علاوه بر آن لفظ ماضی، صریح در بیان اراده باطنی دانسته شده است، در حالی که لفظ آینده به وعده شباهت دارد و لفظ در سیاق امر نیز از بیان اراده باطنی به طور جد ناتوان است[93]. علاوه بر شرط ماضویت، ایشان شرط عربیت را نیز برای الفاظ قائل بوده اند[94]. مشهور فقها در معاملات (اعم از ایقاع و عقد) وجود الفاظ حقیقی که صراحت در معنا داشته باشد و برای رساندن اراده باطنی نیازمند به قرینه نباشد، را شرط می داند. براین اساس معاملات با کنایه، مجاز و مشترکات لفظی و معنوی منعقد نمی_ شود چرا که آنها برای بیان اراده باطنی از صراحت مطلوب برخوردار نیستند[95].

نظرات پیش گفته به تدریج مورد انتقاد واقع شدند. در خصوص لزوم ماضویت ایراد شده است که روایاتی وجود دارند که در آنها از الفاظ مضارع و گاه امر استفاده شده است هر چند که زمان ماضی بر جزمیت بیشتری دلالت می کند، اما این بدان معنا نیست که دیگر زمان ها فاقد جزمیت مورد نیاز باشند بلکه بررسی موردی، به صواب نزدیک تر است. بر شرط عربیت هم ایراد شده است که منظور از عقد هر عهد و پیمان طرفینی است، این معنی منحصر به عقودی نیست که به زبان عربی منعقد شده است بلکه عمومات ادله موجود شامل هر عهد و پیمانی می شود. دلیلی در دست نیست که آن عمومات را تخصیص بزند[96]. بعد از این انتقادات دیگر لفظ به عنوان کاشف منحصر شناخته نشد و راه برای نفوذ سایر مبرزات هموار گشت.

2- کتابت

باید انصاف داد که اهمیت این مبرز مورد غفلت واقع شده و آنگونه که شایسته آن بوده مورد شناسائی و استفاده واقع نشده است. این اعتقاد که کتابت، فاقد دلالت کافی برای بیان اراده باطنی است، به نظر ما به هیچ دلیل قانع کننده ای اتکاء ندارد. چه تفاوتی بین لفظ و کتابت است جز اینکه لفظ کاشفی ناپایدار، و کتابت مبرزی باقی و پایدار است.

چه تفاوتی بین فرضی است که موجب بگوید این خانه را به فلان مبلغ و با این شرایط به تو فروختم و یا اینکه همان معنا را بر روی سندی بنویسد؟! شاید همین عدم تفاوت است که در نکاح عده ای به کفایت کتابت و در حکم لفظ بودن آن قائل شده اند. به نظر ما کتابت از هر جهت به لفظ شباهت دارد، جز اینکه کتابت کاشفی پایدار است و در مرحله اثبات به عنوان دلیل وقوع اعمال حقوقی مفید فایده قرار می گیرد. امری که نشانگر برتری کتابت بر لفظ می باشد.

به نظر می رسد که باید به این کاشف اهمیت بیشتری داد و از سنگینی بار اثبات از دوش مدعی برحق کاست. به نظر ما اگر قانونگذار تمهید مقدماتی نماید تا کاشف معتبر جهت انشاء اعمال حقوقی، حداقل در موارد مهمترش، کتابت باشد به پیوستگی مرحله ثبوت و اثبات ارج داده و بدین سان به حقوق، برای نیل به اهدافش یاری رسانده است.

3- عمل

امروزه نمی توان نقش عمل را در انشاء اعمال حقوقی انکار کرد. اگر عمل را به عنوان کاشفی جهت انشاء اعمال حقوقی معتبر به شمار نیاوریم، علم حقوق را در این زمینه از آنچه در عمل می گذرد بیگانه کرده ایم. امروزه در بسیاری از فروشگاه های بزرگ نه از الفاظ استفاده می شود و نه کتابت. در بسیاری از موارد این اعمالند که کاشف از اراده باطنی می باشند، و موجب بروز و ظهور اراده حقیقی می گردند، دقت و توجه به مواد 191 به بعد قانون مدنی نیز مؤید خوبی برای این نظر است. تنها مسئله ای که در این بخش به ذهن می رسد این است که آیا ماده 192 قانون خاص اشخاصی است که فاقد قدرت تکلم می باشند، یا اینکه اشخاصی نیز که قادر به تکلم می باشند هم با اشاره (عمل) می توانند به انعقاد عقد بپردازند. اگر توجه به نظر قدمای از فقهای امامیه شود باید تنها به اشخاصی که قادر به تکلم نیستند اجازه داد تا از اشاره استفاده نمایند.

چرا که ایشان با عنایت به اینکه الفاظ را دارای موضوعیت می دانستند اشاره (عمل) را برای انشاء کافی تلقی نمی کردند. به نظر ایشان تنها اشخاصی که قادر به تکلم نبودند نظر به عذر اخیر می_ توانستند به طور استثنائی از اشاره در مقام بیان اراده باطنی استفاده نمایند، و وجود این نظر در فقه ما می تواند منظور قانونگذار از وضع ماده 192 قانون مرقوم دچار ابهام نماید.

تفسیر اخیر از ماده192 قانون مدنی تا آنجا که مورد بررسی واقع شده از سوی هیچ نویسنده ای مورد اقبال قرار نگرفت. برخی ماده 192 قانون مدنی را ناظر به استثناء مذکور در ماده 193 قانون اخیر دانسته اند. یعنی در مواردی که مطابق قانون لفظ جهت انعقاد پاره ای از اعمال حقوقی همچون نکاح، ضرورت دارد در این فرض عدم قدرت تکلم اشاره ای که مفهم اراده باطنی باشد وافی به حصول مقصود است، چرا که ماده 193 انشاء معامله به وسیله هر عملی را ممکن دانسته است[97].

این نظر را باید تأیید و تقویت کرد. امروزه حتی در فقه ما نیز نظری که لفظ را دارای موضوعیت می_ داند مهجور افتاده است. نظر به ماده 191 و193 قانون مدنی به خوبی اجمال ماده را برطرف می_ نماید. در ماده 191 از عبارت «چیزی» استفاده شده است که نیازی به ذکر ندارد که این واژه شامل اشارات و اعمال نیز می شود. ماده 193 نیز انعقاد معاملات را به هر مبرزی و از جمله اشاره و عمل تجویز نموده است مگر در مواردی استثنائی همچون طلاق که مقنن استفاده از الفاظ را اعتبار کرده است. بنا بر این نباید از ماده 192 اینگونه استنباط کرد که اشاره تنها در فرض عدم قدرت تکلم قابلیت انشاء را دارا می باشد بلکه در حقوق کنونی اشارات در عرض الفاظ و کتابت می توانند موجب انشاء اعمال حقوقی گردند.

4- سکوت

سکوت وضیعتی است که در آن اراده نه به طور صریح اعلام می شود و نه عملی صورت می گیرد که به طور غیر مستقیم بتوان اراده باطنی شخص را دریافت کرد. سکوت آثار فراوانی در زندگی حقوقی اشخاص دارد؛ سکوت طرفین عقد در برابر قوانین تکمیلی و عرف به معنای پذیرفتن آنها در رابطه حقوقی است، صاحب برخی از خیارات اگر در اجرای خیار خود تعلل ورزد و ساکت بماند این گونه فرض می شود که از حق خویش صرف نظر کرده است، کسی که سوگند متوجه او شده است اگر در برابر تقاضای اتیان سوگند سکوت اختیار کند نسبت به ادعایی که درخواست سوگند برای اثبات آن شده است، محکوم می شود، اگر وراث ترکه را ظرف مدت یک ماه از تاریخ اطلاع فوت رد نکنند ترکه قبول شده محسوب می شود، و بسیاری از موارد دیگر که در قوانین مختلف ما تجلی یافته است. در زبان عرف نیز سکوت علامت رضا دانسته شده است.

با همه اینها نباید سکوت را اعلام اراده دانست. چرا که تا زمانی که اراده اعلام نشود هیچ کس از اراده درونی و حقیقی آگاه نمی گردد و حقوق نیز وسیله کشف منویّات اشخاص را در اختیار ندارد. ساکت وضع مبهمی دارد و نمی توان از سکوت او رضا یا عدم رضا، وجود اراده یا فقدان آن را تمییز و تشخیص داد.

به همین دلیل است که در فقه ما شهرت دارد که «لاینسب لساکت قول» بنا بر این سکوتی که فاقد قرینه ای معتبر باشد نمی تواند کاشف از اراده درونی تلقی گردد و اراده باطنی را ظاهر گر داند. اما گاه سکوت در اوضاع و احوالی واقع است که به طور واضح دلالت بر اراده باطنی شخص می کند. آنچه سکوت را از اعتبار ساقط می کند وجود ابهام در وضیعتی است که ساکت دارد. در موارد معمول به درستی نمی توان تشخیص داد که ساکت راضی به انعقاد عمل حقوقی هست یا نه. بنابر این اگر ساکت در اوضاع و احوالی قرار بگیرد که این وضع مبهم از بین برود و بتوان اراده باطنی ساکت را به دست آورد، دیگر استدلال اخیر موضوعیتی ندارد. منتها در این راه باید محتاط بود و مواظبت کرد که آثاری ناخواسته متوجه ساکت نشود.

به نظر می رسد که سکوت فی نفسه نمی تواند کاشف از اراده باطنی باشد. آنچه که موجب کشف اراده باطنی می گردد اوضاع و احوال و قراینی است که سکوت را احاطه کرده اند. بنابراین به نظر ما سکوت هیچگاه نمی تواند کاشف واقع گردد و در مواردی که سکوت محفوف به قرائن است نظیر سکوت دختر باکره در عقد نکاح، نباید سکوت را کاشف تلقی کرد بلکه آن اوضاع و احوال است که در واقع موجب کشف اراده باطنی ساکت می گردد.

در قوانین ما نیز گاه می توان پذیرش این نظر را از سوی مقنن شاهد بود برای مثال در ماده 501 قانون مدنی می خوانیم: «… اگر مستأجر عین مستأجره را بیش از مدت های مزبور، در تصرف خود نگاه دارد و موجر هم تخلیه او را نخواهد، موجر به موجب مراضات حاصله برای بقیه مدت و به نسبت زمان تصرف مستحق اجرت مقرر بین طرفین خواهد بود». در این ماده به خوبی می توان ملاحظه کرد که چگونه اوضاع و احوال و قراینی که سکوت را احاطه کرده اند مفهم اراده باطنی طرفین شده اند.

سکوت با اعلام اراده به طور ضمنی این تفاوت را دارد که در سکوت، ساکت هیچ عملی جهت ابراز اراده خود انجام نمی دهد ساکت در اوضاع و احوالی قرار دارد که بیانگر اراده باطنی او می باشند.

ب) نحوه کشف

1- کشف صریح

در اینکه بیان اراده به طور صریح، دلالت بیشتر و بهتری بر اراده باطنی دارد تردیدی نیست. امری که کار اثبات را آسان تر می سازد. در اعلام اراده صریح شخص به طور مستقیم و با بهره گرفتن از وسایلی که بدون نیاز به هیچ تعبیر و تفسیری دلالت بر مقصود کند، اراده اش را ابراز می دارد[98]. بنابراین اگر اراده با وسیله ای که عرفا” به طور مستقیم دلالت بر اراده باطنی کند اعلام شود این اعلام صریح است.

2– کشف ضمنی

اگر اعلام اراده از وضع و رفتار شخص یا اعمالی که به منظور دیگری انجام می شود تحقق یابد، و وجود اراده باطنی لازمه عرفی یا عقلی رفتار و اعمال او باشد اعلام، ضمنی است[99]. در واقع در این نوع اعلام وسایلی که برای تشخیص وجود اراده باطنی به کار می روند به طور مستقیم دلالت بر وجود آن ندارند، بلکه وجود اراده باطنی از لوازم آن وسایل می باشد. به دیگر سخن وجود اراده باطنی در این بخش استنباطی است.

از مفاد ماده 242 قانون امور حسبی به خوبی می توان ملاکی را که برای تشخیص اعلام صریح و ضمنی ذکر شد استخراج کرد. در این ماده می خوانیم: «قبول ترکه ممکن است صریح باشد یا ضمنی. قبول صریح آن است که به موجب سند رسمی یا عادی قبول خود را به دادگاه اطلاع بدهند قبول ضمنی آن است که عملیاتی در ترکه بنمایند که کاشف از قبول ترکه و اداء دیون باشد از قبیل بیع و صلح و هبه و رهن و امثال آن که به طور وضوح کشف از قبول ترکه نماید».

این تقسیم بندی و توجه به ملاک مذکور از آن رو حائز اهمیت است که در پاره ای از اعمال حقوقی مانند نکاح وجود اعلام صریح شرط وقوع محسوب شده است. بدین معنی که اگر کاشف فاقد صراحت باشد، و به طور ضمنی از اراده باطنی پرده بردارد کفایت به حصول مقصود نمی نماید، که البته این مطلب در حقوق، کاملا استثنائی است و کشف صریح و ضمنی اراده باطنی، برای انعقاد اعمال حقوقی کفایت می نماید.

در ایقاعات نیز حرکتی مشابه به آنچه که در باب عقود ذکر شده است وجود دارد. فقها از این جهت فرقی بین عقود و ایقاعات ننهاده اند. در ایقاعات هم، جز عده معدودی آن هم در مصادیقی از ایقاعات[100]، مانند عقود استفاده از مبرزات را جهت انشاء ضروری تلقی کرده اند دیگر نباید در ضرورت اعلام اراده در ایقاعات تردید کرد.

بخش دوم :

اعلام اراده و جایگاه آن در اعمال حقوقی

فصل اول: جایگاه اعلام[101] اراده در عقد

اعلام اراده در ایجاد عقود شرط شده است. بنابراین برای وقوع عقود اجتناب ناپذیر است. در این فصل ابتدا به طرح نظراتی که به توجیه چرائی شرطیت اعلام در عقود پرداخته‌اند می‌پردازیم و بعد از آن به نقد و بررسی هر یک از آن‌ ها مبادرت می نماییم. می خواهیم بدانیم کدام یک از نظرات ابرازی فلسفه واقعی وضع ماده 191 قانون مدنی بوده است. آیا اطلاع طرف دلیل منحصر پیش بینی آن می‌باشد، یا اینکه دلیل دیگری برای آن متصور است؟ پاسخ به این پرسش‌ها در این فصل ما را مهیای ورود به فصل بعد و اتخاذ نتیجه‌ای مطلوب در ایقاعات می‌کند.

مبحث اول: طرح دلایل شرطیت اعلام اراده در عقد

با عنایت به منطوق ماده 191 قانون مدنی اعلام اراده در عقود شرط وقوع آنها است. همانطور که می‌دانیم شرط، عبارت است از چیزی که از عدمش، عدم مشروط نتیجه شود، اما صرف وجودش لامحاله موجب وجود مشروط نگردد. پس شرط به خلاف مانع (که در ساختمان معلول دخالتی ندارد، و تنها به مقتضی مجال اثر آفرینی نمی‌دهد)، بخشی از ایجاد معلول را به عهده دارد. به همین خاطر است که می‌گوئیم اعلام اراده چون شرط است، در نتیجه ناظر به مرحله وقوع عقود است. قانون مدنی در ماده مزبور به صراحت اعلام را شرط انشاء دانسته و مجالی برای بحث در این باره نداده است. چه اینکه اجتهاد در مقابل نص مقبول نیست. اما اینکه چرا اعلام اراده شرط وقوع عقود است می تواند محل تأمل باشد. پرسش که اگر پاسخ درخوری بیابد، می‌توان راه را در ایقاعات نیز هموار نماید، که در ادامه، به طرح دلایل ابراز شده می‌پردازیم.

گفتار اول: ضرورت همکاری دو اراده در عقد

مطابق این نظر چون عقود محصول دو اراده می‌باشند و برای اینکه طرفین از اراده‌های باطنی یکدیگر آگاه شوند تا بدین وسیله توافق و تراضی صورت بندد، ابراز اجتناب ناپذیر است. پس بدین دلیل است که اعلام اراده در انشاء عقود ضروری دانسته شده است. چه اینکه بدون ابراز اراده باطنی همکاری طرفین عقد جهت انشاء آن غیر ممکن است. به تعبیر برخی همین دلیل است که ابراز اراده علاوه بر داشتن جنبه اعلامی، در ایجاد ماهیت حقوقی (عقد) به عنوان شرط ماهوی، دخالت دارد[102].

گفتار دوم: نیاز انشائات به اعلام

مطابق این نظر ایجاب و قبول صرفا” برای اطلاع طرف عقد نیست که باید اعلام شوند، بلکه همه انشائات برای اینکه بتوانند در عالم حقوق معتبر باشند، باید اعلام گردند. این نظر به ویژه در فقه از شهرت عظیمی برخوردار است. نگاهی گذرا به کتب فقهی فقهای ما شاهدی برای این مدعا است. در فقه نیز اعلام، در تحقق عقود ایفای نقش می کند.

این مهم تنها منحصر به فقه امامیه نیست، بلکه از اموری است که مذاهب مختلف بر آن اتفاق نظر دارند[103]. با مداقه در کتب فقهی به آسانی می‌توان بدین نکته نائل شد که در فقه، اعلام اراده در عقود (آنگونه که در جای خود بررسی شده است در همه اعمال حقوقی) صرفا” برای اطلاع طرف نیست، بلکه در فقه هر چه که در زمره انشائات باشد باید اعلام گردد تا بتواند معتبر تلقی شود، و اثر دلخواه و مورد نظر را به همراه داشته باشد.

در حقوق پاره‌ای این معنی را با این بیان آورده‌اند که حقوق از آنجا که علمی اجتماعی می‌باشد و به تنظیم روابط انسان‌ها در جامعه می‌پردازد، تنها بر اموری توجه دارد که به نحوی پای در عرصه اجتماع گذاشته و به شکلی از نهان به ظهور پیوسته باشد. بدین خاطر است که گفته‌اند برای تحقق عقد اراده باید از باطن به جهان خارج گام نهد، و به نحوی از انحاء ابراز گرد[104]. طبق این نظر ضرورت اعلام، صرفا” بدین دلیل نیست که طرف عقد را جهت تحقق توافق آگاه نماید، بلکه اراده باطنی در هر حال قابلیت ایجاد ماهیت حقوقی را ندارد[105].
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

از نظر این نویسندگان اعلام اراده فقط برای اطلاع طرف نیست. هرچند که منکر اهمیت و ضرورت اعلام ایجاب در اطلاع مخاطب ایجاب نمی‌باشند. چه اینکه اطلاع طرف عقد دلیلی است که بی شک ضرورت اعلام در ایجاب را نشان می‌دهد. اما ایشان علاوه برتوجه به دلیل اخیر، اعلام را از آن جهت ضروری می‌دانند که به وسیله آن اراده پنهان باطنی ظاهر شود، و با ورود به جهان خارج موضوع علم حقوق قرار می‌گیرد.

درست به همین دلیل است که گروه اخیر در عقدی که توسط شخص واحد و به نیابت از طرفین عقد منعقد می‌شود، اعلام را ضروری دانسته اند. در حالی که قایلین به نظر مخالف، درعقد اخیر، اعلام را فاقد ضرورت می دانند[106] و ماده 191 قانون مدنی را مربوط به موارد معمولی دانسته‌اند که در آن طرفین عقد حداقل دو نفر می‌باشد. در حالی که عقد مورد بحث کاملا” نادر است پس این گونه از عقود استثنائی بر قاعده مذکور در ماده 191 می‌باشند[107]. به خوبی می‌توان مشاهده کرد که اتخاذ مبانی مختلف چگونه نویسندگان حقوق مدنی را به نتایج متفاوتی قائل کرده است، که در این نوشتار می‌توان موارد دیگری را نیز به وضوح مشاهده کرد.

مبحث دوم: نقد و بررسی ادله مذکور

اینک بعد ار طرح ادله مذکور باید دید کدام نظر با ماده 191 قانون مدنی همخوانی بیشتری دارد که در گفتارهای جداگانه به نقد و بررسی آن دلایل می‌پردازیم.

گفتار اول: لزوم آگاهی طرفین

این دلیل بدین گونه که از سوی نویسندگان ابراز شده است قابل قبول به نظر نمی‌رسد. چه اینکه این دلیل در قسمت قبولی فاقد وجاهت قانونی است. مقنن در ماده 191 قانون مدنی عقد را محقق می‌داند به اراده‌ای که مقرون به کاشف شده باشد. در قانون مدنی ما هیچ وقت اطلاع طرف شرط وقوع عقود دانسته نشده است. این دلیل اگر در بخش ایجاب موجه باشد، اما در بخش قبولی این گونه نیست. در قبولی آیا می‌توان به همین شکل استدلال کرد و گفت که اطلاع موجب از قبولی، برای تحقق تراضی اجتناب ناپذیر است؟!

بی گمان این نظر در حقوق ما با عنایت به ماده 191 قانون مدنی قابل دفاع نیست. مطابق نص ماده اخیر مقرونیت با کاشف، شرط وقوع عقود است، نه اطلاع طرف عقد. این است که حقوقدانان ما تاریخ اعلام قبول را، تاریخ ایجاد تعهدات عقدی می‌دانند[108]. آنچه در این خصوص جلب توجه می‌کند این است که حقوقدانانی که اطلاع طرفین را دلیل شرط بودن اعلام می‌دانند نیز لحظه اعلام قطعی قبولی را لحظه انعقاد عقد دانسته اند[109].

حال با توجه به آنچه آمد می‌توان به استدلال ایشان اشکال کرد که اگر اطلاع طرفین عقد دلیل شرط بودن اعلام است، چرا در بحث زمان انعقاد عقد، لزومی به اطلاع مخاطب ایجاب احساس نشده است؟ و اگر لزومی به اطلاع موجب نیست، چرا قبولی مطابق نص ماده 191 قانون مدنی نیازمند کاشف است؟ به گونه‌ای که تا کاشف نباشد عقدی تحقق نیافته است. این استدلال نیز به نظر تمام نیست تا گفته شود موجب باید از قبولی آگاه شود، تا بتواند علم به تحقق عقد حاصل نماید، و بدین شکل به تعهدات قرار دادی وفا کند.

چرا که این مسأله از آنچنان اهمیتی برخوردار نیست تا بگوئیم انعقاد عقد منوط به اطلاع موجب است. چه اینکه انعقاد عقد، با علم به انعقاد آن دو مقوله متفاوتند. به ویژه که در ماده 191 قانون مدنی که در مقام بیان هم می‌باشد، نشانی از ضرورت اعلام به طرف و اطلاع او وجود ندارد. با توجه به آنچه گذشت به نظر می‌رسد که دلیل مذکور (آگاهی طرفین) در بیان چرائی ضرورت اعلام در عقود، تمام نیست، و باید در پی مبنائی دیگر بود.

گفتار دوم: نیاز انشائات به اعلام

به نظرمی رسد که این دلیل در حقوق ‌ما با مداقه در فقه، که الهام بخش نویسندگان قانون مدنی ما بوده است، و شهرت بسیار عظیمی که این نظر در فقه دارد، و توجه به ماده 191 قانون مدنی قابل قبول است.

در فقه امامیه به مبرزات و به ویژه لفظ توجه خاصی شده، و در ذیل هر عمل حقوقی به صیغه آن نیز پرداخته شده است. به گونه‌ای که هیچ تردیدی باقی نمی‌ماند که در فقه به اعلام نه فقط برای اطلاع بخشی طرف توجه شده است، بلکه از نظر ایشان اعلام و ابراز جزء لاینفک اراده‌ای است که بتواند منشأ اثر گردد. جزئی که نبودش عدم وجود ماهیت حقوقی دلخواه و در نتیجه آثار آن را نتیجه می‌دهد. این که حقوق تنها به اموری می‌پردازد که به دنیای خارج پای گذارده و به نحوی از انحاء قابل شناسایی باشد، به نظر ما درست است.

چه اینکه حقوق آنگونه که مؤلفان حقوقی نیز گفته اند علمی اجتماعی است. جقوق به عقیده برخی عبارت از قوانین اجتماعی است[110]. یعنی مقراراتی است که بر روابط اجتماعی در یک جامعه حکومت می‌کند[111]. بدین لحاظ حقوق در زمره علوم اجتماعی قرار می‌گیرد[112] که جامعه را جهت کشف قواعدی که نظم و صلح را به ارمغان می‌آورد، مورد مطالعه قرار می‌دهد[113]. انسانی که تنها باشد و با دیگران رابطه‌ای برقرار نکند، نه حقی دارد و نه تکلیفی به دوش می‌کشد[114]. این مسأله به قدری شهرت دارد که گفته‌اند هر کجا که جامعه وجود دارد، حقوق وجود می‌یابد[115]. با توجه به آنچه که آمد می توان گفت حقوق علمی است بر آمده از روابط اجتماعی، و باز علمی است برای تنظیم آن روابط. هر چه که در باطن آحاد جامعه پنهان باقی بماند، و پای در روابط خارجی افراد جامعه ننهد، از دایره شمول علم حقوق خارج می‌ماند. علاوه بر همه اینها نظم و امنیت، ایجاد حس اعتماد و … که از اهم اهداف حقوق به شمار می‌روند، مؤید این نظرند که ما در جای مناسب آن بدان خواهیم پرداخت.

فصل دوم : جایگاه اعلام اراده در ایقاع

آنچه در این نوشتار موضع اصلی بحث است، و انگیزه اصلی ما برای نگارش آن بوده است بررسی نقش اعلام در ایقاعات می‌باشد. قانونگذار آنگونه که پیش از این گذشت در ماده 191 قانون مدنی اعلام اراده در عقود را شرط وقوع آن اعمال دانسته است. بدین معنا که تا ایجاب و قبول به نحوی اعلام نشوند، عقدی محقق نمی‌شود. این درست در حالی است که مقنن در مورد ایقاعات به وضع نص نپرداخته، و مسأله ضرورت، یا عدم ضرورت اعلام در ایقاعات را در ‌هاله‌ای از ابهام فرو نهاده است. هر چند مقنن در موادی چند به ضرورت اعلام در برخی از ایقاعات ( برای مثال طلاق، فسخ، و رجوع )، اشاره‌ای داشته است، اما عدم وجود قاعده‌ای عام در این باره، موجب پیدایش اختلاف نظرهای عمیقی بین حقوقدانان بزرگ حقوق مدنی و به تبع ایشان دیگر نویسندگان مدنی شده است.

اهمیت و ضرورت این بحث ناگفته پیداست. امری که وجود یا عدم ایقاعات بسته به آن است، مسأله ای نیست که به آسانی از کنارش گذر کرد. باید دید موارد مذکور در قانون مدنی در باب ضرورت اعلام در ایقاعات مواردی استثنائی می‌باشند، یا اینکه در واقع قاعده «لزوم اعلام اراده در ایقاعات» را متبلور ساخته اند. باید دید آیا یکطرفه بودن ایقاعات آنها را از اعلام اراده در مرحله وقوع بی نیاز می‌سازد یا اینکه حکم ماده 191 قانون مدنی درباره آنها نیز قابل تسری است.

برای اینکه به این پرسش‌ها پاسخی شایسته داد باید به طرح و بررسی نظرات ابرازی پرداخت تا از برخورد اندیشه‌های مخالف نقاط ضعف و قوت هر یک مشخص شود، و امید اصابت به واقع قوت گیرد.

مبحث اول: طرح و بررسی دلایل مخالفین ضرورت اعلام در ایقاع

در این مبحث می‌خواهیم بدانیم که چرا مخالفان لزوم کاشف در وقوع ایقاعات قائل به این نظر شده‌اند و به نقد و بررسی هر یک بپردازیم. برای این منظور طرح و نقد دلایل را، در کنار هم و در گفتارهای جداگانه مطرح می‌کنیم.

گفتار اول: عدم پیش بینی مقنن

این گروه بر این باورند که عدم پیش بینی قاعده از سوی قانونگذار دلیلی است که عدم نیاز ایقاعات به اعلام را در مرحله وقوع نشان می‌دهد[116]. در واقع قانونگذار با عدم پیش بینی این قاعده در باب ایقاعات نشان داده است که اصل در ایقاعات، «عدم لزوم اعلام» در مرحله وقوع می‌باشد، مگر مواردی که به طور استثنائی پیش بینی شده اند که نباید به توسعه استثنا پرداخت و آنگونه که مشهور است در استثناء، باید به قدر متیقن قناعت کرد.

 

امکان برقراری و حفظ ارتباط سریع میان افرادی که دارای مهارت خاصی‌اند

 

 

 

تسهیل دستیابی به اطلاعات

 

 

 

ایجاد انگیزه یادگیری فن آوری جدید

 

 

به کارگیری گسترده ابزارها(نرم افزار) در میان اعضای سازمان (اینترانت و …)

 

 

 

ایجاد انگیزه یادگیری فن آوری جدید

 

 

 

آموزش استفاده از فن آوری ارتباطات اطلاعات

 

 

آموزش استفاده از فن آوری ارتباطات اطلاعات

 

 

 

توانایی به کارگیری فن آوری ارتباطات اطلاعات

 

 

توانایی بکارگیری فن آوری ارتباطات اطلاعات

 

 

فناوری اطلاعاتی ابزاری برای جمع آوری، طبقه بندی و تسهیم دانش است که استفاده از آن در یک سازمان
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
که علاقمند به استفاده از مزایای مدیریت دانش است می‌باید نهادینه گردد. ابعاد و شاخصهای موثر بر عملکرد موثر مدیریت دانش که در بالا به آن اشاره شد، عوامل و شاخصهایی هستند که محققان گوناگون به انحای مختلف تاثیر آنها را بر فرایندهای مدیریت دانش در سازمان های گوناگون مورد سنجش و ارزیابی قرار داده اند.
مولفان پس از جمع آوری این عوامل و طبقه بندی آنها بر اساس ارتباطشان با مولفه ها و ابعاد سازمانی، آنها را در ۵ دسته یا بعد اصلی که مشاهده شد طبقه بندی نموده اند. بر این اساس که هر سازمان در هر بعد می باید دارای چه فاکتورهایی باشد و به چه عواملی توجه کند تا بتواند موجب بهبود عملکرد مدیریت دانش گردد. این شاخصها هرکدام بر فرایند های اصلی چرخه دانش در سازمان موثر اند و به تنهایی نمی توان انتظار تاثیر قابل توجهی را از هرکدام از آنان داشت. به این معنی که تنها ایجاد جو اعتماد در بعد فرهنگ سازمانی بدون توجه به نقشها و رفتار های مدیران در قبال مدیریت دانش، نمی توان زمینه موفقیت مدیریت دانش را فراهم کرد و به نوعی این مولفه شرط لازم ولی ناکافی است.
۲-۲-۱۰- اهمیت مدیریت دانش در سازمان های نظامی
در نبرد های مدرن داشتن مزیت دانشی نسبت به دشمن از اهمیت خاصی برخوردار است. امروزه در مقایسه با گذشته رهبری، حسگری سازمانی، حل مسئله وتصمیم گیری در وضعیت های نظامی نه تنها تقاضای بیشتری پیدا کرده است ، بلکه پیچیده تر نیز شده است.کنترل و فرماندهی ابعاد جدیدی گرفته است و نقش پرسنل نظامی به کارکنان دانشی[۱۳۶] ارتقا یافته است. مطالعات نشان می دهد که عوامل سازمانی نقش کلیدی در استقرار مدیریت دانش ایفا می کنند .همچنین حمایت رهبری سازمان یکی از عوامل موثر در توسعه سازمان نظامی به سوی سازمان یاد گیرنده و دانش نیروی دانشی[۱۳۷] است.
امروزه چالشهای فراوری نیروهای مسلح نه تنها به لحاظ ماهیتی تغییر کرده است بلکه پیچیده تر شده است . بزرگترین چالش برای نیرو های مسلح، جهانی شدن و پیشرفت فنا وری اطلاعات وارتباطات به شمار می آید . به طور کلی نیروهای مسلح نیاز به سربازان متفکر دارند،افرادی که برای مبارزه با نبردهای دیجیتالی نوآور و خلاق هستند، چیزی که در آینده با آن روبرو خواهیم شد . در عرصه جهانی شدن ، پایسداری حاکمیت و امنیت ملی به ندرت به سربازان زیاد ، تانک ها و هواپیماهای جنگنده یا کشتی های جنگی وابسته است در حالی که وجود دانش در یک کشور و برتری دانشی یک مزیت نسبت به دشمن قلمداد می شود.
انقلاب در امور نظامی[۱۳۸]نشان می دهد شدید به مدیریت اطلاعات برای مدیریت نبردهای مدرن نیاز است. نبرد مدرن به منابع مختلف اطلاعاتی متکی است که باید برای استفاده فوری آماده شود. برتری اطلاعاتی[۱۳۹] مدیریت نبرد آینده را تعیین می کند و بهبود سازی در مدیریت اطلاعات ،امنیت،مبادله و تسهیم دانش به منظور برتری دانشی ضروری است.در حال حاضر دانش به مهمترین منبع استراتژیک برای رفع چالشها کنونی سازمان ها تبدیل شده است که در این رابطه سازمان های نظامی مستثنی نیستند. به کارگیری مدیریت دانش در نیروهای مسلح اجتناب نا پذیر است . از این رو مدیریت دانش مستلزم مدیریت دارایی های دانشی است که باعث ارتقا دانش و یادگیری در سازمان می شود.
مفهوم برتری اطلاعاتی و برتری دانشی[۱۴۰] نقش اساسی در نبردهای آینده ایفا می کنند . اینها فناوری جدید را برای تحول در شیوه ای که واحد نظامی می جنگد ، به کار می برند . مدیریت دانش باعث بهبود کارکرد دانش برای افزایش نوآوری می شود و تاثیر عمیقی بر تغییر دکترین دارد . به علاوه دانش منبع کلیدی برای قدرت نظامی و قدرت اقتصادی یک کشور در جامعه دانشی قلمداد می شود.
عکس مرتبط با اقتصاد
پیاده سازی مدیریت دانش در محیط نظامی نیاز به فرایند های دانشی دارد که در محیط های عملیاتی قابل کاربرد باشد و باید با عملیات های نظامی هماهنگ شود. در محیط نظامی تلاشهای تغییر سازمانی و مدرنیزاسیون از گذشته تا کنون متکی به منابع دانش و یادگیری سازمانی بوده است . بنابراین مک لنتیر و همکاران[۱۴۱] مدیریت دانش نظامی را این کونه تعریف می کنند((یک رویکرد استراتژیک برای دستیابی به اهداف دفاعی برمبنای تقویت ارزش دانش جمعی از طریق فرایند خلق،گردآوری،ساماندهی،به اشتراک گذاری و انتقال دانش در عمل است.))
هزاران سال است که ارتش از پیشگامان در استقرار و توسعه مدیریت دانش محسوب می شود نسبت به دهه های گذشته مدیریت دانش ، سیستم های اطلاعاتی و مهارت های تصمیم گیری پیشرو در دکترین نظامی شده اند. توسعه مدیریت دانش در ارتش به شدت از سوی نیروهای متحد (آمریکا و هم پیمانانش)پذیرفته و به کار گرفته شده است.برای نمونه ارتش آمریکا ، ابتکار عمل دانش نظامی آن لاین[۱۴۲] را اجرا کرده است که دسترسی سریع به اطلاعات مهم ارتش، اخبار، آموزش و فرصت های آموزش و همچنین مراکز دانش و ایمیل را فراهم می سازد. مدیریت دانش نظامی[۱۴۳] یک استراتژی است که باعث دگرگونی در نیروها می شود و آنها را به نیروی دانش محور و شبکه مدار تبدیل می کند.نیروی هوایی آمریکا برنامه دانش نیروی هوایی[۱۴۴] را تسعه داده است . همچنین برنامه دانش ناوی[۱۴۵] دسترسی فوری به تمام اطلاعات آموزشی را برای ملوانان در ارتباط با زمینه شغلی شان فراهم میکند و دوباره کاری ها را حذف می کند . بنابر این مدیریت دانش پتانسیلی برای بهبود تصمیم گیری و اجرای اثر بخش و کارآمد تر ماموریت هاست. فناوری های پشتیبانی کننده از جنپ شبکه محور برای به کارگیری قدرت مدیریت دانش و دستیابی به ارتشی مقتدر در آینده بایدبا تغییرات مناسب در دکترین ،سازمان ، آموزش و رهبری تقویت شود.
سازمان های نظامی شرایط منحصر به فردی دارند که باید مدیریت دانش در آن پیاده و اجرا شود. مدیریت دانش به عنوان یک رویکرد استراتژیک جهت دستیابی به اهداف دفاعی در نظر گرفته می شود . مدیریت دانش نظامی نقش مهمی را در تقویت دانش موجود و انتقال دانش جدید به صحنه عمل و به واسطه چرخه مدیریت دانشی داراست.
در حال حاظر ظهور جنگ شبکه محور[۱۴۶]باعث اتخاذ پارادایم جنگ شبکه محور NCW گردیده است که به ابزاری برای برتری اطلاعاتی در بشتر کشورهای متحد(آمریکا وهم پیمانانش)تبدیل شده است.استراتژی مدیریت دانش اساس انقلاب اطلاعات نظامی است که ماموریت ها ، تولید دانش، ارائه اطلاعات و نوآوری در فناوری را بهبود می بخشد.
برای نمونه وزارت دفاع مالزی با آگاهی از توسعه نیروی دانشی در نیروهای مسلح، در سال۲۰۰۲ اقدام به پیاده سازی مفهوم سازمان یادگیرنده برای نیروهای مسلح کرد .هدف آنایجاد یک جامعه دانشی در نیروای مسلح بود .آنها همچنین به منظور پیش بینی ابعاد جدید و پالشهای نبرد مدرن سربازان دانش مدار را گسترش دادند که در واقع به عنوان استراتژی کلیدی برای کسب مزیت رقابتی به شمار می رود.
۲-۲-۱۱- شیوه های پیاده سازی مدیریت دانش در سازمان های نظامی
اگر چه مباحث فوق از حیث مفهومی ساده و بدیهی می نماید، اما در تمام عمل ایجاد ، حفظ،به کارگیری، گسترش و روزآمد ساختن پایگاه دانش سازمانی به گونه ای که نقش حمایتی و پشتیبانی برای نوآوری سازمانی را به بهترین شکل ممکن ایفا کند برای بسیاری از سازمانها دشوار است. ففر و ساتن معتقدند که مزیت رقابتی نصیب سازمانی است که دانش را به بهترین وجه به کار می گیرد ، نه سازمانی که دارای بهترین دانش است.آنها مدعی هستند تا زمانی که آخرین مرحله از مدیریت دانش یعنی به کارگیری دانش در فعالیتهای کسب و کار واقعا جامعه عمل نپوشد ، همه مراحل ما قبل آن در فرایند بیهوده خواهد بود.
پیاده سازی مدیریت دانش در سطح سازمان نظامی ،اگر چه ممکن است هزینه بر باشد اما در عوض سرمایه های دانشی و به دنبال آن سایر سرمایه هارا بخصوص در مراحل ابتدایی به سرعت افزایش دهد.بنابراین چگونه مدیریت دانش ذر سازمان های نظامی پیاده سازی می شود؟برای پاسخ به این سوال می توان فرایند زیر را اجرا کرد.

 

 

تعیین اهداف استراتژیک دانش

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

شرکت ها مسئولیت اجتماعی شرکتی را نوعی استراتژی تجاری می بینند که باعث م ی شود در فضای به شدت رقابتی، براعتبارشان افزوده شود و سهمشان در بازار فزونی گیرد؛
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

جامعه مدنی و سازمان های غیر دولتی، به این دلیل ازشرکت ها مسئولیت اجتماعی می خواهند که به رسوایی های مالی و فجایع حاصل از عملکرد شرکت ها آگاهی و اشراف دارند؛

سازمان های بین المللی با توجه به اینکه تأثیرگذاری شرکت ها در دنیای امروز بسیار بیشتر از حکومت ها است، حل چالش های جه انی را بدون مشارکت شرکت ها غیر ممکن می دانند، همچنین بسیاری از سیاستمداران به نوعی مدیران شرکت ها نیز هستند؛

مراکز علمی و دانشگاهیان نیز به مسئولیت اجتماعی شرکت ها از زاویه نقش شرکت ها در توسعه یک کشور ، توسعه دموکراسی، تداخل وظایف، مسئولیت های یک شرکت با حکومت و هم پوشانی های حاصل از آن می نگرند.

به همین دلیل است که امروزه در جهان رقابت، موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت ها به پارادایمی غالب در حوزه اداره شرکت ها تبدیل شده است.
مسئولیت تجارت نیز به معنای مسئولیت شرکت در پاسخگویی به پیامد فعالیت هایی است که جامع ه را تحت تأثیر قرار می دهد. شرکت باید در اتخاذ تصمیمات ، انجام فعالیت ها و اجرای عملیات خود، منافع همه ذی نفعان را در نظر بگیرد . ذی نفعان شرکت همه کسانی هستند که نتایج و پیامدهای تصمیمات و اعمال شرکت ها بر آنها اثر می گذارد . ذی نفعان داخلی، کارکنان و سهامدا ران هستند که به طور مستقیم تحت تأثیر تصمیمات و عملیات شرکت قرار می گیرند و ذی نفعان خارجی شامل شهروندان، مشتریان، عرضه کنندگان، رقبا، دولت و نهادهای اجتماعی اند. توجه به منافع ذی نفعان و به طور کلی جامعه، برای شرکت ضروری است و شرکت در برابر تمامی این ذی نفعان مسئولیت هایی دارد.(کلارکسون ،۱۹۹۵)
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
مسئولیت در قبال سهامداران و مالکان : مهم ترین و اولین مسئولیت شرکت، در قبال موجودیت و حیات خود است. به عبارتی ، شرکت ها ابتدا به ساکن در برابر عملکرد خود مسئولیت دارند . میلتون فریدمن ، یگانه مسئولیت شرکت ها را افزایش سود می داند و این افزایش سود را همراه بارعایت قواعد اساسی جامعه از سوی شرکت می داند . بدین ترتیب ازشرکتی که در حال ورشکستگی است، نمی توان انتظار مسئولیت اجتماعی داشت .
مسئولیت درقبال کارکنان : شرکت ها در قبال سرمایه های انسانی که در اختیار دارند مسئولند؛ زیرا تداوم حیات، بقاء و سوددهی شرکت به کارکنان آن وابسته است . واکنش مناسب نسبت به خواسته های کارکنان، ایجاد شرایط کاری مناسب، قدردانی و دخالت دادن کارکنان در طراحی وبرنامه ریزی ها، و آموزش و توانمند سازی کارکنان، سبب می شود که کارایی کارکنان بیشتر شده و روحی ه آنها قوی تر و تجارب آنها غیرانحصاری تر شود؛ در نتیجه در برایند کلی شرکت تأثیر شگرفی گذارد.
مسئولیت در قبال مشتریان و مصرف کنندگان : پاسخگویی در قبال سهامداران، یگانه مسئولیت سازمان ها و شرکت ها نیست ، بلکه مصرف کنندگان نیز ذی نفع محسوب می شوند؛ زیرا مصرف کنندگان تضمین کننده بقا و دوام یک شرکت هستند . مصرف کنندگان و مشتریان انتظاردارند شرکت ها در قبال پیامدها و عوارض حاصل از فعالیت خود مسئولیت داشته باشند .گروه ذی نفعان شامل کل جامعه می شود. این گروه ذی نفعان، جوامع محلی، ملی و جهانی را در بر می گیرند. پیام های مسئولیت اجتماعی شرکتی در سطح محلی ، شامل فعالیت هایی در راستای بهبود شرایط مکانی که کارکنان در آن زندگی و کار می کنند می شود . شرکت ها در سطح ملی از عباراتی استفاده می کنند تا تلاش هایشان را در جهت ارتقاء منافع ملی کشورهای به خصوصی توصیف می کنند، به ویژه در زمان نیاز فوری و مبرم . در سطح جهانی ، شرکت ها نگرانی های خود را پیرامون زندگی شهروندان مطرح می کنند و تلاش می کنند تا با بهره گرفتن از منابعی که از طریق فروش محصولا ت شان به دست می آورند، کیفیت زندگی شهروندان را ارتقاء دهند. برای روشن شدن دامنه و گستره بحث مسئولیت اجتماعی شرکتی ابعاد این موضوع به شرح زیر است: (کلارکسون ،۱۹۹۵)
۲-۱۰ ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکت ها در شرکت ها و جامعه
مسئولیت اجتماعی شرکت در رهبری و فرایندهای درون سازمانی
• ماموریت و چش مانداز،خط مشی ها و رویه ها، کدهای اخلاقی، مقررات و آیین نامه ها.
بسیاری از مدیران شرکت های ایرانی در گفتگو با ن گارنده، با اشاره به چالش های اقتصادی -سیاسی موجود در جامعه، از مسئولیت جامعه و حکومت در برابر شرکت ها سخن گفته اند تامسئولیت شرکت ها در برابر جامعه. در کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که هنوززیرساخت های لازم برای فعالیت شرکت ها آماده نشده است و بازارها از کارکرد درستی برخوردارنیستند، شرکت ها و بنگا ه ها بیشتر از آنکه به مسئولیت های رقابتی خود بیندیشید، در حال برطرف کردن موانع پیش روی خود چه از جانب دولت و چه از جانب سایر بخش های یک جامعه هستند؛ در این گونه کشورها، به سختی می توان از مسئولیت اجتماعی شرکتی سخن گفت و یااین گونه مسئولیت را از بنگاه های اقتصادی انتظار داشت . در این جوامع ، مسئولیت جامعه درقبال شرکت ها و بنگاه های اقتصادی بسیار بیشتر از مسئولیت شرکتی است . این تناقضی است که به هر حال در این گونه کشورها وجود دارد.
عکس مرتبط با اقتصاد
مسئولیت اجتماعی شرکت در بازار و صنعت
• تامین کنندگان و پیمانکاران زنجیره تامین، حقوق مشتریان و مصرف کنندگان، سرمایه گذاری اجتماعی مسولانه، مسئولیت در قبال محصول، مدیریت خرید مسئولانه، لابی کردن مسئولیت پذیر.
مسئولیت اجتماعی شرکت در محیط کار
• ایمنی و سلامتی کارکنان، آموزش و توانمندسازی کارکنان، حقوق بشر، کار شایسته، تبعیض.
مسئولیت اجتماعی شرکت در محیط زیست
عکس مرتبط با محیط زیست
• توسعه پایدار، کاهش آلودگی، مدیریت ضایعات، صرفه جویی درانرژی، مدیریت خرید سبز.
مسئولیت اجتماعی شرکت در جامعه و کشور
• جامعه محلی، جامعه دانشگاهی، مشارکت با نهادهای اجتماعی، مشارکت با سازمان های غیر دولتی، داوطلبی شرکتی، حمایت از فعالیت های داوطلبی کارکنان، کمکهای خیریه و اسپانسرینگ.
بدین ترتیب، شرکت ها موفقیت وتداوم حیات خود را در گرومسئولیت در برابر محیط اجتماعی می بینند. در این صورت با رویکردی آینده نگر، مسئولیت اجتماعی ، نه تنها سیاستی هزینه بر تلقی نخواهدشد، بلکه نوعی سرمایه گذاری انسانی و اجتماعی تلقی می شود . دراینجاست که کارایی اقتصاد ی، تنها مسئولیت شرکت تلقی نمی شود .
همان گونه که شرکت ها با تولید خود جامعه را تحت تأثیر قرارمی دهند، جامعه نیز شرکت ها را ملزم به احساس مسئولیت در برابرعملکرد خود می کند تا علاوه بر تولید و خدمات مطلوب ، ملاحظات اجتماعی را نیز رعایت کنند. جامعه انتظار دارد که شرکت ها در نحوه برنامه ریزی ها و اجر ای عملکرد هاشان بتوانند یک رابطه کلان – بخشی برقرار سازند و آن را مدیریت کنند ؛ به گونه ای که گسترش و توسعه یک بخش، عدم توسعه بخش دیگر را به دنبال نداشته باشد وتعا ض ها وگسیختگی ها، هزینه هایی را به سایر بخش ها تحمیل نکند.
بعد از دو دهه بحث و نظریه پردازی ، هنوز مسئولیت اجتماعی شرکت ها از تعریف نسبتاً روشن، و پذیرش و اقبال همگانی برخوردارنشده است . در حقیقت ، تلاش های بسیار و واژه های بسیاری وقف تشریح این مفهوم، و کاربرد و اثرات آن شده است . بدین شکل مسئولیت اجتماعی شرکت ها در حد وسط یک آشفتگی و یک بی ثباتی قرار گرفته است. اما تلاش تمامی بازیگران جهان رقابتی چون شرکت ها، سازمان های بین المللی، حکومت ها و جامعه مدنی در این راستا است که این مفهوم را زنده نگاه دارند، ولی هر یک از این بازیگران از زوایه دید خود به این موضوع می نگرند و انتظاراتی از این مفهوم دارند . به عبارت دقیق تر، در صورتی که حد و مرز این مفهوم روشن شود، اندکی از این آشفتگی کم می شود. اتاوا از صاحب نظران مسئولیت اجتماعی، این آشفتگی را به زیبایی به تصویر کشیده است:
مسئولیت اجتماعی شرکت ها معانی مختلفی دارد و برای همه »افراد یکسان نیست . بعضی از آن معنی تعهد یا مسئولیت قانونی را برداشت می کنند، و برخی دیگر آن را به معنی رفتار مسئولانه اجتماعی بر حسب رعایت مسائل اخلاقی می دانند . برای برخیدیگر معنی آن مسئول بودن و یا معادل هدایای صدقه ای وکمک های خیریه است، بعضی نیز آن را به معنی آگاهی اجتماعی می پندارند، بسیاری از آنانی که مشتاقانه این مفهوم را پذیرفته اند، آن را به معنی مشروعیت و مقبولیت می دانند و تعداد کمی هم آن را به مثابه نوعی وظیفه محول شده برای اعمال ضوابط رفتاری عالی تر بر روی بنگاه های اقتصادی ، بازرگانان ، صنعتگران و نه شهروندان می پندارند.(نیازی،۱۳۸۷)
۲-۱۱خاستگاه و تکامل مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها در جهان و ایران
هر چند که عبارت مسئولیت اجتماعی شرکتها” در قرن بیستم خلق شده، اما شرکت های مشخصی نیز در گذشته درگیر اقداماتی برای منافع کارگران، جامعه و محیط زیست بوده اند. برای مثال ، در دهه ۱۸۷۰ متعاقب با تحریم مصرف کنندگان انگلیسی در ارتباط با شرکتی که درجریان تولیدش از کارگران برده استفاده می کرد، کمپانی هند شرقی مجبور شد رویه و پرداخت های خود را تغییر بدهد و در تولید شکر ازکارگران غیر برده در بنگال استفاده کند . در دهه ۱۸۰۰ ، شرکت لیدکواکر در انگلستان شهرک هایی برای کارگرانش ساخت، مدارس وکتابخانه هایی برای خانواده هایشان، و از پمپ های آب برای بازیافت آب به عنوان بخشی از فرایندهای صنعتی اش استفاده کرد . در ایالت متحده، که براساس عملکرد بازاریابی مشتری محور» مجمع تجارت برتر « مرکانتیلیسم داشت که » کمیته بیداری « اخلاقی تأسیس شد ریشه دربرای نخستین بار در اواخر قرن ۱۹ تأسیس شده بود . در هند، شرکت اتا استیل از بدو تأسیس در سال ۱۹۰۹ در فعالیت هایی مشابه با فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکت ها مشارکت داشته است . لذا این نهضت به دنبال قاعده مند کردن تجارت درون کشورها به طور همزمان و موازی در سطح بین المللی توسط چندین فعالیت پیگیری شد .
بدون توجه به تشکیل و عملکرد این نهادهای بین المللی جدید در قرن ۲۰ ، تعدادی از پیشرفت های مهم مرتبط با مسئولیت اجتماعی شرکت ها در اوایل قرن ۲۰ انجام شده اند. برای مثال، شرکت به عنوان اولین صندوق دو جانبه مسئولیت اجتماعی، توسط ، پروتستان های مؤمن که مخالف مصرف الکل و دخانیات بودند تأسیس شد. صندوق از سرمایه گذاری در شرکت هایی که مشروب، سیگار، یاسیگار برگ می ساختند خودداری کرد. بنابراین سرمایه گذ اری مسئولانه اجتماعی، در خلال دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ نرخ رشد و مقبولیت عامیانه خوبی به دست آورد.
در آغاز دهه ۱۹۶۰ فضای رقابتی در سطح بین الملل بسیاری از شرکت ها را وادار کرد برای کسب سهم بیشتری از بازار ، از هیچ اقدامی فروگزار نکنند . بدین شکل در دهه ۶۰ مسائل اخلاقی در کسب و کارها
به میزان بی سابقه ای افزایش یافت . باور قوی ای وجود داشت مبنی براینکه اقدامات کاری سرکوب گرانه حتی می تواند در برخی از شرکت هایی که مورد تشویق قرار گرفته اند وجود داشته باشد . همچنین دهه ۱۹۶۰شاهد بیداری عمومی عظیمی در خصوص موضوعات زیست محی طی بود .این بیداری به واسطه عواملی چون انتشار کتاب راشل کارسون تحت که در رابطه با مصرف گاز د . د. ت بود، و معاهده ” انفجار خاموش ” عنوان ، بین المللی تجارت گونه های در معرض خطر در سال ۱۹۶۳کنوانسیون های زیست محیطی سازمان ملل، قانون منع تکثیر هسته ای در سال ۱۹۶۸ و …. ایجاد شد . دهه ۱۹۶۰ همچنین شاهد علاقه عمومی به موضوعاتی مرتبط با حقوق سیاسی و مدنی همچون توجه به حقوق بشر، توجه به حقوق برابری و آزادی بود که می توان به کنفرانس حقوق ، بشر تهران در سال ۱۹۶۸ اشاره کرد . در خلال سال های دهه ۱۹۶۰تعدادی از شرکت های آمر یکایی اقدام به بکارگیری و استخدام سیاهان کردند. این اقدام در پاسخ به فشارهای عمومی علیه تبعیض ها صورت می گرفت. در دهه ۱۹۷۰ نیز گروه های دوستدار زمین و صلح سبز شکل گرفتند…، بعد از گذشت سه دهه این گروه ها و سایر سازمان های غیردولتی در شمال آمریکا و اروپا، به ویژه در توسعه قانون گذاری و استاندارد سازی برای موضوعات اجتماعی و زیست محیطی نقش مهمی ایفا نمودند . بدین ترتیب مسئولیت زیست محیطی شرکتی نخستین باردر میانه دهه ۱۹۷۰ مفهومی جهانی یافت . زمانی که مسئولیت پذیری های اخلاقی شرکت های چند ملیتی، به عنوان موضوعی برای مباحث اجتماعی مطرح شد و انتقادها نسبت به موضوعات ذکر شده در بالا افزایش یافت،هیئت بلند پایه ای از سازمان ملل برای مطالعه نقش شرکت های چند ملیتی در توسعه و روابط بین المللی شکل گرفت، که بعدها باعث تأسیس و استقرار مرکز شرکت های فراملیتی سازمان ملل وکار بر روی رفتار(ISO, شرکت های فراملی شد. ( ۲۰۰۴ با گذر زمان، مفهوم اخلاق تجاری و پاسخگویی زیست محیطی شرکت ها رواج یافت و از دهه ۱۹۸۰ به بعد تمایل عمومی به تأیید مسئولیت پذیری اجتماعی گسترده تر شد . برخی از عوامل سهیم در این تمایل، رسوایی های شرکتی و سرشت ج هانی روز افزون فعالیت های شرکتی بود . به هر ترتیب، در دهه ۱۹۸۰ به ویژه در عصر سیاست گذاری های اقتصادی محافظه کارانه (تاچر و ریگان )، و به دنبال تلاش برای ایجاد ضوابط رفتاری از طریق سازمان ملل برای شرکت های فرا ملی که به صورت اولیه به حال خود رها شده بودند، مقاومت های(ISO, عمده ای علیه شرکت های فراملیتی ایجاد شد.
به طور کلی، برخی از ضوابط بین المللی موضوعات پذیرفته شد ه اند، ، همچون ضوابط بین المللی بازاریابی جانشین شیر مادر در ۱۹۸۱رهنمودهای سازمان ملل در ۱۹۸۵ برای حمایت از مصرف کنندگان، ضابطه رفتاری بین المللی فائو در ۱۹۸۵ درباره توزیع و به کارگیری سموم سازمان جهانی بهداشت ) در ۱۹۸۸ ) و دفع آفات ، و ضوابط اخلاقی برای ارتقاء و بهبود داروهای پزشکی و…
در دهه ۱۹۹۰ شرکت هایی که درگیر تولید یا بازاریابی کالاها از طریق برون سپاری بین المللی بودند، شروع به پذیرش ضوابط رفتار با کارگر، متناسب عرضه کنندگان شان و مقاطعه کاران کردند . این شرکت ها به گزارش های منفی ای که آنها را محاصره کرده بود، پاسخ دادند.
گزارش های مبنی بر ساعات کار غیر انسانی، حقوق بسیار کم، شرایط کارناامن و غیر بهداشتی، استفاده از کودکان در تولیدات پوشاک، کفش،اسباب بازی و سایر موار د علیه این شرکت ها وجود داشت . سراسر دهه۱۹۹۰ و بعد از آن، دوران فوران و رشد قارچ گونه این ضوابط بود . این ضوابط مجادلات و سؤالات بی شماری را برانگیختند، سؤالاتی درباره نحوه تشخیص، کاربرد و اجرای این ضوابط، همچنین صلاحیت کسانی که امرتشخیص اجرای این ضوابط را بر عهده می گیرند، مکرراً مطرح شده است .
این گسترش تأثیر مهمی بر مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها گذاشت و بعضی از سازمان های بسیار شناخته شده مرتبط با این موضوع، در اواخر دهه ۱۹۹۰ شکل گرفتند . رسوایی های مالی برخی از شرکت های بزرگ فعال در بازارهای بورس چون انرو ن و … نیز باعث شد که مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها خیزشی دوباره بگیرد.
در جمع بندی می توان گفت : اگرچه مسئولیت اجتماعی شرکت ها دارای لیست رو به رشدی در دهه ۱۹۹۰ بوده است، اما این موضوع پدیده نوینی نیست و در واقع ریشه هایش به زمان های گذشته بازمی گردد. هر چند اشکال نخستین چیزی که امروزه به نام مسئولیت اجتماعی شرکت ها می شناسیم، غالباً دارای جنبه های قوی مذهبی، پدرسالاری و نوع دوستی بودند، ولی مفهوم نوین مسئولیت اجتماعی شرکت ها مستقیماً بر روی افعال روزمرهتجاری و تأثیر آن روی طیف ذی نفعان متمرکز شده است . مفهوم جدید مسئولیت اجتماعی شرکت ها در پاسخ به راه های نوین قواعد تجاری در بازارهای جهانی (مانند استفاده از زنجیره عرضه جهانی)، تغییر رویکردی متفاوت به نظارت حکومتی وعلیه ابزارهای قانونی داخلی شکل گرفته است . بعضی از ابزارهای بین حکومتی، قانون نرم ، در راس رفتارهای شرکتی قرار دارند .در ایران نیز مسئولیت اجتماعی شرکت ها در قالب مفاهیمی چون وقف و وام های قرض الحسنه … نمود یافته است . البته وقف به عنوان سنت ملی اسلامی عمدتاً محدود به ساخت مدرسه و یا مسجد می شده است و تجار و صاحبان صنایع در ساخت و تأمین هزینه های این اماکن مشارکت داشته اند. در سنت زرتشت نیز هر فرد زرتشتی موظف بوده یک دهم درآمد خود را صرف داد و دهش، کمک به فقرا و رفع مشکلات اجتماعی و مشکلات مالی هم کیشان خود کند .با توجه به اینکه فضای صنعتی در ایر ان در دهه اول سال های ۱۳۰۰ به آرامی شکل گرفت و تعداد کارگران صنعتی در اندازه های بزرگی نبود، اغلب صاحبان صنایع با افراد جامعه و کارکنان خود دارای روابط اجتماعی گسترده ای بودند و نقش پررنگ مذهب و سنت باعث می شدمشارکت های اجتماعی گسترده ای داشته باشند.متأسفانه در سال های پس از انقلاب و ابتدای جنگ تحمیلی ، سرمایه و سرمایه گذار مورد بی توجهی قرار گرفتند و یک فضای ناامنی نسبت به صنعت گران و سرمایه گذاران شکل گرفت . این فضای بد گمانی نسبت به شرکت های خارجی و چند ملیتی فعال در ایران چندین برابر بود . اما مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها در سال های اخیر توسط صاحبان صنایع و بخش خصوصی، سازما ن های غیر دولتی، روشنفکران و دانشگاهیان مطرح شده است. برگزاری اولین کنفرانس مسئولیت اجتماعی شرکت ها توسط برخی تشکل های صنعتی چون اتاق بازرگانی، کنفدراسیون صنعت، برخی از شرکت های خصوصی و سازمان های غیردولتی، نقطه آغازی در زمینه مطرح کردن مفهوم و ادبیات این موضوع درایران است.
همچنین شدت یافتن فضای رقابتی برای برخی صاحبان صنایع باعث شده که بسیاری از شرکت های برتر ایرانی در فرایندهای مدیریتی خود به این مفهوم توجه کنند . به تعبیر دیگر، با مطرح شدن و به اعتقاد برخی کارشناسان مد شدن گواهی نام های کیفیت زیست محیطی، گواهی نامه های تعالی سازمانی معیار هشتم در گواهینامه تعالی سازمانی و EFQM به مسئولیت اجتماعی اختصاص دارد. در سال گذشته بیش از ۱۰۰ شرکت ایرانی در ارزیابی این جایزه شرکت کردند. به عبارت دیگر، ۱۰۰ شرکت ایرانی به نوعی سابقه مستندی را در مورد مسئولیت اجتماعی شرکت شان (فارغ ازبحث مفهومی که آیا می توان کمک های خیریه مذهبی را مسئولیت اجتماعی دانست؟ ) ارائه دادند.سرآمدی این مفهوم در فـرایندهای مدیریتی شرکت ها جای گرفته است . خوشبختانه دریافت این گواهی نامه ها علاوه بر اینکه شرکت ها را به سمت بهره وری بیشتر سوق می دهد، برای شرکت ها مزیت رقابتی نیز ایجاد کرده است . شاید نیازصنعتگران ایرانی به پیدا کردن شریک خارجی و رقابت در فضای تجارت جهانی یکی از دلایل عمده حرکت صنایع به سمت مفهوم امروزی ومدرن مسئولیت اجتماعی شرکت ها باشد که می توان آن را در قالب و تعالی سازمانی دید . با پیوستن ایران به سازمان EFQM گواهینامه های تجارت جهانی ، شرکت های ایرانی بای د دارای اصول اخلاقی مشخص ومدون شده ای برای خود باشند تا بتوانند در فضای تجارت جهانی فعالیت کنند.(کارنامی،۱۳۸۷)
۲-۱۲پیشینه ی تحقیق
ابزری (۱۳۹۲)در تحقیقی تحت عنوان ” تاثیر شفا فسازی اطلاعات مالی بر رفتارسرمایه گذاران در بورس اوراق بهاداراصفهان” به بررسی رابطه شفاف‌سازی اطلاعات مالی با رفتار سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار اصفهان پرداخت. جامعه آماری پژوهش، سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار اصفهان می‌باشند. پژوهش با بهره گرفتن از پرسشنامه در بازه زمانی اول مهر تا آخر آبان ماه سال ۱۳۹۱ انجام گرفت. برای آزمون فرضیات از آزمون‌های همبستگی، مقایسه زوج‌ها و تحلیل عاملی یک طرفه استفاده شد و هر سه فرضیه پژوهش در سطح ۹۵ درصد مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج نشان داد که هر سه بعد شفافیت یعنی افشای اطلاعات مالی، شفافیت ساختار هیات مدیره و شفافیت ساختار مالکیت بر رفتار سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار اصفهان تاثیرگذار است و درک سرمایه‌گذاران از ابعاد شفافیت با توجه به متغیرهای جمعیت‌شناختی آنها متفاوت است. در نهایت این پژوهش می‌تواند به سرمایه‌گذاران جهت تعدیل رفتارشان متناسب با شرایط بازار بورس کمک شایانی کند.
راندوی وهمکار (۲۰۰۳)، در یک بررسی با عنوان “حاکمیت شرکت و کارا یی هیئت مدیره درصنعت ناوگان دریایی” به دنبال اثر عملکرد ی ساختار هیئت مدیره بر شرکت بودند . نتایج تحقیقات آنها بدین صورت بود که استقلال هیئت مدیره با عملکرد شرکت های موردبررسی رابطه مثبت معناداری دارد . عملکرد مثبت هیئت مدیره نیز با عملکرد مالی شرکت رابطه معناداری دارد . آنها چنین نتیجه گیری کردند که استقلال در هیئت مدیره به اعتمادافراد بیرونی خواهد افزود و آنها به بیانیه های مالی آن شرکت ها اعتماد بیشتری دارند و درتصمیمات خود و در سرمایه گذاری به این موضوع توجه ویژه داشته اند.
کای وهمکاران [۱](۲۰۰۸)،به مطالعه اثراطلاعات نامتقارن بر سه ساز وکار اصلی حاکمیت شرکتی (شدت نظارت هیات مدیره،انضباط بازار وحساسیت پرداخت بابت عملکرد مدیریت ارشد )پرداخته اند.نتایج نشان داد شرکت های دارای عدم تقارن اطلاعاتی بیشتر،به استفاده کمتر ازنظارت هیات مدیره ،انضباط بیشتر بازار وداشتن عملکردمدیریت ارشد بالاتر ،گرایش دارند.
هیسو [۲](۲۰۰۶)در تحقیقی با عنوان اثر شفاف سازی اطلاعات مالی بر رفتار سهام داران در بورس اوراق بهادار تایوان به بررسی نقش ابعاد شفاف سازی اطلاعات مالی در افزایش میزان سرمایه گذاری در بازار بورس پرداخت .نتایج نشان دادنتایج مثبت ومعنی داری در ادراک سرمایه گذاران بورس از ابعاد شفاف سازی اطلاعات مالی ورفتار آنها وجود دارد.
بورن وهمکاران[۳](۲۰۰۴)مطالعه ای در مورد صنعت بیمه آمریکا با توجه به تئوری علامت دهی وشفاف سازی اطلاعات مالی انجام دادند.با توجه به تئوری علامت دهی وشفاف سازی اطلاعات مالی تشخیص اینکه آیا قوانین ،مقررات ونظارت درجه نامتقارن بودن اطلاعات بین بیمه کنندگان وسرمایه گذاران را کاهش می دهد ،مورد بررسی قرار گرفت .نتایج تحقیق آنها این بود که قوانین ،مقررات ونظارت به طور مثبتی درجه نامتقارن بودن اطلاعات بین بیمه گران وسرمایه گذاران را کاهش می دهد.
نوبخت (۱۳۸۳)در تحقیقی با عنوان”ارزیابی شفافیت اطلاعات شرکت ها در بورس اوراق بهادار “با بررسی مبانی نظری بازارکارای سرمایه ونقش اطلاعات وبا بهره گرفتن از روش تحقیق توصیفی وابزار پرسشنامه به آزمون فرضیات تحقیق پرداخت.نتایج تخقیق نشان داد که گزارش دهی اطلاعات از سوی شرکتها مطلوب نیست.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
دستیابی به هدفهای تحقیق میسر نخواهد بود مگر زمانی که جستجوی شناخت با روش شناسی درست صورت پذیرد. پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود. روش تحقیق مجموعه ای از قواعد، ابزارها و راه های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیتها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است (خاکی، ۱۳۸۶).
فصل روش شناسی تحقیق به نحوه حرکت از مجهولات به معلومات اشاره دارد. عبور از مجهولات به معلومات، مستلزم کاربست روش هایی است که انجام درست و علمی تحقیق را میسر می گرداند. چه بسا نمونه های بی شماری از تحقیقات را شاهدیم که به دلیل عدم رعایت این مرحله از تحقیق و عدم انتخاب درست روش های مقتضی، یا نتایج مطلوب را در پی نداشته و یا اینکه ره به کج و انحراف برده اند. هر تحقیق و پژوهشی با یک مسأله آغاز می شود. مسأله تحقیق موجب ایجاد سوالاتی در ذهن محقق گردیده و به ارائه فرضیه منجر می شود. بنابراین وظیفه اصلی و اساسی هر محقق، بررسی و پژوهش جهت تأئید یا رد فرضیاتمی باشد. جهت پاسخگویی به سوالات تحقیق و نتیجه گیری در خصوصفرضیات، داده های جمع آوری شده در خصوص تحقیق، ورودی اساسی و پایه تحقیق می باشد و در نهایت محقق بایستی با توجه به داده های گردآوری شده، در خصوص رد یا تأیید فرضیات و پاسخگویی به سوالات تحقیق اقدام نماید. اما همانگونه که آشکار و مشخص می باشد، داده ها اطلاعات خام و غیر قابل اتکائی می باشند که جهت تبدیل شدن به اطلاعات قابل استفاده بایستی تحلیل گردند، تا با تبدیل داده ها به اطلاعات بتوان اقدام به تصمیم گیری نمود.
در این فصل پس از مقدمه به بیان فرضیات تحقیق،روش تحقیق، جامعه آماری، حجم نمونه، ابزار تحقیق، روایی و پایایی پرسشنامه، روش جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شده است.
۳-۲-فرضیات تحقیق
در این تحقیق فرضیات زیر مورد بررسی قرار می گیرد:
فرضیه اصلی
شفاف سازی اطلاعات مالی بر مسئولیت پذیری اجتماعی تاثیرمعنی داری دارد.
فرضیات فرعی
ساختار مالکیت شرکت برمسئولیت پذیری اجتماعی تاثیرمعنی داری دارد.
افشای اطلاعات شرکت برمسئولیت پذیری اجتماعی تاثیرمعنی داری دارد.
ساختار هیات مدیره شرکت برمسئولیت پذیری اجتماعی تاثیرمعنی داری دارد.
۳-۳- روش تحقیق
هدف از انتخاب روش تحقیق تعیین روش و شیوه‌ای مناسب برای بررسی موضوعی خاص است.دستیابی به هدف های علمی یا شناخت علمی میسر نخواهد بود مگر زمانی که با روش شناسی[۴] درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش است که اعتبار می یابد نه موضوع تحقیق(خاکی،۱۳۸۲).پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود ( عزتی، ۱۳۷۶ ).
تحقیق را به دو منظور متفاوت انجام می دهند. نخست حل مشکلاتی که در حال حاضر در محل کار وجود دارد و دوم، افزودن به مجموعه ی دانش بشری در زمینه ای خاصی که مورد علاقه محقق است. هنگامی که با هدف برخورداری از نتایج یافته ها برای حل مسائل موجود در سازمان به تحقیق می پردازیم آن را تحقیق کاربردی[۵] می نامیم. اما وقتی که که اساسا برای بهبود درک خود درباره ی مسائل به خصوصی که به طور معمول در محیط های سازمانی روی می دهند و نیز چگونگی حل آنها تحقیق می کنیم آنرا تحقیق بنیادی یا پایه ای[۶] می خوانیم (سکاران، ۱۳۸۶).
تحقیق حاضر از نوع کاربردی می باشد و ذینفعان این تحقیق شامل شرکتهای حاضر در بورس اوراق بهادار تهران وکلیه سرمایه گذاران بالقوه می باشدکه جهت تصمیم گیری صحیح نیازمند اطلاعات شفاف وبه موقع می باشند.
۳-۴- جامعه آماری
جامعه آماری به کل افراد، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می خواهد به تحقیق درباره آنها بپردازد. جامعه آماری به مجموعه افراد، اشیاء و یا به طور کلی پدیده هایی اطلاق می شود که محقق می تواند نتیجه مطالعه خود را به کلیه آنها تعمیم دهد و آحاد جامعه آماری دارای ویژگی های مشترکی هستند که آنها را از سایر پدیده های خارج از قلمرو جامعه آماری مشخص می سازد، این ویژگی ها را صفت مشترک جامعه آماری می گویند(متانی،۱۳۸۶،ص۱۰۸).
بنابراین جامعه آماری تحقیق حاضر، شامل سهامداران وسرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران است.
۳-۵- نمونه آماری
نمونه عبارت است از مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت، یک گروه، یا جامعه ای بزرگتر انتخاب می شود، بطوریکه “این مجموعه معرف کیفیات و ویژگی های آن قسمت، گروه، یا جامعه بزرگتر باشد”. معمولا حجم نمونه را با n نشان می دهند. به عبارت دیگر می توان گفت که نمونه عبارت است از “تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردار باشند”(شاه محمدی،۱۳۸۸،ص ۹۰). در ابتدا تعداد ۳۰ پرسشنامه به صورت تصادفی در میان سهامداران و سرمایه گذاران، توزیع و جمع آوری شد و پس از محاسبه انحراف معیار نمونه اولیه ( )، نسبت به تعیین حجم نمونه اقدام گردید. مقدار انحراف معیار برای نمونه ۳۰ تایی، ۹۴۵/۰ محاسبه شد. همچنین مقدار پارامتر d ، ۱/۰ فرض شده است و با توجه به نامحدود بودن جامعه مورد مطالعه از فرمول کوکران برای جوامع نامحدود بدون جایگزاری در سطح اطمینان ۹۵% استفاده شده است، حجم نمونه محاسبه شده به صورت فرمول زیر می باشد.

 

۳۰%

 

 

۷۰%

 

 

اقیانوسیه

 

 

۱۴

 

 

سهم درس تربیت‌بدنی در برنامه تحصیلی در ۵۶ درصد از کشورهای مورد مطالعه در طول سال ثابت است. بیشترین سهم زمانی این درس به دانش آموزان ۱۴- ۹ ساله اختصاص دارد: چون در سنین بالاتر، درس تربیت‌بدنی یک موضوع آموزشی انتخابی است یا از جدول برنامه حذف می‌شود [۲].
علاوه بر اطلاعات جدول ۲-۱ که وضعیت اجرای درس تربیت‌بدنی را در قاره ها و مناطق مختلف جغرافیایی جهان نشان می‌دهد. بررسی وضعیت اجرای درس تربیت‌بدنی در برخی از کشورها نیز می‌تواند در تشخیص اهداف این درس و برنامه های آموزشی مورد نیاز دانش آموزان مفید باشد. در این قسمت و بر اساس اطلاعات در دسترس، جنبه های مختلفی از اجرای درس تربیت‌بدنی در چند کشور بررسی شده است.
آلمان: برنامه ریزی برای آموزش یا تربیت ورزشی از دهه ۱۹۹۰ میلادی به سمت آموزش یا تربیت حرکتی تغییر یافته است. معلم متخصص برای دوره ابتدایی وجود دارد و در دو استان این کشور آموزش مهارت‌های حرکتی و ورزش، آموزش اصول تئوری ورزش و آموزش استقلال پیش بینی شده است. در مقطع ابتدایی تأکید بر آموزش شنا و مکان استخر در این دوره بر سالن ورزشی و حیاط مدرسه اولویت دارد و بر بازی‌های پرورشی، ژیمناستیک، حرکات موزون و حرکات بنیادی نیز تأکید می‌شود. به طور کلی ۱۳ درصد ساعات هفتگی برنامه درسی به تربیت‌بدنی اختصاص دارد که در دوره ابتدایی ۱۴ درصد است و کم­کم تا دوره دبیرستان به ۵/۶ درصد می‌رسد [۲۶].
آمریکا: در این کشور برنامه درس ملی وجود ندارد و ایالت‌ها بر اساس استانداردهای انجمن ملی ورزش و تربیت‌بدنی آمریکا می‌توانند هدف و محتوای درس تربیت‌بدنی را تنظیم و اجرا نمایند. بررسی اهداف استانداردها و محتوای برنامه‌ی این ایالت‌ها بسیار گسترده است [۳]. مدرسه بین‌المللی تربیت‌بدنی آمریکا با داشتن شعباتی در ۱۶ کشور جهان، برنامه خود را بر اساس برنامه پیشنهادی مدیران، معلمان، والدین و دانش آموزان تنظیم کرده است [۳۷].
استرالیا: برنامه ریزی درس تربیت‌بدنی در این کشور توسط کمیته ورزش و انجمن بهداشت، تربیت‌بدنی و تفریحات سالم استرالیا تدوین شده است. از ۱۰ هدف کلی نظام آموزشی، یک هدف مربوط به رشد جسمانی (سلامتی و آمادگی) و تأمین فرصت‌های گذران اوقات فراغت است؛ چون برنامه درس ملی در این کشور وجود ندارد، در یکی از استان‌های اصلی و بزرگ استرالیا، شش هدف کلی در سه حوزه دانش، مهارت و ارزش برای درس تربیت‌بدنی پیش بینی و استانداردهایی نیز برای هر حوزه در نظر گرفته شده است. در برنامه درسی این استان حداقل ۵۰ دقیقه فعالیت بدنی برای سه روز در هفته وجود دارد [۲۶].
انگلستان: در این کشور، درس تربیت‌بدنی در ۴ دوره آموزشی از پیش دبستانی تا دانشگاه تنظیم و ارائه می‌شود. ضمناً محتوای برنامه هر دوره آموزشی تفکیک و طبقه بندی شده است. مثلاً، در دوره پیش دبستانی، آموزش الگوهای حرکتی بنیادی، بازی‌های ساده گروهی، ژیمناستیک، حرکات موزون؛ در مقطع ابتدایی علاوه بر ادامه‌ی برنامه مقطع پیش دبستانی، آموزش شنا، دو و میدانی، فعالیت در هوای آزاد، رقص‌های سنتی و کنترل حرکات پیش بینی شده است. در دوره راهنمایی (۱۴-۱۱ سالگی) بازی‌های ورزشی و رقابتی در ورزش‌های تیمی و انفرادی، ژیمناستیک، آموزش استراتژی‌ها و تاکتیک‌های ورزشی، دو و میدانی، شنا و فعالیت‌های شدید جسمانی وجود دارد. در برنامه دوره دبیرستان نیز علاوه بر ادامه برنامه دوره سوم، محتوای فرهنگی و تاریخی ورزش، گسترش توانایی‌های فردی، مسافرت‌های ورزشی، گسترش مهارت‌های ورزشی، طراحی و اجرای برنامه آموزشی و غیره مورد توجه قرار گرفته است. به طور کلی ۱۰ درصد برنامه و ساعت کار مدارس (سه دوره) این کشور به برنامه تربیت‌بدنی اختصاص دارد [۲۶].
دانش و مهارت درس تربیت‌بدنی دوره ابتدایی در برنامه درسی ملی به ۴ هدف آموزشی تقسیم شده است که آموزش مهارت‌های حرکتی، مهارت‌های ورزشی، دانش و اطلاعات مربوط به سلامتی و آمادگی، بخشی از این اهداف می‌باشد و ۴ هدف نیز برای شنا در نظر گرفته شده است. ۶ فعالیت کلی نیز جزء محتوای درس تربیت‌بدنی دوره ابتدایی و راهنمایی (رقص، بازی‌های پرورشی، ژیمناستیک، شنا، دو و میدانی و فعالیت‌های آزاد و طبیعی) می‌باشد. در برنامه درسی ملی دوره ابتدایی، ۷۵ دقیقه به درس تربیت‌بدنی (۷ درصد) و ۶ درصد ساعت به برنامه هفتگی این درس اختصاص یافته است. در این کشور، زمین بازی، سالن ورزشی و استخر شنا مکان مهمی برای درس تربیت‌بدنی محسوب می‌شود [۳]. ساعت تربیت‌بدنی و ورزش در مدارس متوسطه نیز۳۵۰ ساعت در سال و متناسب با نیازهاست. در این کشور به مدارسی که پیوند خوبی با باشگاه های ورزشی محلی برای تقویت امور فوق برنامه خود برقرار می‌کنند بین ۵۰۰۰-۵۰۰ دلار جایزه داده می‌شود [۲۶].
ژاپن: آموزش مهارت‌های زندگی اجتماعی، استقلال فردی و سلامتی از اهداف مهم درس تربیت‌بدنی در مدارس است و این درس بر محور آموزش سلامتی قرار دارد. هنرهای رزمی، شنا و ژیمناستیک اساس فعالیت‌های بدنی مدارس است. بر اساس اطلاعات سال ۲۰۰۲ میلادی، ۱۱-۱۰ درصد ساعت درس هفتگی کلاس‌های مقطع ابتدایی به تربیت‌بدنی اختصاص دارد. [۳] علاوه بر این درس، کانون‌های ورزشی برای ساعات فوق برنامه گسترش زیادی یافته است [۲۶].
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
امکانات ورزشی بسیار گسترده در این کشور به چشم می‌خورد. در کلاس‌های دوم و سوم راهنمایی، ۱۰۵ ساعت درس تربیت‌بدنی و برای کلاس اول نظری،

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.
بین ۱۴۰- ۱۰۵ ساعت درس تربیت‌بدنی لحاظ شده است. برای کلاس‌های بالاتر نیز واحدهای تربیت‌بدنی و بهداشت، ۹- ۷ واحد و جزء دروس اجباری است [۲۶].
یونان: در کشور یونان، علی رغم اجباری بودن درس تربیت‌بدنی و اهمیت آن به عنوان یکی از نمرات آموزشی دانش آموزان، از امکانات لازم آموزشی برخوردار نبوده و به لحاظ نداشتن فضاهای ورزشی کافی، در فصل سرما و زمستان معمولاً کلاس‌ها تعطیل می‌شود [۲۷].

 

۲- ۲- ۷) مفهوم نگرش

رابطه­ نزدیک بین نگرش و رفتار، ضرورت درک مفهوم نگرش را بیشتر آشکار می‌سازد. سیلورمن و ساب رامانیام[۴۱] (۱۹۹۹) اظهار کردند که نگرش بر انجام هر کاری سایه افکنده است. نگرش در سنین پایین رشد می­ کند و افراد می­توانند نگرش‌های متفاوتی نسبت به جنبه های مختلف زندگی داشته باشند. معلمان، مربیان، کارفرمایان و دیگر افراد هنگام ارزیابی و قضاوت درباره پتانسیل افراد، مفهوم نگرش را به کار می‌برند[۱۰۳]. تعریف نگرش­ها فرض می­ کند که رفتار ما، زمانی که برای انجام دادن آنچه دوست داریم آزادیم، مطابق با باورها و احساسات ماست[۱]. هربرت اسپنسر[۴۲](۱۸۶۲) از اولین روانشناسانی بود که اصطلاح نگرش را به کار برد. همچنین بسیاری پیش‌تر، متخصصان علوم اجتماعی، اصطلاح نگرش را برای بیان رفتار بشر به کار می‌بردند. طبق گفته های واگنر[۴۳](۱۹۶۹) نگرش، رفتاری بشری و ارزیابی اهداف و ایده های افراد است. وی اشاره کرد که نگرش، تمایل و گرایش رفتاری فرد نسبت به اهداف است. پتن[۴۴](۱۹۹۸) نگرش را گرایش کلی نسبت به گروهی از مردم، سازمان‌ها، مؤسسات و دیگر چیزها نامید. تعریف مولر[۴۵](۱۹۸۶) از نگرش، اثر و نتیجه ارزیابی، دوست داشتن یا نداشتن و یا مثبت و منفی دیدن مسائل روانشناختی است. اجزن[۴۶] (۱۹۸۸)نگرش را موضوعی چند بعدی شامل شناخت، گرایش و تلاش دانست[۵۷].

 

۲- ۲- ۷-۱) نگرش گروه های مختلف نسبت به درس تربیت‌بدنی و فعالیت‌های ورزشی

اعتقادات و باورها و شناخت‌هایی که دانش‌ آموزان ، والدین و مسئولان از تربیت ‌بدنی و برنامه ‌های آن دارند، می‌تواند سهم عمده‌ای در توسعه و پیشرفت فعالیت‌های تربیت‌ بدنی در مدارس ایفا کند. چنانچه این نگرش‌ها و آگاهی‌ها با جهت صحیح و در خدمت اهداف کلی و اختصاصی تربیت ‌بدنی قرار گیرند، موفقیت و اثربخشی درس تربیت ‌بدنی در مدارس تا حد بسیار زیادی تضمین خواهد شد [۵۰].
یافته ها نشان می‌دهد برنامه ریزان درس تربیت‌بدنی در دستیابی به هدف تشویق دانش آموزان به مشارکت بیشتر در فعالیت‌های جسمانی، باید به نحوی بر نامه ریزی کنند که این برنامه ریزی نگرش، احساس و تفکر دانش ­آموزان را در برگیرد[۸۹]. زاکارین، هوول، هوفستتر، سالیس و کیتینگ[۴۷](۱۹۹۴) نشان دادند به ویژه زمانی این موضوع اهمیت پیدا می‌کند که رابطه مثبتی بین نگرش نسبت به درس تربیت‌بدنی و مشارکت در فعالیت‌های جسمانی دیده شود[۱۰۹]. در دهه­ گذشته به عوامل عاطفی اثرگذار بر عملکرد دانش آموزان در دروس مدارس توجه روز افزونی شده است، چون نگرش دانش آموزان بر یادگیری دروس و نتایج یادگیری اثر گذار است. هایدن(۲۰۰۵)، اوکلی(۲۰۰۲) نشان دادند که دستاورد و موفقیت دانش آموز تحت تأثیر تلقی و نگرش دانش آموز نسبت به میزان لذت بخش بودن و دشوار بودن دروس قرار می‌گیرد[۷۹، ۹۵]. مطالعات گراهام[۴۸](۱۹۹۵) روی نگرش دانش آموزان نشان داد که آگاهی از این­که دانش آموزان چگونه درک می‌کنند، چگونه احساس می‌کنند و متعاقباً ارزیابی نگرش شان، راهی برای تعیین گرایش و تمایل آنها نسبت به درس تربیت‌بدنی است[۸۸]. طبق یافته های استوارت و همکاران[۴۹] (۱۹۹۱) بررسی نگرش دانش آموزان نسبت به درس تربیت‌بدنی، از آن جهت که به طور غیر مستقیم در سیاست گذاری‌ها، تصمیم­ گیری­ ها و رشد و توسعه­ برنامه تحصیلی مدرسه دخالت دارد، بسیار مهم است. تانهیل، رومار، اوسالیوان، اینگلند و روزنبرگ[۵۰] (۱۹۹۴) بیان کردند که معلمان تربیت‌بدنی باید برای رشد و توسعه برنامه­ها و سازگاری خود با محیط آموزشی، به صورتی فعال‌تر کار کنند، تا نگرش دانش آموزان، والدین، دیگر معلمان و کادر اجرایی مدرسه نسبت به فعالیت‌های جسمانی و درس تربیت‌بدنی مثبت‌تر شود[۵۷].
نگرش دانش آموزان نسبت به تربیت‌بدنی از دهه­ ۱۹۳۰ بررسی شده است. هدف این گونه تحقیقات، شناخت عواملی بود که در ایجاد و شکل گیری احساس منفی و یا مثبت نسبت به درس تربیت‌بدنی و فعالیت‌های جسمانی نقش دارند. محققان بر این باورند که این گونه اطلاعات با در نظر گرفتن دیدگاه دانش ­آموزان در تصمیم گیری‌ها و برنامه ریزی‌های آموزشی موجب ارتقای جایگاه درس تربیت‌بدنی می‌شوند.
تحقیقات بیشتر از سال ۱۹۹۵ در زمینه­ توصیف و تحلیل این موضوع شروع شد که دانش ­آموزان درباره جنبه های مختلف درس تربیت‌بدنی چگونه فکر می‌کنند و چه احساسی دارند. بررسی‌های پورتمن[۵۱](۱۹۹۵) روی دانش آموزان پایه ششم نشان داد که تربیت‌بدنی برای آنها تجربه­ی ناخوشایندی بود و سبب احساس انزوا، حقارت و خجالت شده است. اوسالیوان و کینیچین[۵۲](۱۹۹۹) نیز در تحقیقات خود این موضوع را تایید کردند و نشان داند با وجود نقش مهم بازی‌های ورزشی در زندگی نو جوانان، این تجارب فاقد ارتباط و چالش مناسب برای بسیاری از دانش آموزان است و اغلب آن را کسل کننده و ملال آور می‌دانند. با توجه به این­که نگرش دانش ­آموزان نسبت به مواد درسی تا حدودی بر مبنای برداشت آنها از اهمیت موضوعات درسی استوار است، مطالعات مختلفی به چگونگی دیدگاه دانش آموزان از این جنبه پرداخته‌اند. کوتران و انیس[۵۳](۱۹۹۹) نشان دادند بسیاری از دانش آموزان عقیده دارند که درس تربیت‌بدنی ارزش و اهمیت قابل ملاحظه ای در زندگی‌شان ندارد. سافی سی[۵۴](۱۹۹۹) پس از بررسی نظرات دانش آموزان به این نتیجه رسید که آنها به تربیت‌بدنی مانند زنگ تفریحی برای فعالیت‌های مستمر و دائمی شان می‌نگرند[۹۸]. تحقیقات کیرک و تینینگ[۵۵](۱۹۹۰) نشان داد از آنجا که دانش آموزان درس تربیت‌بدنی را موضوعی غیر شناختی می‌دانستند، آن را در جایگاه پایین‌تری نسبت به دروس دیگر قرار دادند[۸۸].

 

۲- ۲- ۸) امکانات و تجهیزات ورزشی مدارس

جونلا (۱۹۶۸)، سوارز و پورتلا (۱۹۷۴) امکانات و تجهیزات ورزشی را یکی از عوامل بسیار مؤثر در اجرای برنامه‌ی تربیت‌بدنی مدارس می‌دانند [۳۱].
بیرد و گانسندر (۱۹۷۹)، نیز از جمله عواملی که مانع از شرکت دانش آموزان در فعالیت‌های بدنی در مدارس می‌شود را کمبود کلاس‌های مخصوص تربیت‌بدنی و کمبود امکانات و تجهیزات می‌دانند [۶۳].
تأمین بودجه برای تهیه‌ی وسایل ورزشی و خرج کردن مدبرانه‌ی آن از اصولی است که به پیشرفت برنامه های ورزشی کمک شایان خواهد کرد؛ زیرا بدون داشتن وسایل ورزشی، اجرای برنامه های آموزشی و رسیدن به اهداف تربیتی آن، امکان پذیر نخواهد بود؛ از طرفی هرچه لوازم ورزشی زیادتر باشد دانش آموزان بیشتری می‌توانند از آنها استفاده کنند و برای رسیدن نوبت و استفاده از لوازم ورزشی متوقف و منتظر نخواهند شد. در برنامه های صحیح ورزشی به اصل ((یک وسیله برای هر نفر)) باید توجه شود. بودجه بندی، خرید، انبار کردن، حفظ و نگه داری و پخش لوازم ورزشی باید به طور علمی و فنی اجرا شود. مسلم است که ابتدا باید برنامه‌ی اجرایی ورزش آماده و تصویب شود و پس از آن بر مبنای چنین برنامه ای که به تصویب مسئولان امر رسیده باشد، لوازم ورزشی تهیه و خریداری شود [۲۹].

 

۲- ۲- ۹) تخصص معلمان ورزش

امروزه تخصص معلم به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده کیفیت و اهمیت آموزش و پرورش قلمداد می‌شود. در کیفیت کار معلم، عوامل بسیاری دخالت دارند: میزان تحصیلات، آموزش‌های لازم برای تعلیم، علاقه و انگیزه به تدریس، تعهد و مسئولیت در آموزش، میزان تجربه و میزان حقوق و دستمزد دریافتی از جمله این عوامل هستند. تحصیلات معلم از اهمیت بسیاری برخوردار است. هر قدر معلم تحصیلات بیشتری داشته باشد، قادر خواهد بود تا مطالب درسی را با تسلط و کیفیت بهتری ارائه نماید. عوامل دیگری از قبیل تجربه و آموزش لازم برای تدریس، زمانی آثار خود را نمایان می‌سازد که معلم از تحصیلات تخصصی کافی برخوردار باشد [۴۴].
دارست و پنگرازی (۲۰۰۱) معتقدند تجربه، دانش و آگاهی معلمان تربیت‌بدنی، موجب افزایش انگیزش آنها به آموزش و در نتیجه افزایش انگیزش شاگردان برای یادگیری می‌شود [۶۸].
از نظر دانش آموزان، معلم نقش مکمل در تجارب لذت بخش ورزشی دارد. این نتایج با تحقیق بریج[۵۶](۱۹۹۴) مطابقت دارد که در آن بین لذت بردن و رفتار معلم همبستگی دیده شد. همچنین یافته های تحقیق اسمیت و همکاران(۲۰۰۹) نتایج تحقیق کارلسون(۱۹۹۵) را تایید می‌کند که در آن دانش ­آموزان دبیرستانی عقیده داشتند، توانایی معلم در توجه و درک و فهم دانش آموزان، بر تنفر، تحمل و یا لذت از کلاس تربیت‌بدنی موثر است. در تحقیق کارلسون(۱۹۹۵)، شخصیت معلم، توانایی تعامل و نگرش به عنوان عواملی شناخته شد که موجب کاهش لذت می­شد که در تحقیق اسمیت و همکاران(۲۰۰۹) باعث افزایش لذت می­شد[۶۵ ،۹۰].
یافته­ های تحقیق اسمیت و همکاران(۲۰۰۹) نشان می­دهد، دانش ­آموزان معلم را به مثابه­ی عاملی تأثیر گذار بر لذت و تمایل به سمت تربیت‌بدنی محسوب می­ کنند و نتایج مطالعات اسکانلان و لوتویت(۱۹۸۶) نیز تأثیر عوامل غیر قابل دسترس بیرونی هم چون معلم را در لذت بردن تایید می­ کند. معلمی که می‌خواهد دانش ­آموزان از تربیت‌بدنی و فعالیت‌های جسمانی لذت ببرد، باید به طور جدی تلاش کند تا نیازها، خواسته ­ها و انتظارات دانش ­آموزان را درک کند و محیطی را به وجود آورد که تعامل اجتماعی مثبت را از طریق تمرین‌های آموزشی مناسب و موثر افزایش دهد. نتایج تحقیق اسمیت(۲۰۰۹) تاکید معلمان باتجربه را بر این موضوع تایید می­ کند که دانش آموزان از کلاسی لذت می‌برند که تمرینات آموزشی بر نیازهای دانش ­آموزان متمرکز شده باشد[۹۰].
ایده‌آلیست ها، معلم را محور اصلی تعلیم و تربیت می‌دانند و اعتقاد دارند معلم که وظایف و رسالت‌های مهمی بر عهده دارد، بایستی دارای ویژگی‌های زیر باشد:
۱- مظهر یا نمونه کامل واقعیت برای شاگرد باشد.
۲- درباره شاگردان اطلاعات و معلومات کافی داشته باشد.
۳- در فن خود متخصص باشد.
۴- ستایش و احترام شاگردان را جلب کند.
۵- با تمام شاگردان باید مهربان و دوست باشد.
۶- میل به یادگیری را در شاگردان بیدار کند.
۷- در فن زندگی اجتماعی استاد باشد.
۸- برای تکامل شخصیت آدمی در راه رضای خدا گام بردارد.
۹- با شاگردان تفاهم و روابط دوستانه برقرار سازد.
۱۰- باید قدر و ارزش موضوعی را که تدریس می‌کند، بداند و به آن ایمان داشته باشد.
۱۱- در ضمن تدریس خود، مطلب جدید و تازه ای بیاموزد.
۱۲- نماینده پیشرفت و ترقی بوده و شاگردان را به سمت هدف نهایی سوق دهد [۳۶].

 

۲-۳) پیشینه پژوهشی

 

۲-۳-۱) تحقیقات انجام شده در داخل کشور

اصلانخانی و همکاران (۱۳۸۱) در تحقیقی با عنوان “مقایسه‌ی دیدگاه های مدیران، معلمان تربیت‌بدنی و دانش آموزان درباره‌ی جایگاه و وضیعت کمی و کیفی اجرای درس تربیت‌بدنی در مدارس راهنمایی زو متوسطه” به نتایج ذیل دست یافتند:
– وضیعت کمی و کیفی اجرای درس تربیت‌بدنی در جامعه‌ی مورد مطالعه (شهر جاجرم) مطلوب نیست.
– ضعف کیفی درس تربیت‌بدنی در مدارس می‌تواند نتیجه‌ی مجموعه ای از عوامل کمبود اساسی در زمینه های برنامه ریزی، کتاب‌های درسی، امکانات آموزشی و ساعات درس تربیت‌بدنی در هفته باشد.
– معلمان تربیت‌بدنی کمتر از طرح درس برای تدریس کلاس تربیت‌بدنی استفاده می‌کنند.
– ۲ ساعت درس تربیت‌بدنی در هفته برای رفع نیازهای روانی- حرکتی و جسمانی دانش آموزان کافی نیست.
– اکثریت گروه های تحت بررسی معتقدند فضاها، امکانات و تجهیزات ورزشی موجود در مدارس برای دانش آموزان بسیار کم است.
– نیاز به تدوین کتاب‌های درسی تربیت‌بدنی در مدارس، اکنون بیش از هر زمان دیگر ضرورت دارد.
– میزان همکاری مسئولان با اجرای این درس در مدارس در حد متوسط است [۴].
علم (۱۳۸۱) تحقیقی با عنوان “بررسی عوامل مؤثر در افزایش کارایی درس تربیت‌بدنی و ورزش از دیدگاه مدیران مدارس و معلمین تربیت‌بدنی و ورزش مقاطع تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و متوسطه شهرستان اهواز” انجام داد. این تحقیق بر روی ۱۶۲ معلم زن و مرد، ۲۴۵ مدیر زن و مرد شهرستان اهواز انجام شده است و نتایج آن نشان داد:
– ۸۸ درصد معلمان و مدیران معتقدند که رضایت معلم از مسئولین تربیت‌بدنی آموزش و پرورش، در افزایش کارایی درس تربیت‌بدنی و ورزش مؤثر است. همچنین رضایت معلم از مدیر آموزشگاه در افزایش کارایی درس تربیت بدنی و ورزش مؤثر است.
– ۹۰ درصد معلمان و مدیران دسترسی رایگان به آخرین کتاب‌ها و مجله های داخلی و خارجی تربیت بدنی و ورزش را در افزایش کارایی درس تربیت بدنی و ورزش مؤثر می‌دانستند، همچنین ۹۰ درصد از معلمان و مدیران استفاده از معلمین با تحصیلات و استفاده از وسایل کمک آموزشی را در افزایش کارایی درس تربیت‌بدنی و ورزش مؤثر می‌دانند.
– بین متغیر سطح تحصیلی معلمان با دیدگاه آنان در ارتباط با تأثیر رضایت و علاقه‌مندی، همچنین مسابقات ورزش در افزایش کارایی درس تربیت‌بدنی و ورزش ارتباط معنی‌داری مشاهده گردید [۴۲].
قربانی و واثقی (۱۳۸۱) تحقیقی با عنوان “بررسی ‏راهکارهای تقویت تربیت بدنی دانش‏آموزان دختر در دوره ‏های راهنمایی و متوسطه استان اصفهان” انجام دادند. برخی از یافته‏ های تحقیق به این شرح است:
– برای تأمین و تهیه‌ی وسایل ورزشی مورد نیاز مدارس دخترانه در درجه اول افزایش سرانه ورزشی دانش آموزان از سوی وزارتخانه لازم است.
– برای توسعه فضای ورزشی (مدارس) در درجه اول احداث مجموعه ‏های ورزشی و همکاری و همفکری اداره نوسازی با مدیریت تربیت بدنی و تندرستی در احداث محیط‌های ورزشی در اولویت قرار دارند.
– رنگ آمیزی (شاد) محیط‌های ورزشی و تنوع رنگ و سلیقه در وسایل ورزشی مصرفی در جذب دختران به تربیت بدنی و ورزش تأثیر مثبت دارد. (نتایج تحقیقات، میزان افسردگی زنان در مقایسه با مردان را بالا گزارش داده است).
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
– برای ایجاد نگرش مطلوب نسبت به تربیت بدنی دختران در مسئولین و مدیران، برگزاری سخنرانی‌های علمی- تخصصی در زمینه ورزش و آگاه شدن از شرایط (بحرانی) جسمانی دختران نقش مؤثر در تغییر نگرش آنها دارد.
– برای ایجاد نگرش مطلوب نسبت به تربیت بدنی در خانواده‏ ها آگاه کردن والدین از وضعیت جسمانی- حرکتی فرزندان و برگزاری سخنرانی‌های تخصصی برای آنان در درجه اول اهمیت قرار دارد.
– برای افزایش سطح علمی دبیران تربیت بدنی در درجه اول ایجاد انگیزه در آنها جهت ادامه تحصیل در مؤسسات عالی ضمن خدمت فرهنگیان و شرکت در کلاس‌های ضمن خدمت توصیه شده است.
در پایان تحقیق نیز پیشنهادهای ذیل ارائه شده است:
– افزایش ساعات تربیت بدنی جهت تأمین نیازهای حرکت دانش آموزان از یک سو و آگاه شدن از دانش ورزشی در کلاس‌های تئوری از سوی دیگر توصیه می‌گردد.
– افزایش سرانه ورزشی دانش‏آموزان از سوی دولت در درجه اول و یا منابع دیگر (در درجه دوم) لازم و ضروری است.
– توجه و تفکر دولت نسبت به اصل سوم قانون اساسی و بندهای آن، در مورد تعهدات خویش نسبت به تربیت بدنی دانش آموزان لازم و ضروری است.
– جلوگیری از ورود دبیران مازاد (غیر تربیت بدنی) و بعضاً بی کفایت، به رشته تربیت بدنی از سوی مسئولین ذیربط لازم است.
– برگزاری کلیه مسابقات ورزشی و جلسات و گردهمایی‌ها، در خارج از وقت توصیه و با پرداخت حق‌الزحمه عادلانه به دبیران پیشنهاد می‌گردد.
– تألیف کتاب تربیت بدنی و ارائه برنامه هفتگی برای تدریس آن احساس می‌گردد [۴۸].
اعرابی (۱۳۸۳) تحقیقی با عنوان “نیاز سنجی درس تربیت‌بدنی و ورزش در دوره راهنمایی” انجام داد. نتایج تحقیق عبارت است از:
– اولویت اهداف اختصاصی تربیت‌بدنی در بین دانش آموزان، معلمان و محققان ارتقاء سلامتی و آمادگی جسمانی است.

 

۵-۲ مروری بر تحقیق

۷۴

 

 

۵-۳ پیشنهادات تحقیق

 

۷۷

 

 

۵-۳-۱ پیشنهادات منتج از فرضیه ها

 

۷۸

 

 

۵-۴ محدودیت های تحقیق

 

۷۸

 

 

۵-۴-۱ محدویت های تحت کنترل محقق

 

۷۸

 

 

۵-۴-۲ محدودیت های خارج از کنترل محقق

 

۷۹

 

 

منابع و ماخذ

 

۸۱

 

 

ضمائم

 

۸۵

 

چکیده
امروز مشارکت مردم در تولید از طریق بازارهای سرمایه بویژه بورس اوراق بهادار صورت می‌گیرد که به عنوان شیوه ای بسیار مهم در راستای نیل به توسعه اقتصادی کشورها به شمار می رود.
عکس مرتبط با اقتصاد
شرکتهایی که از نظر سودآوری در وضعیت مناسبی قرار دارند، سعی می‌کنند فعالیتهای خود را توسعه دهند وتمام نقدینگی خود را در راه افزایش فروش و کسب سود بیشتر صرف کنند. بنابراین برای تامین مالی در جهت سرمایه‌گذاری های جدید و کسب نقدینگی، به بازارهای سرمایه روی می آورند. از طرف دیگر تعادل اقتصادی و توزیع عادلانه تر درآمد میان کلیه اقشار جامعه و عدم امکان کسب درآمدهای فوق العاده از طریق سرمایه‌گذاری در امور غیر مولد یا کاذب، عامه مردم را وا می‌دارد در سهام شرکتهای تولیدی و تجاری سرمایه گذاری نمایند. سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار از شیوه‌های همگانی و رایج سرمایه‌گذاری است و به طور کلی حمایتهای دولتی و فرهنگ عمومی موجب شده است که حذف چنین بازارهای سرمایه ای از ساختار جامعه، امکان پذیر نباشد. پس از تعیین و تایید شاخص های مرتبط با متغیرهای مستقل و وابسته توسط خبرگان، اطلاعات مربوط به هر شرکت از سازمان بورس استخراج گردید و با در نظر گرفتن شاخص ها و گویه ها بر اساس خواستگاه پژوهشی اقدام به تحلیل آماری بر روی داده های جمع آوری شده نمودیم و سپس مشخص گردید هنگامی که رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته بصورت تک تک و بدون تعامل و ارتباط عوامل با یکدیگر مورد بررسی قرار می گیرد، تمامی عوامل تامین مالی شرکت ها ( تامین مالی بلند مدت، اعتبارات کوتاه مدت و سود انباشته ) با سودآوری ارتباط دارند و همچنین تمامی این متغیرها دارای ارتباط مستقیم و اغلب نتایج حاصله که با آزمون های نرمالیته جهت نرمال بودن متغیر ها و رگرسیون، پیرسون جهت میزان ارتباط متغیرها صورت گرفته نشان از ارتباط شدید آنها بوده است.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
واژه های کلیدی: تامین مالی، وام بلند مدت، وام کوتاه مدت، سود انبشاته، سودآوری، بوس اوراق بهادار.
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
موسسات و بنگاه های اقتصادی به ویژه فعالان در بخش صنعت، برای ادامه حیات و فعالیتهای تولیدی خود و همچنین توسعه ی فعالیت ها، به سرمایه های کلان نیاز دارند. همچنین، این بنگاه های اقتصادی برای تامین سرمایه ی مورد نیاز خود وابستگی شدیدی به بازارهای مالی دارند. نقش این بازار ها در اختیار گذاشتن سرمایه های لازم برای موسسات و شرکتهاست. یکی از نکات اساسی مورد توجه مدیران مالی بنگاه های اقتصادی، روش ها و میزان تامین مالی است.
اهداف مدیریت مالی حداکثر نمودن ثروت سهامداران است به این منظور هدف مدیریت مالی یافتن راه های تامین منابع مالی برای رسیدن به این هدف است. که می توانند با توجه به شرایط خود روش های مختلف تامین مالی را بکار ببرند، در این تحقیق الگوهای تامین مالی شرکت های نپذیرفته شده در بورس اوراق بهادر تهران بررسی می شود تا با اولویت بندی روش های تامین مالی، عوامل تاثیرگذار بر انتخاب روش های تامین مالی شناخته شود.
وظایف اصلی مدیریت مالی، تصمیم گیری در ارتباط با تامین مالی، سرمایه گذاری و تقسیم سود است، سهامداران با مسئله ای که روبرو می شوند، این است که در راستای حداکثر رساندن ثروت خود چقدر از سود را تقسیم کنند و چقدر را بصورت عدم تقسیم سود در شرکت سرمایه گذاری کنند هر یک از این تصمیمات در رابطه ی با هدف شرکت است و تصمیم گیری در زمینه ترکیب مطلوب این سه مورد، حداکثر کننده ارزش شرکت برای سهامداران است، بنابراین شناسایی اولویت روش های تامین مالی و عوامل تاثیرگذار برآنها و انتخاب روش های مناب در راستای به حداکثر رساندن ثروت سهامداران از اهمیت زیادی برخوردار است.
تاکید مدیریت مالی روی تصمیمات و اقداماتی است که بر روی ارزش شرکت تاثیر می گذارد و نیز توجه کامل آن به این امر معطوف است که چگونه می توان ارزش شرکت را به حداکثر ممکن رساند، برای تعیین اینکه مدیران تاچه اندازه در حداکثر سازی ثروت سهامداران، موفق عمل کرده اند، شاخصهای متعددی به کار می گیرند. اهداف این پژوهش عبارتند از: رابطه بین شیوه های تامین مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و بررسی سود سهام آنها می باشد.
بنابراین مدیر می تواند از طریق تعیین سود هر سهم فعلی و آینده، زمانبندی مدت و ریسک سودآوری، خطی و مشی تقسیم سود و انتخاب شیوه تامین مالی بر ثروت سهامداران اثر بگذارد( مدرس ، ۱۳۷۸، ۵ ، ۶).
تحصیل بهینه منابع منجر به موفقیت شرکت ها در بازار شده و شرکت ها از این طریق می توانند فرصت های بازار را با موفقیت دنبال کنند و از مزایای فعالیت در بازار بهره مند شوند ( ون آئوکین، ۳: ۲۰۰۵).
۱-۲ بیان مسئله
تامین منابع مالی از جمله مهمترین در مدیریت مالی بوده و از دغدغه ها و وظایف مالی بشمار می رود. شرکت ها با بهره گرفتن از روش های مختلف می توانند تامین مالی کنند. آگاهی مدیران مالی از انواع روش ها و ابزارهای تامین مالی و اثرات آن بر شرکت ها موجب می گردد که تداوم فعالیت شرکت ها امکان پذیر و ساختار مالی آنها کمتر آسیب پذیر و جریان عملیات تسهیل گردد. داشتن درک درستی از تاثیرات و ارتباطات تامین مالی وعملکرد عملیاتی، مدیران را در تصمیم گیری های استراتژیکی و اساسی شرکت یاری داده و اطلاعات مناسبی را برای علاقه مندان به سرمایه گذاری در این شرکت ها فراهم می سازد. مدیر مالی وظایفی دارد که بتواند به اهداف مزبور دسترسی پیدا کند.
الف- سرمایه گذاری و یا مدیریت بر مصارف: برای مدیریت بر مصارف، وظایف متعددی مطرح می شود که اهم آنها عبارتند از: از اداره نقدینگی، مدیریت بردارایی های جاری و مدیریت برسرمایه گذاری ها.
ب- تامین منابع مالی: در راستای تامین مالی نیز وظیفه مدیر مالی این است که اولا میزان و درصد هر یک از منابع مالی را تعیین و سپس نسبت به مدیریت تامین آنها به گونه ای عمل کند که نتیجه آن ایجاد حداکثر برای سهامداران باشد( تهرانی،۱۰ ،۱۳۸۵).
یکی ازمهم ترین تصمیمات مالی که در هر سازمانی گرفته می شود تامین مالی شرکت می باشد، تامین مالی برای اجرای پروژه های سودآور در صحنه ی رشد شرکت نقش بسیار مهمی ایفا می کند توانایی شرکت در مشخص کردن منابع مالی اعم از داخلی یا خارجی برای تهیه ی سرمایه به منظور سرمایه گذاری و تهیه برنامه های مالی مناسب از عوامل رشد و پیشرفت شرکت ها به حساب می آید.
تاکید مدیریت مالی روی تصمیمات و اقداماتی است که بر روی ارزش شرکت تاثیر می گذارد و نیز توجه کامل آن به این امر معطوف است که چگونه می توان ارزش شرکت را به حداکثر ممکن رساند، برای تعیین اینکه مدیران تا چه اندازه در حداکثر سازی ثروت سهامداران ، موفق عمل کرده اند، شاخصهای متعددی به کار می گیرند. اهداف این پژوهش عبارتند از: بررسی رابطه بین شیوه های تامین مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و بررسی سود سهام آن می باشد.
در تصمیم گیری های مربوط به سرمایه گذاری اعم از کوتاه مدت و بلند مدت، نیاز به منابع اصلی است. تصمیمات تامین مالی اصلی ترین حوزه ی تصمیم گیری مدیران و یک مرحله ی مهم در رشد شرکت ها بشمار می رود، یکی از مهم ترین مسایل شرکتهایی که رشد از چرخه ی حیات خود را سپری می کنند، روش های تامین مالی است.
نیاز به تامین مالی از آنجا ناشی می شود که اولا ارزش سرمایه ی شرکت ها به خاطر عوامل بیرونی چون نرخ ارز،تورم، نرخ بهره ی بانکی تقلیل می یابد و ثانیا سازکارهای عملیاتی شرکت ها موجب می گردد که برای خرید دارایی های جدید، افزایش ظرفیت کارخانه ، استخدام نیروی جدید و خرید مواد اولیه نیاز به وجوه مالی در قالب منابع مالی مطرح می شود ( عبادی دولت آبادی، ۱۳۸۲ ، ۲).
نتایج تحقیق صورت گرفته نشان می دهد، عملکرد عملیاتی شرکت ها به طور سیستماتیک به استفاده و نوع تامین مالی برون سازمانی شرکت مرتبط است، به طوری که پس از تامین مالی، عملکرد عملیاتی شرکت تحت تاثیر این فعالیت ها قرار گرفته و کاهش در عملکرد را نشان می دهد. همچنین نوع تامین مالی برون سازمانی (از طریق سرمایه و یا از طریق بدهی) تاثیرات متفاوتی برعملکرد عملیاتی شرکت ها دارد. به طوری که تامین مالی سرمایه ای رابطه ی قوی تری با تغییرات عملکرد عملیاتی شرکت نسبت به دیگر منابع مالی از قبیل بدهی های بلند مدت دارد. حتی این ارتباط در میان بدهی ها، در بدهی های قابل تبدیل به سهام قوی تر از بدهی های بلند مدت می باشد( گاوین جون، ۲۰۰۵).
متداول ترین شیوه های تامین مالی داخلی ، نگهداری سود سهام است. یعنی اینکه بخشی از سود سال بین سهامداران تقسیم و بخش دیگر به عنوان سود تقسیم نشده در واحد انتفاعی باقی بماند( نیکو مرام و همکاران، ۱۳۸۱ ، ۲۴۸).
مهم ترین شیوه های تامین مالی، استفاده از منابع خارجی واحد انتفاعی است.روش های متداول تامین مالی واحد انتفاعی عبارت است از افزایش سرمایه از طریق صدور سهام، دریافت وام و تسهیلات اعتباری کوتاه مدت و بلند مدت ( استقراض) است( نیکو مرام و همکاران، ۱۳۸۱ ، ۲۵۱).
انتخاب بهترین گزینه ی تامین مالی حتما باید با مدنظرگرفتن مخارج تامین مالی صورت گیرد، که در ادبیات مالی از آن تحت عنوان هزینه سرمایه یاد می شود( نوروش، عبادی، ۳، ۱۳۸۴).
قطعا شناسایی راه های مختلف تامین مالی و بهره گیری از ابزار مناسب مالی، مدیریت را در اتخاذ تصمیم های صحیح تر و کسب منافع بیشتر یاری خواهد نمود.
ارزیابی عملکرد از منظر اقتصادی و مالی از مسائل مهم در فرایند اداره بنگاه های اقتصادی و تصمیم گیری مالی محسوب می شود. ارزیابی منطقی عملکرد به شناخت و تبیین و بکارگیری شاخص های مالی و غیرمالی بستگی دارد، ازجمله شاخص های مالی میزان سودآوری یا سود سهام است ( رهنمای روی پشتی، ۱۶۰ ، ۱۳۸۶).
مدیریت مالی با تصمیم گیری درباره بدهی ها و حقوق صاحبان سهام، منابع مالی را تامین می کند و با تصمیم گیری درباره ی دارایی های جاری، بلند مدت و سرمایه گذاری ها ، آنها را به کار می برد. بدیهی است روش های به کار گرفته شده در شرکت ها و صنایع مختلف، تاثیرهای قابل توجهی به ساختار د ارایی ها و نیز هزینه های مالی و درنتیجه بر سود و زیان آنها دارد.
بررسی های اولیه نشان می دهد که تاکنون در ایران تحقیقات انجام شده عمدتا در خصوص بررسی روش های تامین مالی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده و تحقیقی در این صورت نگرفته است که مدیران مالی در صنایع مختلف از چه روش هایی برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود و همچنین تاثیر این منابع بر میزان سودآوری این صنایع استفاده می کنند.
یافته های برخی دیگر از تحقیقات قبلی در زمینه تامین مالی، نشان می دهد که با زده سهام به طور با اهمیتی تحت تاثیر فعالیت های تامین مالی برون سازمانی شرکت قرار می گیرد. براین اساس در شرکت های تامین مالی کننده، معمولا پایین تر بودن بازده، با معاملات تامین مالی، از قبیل انتشار سهام برای اولین بار یا انتشار مجدد سهام سرمایه، انتشار اوراق ترکیبی مانند بدهی های قابل تبدیل( به سهام) و بدهی های بلند مدت، که وجوه شرکت را افزایش می دهند، مرتبط باشند.
در این پژوهش نیز سعی شده باتوجه به شرایط موجود در بازار سرمایه ایران و با بهره گرفتن از اطلاعات موجود در صورت های مالی هم چون سود و زیان و ترازنامه، تاثیر شیوه های تامین مالی بر سود سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، بررسی گردد.
یکی دیگر از مهمترین شیوه های تامین مالی، استفاده از منابع خارجی واحد انتفاعی است. روش های متداول تامین مالی خارج واحد انتفاعی عبارت است از افزایش سرمایه از طریق صدور سهام، دریافت وام و تسهیلات اعتباری کوتاه مدت و بلند مدت( استقراض) است ( نیکومرام و همکاران، ۱۳۸۱ ، ۲۵۱).
انتخاب بهترین گزینه ی تامین مالی حتما باید با مد نظر گرفتن مخارج تامین مالی صورت گیرد، که در ادبیات مالی از آن تحت عنوان هزینه سرمایه یاد می شود ( نوروش و عبادی، ۳، ۱۳۸۴). قطعات شناسایی راه های مختلف تامین مالی و بهره گیری از ابزار مناسب مالی، مدیریت را در اتخاذ تصمیم های صحیح تر و کسب منافع بیشتر یاری خواهد نمود.
ارزیابی عملکرد از منظر اقتصادی و مالی از مسائل مهم در فرایند اداره بنگاه های اقتصادی و تصمیم گیری مالی محسوب می شود. ارزیابی منطقی عملکرد به شناخت و تبیین و بکارگیری شاخص های مالی وغیر مالی بستگی دارد، ازجمله شاخص های مالی میزان سودآوری یا سود سهام است. ( رهنمای رود پشتی، ۱۶۰ ، ۱۳۸۶).
۱-۳ سوال آغازین پژوهش

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.