فرضیه مبتنی بر برنامه پرداخت پاداش” می نامند. دراین فرایند مدیران تاآنجا که امکان دارد هزینه ها راکاهش می دهند تا احتمال افزایش سود در آینده بالا رود.منظور کردن استهلاک به روش خط مستقیم ( ونه به روش تصاعدی) نمونه ای از تصمیمی است که مدیر می تواند در رابطه با بکارگیری قواعد و مقررات حسابداری اتخاذ نماید (خسرو نژاد، ۱۳۸۸)۲.

 

۲-۳-۳-۲٫ قرارداد بین مدیران و بستانکاران:

قراردادهای متعارف وام ( اوراق قرضه) یکی دیگر از موضوعاتی است که بسیار مورد پژوهش قرار می گیرد. می توان ثابت کرد که مدیر در صدد به حداکثر رساندن منافع خود است ،به ویژه اگردارای سهام شرکت باشد تصمیمی نخواهد گرفت که بیشترین منافع دارندگان اوراق قرضه تأمین شود. بنابراین اغلب بستانکاران ازمدیریت می خواهند تا قراردادی را امضاء کنند که منافع آنان محفوظ بماند . برای مثال ، مدیریت انگیزه ای برای انتشار اوراق قرضه ای نداردکه نسبت به اوراق قرضه عرضه شده ، اولویت داشته باشد زیرا وی با این اقدام ریسک اوراق قرضه جدید را کاهش می دهد که درنتیجه قیمت آنها کاهش خواهد یافت.
در مورد فرضیه های مربوط به قرارداد وام ، همانند فرضیه های مربوط به پاداش مدیران ، مدیریت دارای انگیزه می شود که سود های دوره آینده را به دوره کنونی منتقل کند ، زیرا این اقدام باعث می شود که نسبت بدهی ها به حقوق صاحبان سهام کاهش یابد. این پدیده را فرضیه” بدهی ها به حقوق صاحبان سهام” می نامند. بستانکاران در بسیاری از قراردادهای وام ، نسبت های مالی را تعیین می کنند و مدیریت را ملزم می نمایند تا به گونه ای عمل کند تا نسبت مزبورازحد معینی فراتر نرود.برای مثال،امکان دارد وام دهندگان ، شرکت را ملزم نمایند تا نسبت جاری را در سطح معینی نگه دارد(همان منبع )۱.

 

۳-۳-۳-۲٫ انگیزه های سیاسی

شرکت های بزرگ که از نظر سیاسی در معرض دید همگان قرار دارند، دارای انگیزه هایی هستند که سودها را به دوره های آینده انتقال دهند.این پدیده را”گستره فرض”می نامند. این فرض برپایه دو مسیر مخالف قرار می گیردکه از فرض پاداش تا فرض نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام ادامه می یابد . این امر بیان می کند که شرکت های بزرگ تصمیمات مربوط به حسابداری خودرا برپایه استراتژیهایی قرارمی دهند که سود کاهش یابد تا کمتر مورد توجه سیاستمداران قرارگیرند. چنین به نظر می آید که این فرضیه درموردشرکت های بسیار بزرگ به ویژه نفت و گاز صدق می کند(همان منبع)۲.

 

۴-۳-۳-۲٫ انگیزه های مالیاتی

شاید مالیات بردرآمد آشکارترین محرک برای مدیریت سود باشد . به هر حال مقامات مالیاتی مایلند قوانین حسابداری خودشان را برای محاسبه مالیات سود در جهت کاهش فضای مانور شرکت ها تحمیل کنند.اما به هر حال صرفه جویی مالیاتی می تواند انگیزه مناسبی برای مدیریت سود تلقی گردد (همان منبع )۳.

 

۵-۳-۳-۲٫ تغییرات در مدیران ارشد اجرایی

فرضیه طرح پاداش پیش بینی می کند که به بازنشستگی رسیدن مدیران ارشد اجرایی، موجب اتخاذ استراتژی حداکثر کردن سود خواهد شد تا پاداش خود را افزایش دهند ویا این که آنها برای جلوگیری ویا به تأخیر انداختن التهابات و تشنجات ناشی از عملکرد نامطلوب شرکت ها ، اقدام به مدیریت سود برای افزایش آن می نمایند. این محرک ها برای مدیران ارشد اجرایی جدید نیز عملی می باشند.بخصوص اگر در هر گونه کاهش ارزش ، مدیران ارشد اجرایی سابق مقصر قلمداد شوند . از طرف دیگر ، درمواردی که انتظار می رود سودهای آتی دارای رابطه ضعیفی با سودهای جاری باشند ،مدیران سودهای جاری را ذخیره می کنند.دلیل این هموار سازی طبق بررسی دیفوندو پارک[۳۰]امکان التهاب و تشنجات علیه مدیریت، هنگام ضعیف بودن سودهای جاری بدون توجه به عملکردهای سودآوری قبل می باشد.درنتیجه هموارسازی سود برای جلوگیری از گزارش سود کم ، امنیت شغلی را زیاد می کند (همان منبع )۲.

 

۶-۳-۳-۲٫ انگیزه های مربوط به نخستین عرضه عمومی۳

ارزش بازار شرکت هایی که برای نخستین بار اوراق بهادار خود را به عموم عرضه می کنند، به درستی مشخص نمی باشد. هیوقز۴ تحلیلی را ارائه نمود با این محتوا که اطلاعاتی مانند سود خالص می تواند راهنمایی برای سرمایه گذاران در مورد ارزش شرکت باشد. از طرفی دونتو۵،کلارکسون۶ ، ریچاردسون و سفسیک۷ به شواهدی دراین مورد پی بردندکه بازارنسبت به سودهای پیش بینی شده به عنوان راهنمایی برای تعیین ارزش شرکت به طورشدید عکس العمل نشان می دهد.این موضوع ، احتمالی را مطرح می کند.که مدیران شرکت ها به امید این که ارزش بازار سهام شرکت خود را افزایش دهند ، سود را مدیریت می کنند ( همان منبع)۸.

 

۷-۳-۳-۲٫ کاستن از هزینه های معاملاتی

برمبنای تئوری هزینه معاملاتی شرکت هایی که سود بیشتری دارند، در تعامل با ذینفعان ( سرمایه گذاران ، اعتباردهندگان ، تأمین کنندگان مواد ، کارکنان و مشتریان ) هزینه های معاملاتی کمتری می پردازند. از این رو منافع شرکت چنین اقتضا می نماید که حتی از راه دستکاری ، رقم سود بیشتری را گزارش نمایند(مهرآذین ، ۱۳۸۷)۱.

 

۸-۳-۳-۲٫ برآوردن انتظارات

برآوردن انتظارات انگیزه دیگری برای مدیریت سود است که ازآن به عنوان تئوری انتظارات۲ یاد شده است. این تئوری بیان می دارد ، تصمیم گیرندگان در ارزیابی خود از شرکت یک نقطه مبنا دارند وارزیابی خود را با توجه به همان نقطه ی مبنا وتعدیل آن ازراه توجه به اطلاعات مربوط به سود و زیان های غیرمنتظره شرکت انجام می دهند. همچنین تئوری انتظارات بیان می کند که تابع ارزش افراد برای مواقع سود شکل مقعردارد و در موارد زیان شکل محدب پیدا می کند. از این رو چنین تابعی S شکلی درپیرامون نقطه مبنا (مرکز آن) شیب کمتری دارد. بنابراین شرکت ها می توانند برای اجتناب ازعواقب ناخوشایند تغییرات درانتظارات ، رقم سود و زیان خود را به نقطه مبنا (پیش بینی تحلیلگران) نزدیک نمایند. این امر برای هر دوسوی نقطه مبنا قابل طرح است . یعنی چه آنگاه که سود شرکت بیش از پیش بینی تحلیلگران است و شرکت بخشی از سود دوره جاری را به اندوخته های پنهانی منتقل می کند و چه وقتی که کمتر از پیش بینی تحلیلگران است و مدیریت ازمحل اندوخته های پنهانی به افزایش سود گزارش شده دست می زند (همان منبع )۳.

 

۴-۳-۲٫ مدیریت سود خوب در مقابل مدیریت سود بد

در مدیریت سود بد تلاش می شود عملکرد عملیاتی واقعی شرکت با بهره گرفتن از ایجاد ثبت های حسابداری مصنوعی یا تغییر از میزان معقول ، مخفی بماند . برای مثال ، هیأت اجرائیه ی یک شرکت ممکن است تأثیرات یک حاشیه سود کم را با ثبت درآمدهای دوره بعد دراین دوره یا کاهش هزینه های مطالبات سوخت شده، افزایش دهند.پنهان کردن روند عملیات واقعی با بهره گرفتن از تهاترهای حسابداری مصنوعی و افشاء نشده از مصادیق مدیریت سود بد می باشد.
در مقابل ، مدیریت سود خوب نیز وجود دارد وآن از فرایند روزمره اداره یک شرکت با مدیریت عالی محسوب می شود، که در طی آن مدیریت ، بودجه معقول تعیین می نماید،نتیجه ها و شرایط بازار رابررسی می کند، دربرابر تمام تهدیدها و فرصت های غیر منتظره واکنش مثبت نشان می دهد و تعهدات را در بیشتر یا تمامی موارد به انجام می رساند.یک شرکت نیاز به بودجه ریزی ، داشتن هدف ،سازماندهی عملیات داخلی ، و ایجاد انگیزه در کارکنانش درکنار ایجاد یک سیستم بازخورد ، جهت آگاهی سرمایه گذارانش دارد. رسیدن به نتیجه های با ثبات وقابل پیش بینی ورسیدن به روند مثبت سود با بهره گرفتن از محرک های طرح ریزی و عملیاتی خوب ، نه غیر قانونی است و نه غیر اخلاقی .
یک مدیریت سود خوب ، ممکن است تصمیم گیری کند که به اختیار در دوره ای که درآمد عملیاتی پایین است ،تعدادی از دارایی ها به فروش رود شاید شرکت در حال بستن یک قرارداد خوب باشد که در دوره بعد درآمد زایی دارد ونشان دادن این سود درجهت لطمه وارد نکردن به اعتبار شرکت ، مورد نیاز باشد در صورت بیان مناسب ، روند ایجاد شده ، گمراه کننده نخواهد بود. برخی افراد باوردارند که چنین عملی ، تصمیم گیری را خدشه دارمی نماید و کیفیت سودرا کاهش می دهد ولی تصمیم گیری براین پایه استواراست که آیا نتیجه های بدست آمده قابل اتکا است وآیا مبادله ها به گونه ای مناسب بیان شده است یا خیر . از این رو می توان نتیجه گرفت که مدیریت سود ، بد نیست. در حقیقت مقوله ای مورد پذیرش و مورد نیاز در درون و برون شرکت توسط تمامی صاحبان سود بازار سرمایه می باشد (نوروش،نیک بخت، ۱۳۸۴ ) .

 

۵-۳-۲٫ الگوهای مدیریت سود

الگوهای گوناگون مدیریت سود عبارتنداز:

 

۱-۵-۳-۲٫ الگوی بدست آوردن آرامش:

این الگو که مخرب ترین نوع مدیریت سود است، به مدیریت هرویین شهرت یافته است و زمانی اعمال می گرددکه به دلیل نارضایتی سهامداران از مدیریت به خاطر عدم دستیابی به اهداف آنها، احتمال برکناری مدیریت وجود داشته باشد. دراین حالت مدیریت سعی می کند به روش های مختلف مانند فروش دارایی های مستهلک شده ، کاهش ذخیره مطالبات مشکوک الوصول و… سود سال جاری را بالا برده و عملکرد شرکت را خوب جلوه دهد . این شیوه از مدیریت سود تا حد دستیابی به یک آرامش نسبی اعمال می گردد.
دلیل نامگذاری مدیریت هرویین به این دلیل است که شیوه مورد بحث، همانند استفاده از هرویین برای بار اول خوشایند است اما بعدها آثار زیانبار خودرا نشان می دهد (بهاری مقدم ،۱۳۸۵)۱.

 

۲-۵-۳-۲٫ الگوی حداکثرکردن سود۲

این شیوه از مدیریت کردن سود که تقریباً شبیه الگوی اول می باشد ، در مورد طرح های پاداش مدیریت کاربرد دارد.البته می باید توجه داشت که در طرح های پاداش دارای سطح حداقل و حداکثر سود مشمول پاداش در شرایطی که سود، بالاتر از حداکثر مشمول پاداش باشد، مدیریت سود برای کاهش آن تا سطح حداکثر اعمال می گردد. این شیوه از مدیریت سود به دلیل اختیاری بودن آن وآگاهانه بودن سیاست های اعمال شده توسط مدیریت از خطر کمتری نسبت به الگوی اول برخوردار است(همان منبع )۳.

 

۳-۵-۳-۲٫ الگوی حداقل کردن سود۴

این الگو در مورد مدیران محافظه کارشرکت هایی مصداق دارد که دارای یک رویه بلند مدت سوددهی باشند. در این حالت که از طرق مستهلک کردن دارایی های سرمایه ای ، هزینه ای کردن مخارج تحقیق و توسعه ، استفاده از روش تلاش های موفقیت آمیز در مورد صنایع نفت وگاز و سایر رویه های فزاینده هزینه یا کاهنده درآمد صورت می پذیرد، مدیریت سعی درکاهش سودهای غیرمنتظره دارد.این الگو در مورد دونوع از شرکت ها کاربرد دارد . گروه اول شامل شرکت هایی می شود که حالت انحصاری داشته و به منظور جلوگیری از رقابتی شدن فعالیتشان، تلاش می کنند از بالفعل شدن سرمایه گذاری های بالقوه خوداری نمایند.علاوه براین در مورد شرکت هایی که عام المنفعه اند، مانند شرکت های فعال در صنایع استراتژیک همانند نفت وگاز یا شرکت های فعال در صنایع حمل ونقل یا تولید کننده برق ، که افزایش بیش از حد سود می تواند با فشار مردم جهت کاهش قیمتها منجر می شود پس مدیران اینگونه شرکتها نیز سعی در حداقل کردن رقم سود گزارش شده دارند (همان منبع)۵.

 

۴-۵-۳-۲٫ الگوی هموارسازی سود[۳۱]

این الگو که رایج ترین نوع مدیریت سود می باشد ، سعی در کاهش نوسان موقتی سود گزارش شده به دلیل مغایرت با سود اقتصادی دارد . این الگو به نوعی شامل هر سه الگوی اول می باشد . چرا که برای کاهش در نوسانات سود نیاز به معیار می باشد. پس در صورتی که هدف برآوردن خواسته های سهامداران باشد سود سهام با قیمت مورد انتظار سهامداران مبنای هموار سازی سود خواهد بودو در صورتی که هدف جلوگیری از فعالیت رقبا یا فشارهای اعمال شده توسط مقررات دولتی باشد ، حداقل کردن درآمد یا کاهش در نوسانات آن نسبت به گذشته معیار هموارسازی می باشد (همان منبع)۲.

 

 

 

۴-۲٫ پیدایش نظریه کیفیت سود

نظریه کیفیت سود برای اولین بار توسط تحلیلگران مالی و کارگزاران بورس مطرح شد ، زیرا انها احساس می کردند سود گزارش شده میزان قدرت سود یک شرکت را آنچنان که در ذهن مجسم می کنند ، نشان نمی دهد . آنها دریافتند که پیش بینی سودهای آتی بر مبنای نتایج گزارش شده ، کار مشکلی است ضمنا تحلیلگران دریافتند که تجزیه و تحلیل صورتهای مالی شرکتها به دلیل نقاط ضعف متعدد در اندازه گیری اطلاعات حسابداری کار مشکلی می باشد .
سوال اساسی این است که چرا تحلیلگران مالی در ارزیابی خود از سود خالص گزارش شده و یا سود هر سهم شرکت (بدون تعدیل) استفاه نمی کنند و جانب احتیاط را رعایت می نمایند . پاسخ این است که در تعیین ارزش شرکت فقط به کمیت سود نگاه نمی شود ، بلکه باید به کیفیت آن نیز توجه شود . منظور از کیفیت سود زمینه بالقوه رشد سود و میزان احتمال تحقق سودهای آتی است . به عبارت دیگر ارزش یک سهم تنها به سود هر سهم سال جاری شرکت بستگی ندارد بلکه به انتظارات ما از آینده شرکت و قدرت سودآوری سالهای آتی و ضریب اطمینان نسبت به سودهای‌ آتی بستگی دارد.
تحلیلگران مالی تلاش می کنند تا چشم انداز سود شرکتها را ارزیابی کنند . چشم انداز سود به ترکیب ویژگیهای مطلوب و نامطلوب سود خالص اشاره دارد . برای مثال ، شرکتی که عناصر و اقلام با ثباتی در صورت سود و زیانش وجود دارد نسبت به شرکتی که این اقلام و عناصر در صورت سود و زیان آن با ثبات نیست ، کیفیت سود بالاتری دارد . همین امر به تحلیل گران اجازه می دهد ، سود آتی شرکت را با قابلیت اطمینان بیشتری پیش بینی نمایند . (همان منبع) .

 

۱-۴-۲٫ مفهوم کیفیت سود

وجود زمینه های مناسب برای «دستکاری سود» ناشی از تضاد منافع و همچنین به علت پاره ای از محدودیت های ذاتی حسابداری از جمله : نارسایی های موجود در فرایند براوردها و پیش بینی های آتی و امکان استفاده از روش های متعدد حسابداری ، باعث شده است که سود واقعی یک واحد اقتصادی از سود گزارش شده در صورتهای مالی متفاوت باشد . محققان و دست اندرکاران حرفه حسابداری ، با توجه به اهمیت سود به عنوان یکی از مهمترین معیارهای ارزیابی عملکرد و تعیین کننده ارزش شرکت ، ناگزیر به ارزیابی سود گزارش شده توسط واحدهای اقتصادی می باشند . برای ارزیابی این سود از مفهومی بنام کیفیت سود استفاده می شود .
در مقالات مختلف در تعریف مفهوم کیفیت سود به دو ویژگی برای تعیین کیفیت سود اشاره شده است : یکی از آنها سودمندی تصمیم گیری و دیگری ارتباط بین این دو مفهوم و سود اقتصادی مد نظر آقای هیکس می باشد . به عبارت دیگر کیفیت سود عبارت است از بیان صادقانه سود گزارش شده ، که مد نظر آقای هیکس . منظور از بیان صادقانه تطابق بین توصیف انجام شده و آن چیزی که ادعای آن را دارد، می باشد . یعنی کیفیت سود بالا نشان دهنده مفید بودن اطلاعات سود برای تصمیم گیری استفاده کنندگان و همچنین مطابقت بیشتر آن با سود اقتصادی هیکس می باشد . اما بدلیل آنکه افراد از اطلاعات در تصمیمات متفاوتی استفاده می کنند ، امکان ارائه یک تعریف جامع از سود وجود ندارد .
برخی تحلیلگران مالی ، کیفیت سود را بعنوان سود عادی و مستمر ، تکرار پذیر و ایجاد کننده جریان نقدی حاصل از عملیات می دانند ، آنها معتقدند که کیفیت سود رقمی بین سود خالص گزارش شده و جریان نقدی حاصل از عملیات منهای ارقام غیر تکراری می باشد .
تاکنون متخصصان مالی نتوانسته اند به یک محاسبه مستقل از سود که از نظر آنها کیفیت لازم را دارا باشد دست یابند . در این حالت ، متخصصان مالی با انجام تعدیلات مناسب ، می توانند به یک دامنه که به شکل صحیح تر نشانگر کیفیت سود نسبت به سود خالص گزارش شده باشد ، دست یابند . بنابراین مفهوم کیفیت سود ، یک امر تعریف شده ثابت نیست که بتوان به آن دست یافت . بلکه مفهومی است نسبی که به ارتباط آن با دیدگاه ها و نگرش ها بستگی دارد .
اسلون [۳۲] اثبات کرد که شرکتهای با سود گزارش شده بالاتر از جریان وجوه نقد عملیاتی (حجم بالای اقلام تعهدی) ، در سالهای اتی یک کاهشی در سود عملیاتی را تجربه خواهند کرد . بنابراین حجم اقلام تعهدی یک شاخص خوب برای کیفیت سود می باشد .
میچل [۳۳] معتقد است ، سودی که بهتر بتواند جریانات نقدی عملیاتی آتی موسسه را پیش بینی کند ، با کیفیت تر است .
در متون حسابداری و مالی برخی از ویژگیهای واحد تجاری شناسایی شده اند که وجود آنها باعث افزایش کیفیت سود می گردد .
اگر شرکتی ویژگیهای زیر را دارا باشد ، کیفیت سود آن بالا خواهد بود :
۱-روش های با ثبات محافظه کارانه حسابداری .
۲-جریان درآمد قبل از مالیات ناشی از فعالیتهای عملیاتی و تکرار پذیر.
۳-کسب سطحی از سود خالص و نرخ رشد ، مستقل از ملاحظات مالیاتی (مثل کاهش نرخ مالیات که منجر به معافیت مالیاتی می شود) .
۴-داشتن سطح مناسبی از بدهی .
۵-سود شرکت ناشی از تورم نباشد .
همانطور که ملاحظه گردید ، تعریف یکسانی از واژه کیفیت سود وجود ندارد . بسیاری از تحقیقات انجام شده در کشورهای توسعه یافته موید این مطلب است که سود خالص گزارش شده توسط واحدهای اقتصادی دارای محتوای اطلاعاتی است . ولی در رابطه با تعریف یکسانی از سود ، توفیق چندانی حاصل نگردیده است . لذا ، سوال اساسی این است که چگونه می توان ایرادهای وارده بر سود را مرتفع ساخت و به عبارت دیگر سودی را گزارش نمود که امکان ارزیابی را فراهم نموده و توان سودآوری بنگاه اقتصادی را نشان دهد . چنین سودی که اصطلاحا سود کیفی نامیده می شود در تصمیمات اقتصادی نقش بسیار مهمی دارد و استفاده از آن در شرایط کنونی ایران حائز اهمیت فراوان است . (ظریف فرد ، ۱۳۷۸ ) .

 

۳-۴-۲٫ معیارهای اندازه گیری کیفیت سود

از آنجا که تعریف یکسانی از کیفیت سود وجود ندارد ، لذا معیار ارزیابی یکسانی نیز وجود ندارد . بطور کلی معیارهای ارزیابی کیفیت سود و اجزای مربوط به آن را که در سال ۲۰۰۳ توسط شیپر و وینسنت[۳۴] ارائه شده به صورت جدول زیر طبقه بندی کرد :

 

جدول (۱-۲) معیارهای ارزیابی کیفیت سود