کارکرد روانی:
انسانها همیشه با هم ودر کنار هم زندگی کرده اند و جهان تنها در پرتو مشارکت فعال زنان و مردان همه گروه ها و جوامع ، تنگناهای آینده را پشت سر خواهد گذاشت.
همیاری و همکاری ذهن انسان را از در گیر بودن برای مقابله با مشکلات رها می کند و آرامشی به انسان می دهد که هیچ وقت احساس تنهایی نمی کند و با امید به زندگی اجتماعی خود ادامه می دهد وحس اعتماد را در انسان زنده نگاه می دارد .

چهارچوب نظری
هر تحقیقی باید چهارچوب نظری داشته باشد. بدین معنی که محقق باید در روند تحقیق خود از یک یا چند مکتب پیروی کند که در این تحقیق از مکتب کنش متقابل نمادین استفاده می شود.
مکتب کنش متقابل نمادین
از مقدمان سنت متقابل نمادی، می توان از جمله «جان دوئی^[۱۸]»، «کولی^[۱۹]»، «ویلیام توماس^[۲۰]»، «پیرس^[۲۱]»، «وبر^[۲۲]»، «بالدوین^[۲۳]»، «زنانسکی^[۲۴]» نام برد. مباحث اساسی کنش متقابل نمادی را باید در آراء «هربرت بلومر^[۲۵]» جستجو کرد… به طور کلی دیدگاه کنش متقابل نمادی، بر پویایی کنش متقابل اجتماعی بین فرد و جامعه و نتایج این فرایند تاکید دارد.(محمدزاده، امید، ۱۳۸، ۶۲).
کنش متقابل نمادی نیز بر روی عمل انسان به عنوان ملاک حقیقت علمی تاکید دارد. به علاوه در کنش متقابل نمادی همانند عمل گرایی، منطق صوری پایگاه مبهمی دارد و در عقل هرگز جایگاه معتبر و قابل درکی نداشته است. عمل گرایان بین جسم و یا تن و روان تمایز قائل نمی شدند، بنابراین سعی می کردند عمل انسان را پایه و مبنا بدانند نه محصول تن آدمی به اعتقاد آنان همه چیز را باید از عمل شروع کرد.
چهار برداشت عمده کنش متقابل عبارتند از :
۱- مردم به صورت فردی یا اجتماعی براساس معنی چیزهایی که جهان را تشکیل می دهند، رفتار می کنند.
۲- ارتباط افراد با هم امری ضروری است زیرا آنان از طریق نمادها و اشارات، رفتار یکدیگر را درک و تفسیر می کنند.
۳- کنش اجتماعی، در یک جریان توجیه و تفسیر وضعیتی که افراد با آن مواجه اند، ساخته می شود.
۴- شبکه ارتباطات متقابل و به هم پیوسته کنش ها که سازمانها، نهادها، گروه فعالان و غیره را می سازد، شی نیست بلکه حرکت و پویایی دارد.(همان، ۶۲).
معانی و نمادها به کنش اجتماعی انسان(که مربوط به کنش گر واحد است) و کنش متقابل اجتماعی او (که دو یا چند کنشگر را به کنش متقابل اجتماعی می کشاند)، ویژگی های متمایزی می بخشند. کنش اجتماعی همان کنشی است که افراد از طریق آن، با دیگران به گونه ذهنی کنش برقرار می کنند. به عبارت دیگر، انسان ها در زمان انجام دادن یک کنش، می کوشند تأثیر کنش شان را بر کنش گران درگیر دیگر، سبک سنگین کنند. هر چند انسان ها غالباً به کنش های بی تفکر و خو کرده دست می زنند، اما ظرفیت درگیرشدن در کنش اجتماعی را نیز دارند. اما انسان ها در فراگرد کنش متقابل اجتماعی، به گونه ای نمادین معناهایی را به دیگران انتقال می دهند. دیگران این نمادهای معنی دار را تفسیر می کنند و بر پایه تفسیرشان از این نمادها، واکنش نشان می دهند. به عبارت دیگر، کنشگران، حین کنش متقابل اجتماعی، در فراگردی از نفوذ متقابل قرار می گیرند.
دیدگاه کنش متقابل نمادین به رفتارهای شکل گرفته و ثابت، توجه کمتری دارد و توجه اش بیشتر روی رفتارهایی است که در جریان زندگی اجتماعی شکل می گیرد.(همان، ۶۳).
نظر دورکیم در مورد همیاری
دورکیم در بررسی های خود نشان می دهد که جامعه از لحاظ همگرایی و یاریگری یا به طور کلی نوع انسجام و روابط اجتماعی دوگونه اند؛ اجتماعات نخستین که همه اعضای آن بنا بر سنت واحد مشابه و بر اساس رسم و عادت از خود واکنشها و رفتارهای همانندی نشان می دهند و با یکدیگر همکاری دارند. پیوستگی افراد در این قبیل اجتماعات خود به خودی، مکانیکی و ناآگاهانه و بر اساس سنت قرار دارد.
نوع دوم یاریگری، همیاری و کمک رسانی متأثر از نظام اجتماعی ویژه ای است که به پیروی از اندیشه فردی و به طور مستقل وجود دارد، این نوع همکاری بنابر نیاز جامعه آگاهانه است و اعضای جامعه در عین حال که نقش و کارکرد معینی در جامعه بر عهده دارند با فرد دیگر جامعه در ارتباط و کنش متقابل هستند.
مانند اندامهای یک ارگانیسم یعنی قلب، مغز، چشم و … هریک دارای کارکرد ویژه ای هستند و در عین نسبت به هم و نسبت به کل جامعه روابط و کنشهای متقابل دارند. بنابراین اعضای جامعه اندام واره ای و ارگانیکی است و نیازهای مشترک اعضای جامعه زمینه را برای کار جمعی فراهم می آورد.
شیوه های دیگر ازهمیاری
در ایران می توان نمونه های بسیاری از همیاری و تعاون مردم در اداره امور را شاهد بود. در طی سالهای جنگ تحمیلی، کمک ها و مساعدت های مردم در پشت جبهه بود که به رزمندگان اسلام امید می بخشید. تشکیل کمیته های بسیج بانوان، تهیه و تدارک انواع مربا، کمپوت، لباس و آذوقه کمک شایانی در طول جنگ به مسئولین نمود.
هنگام زلزله، و وقوع بلایای طبیعی، باز این دست کمک مردم است که به یاری می شتابد. خون خود را اهدا می کنند، لباس و آذوقه فراهم می کنند و در این هنگام است که دلها یکسان می تپد و این همان روح تعاون و همیاری است که انسانها با یکدیگر دارند، به ویژه مسلمانان که بر طبق دستورات و اعتقادات دینی و الهی خود این فریضه را بسیار نیکو بجا می آورند(ارفع، ۱۳۸۵: ۳۵).
فصل سوم
روش تحقیق
مقدمه
در این فصل به بررسی روش تحقیق، جامعه آماری و نحوه تشکیل گروه های همیاری و معرفی آنها پرداخته می شود و کارکردهای این گروه ها بیان می گردد.
روش پژوهش:
در جمع آوری مطالب تحقیق، متناسب با شرایط و موقعیت محقق، از روش های مشاهده مشارکتی، مصاحبه، استفاده از عکس برداری و در مواردی نیز جهت تکمیل تحقیق از روش اسنادی استفاده شده است.
جامعه مورد بررسی:
جامعه مورد بررسی شامل کلیه شهروندان خانم ساکن مجیدیه شمالی واقع در منطقه ۴ تهران می باشد.
نمونه و روش نمونه گیری
حجم نمونه شامل سه گروه و ۵۰ نفر(اعضای گروه ها) می باشد که به روش گزینشی در دسترس و از بین گروه های تشکیل دهنده قرض الحسنه انتخاب شده اند.
روش تحلیل داده ها
داده ها به صورت توصیفی-تحلیلی پردازش می شوند.
صندوق قرض الحسنه
سازو کار و نحوۀ کارکرد صندوقهای قرض الحسنۀ مردمی با خودجوشی خیرانه افراد فامیل، هم محلهای ها (به ویژه زنان محله) و همکاران، به این صورت میباشد:
نحوه تشکیل صندوق قرض الحسنه:
وقتی توسط خانمهای فامیل یا هم محله تصمیم گرفته شد که یک صندوق قرض الحسنه را تشکیل دهند، در ابتدا در مورد مبلغ به توافق میرسند و معین میکنند که ماهانه مبلغی، معمولاً به تناسب توان و تمایل عمومیشان( از حدود پنج هزار تومان تا بالای ده هزار تومان می باشد) را نزد یک نفر که به عنوان سرگروه انتخاب میشود، میگذارند.این شخص، فردی است که همه به او اطمینان صد در صد دارند. این شخص یا سرگروه نیز وظایفی را باید متقبل شود. در ابتدا باید مبالغ مشخص شده را از افراد شرکت کننده در روز معین قرعه کشی جمعآوری کند. حتی برای به موقع آوردن پول به افراد شرکت کننده یادآوریهای لازم را میکند.گاهاً دیده میشود که اولین پول جمع شده به سرگروه داده میشود که مسئولیت مهمی را به عهده گرفته است. اما در برخی مواقع پول جمع شده فی المجلس به یک نفر که بیش از دیگران نیازمند است وام داده میشود. مراسم قرعه کشی باید با حضور تمام اعضاء صورت گیرد.
کارکردهای صندوق قرض الحسنه
این نوع همیاری دربین افرادی که صندوق قرض الحسنه تشکیل می دهند، دارای کارکردهای خاصی است:
کارکرد روانی:
شامل در برداشتن اوقات فراغت، با خبرشدن اعضای فامیل از حال یکدیگر و آگاهی یافتن از مشکلات دوستان. گریز از تنهایی و فرار از روزمرگی زندگی است. این افراد دور هم جمع میشود، ساعتی را دور هم شاد هستند و به درد دل هم گوش میدهند و خوش میگذرانند.
کارکرد اجتماعی:
در اختیار گذاشتن تجربیات بزرگسالان به جوانان، راهنمایی و مشاوره های مادرانه و در برخی موارد طریقه پخت غذا. و اما در مورد کژکارکردهای آن می توان به این موضوع تأکید کرد که مشاورههایی که به هم میدهند، به نظر من خطرساز است. چون این افراد هیچکدام در این زمینه اطلاعات کافی ندارند و هیچکدام روانشناس یا مشاوران حاذقی نیستند که با اطمینان کامل راهنمایی کنند و گاهاً دیده شده که این راهنماییها موجب بروز مشکلات جدیدی شده است و در آخر یک مشکل بزرگ و جدیدی به وجود میآید.
کارکرد اعتقادی:
مذهب همواره در بین مردم جایگاهی ویژه دارد، به گونه ای که روح افراد با آن عجین است و دورهم جمع شدن های دوستانه نیز محلی است برای یاد کردن از اموات و درگذشتگان اعضاء..
کارکرد اقتصادی:

رضایت مندی از برند

 

وفاداری برند

 

آگاهی از برند

 

 

 

۰٫۳۰۲

 

۰٫۲۶۳

 

۰٫۱۹۵

 

۰٫۱۰۹

 

۰٫۰۵۸

 

۰٫۰۳۷

 

۰٫۰۳۵

 

 

 

ماتریس مقایسات زوجی رفتار ذهنی
نتایج رتبه بندی در این حوزه نشان می دهد که انتخاب دائم رقبا و یا انتخاب دوره ای برند بیشترین تاثیر بر ذهن مشتریان را دارد. بدین معنا که اگر یک مشتری از محصولات رقبا به صورت دائم و یا دوره ای استفاده کند، برای باز گرداندن ذهن مشتری و یا تغییر آن تلاش مضاعفی نیاز خواهد بود. لذا احتمال این که مصرف کننده ا ی که از یک محصول برداشت مثبت دارد، آن نام تجاری را به دیگران پیشنهاد کند مثبت است. در این تحقیق نیز این مورد تایید شد.

جدول ‏۰‑۶ ماتریس مقایسات زوجی رفتار ذهنی

 

 

انتخاب دائم رقبا

 

انتخاب دوره ای برند

 

انتخاب رقبا

 

انتخاب برند به صورت دائم

 

 

 

۰٫۳۹۰

 

۰٫۳۴۴

 

۰٫۱۹۲

 

۰٫۰۷۴

 

 

 

نتیجه گیری
یافته های این تحقیق نشان می دهد که تحلیل ابعاد مختلفی که تصویر یک نام تجاری در ذهن مصرف کننده ایجاد می کند، برای شرکت ها اهمیت ویژه ای دارد . تأثیر هر کدام از آن ابعاد بر واکنش ها ی مصرف کنند گان متفاوت است . این موضوع نشانه امتیازهای متفاوت جنبه های مختلف کارکردی یک نام تجاری برای یک شرکت می باشد. به عنوان مثال برداشت مثبت مصرف کنند گان از کارکرد درست یک نام تجاری موجب می گردد که آنها نام تجاری مزبور را به دیگران پیشنهاد کنند. بنابراین، اگر شرکت تمایل دارد از این مزیت استفاده کند، باید کارکرد گارانتی را بهبود بخشد و خدمات مطلوب و مورد انتظار مصرف کنندگان، آن را به سطح مطلوب تر برساند.
ارائه پیشنهادات
برای بهبود ذهنیات پیشنهاد می گردد که:

 

 

• برای بهبود مستمر قیمت می بایست دسته بندی محصولات به تفکیک میزان کارآیی و یا اعتبارت آن بررسی گردد.

 

 

 

• کاهش قیمت تمام شده محصول می تواند بازار هدف را افزایش دهد

 

 

 

• تقویت واحد R&D در جهت ایجاد تنوع و نوآوری مطابق با خواسته و نیاز مشتری می تواند در برند سازی و مدیریت آن اقبال شایانی داشته باشد.

 

 

 

• فساد پذیری سریع برخی از محصولات و زمان ماندگاری پایین در برخی محصولات کاسترول در توزیع زمانی می بایست مد نظر قرار گیرد.

 

 

 

• ضعف شدید فناوری و کیفیت بسته بندی مانعی جهت برند سازی و مدیریت آن است که علاوه بر تنوع می بایست به کیفیت آن نیز توجه نمود.

 

 

 

• بر طرف نمودن ضعف تحقیقات بازار و بازاریابی و عدم شناخت رفتار مصرف کنندگان بازار های هدف

 

 

 

• ضعف در وجود برند(نماد تجاری) شناخته شده در برخی محصولات خام و نیمه فرآوری و بسته بندی شده موجب ضعف در محصول نهایی و برند آن می گردد که می بایست به آن توجه کرد.

 

 

 

• بالا بودن حمایت های تعرفه ای در مقایسه با سایر کالاهای صنعتی و استفاده از آن کمک کننده است.

 

 

 

• توجه و برنامه ریزی در بازارهای جهانی

 

 

 

• جذب سرمایه گذاری خارجی

 

 

 

• ایجاد ثبات در تامین مواد اولیه مناسب از نظر قیمت و کیفیت

 

ممکن است این گونه تفسیر شود که صدمات روحی ذکر شده در این ماده فقط شامل صدمات روحی ناشی از جرم باشد که البته این استدلال قابل قبول نیست برای رد این ادعا می توان به اصل ۱۷۱ قانون اساسی اشاره کرد که مقرر می دارد: «هر گاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا حکم یا در تطبیق حکم بر مورد خاص ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت بوسیله دولت جبران می شود. و در هر حال از متهم اعاده حیثیت می گردد».

نتیجه این که در حقوق ایران ضرر معنوی و لزوم جبران آن به رسمیت شناخته شده است. اما ضررهای معنوی نیز دارای انواع مختلفی است که در مورد بعضی از آن ها نسبت به امکان جبران خسارت و نحوه آن اختلاف نظر وجود دارد و بعضی از آن ها جهت اجرایی شدن در نظام قضایی کشور نیازمند تحقیق و تدفیق بیشتری است.
بند ۳- ضرر جسمی
ضرر جسمی یا بدنی عبارت است از هر گونه ایراد ضرب و جرح یا صدمه به بدن به طوری که باعث نقصان شود. مسلم است که این نوع ضرر مخصوص اشخاص حقیقی است و اشخاص حقوقی را در بر نمی گیرد.^[۵۵]
بعضی حقوق دانان ضرر جسمی را ترکیبی از هر دو نوع ضرر مادی و معنوی دانسته اند و استدلال می کنند که وقتی سلامتی شخصی مورد تعرض قرار می گیرد علاوه بر این که این نقص سلامت باعث ضرر مادی آن ها می شود، چون ممکن است نتواند مثل سابق کار و کسب درآمد کنند باعث لطمه روحی و روانی آنان نیز می شود. خصوصاً وقتی در جامعه ظاهر می شوند.
قانون مجازات اسلامی نیز دیه را به عنوان یک روش برای جبران خسارت بدنی به رسمیت شناخته است که البته این امر محل بحث است که آیا دیه مجازات ناشی از جرم است یا جبران خسارت از باب مسئولیت مدنی.
گفتار دوم: شرایط ضرر قابل جبران
برای اینکه ضرری قابل جبران باشد باید واجد شرایطی باشد تا زیان دیده بتواند خوانده را مکلف به جبران خسارت نماید. در کم و کیف این شرایط اتفاق نظر کلی بین حقوق دانان وجود ندارد، چرا که برخی شرطی را آورده اند که مورد قبول عده ای دیگر نمی باشد. حقوق دانان ها، بالاتفاق ، ضرر قابل جبران را ضرری می دانند که واجد پنج شرط ذیل باشد:^[۵۶]
بند ۱- ضرر باید مسلم و قطعی باشد
ضرر مسلم ضرری است که واقع شده هر چند میزان و حدود آن نامعلوم باشد. پس ضررهای احتمالی قابل جبران نیستند هر چند احتمال قوی وقوع ضرر وجود داشته باشد. البته این متفاوت از ضرری است که به صورت قطعی حاصل شده ولی هنوز به فعلیت در نیامده است مانند آمپول اشتباهی که به شخصی زده شده و تا دقایقی بعد اثرش آشکار خواهد شد. همچنین مانند زمانی که از نظر عقلاء جامعه و یا متخصصان امری، ورود ضرر در آینده حتمی باشد این ضرر قابل جبران است.
بند ۲- ضرر باید مستقیم باشد
ماده ۵۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی ۷۹ مقرر می دارد: «در خصوص مطالبه خسارت وارده، خواهان باید این جهت را اثبات نماید که زیان وارده بلا واسطه ناشی از عدم انجام متعهد یا تاخیر آن یا عدم تسلیم خواسته بوده است»
از این ماده نیز ماده ۴ آیین نامه اجرایی قانون بیمه اجباری می توان این گونه استنباط کرد که ضرر در مسئولیت مدنی باید مستقیم باشد. یعنی باید بدون واسطه و به طور مستقیم ناشی از فعل زیانبار زیان زننده باشد بطوری که عرف نیز این امر را تصدیق کند. معنی این امر این نیست که هیچ عامل دیگری در وقوع ضرر دخالت نداشته باشد بلکه بصورت ساده به این معنی است که عرف عقلاء ورود ضرر را منتسب به عامل زیان بداند.
بند ۳- مطالبه ضرر باید مشروع باشد
اگر دو شخص مالی را غصب کنند و یکی از این نفر سهم توافق شده بین خودشان را به دیگری ندهد، غاصب دوم نمی تواند از شریک غاصبش مطالبه خسارت بکند چون قانون و عرف مطالبه این خسارت را مشروع نمی داند. یا مثلاً کسی از شخص دیگری که مواد مخدر او را تلف کرده نمی تواند مطالبه خسارت نماید به عبارتی ضررهایی قابل مطالبه است که مشروع باشد و در قانون و یا در صورت فقدان نص قانونی در عرف قابل پذیرش باشد.
بند ۴- ضرر نباید جبران شده باشد
هدف از مطالبه خسارت از عامل زیان این است که ضرری که به زیان دیده وارد شده جبران شود. پس از ضرری که یک بار جبران شده برای بار دوم نمی توان جبران خسارت کرد چون مبنای خود را از دست داده است. این شرط را می توان از فحوای ماده ۳۱۹ قانون مدنی تحصیل کرد این ماده مقرر می دارد: «اگر مالک تمام یا قسمتی از مال مغصوب را از یکی از غاصبین بگیرد حق رجوع به قدر ماخوذ از غاصبین دیگر ندارد»
این شرط کاملاً منطقی و عاقلانه است ولی مشکل این جاست که اجرای آن همیشه ساده نیست. و در برخی موارد اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد مانند زمانی که عامل ورود ضرر فعالیت خود را بیمه کرده است در این که زیان دیده هم حق رجوع به بیمه گر و هم حق رجوع به عامل زیان را دارا است. ماده ۳۰ قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶ به این موضوع می پردازد.
یکی دیگر از موارد اختلافی بحث دیه است که آیا به معنی جبران کامل خسارت است یا خیر.
بند ۵- ضرر باید قابل پیش بینی باشد
این شرط از شروط اختلافی بین حقوق دانان و نیز حقوق کشورهای مختلف است. البته این اختلاف در مورد مسئولیت های خارج از قرارداد است و در مسئولیت های قراردادهای همه در لزوم وجود این شرط متفق القول اند.
منشا تردید در مورد الزام های خارج از قرارداد این است که می گویند بر خلاف مسئولیت قراردادی که با توافق قبلی طرفین به وجود آمده و طرفین قرارداد می توانند قلمرو آن را وسیع یا محدود نمایند، مسئولیت قهری بر خلاف اراده شخص به او تحمیل می شود و ضرورتی ندارد که محدود به امری شود که در قلمرو پیش بینی او قرار می گیرد. استدلال کسانی که وجود این شرط را برای مسئولیت های خارج از قرارداد لازم می داند دو گونه است: «این عده معتقدند عمل خوانده نسبت به زیانی که پیش بینی نمی شود تقصیر نیست و نمی توان او را در برابر این گونه زیان ها خطاکار شمرد و برخی دیگر گفته اند زیانی که بر حسب سیر متعارف امور پیش بینی نمی شود به عمل خوانده نمی شود و نباید فعل او را مسبب چنین زیانی محسوب کرد»
البته ذکر این نکته ضروری است که وجود این شرط در مورد مسئولیت بر مبنای تقصیر ضروری است. در مسئولیت های مفروض و نیز مسئولیت های مبتنی بر نظریه خطر امکان پیش بینی ضرر هیچ نقشی در لزوم جبران آن ندارد چرا که از یک انسان متعارف و معقول فقط در همین حد می توان انتظار داشت که از ضرر قابل پیش بینی اجتناب کند و ضررهای دور از انتظار و نامتعارف را نباید به خطا و تقصیر او منسوب کرد.
معیار تشخیص ضرر قابل پیش بینی هم عرف مردم است؛ عرف انسان معقول و متعارف پس شخصی که خود سهل انگاری کرده نمی تواند به این شرط استناد کند و خود را مبرا از مسئولیت نماید.
آنچه در قوانین ما می توان در مورد این شرط پیدا کرد ماده ۳۵۳ قانون مجازات اسلامی است. این ماده مقرر می دارد: هرگاه کسی در ملک خود آتش روشن کند که عادتاً به محل دیگر سرایت می نماید یا بداند که به جای دیگرسرایت خواهد کرد و در اثر سرایت موجب تلف یا خسارت شود عهده دار آن خواهد بودگرچه به مقدار نیازخودش روشن کرده باشد» همچنین مواد ۳۴۹ تا ۳۵۲ به این شرط اشاره می کند.
مبحث دوم: فعل زیان بار^[۵۷]
فعل زیان بار را در دو گفتار مورد بررسی قرار خواهیم داد: الف) اقدام ناروا ب) تقصیر
گفتار اول: اقدام ناروا
چنانکه قبلاً گفته شد به صرف اینکه از اقدام شخصی زیانی به کسی وارد آید مسئولیت مدنی ایجاد نمی شود. بلکه علاوه بر اینکه زیان وارده شده باید دارای شرایط خاص خود باشد، فعل زیان بار هم باید از نظر عرف ناهنجار باشد و در عرف و اخلاق عمومی ورود ضرر را ناروا و ناشایست بداند. برخی وصف اساسی اقدام زیان بار را تقصیر بیان نموده اند که این فرض در صورتی صادق است که مبنای مسئولیت مدنی نظریه تقصیر باشد و حال آن که مبانی دیگری نیز چنانچه ذکر شد- وجود دارد. پس منظور از رکن دوم مسئولیت مدنی (فعل زیان بار) اینست که هر شخصی که به طور نامشروع ضرری را به دیگری وارد نماید مسئول است و باید جبران خسارت نماید. اعم از اینکه مقصر باشد یا نباشد اگر فعل زیان بار از کسی صادر نشده باشد اصولاً باب مسئولیت مدنی باز نمی شود. فعل زیان باری باعث ایجاد مسئولیت مدنی می شود که مجوز قانونی و قراردادی نداشته باشد.
به عبارت دیگر فعل زیان بار علاوه بر قید زیان بار بودن باید واجد صفت «ناروا بودن» نیز باشد و به نحوی قانون یا قرارداد یا اخلاق و یا نظم عمومی را نقض کند. از مفهوم مخالف ماده ۱۳۲ قانون مدنی این گونه استنباط می شود که هرگاه مالک در ملک خویش جهت رفع حاجت یا دفع ضرر از خود اقدامی بکند که موجب تضرر دیگران شود، به علت مشروع بودن عمل وی ضامن خسارت وارده نخواهد بود. در این جا جواز قانونی مانع تحقق مسئولیت مدنی می شود.
اقدام ناروای که باعث می شود شخص مسئول شناخته شود می تواند هم فعل یا ترک فعل باشد. اگر انجام فعلی وظیفه قانونی یا قراردادی شخصی باشد آن شخص در صورت ترک فعل متعهد به مسئول شناخته می شود. در حقوق موضوعی نیز می توان به ۷۱۹ قانون مجازات اسلامی و مواد ۱۱۶۸ و ۱۱۷۲ قانون مدنی استناد نمود که ترک فعل را موجب مسئول دانسته است. گبه طور کلی می توان گفت اگر اقدام زیان بار لازمه اجرای حقی باشد، واجد مسئولیت مدنی نمی باشد چرا که در این صورت فرض سوء استفاده از حق منتفی بوده و مضافاً اینکه جواز قانونی نیز داشته است.
در ذیل به صورت خلاصه به یکی از سه سبب رافع مسئولیت مدنی (لزوم اجرای حق، جواز قانونی و حادثه خارجی) که موجب عدم تحقق مسئولیت می شود، اشاره می کنیم لازم به ذکر است که هر یک از این سه مورد باید توام با شرایطی باشند که هر چند مورد اتفاق کامل نمی باشد ولی به آن ها اشاره می کنیم:
۱- دفاع مشروع۲- حکم قانون ویا مقام صالح ۳- اجبار ۴- غرئر و تدلیس ۵- اضطرار ۶- اجرای حق ۷- رضایت زیان دیده به تقصیر
گفتار دوم: تقصیر
در دنیای امروز قائده منطقی «هر کس مسئول اعمال خویش است» تا حدود زیادی محدود شده و استثنائات زیادی بر آن وارد شده اس. از جمله می توان به مسئولیت هایی که در قبال فعل شخص دیگر حاصل می شود یا مسئولیت هایی که به خاطر مالکیت و تسلط بر بعضی اشیاء متوجه اشخاص می باشد. با این وجود، به نظر اکثر حقوق دانان بزرگ، تقصیر در حقوق ایران حتی بسیاری از کشور های دیگر است و اینکه مسئولیت بدون تقصیر هنوز هم امری استثناء بر قاعده است. برای مطالعه تقصیر و جایگاه آن در فعل زیان بار و نظام مسئولیت مدنی در حقوق ایران باب های متعددی می توان بر آن گشود. از جمله می توان درباره: ۱- مفهوم و اقسام تقصیر ۲- قواعد عمومی تقصیر ۳- چهره های ویژه تقصیر و ۴- نقش تقصیر در مسئولیت های گوناگون به طور مفصل بحث کرد. به بعضی از این موارد بطور خلاصه در فصل دوم اشاره شد در این قسمت به ذکر چند قاعده کلی در مورد تقصیر بسنده می کنیم.
اولاً در مواردی که تقصیر شرط مسئولیت مدنی است اقدام زیان زننده را با یک فرد متعارف و معقول و هم شن و هم تخصص زیان زننده می سنجند. به عبارت ساده تر معیار تقصیر نوعی است طبق مواد ۹۵۱، ۹۵۲ و ۹۵۳ قانون مدنی تقصیر تعدی یا تفریط به کاری است که عرفاً یا قانوناً یا به موجب قرارداد باید انجام پذیرد ولی از انجام آن خودداری می شود. در این معیار دست قاضی در اعمال انصاف و به کار بستن معیارهای اخلاقی باز گذاشته می شود. با این ئترتیب تقصیر مفهومی اجتماعی و نوعی به خود می گیرد و جدای از شخصیت و حالات خطا ار مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین قابلیت انتساب تقصیر، چنانچه در حقوق جزا مطرح است در زمره شرایط قرارداد داده نمی شود، بطوری که با این معیار، محجورین نیز مسئول جبران خسارتی هستند که به دیگران وارد نموده اند.
ثانیاً هر چند مسئولیت مدنی بر پایه میزانم خسارت ارزیابی می شود و نه شدت و ضعف تقصیر، اما درجه ی تقصیر به طور کلی نادیده گرفته نمی شود. در مواردی نیز در ارزیابی میزان خسارت پرداختی به کار گرفته می شود. از جمله در قانون بیمه هنگامی که دو یا چند نفر موجب ورود ضرر شده اند. این مبنا ملاک عمل قرار گرفته است.
ثالثاً در دعوی مسئولیت مدنی اثبات تقصیر با زیان دیده است. زیان دیده آزاد است که به هر صورتی تقصیر مقصر را ثابت کند. مواردی که تقصیر، مفروض انگاشته شده کمکی است به زیان دیده در مورد پرونده هایی که به دلیل قدرت، پول، گستردگی و نفوذ خوانده، اثبات تقصیر بسیار مشکل و حتی غیر ممکن می شود.
رابعاً در اجرای حق معمولاً تقصیر وجود ندارد مگر اینکه آمیخته به سوء استفاده از حق و قصد اضرار به دیگری باشد. به عبارتی افراد تا آنجا آزادند حقوق خود را استیفاء نمایند که قصد اضرار به دیگران و سوء استفاده از حق خود را نداشته باشند.
مبحث سوم: رابطه سببیت
سبب در لغت به معنی ابزار کار و راه و مقدمه انجام کار آمده است. در اصطلاح عرفی نیز با مفهوم علت تقارن دارد. اما تعریفی که از سبب در حقوق ایران شده «امری است که از وجودش وجود مسبب لازم نیاید ولی از عدمش عدم دیگری لازم آید»^[۵۸] و «سبب، پدیده ای است که از وجودش وجود و از عدمش عدم حاصل می شود».^[۵۹] پس می توان گفت سببیت نوعی ملازمه وجودی و عدمی بین دو امری است که ملزوم آن سبب و لازم آن مسبب نامیده می شود. به عبارت دیگر رابطه سببیت رابطه بین دو امر است که از وجود یکی وجود دیگری و از عدمش عدم دیگر حاصل می شود.
در مسئولیت مدنی برای احراز مسئولیت باید ثابت شود بین اقدام زیان بار و ضرر، رابطه سببیت وجود دارد، به نحوی که اگر آن اقدام زیان بار نمی بود این ضرر حاصل نمی شد. احراز این رابطه گاهاً بسیار پیچیده می شود، مخصوصاً مواردی که مسئولیت بر مبنای تقصیر نیست. چرا که برای پیدا کردن سبب و اثبات رابطه سببیت بین سبب و ورود ضرر، فقط نمی توان در پی اثبات بی احتیاطی، غفلت و یا تقصیر مرتکب بود.
اثبات رابطه سببیت بر عهده زیان دیده است و اوست که باید قاضی را اقناع کند که بین فعل زیان بار خوانده و ضرر ایجاد شده رابطه سببیت وجود دارد. البته در مواردی استثنایی این خوانده دعوی است که باید برای اثبات عدم دخالت خود در ورود ضرر دلیل بیاورد. البته پاره ای از امور هم وجود دارند که شناخته نشدن سبب مانعی در راه جبران خسارت ایجاد نمی کند. از جمله مسئولیت کارفرما در قبال خسارات ناشی از کارگران به دیگران مثل زمانی که کارگران ساختمانی باعث ایجاد ضرر به ماشینی شده اند که جلو ساختمان پارک بوده و معلوم نیست دقیقاً کدام یک از آن ها سبب این خسارت بوده اند. (ماده ۱۲ قانون مسئولیت مدنی)
در سیستم هایی که مبنای مسئولیت مدنی، نظریه خطر یا نظریه تضمین حق و مسئولیت محض است، همین واندازه که قانون کسی را مسئول بداند کافی است و احراز رابطه سببیت از اهمیت ویژه ای برخوردار نیست. مانند مواردی که در حقوق ایران «قاعده علی الید» حاکم است مثلاً غصب. (البته مبحث غصب در حقوق ایران یک استثنا است طرح این موضوع نباید این تصور را ایجاد کند که در حقوق اسلامی مسئولیت مدنی یا ضمان قهری بر اساس مسئولیت عینی، محض یا مطلق استوار است)
احراز رابطه سببیت زمانی با مشکل مواجهه می شود که در ایجاد یک ضرر اسباب و عوامل متعدد دخیل باشند. مخصوصاً در حالتی که بعضی از این اسباب و شرایط، حوادث خارجی و قوه قاهره باشند که بنا به اهمیت موضوع، ذیل چهار عنوان مجزا به آن ها اشاره کنیم.
گفتار اول: اجتماع سبب و شرط
گاهی برای وقوع زیان باید مقدمات و شرایطی فراهم شود و در کنار این مقدمات سبب باعث ایجاد زیان می شود. در چنین حالتی اجتماع سبب و شرط بوجود می آید که اگر علت منحصر در ورود ضرر، سبب باشد، به یقین ضرر به شرط منسوب نمی شود و خود سبب مسئول خواهد بود اما تشخیص این که بین عوامل متعدد کدام سبب و کدام شرط است در عمل مشکلات زیادی را بوجود می آورد. برای حل این مشکلات نظریاتی هم داده شده که در نهایت آنچه مورد قبول حقوق دانان و فقها واقع شده این است که برای شناختن مسئول واقعی- در اجتماع سبب و شرط- چاره ای جز پذیرش داوری عرف وجود ندارد. به عبارتی چنانچه از دیدگاه عرف، ورود ضرر قابل پیش بینی بوده، هر چند که سبب، شخصاً وقوع ضرر را محتمل نمی دانسته است ولی در چنین فرضی، عامل ضرر مسئول جبران شناخته می گردد.
گفتار دوم: اجتماع سبب و مباشر
اجتماع سبب و مباشر به حالتی گفته می شود که شخصی مقدمات و ابزار وقوع فعل زیان باری را فراهم نموده و شخص دیگر فعل زیانبار را مرتکب شود؛ در این حالت فاعل اصلی مباشر و به فراهم آورنده مقدمات، مسبب می گویند. در این خصوص قاعده ای کلی وجود دارد و آن این است که: «در اجتماع سبب و مباشر، مباشر مسئول است مگر اینکه سبب اقوی از مباشر باشد» بدین معنی که اصل بر این است که مباشر مسئول است مگر اینکه ثابت شود تاثیر سبب در وقوع ضرر قوی تر از مباشر بوده است. یعنی در این حالت مباشر بیشتر نقش یک ابزار و وسیله را داشته است. مثل زمانی که با تحریک انسان عاقل و بالغی، شخص مجنونی مرتکب ورود خسارت به دیگری می شود.
استدلالی که در مورد حجیت قاعده مذکور اقامه شده این است که در اجتماع بین سبب و مباشر، درست است که سبب نیز در وقوع ضرر نقش داشته ولی فعل فاعل (مباشر) رابطه سببیت مستقیم بین فعل یا افعال سبب و نتیجه (ورود ضرر) را قطع کرده است. به نوعی که سبب در این حالت به صورت شرط ورود ضرر جلوه می کند. به عبارت دیگر بین فعل فاعل و ضرر ملازمه وجود دارد ولی بین تدارک امکانات و تهیه مقدمات فعل زیان بار با خود زیان ملازمه ای نیست یا به عبارت ساده تر با وجود فعل فاعل قطعاً ضرر وارد می شده و با عدم فعل فاعل وقوع ضرر امکان پذیر نبوده در حالی که مطمئن نیستیم با عدم وجود امکانات و مقدماتی که سبب فراهم آورده، ضرر حاصل نمی شده است.
مثلاً شخصی برای خراب کردن خانه ای به دشخص دیگر یک تراکتور می دهد و او را شریک می کند، در این جا فاعل، یعنی کسی که با تراکتور خانه را خراب می کند مباشر و مسئول است چون قطعاً اگر او نمی خواست ضرر واقع نمی شد ولی معلوم نیست اگر مسبب، تراکتوری برای او فراهم نمی کرد باز هم ضرر واقع می شد یا خیر. پس در اجتماع مسبب و مباشر در ایجاد یک ضرر، مباشر مسئول است مگر این که مسبب اقوی باشد. ماده ی ۳۳۲ قانون مدنی در همین راستا مقرر می دارد که: «هرگاه یک نفر سبب تلف مالی را ایجاد کند و دیگری مباشر تلف آن مال شود مباشر مسئول است نه سبب، مگر این که سبب اقوی باشد. به نحوی که عرفاً اتلاف مستند به او باشد» قسمت اخیر ماده معیار بسیار مناسبی را بدست می دهد، و آن معیار عرف است که بهترین معیار در تشخیص اقوی بودن یا نبودن سبب از مباشر است.
گفتار سوم: اجتماع اسباب
هر گاه در ورود زیان، دو یا چند سبب نقش موثر داشته باشند به طوری که از نظر عرف نیز ورود زیان به همه آن ها بر گردد، اجتماع اسباب پیش می آید، همه این واسباب در عرض یکدیگر قرار دارند؛ (یعنی همه آن ها به اتفاق باعث ایجاد ضرر شده اند) مثل اینکه چند نفر با هم ماشینی را در پرتگاه پرت کنند و گاهی هم اسباب در طول یکدیگر قرار دارند. به این صورت که سبب اول در ئسبب دوم تاثیر می کند، سبب دوم در سبب بعدی… تا بالاخره زیان نهایی محقق می شود. به عبارتی زیان حاصله ناشی از تاثیر اسباب مختلف در یکدیگر است.
در حالت اول که اسباب در عرض یکدیگر قرار دارند، زیان وارد شده به طور مشترک منتسب به همه اسباب است و بحث سبب در ورود نزدیک موثر و غیر موثر و …. پیش نمی آید. در حالتی نیز که اسباب در طول یکدیگر قرار دارند اما به نحوی نیستند که در قالب اجتماع سبب و مباشر قرار گیرد اگر بتوان فقط یک مباشر پیدا کرد و بقیه به صورت شرط باشند باز هم بحث اجتماع اسباب پیش نمی آید در بحث سبب اقوی از مباشر نیز به همین صورت. اما گاهی اجتماع اسباب آن چنان پیچیده می شود که تشخیص اینکه بالاخره بین ضرر و کدام سبب رابطه سببیت وجود دارد بسیار مشکل می شود.
درباره تشخیص این رابطه و پیدا نمودن سبب ورود ضرر، نظریه های مختلفی پیشنهاد شده است که در ذیل به چهار نظریه مشهور اشاره می کنیم. اما نکته حائز اهمیت این است که برای اینکه مسئولیت سببی احراز شود لازم نیست آن سبب تنها عامل ورود زیان باشد.
بند ۱- نظریه سبب نزدیک و بی واسطه
پیروان این نظریه فقط سببی را سبب مسئول می شناسد که نزدیک ترین و آخرین سبب ورد زیان است. به عبارت دیگر، خسارت، پیامد بی درنگ و بی واسطه آن سبب است. در این نظریه اسباب دور به کنار گذاشته می شوند استدلال طرفداران این نظریه این است که آخرین سبب می توانست مانع ایجاد خطر شود ولی با سهل انگاری یا تقصیر عامل آن، ضرر به بار آورده است.

با حقوق چه می توان خرید
نیازهای اساسی در قالب مصرف پایدار تعریف شوند
انعطاف بازار کار، توان بازار در منعطف بودن در زمان تغییرات اقتصادی

 

 

 

بطور کلی جهانبینی و اعتقادات مذهبی افراد یا به عبارت دیگر، ارزشها و باورهای دینی و فرهنگی حاکم بر جامعه، نقش تعیین کننده ای بر رفتار اقتصادی آنان در روند توسعه و میزان آن دارد تایلین به تضاد و ناسازگاری بین توسعه و ارزشهای اخلاقی، سودگرایی شخصی و انباشت سرمایه را منبع توسعه می داند بر اساس تحلیل جامعه شناس معروف آلمانی ماکس وبر بدون این شرایط دستیابی به توسعه غیر ممکن است در حالی که ارزشهای دینی و اخلاقی بر دیگر خواهی، جمع گرایی، خدمت به دیگران و ایثار مبتنی است ( خلیلیان،۱۳۸۱،ص ۱۴)
توسعه ای که بر مبنای دیدگاه های غیر اخلاقی باشد یک توسعه مفید و با ارزش و خواستنی نیست بلکه توسعه ای است که موجب فزونی قدرت قدرتمندان و افزایش فقر فقرا می گردد. بنابرای توسعه اقتصادی تا زمانی داری ارزش و اهمیت استکه بتواند مشکلات مالی عموم افراد جامعه را برطرف سازد و منابع مالی اضافی در خدمت دیگر شاخص های یک زندگی مطلوب قرار گیرد.

۲-۲-۵- محیط زیست
اصطلاح محیط زیست خود از دو کلمه «محیط» و «زیست» ترکیب یافته است. این واژه در فرهنگ لغات داخلی و خارجی مورد توجه قرار گرفته است واژه محیط به معنای آنچه که احاطه می کند، احاطه اشیاء یا ناحیه یا موقعیت عمل احاطه کردن و نتیجه این عمل، جمع کلیه شرایط خارجی و اثر آنها در زندگی و توسعه موجودات، مجموعه عوامل فیزیکی – شیمیایی – بیولوژیکی و عوامل اجتماعی که در یک لحظه معین قادر به اثر گزاردن مستقیم یا غیر مستقیم فوری یا زمان دار در موجودات زنده و فعالیت انسان باشد، فرا گرفتن، نفوذ کردن، تحت نفوذ قرار دادن، شرایط و اوضاع و احوال و مانند آن تعبیر شده است درباره کلمه «زیست» گفته شده که به معنای چیزی است که یک شخص برای زنده ماندن به آن نیاز دارد، تهیه کردن غذای کافی یا پول کافی برای زنده نگه داشتن خود، حیات، زندگی و عمر، زندگانی، و مانند آن بنابراین می توان گفت که محیط زیست از نظر لغوی به معنای محلی که آدمی را احاطه کرده است می باشد و نیز قلمرو و حیات زندگی است(قاسمی، ۱۳۸۴، ص ۲۲)
محیط زیست به عنوان مکان تجلی زندگی جوامع انسانی، همواره اهمیتی اساسی در رشد و توسعه جامعه انسانی داشته است ( راجی وگرامی، ۱۳۸۹، ص ۲ )
عوامل تشکیل دهنده محیط زیست طبیعی را می توان به دو قسمت عوامل جاندار و بی جان تقسیم کرد:
الف) عوامل جاندار: ۱- حیات وحش ۲- پوشش گیاهی (رویش طبیعی)
ب) عوامل بی جان: ۱- آب ۲- هوا ۳- خاک(قاسمی، ۱۳۸۴، ص۳۱)
منابع زیست محیطی در جهان کنونی سرمایه های ارزشمندی هستند که حفظ آنها می بایستی در زمره اساسی ترین تلاشهای انسان قرار گیرد این منابع دائما در اثر آلودگی های ناشی از فعالیت های صنعتی در حال تخریب می باشند، تولید انرژی و سوخت انواع گوناگونی از صدمات جدی را به محیط زیست وارد می نماید (عبداللهیان، ۱۳۸۹، ص ۲)
آلودگی محیط زیست عبارت است از هرگونه تغییر در ویژگی های اجزای محیط زیست بطوریکه استفاده پیشین از آنها را ناممکن کند و بطور مستقیم و یا غیر مستقیم حیت موجودات زنده را به مخاطره اندازد ( احمدی بیرگانی، ۱۳۸۹،ص ۲)
آلودگی محیط زیست که بی توجهی به آن می تواند حیات بشر و بقای او را مورد تهدید و خطر جدی قرار دهد موضوعی است که توجه مجامع و سازمانهای جهانی بین المللی، منطقه ای و نیز داخلی و حتی اشخاص را به آن معطوف داشته ات. عدم حرمت نهادن به محیط زیست و توجه به نکردن به لزوم پاکسازی و حفظ نظافت آن در موارد زیادی سبب پیدایش ناهنجاری هایی می گردد که مرگ و میر بسیاری از موجودات، تخریب جلوه های گوناگون طبیعت و اجزای آن و بیماری های گوناگونی که سلامتی و حیات بشر را به مخاطره می اندازد به همراه دارد آلودگی عبارت است از: تغییر نامطلوب در خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی هوا، آب و یا زمین(قاسمی، ۱۳۸۴، ص ۱۸).
گزارش بین المللی درباره پسماندها و آلودگی ها نشان از فاجعه بسیاری از سرزمین ها دارد همچنین یافته های تحقیقاتی حاکی از افزایش آلودگی های آب، هوا و خاک در بسیاری از نقاط جهان است گزارش های بسیاری در زمینه افزایش گاز متان و غلظت دی اکسید کربن در اتمسفر و خسارت لایه ازن و جود دارد (زاهدی و نجفی،۱۳۸۴، ص ۵۸ )
امروزه تخریب محیط زیست به بحرانی جهانی تبدیل شده که روز به روز بر عمق و دامنه ای بحران افزوده می شود به این دلیل حفاظت از آن به آن چنان ارزش اخلاقی تبدیل شده است که حمایت کیفی از آن ضروری می نماید با ماشینی شدن زندگی انسان و پیشرفت های تکنولوژیک وی زمینه مهار بیشتر طبیعت فراهم گردید از این پس انسان به عنوان ارباب بلامنارع طبیعت ظاهر گشت و بررسی دست یابی به اهداف و رفع نیازهای رو به رشد خود راه چپاول طبیعت را در پیش گرفت در نتیجه رابطه انسان و طبیعت از یک رابطه متعادل و برابر به رابطه ای نابرابر تبدیل شد که انسان حاکم طبیعت شناخته می شد ( احمدی و حاجی نژاد،۱۳۸۹ ،ص ۱ )
انواع آلودگی: ۱- آب ۲- خاک ۳- هوا ۴- صوت
آلودگی آب:
اصولاً آب برای بشر موارد مصرف متنوع و گوناگون دارد. نیاز خانگی برای شرب، حمام، دستشویی، آشپزی، شستشوی لباس و ظرف و مانند آن نیاز عمومی مانند بیمارستانها، فضای سبز، مدارس و مانند آن نیاز صنعتی در جابجایی گرما، استخراج، حمل و نقل مواد، مخلوط و ترکیب کردن و مانند آن و نیازهای کشاورزی.
در طول تاریخ حیات بشری، کیفیت آب به عنوان یک عامل تعیین کننده در گستره برخورداری انسان از رفاه و آسایش بوده است.
در مورد آلودگی آب تعاریف مختلفی آمده است در یکی از این تعریف ها چنین آمده است: وارد نمودن محیطی در محیط آب توسط انسان که اثرات نابود کننده و مخرب حاصله برای منابع موجودات حاصله برای منابع زیان آور، در بردارنده خطراتی برای سلامتی انسان مانع فعالیتهای جاری در محیط آبی شامل ماهیگیری، آسیب زننده به کیفیت آب مورد استفاده و کاهنده وسایل تفریح و آسایش باشد.
آلودگی هوا:
هوا یکی از مهمترین عوامل حفظ و بقای موجودات زنده یعنی انسان، حیوان و گیاه است، حتی پاکیزه بودن آن اثرات مطلوبی بر اشیاء و اموال دارد بطوریکه سبب دوام بیشتر آنها می گردد اهمیت هوا تا جایی است که بدون وجود آن هستی موجودات زنده ممکن نخواهد بود همچنین هوا، آدمی، گیاه و حیوان را در برابر خطرات زیان بار تابش اشعه های مختلف خورشید حفظ می کند هوا تقریبا شامل ۷۸ درصد ازت، ۲۱ درصد اکسیژن و مقدار بسیار اندکی از انیدریک کربونیک، آرگون و گازهای دیگری که بیشتر آنها بی اثر هستند است بعلاوه میزان متغیری بخار آب نیز در هوا وجود دارد در مواردی نیز دارای آلاینده های حاصل از وقایع طبیعی مانند پوسیدگی، فساد رستنی ها، انفجار آتشفشان ها و آتش سوزی جنگل هاست با وجود نقش و اهمیتی که هوا در زندگی انسان و سایر موجودات زنده و نیز دوام اموال دارد ریزش باران و برف اسیدی، افزایش گازهای گلخانه ای، تخریب لایه اوزون، پیدایش مه دود فتوشیمیایی و مانند آنها، نتیجه آلودگی چشم گیر ناشی از تحولات صنعتی در میان جوامع انسانی است. هنگامی که یک ماده خارجی یا تغییر مهم در نسبت ترکیبات آن یک اثر زیان بخشی را سبب می شود یا ایجاد ناراحتی کند، آلودگی هوا بوجود می آورد قانون گذار ایران در ماده ۲ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا در تعریف آلودگی هوا چنین گفته است: منظور از آلودگی هوا عبارت است از: وجود و یا پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از جامد، مایع، از تشعشع پرتو زا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را بطوریکه زیان آور برای انسان و یا شایر موجودات زنده یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد، تغییر دهد از جمله آثار آلودگی هوا بر انسان بروز بیماریهای قلبی و ریوی، برونشیت مزمن، آسم، آمینیزیم ریوی، تشدید بیماری سرماخوردگی، کاهش دید، سردرد، سوزش، اشک ریزی، تحریک چشم به صورت خارش، تاثیر منفی بر سیستم گردش خون و سرطان ریه.
آلودگی خاک
آدمی از دیر باز دریافته است که خاک منبع مهم تغذیه او به شمار می رود اهمیت قابل توجه خاک از زمانی برای بشر روشن شد که از آن تنها برای نگهداری حیوانات وحشی استفاده نکرد بلکه از خاک در امر کشاورزی و دامداری بهره گرفت وجود زباله های شهری، فاضلاب ها، پساب کارخانه ها و مراکز تولیدی، بکارگیری نادرست سموم دفع آفات و مانند آنها بر میزان آلودگی خاک افزوده است بر اساس تعریفی آلودگی خاک یعنی هرگونه تغییر در ویژگیهای اجزای متشکله خاک بطوریکه استفاده از آن ناممکن گردد.
آلودگی صوتی
در تعریف سر و صدا گفته شده است که سر و صدا مجموعه ای از صداهای ناموزون است و یا هر چیزی که احساس شنوایی ناخوشایند و یا ناراحت کننده را ایجاد کند، سر و صدا نامیده می شود این تعریف گویای این مطلب است که سر و صدا دارای مفهومی نسبی است یعنی سر و صدا به شدت، فرکانس، دوام، ناگهانی بودن و مانند آن بستگی دارد آلودگی صوتی تنها تهدید کننده سلامتی انسانها نیست بلکه زیانها و خسارات اقتصادی زیادی نیز بهمراه دارد در مورد انسان نخستین عارضه ای که بوجود می آورد از دست رفتن قدرت شنوایی یا کم شدن آن است همچنین آلودگی صوتی می تواند سبب بروز فشارهای روحی و فکری شود و به سلامتی روانی افراد آسیب جدی وارد سازد حساسیت عصبی، گرفتگی عضلانی، شک عصبی، تحریک پذیری شدید، خستگی روحی و جسمی، مالی خولیا، سرگیجه، ترس و اضطراب، آلرژی، از دست دادن تعادل بدن، ضعف قوه بینایی، ضعف نیروی جنسی، امراض قلبی، پوست، سوء هاضمه، تورم معده، تمایل به خودکشی و قتل از جمله دیگر آثار سوء آلودگی صوتی بر انسان به شمار می رود در تعریف آلودگی صوتی به طور کلی گفته شده است که: هرچه را که آدمی مایل به شنیدن آن نیست – حتی اگر نوار موسیقی باشد – آلودگی صوتی نامیده می شود(قاسمی، ۱۳۸۴،صص۸۲-۷۵)
در واقع فناوری های یکی دو قرن اخیر در رشته های مختلف دانش بشری با انواع آلاینده ها، موجب آلودگی محیط زیست (آب، هوا و خاک) و باعث تغییر اقلیمی زمین گردیده است (قادری،به نقل ازاحمدی و حاجی نژاد،۱۳۸۹، ص ۴)
آلودگی خاک، هوا و آب همواره باعث دل مشغولی دست اندر کاران صنعت و از سویی دیگر دیگر مراجع ناظر بر محفظ محیط زیست بوده و هست (اکبری و همکاران، ۱۳۸۹، ص ۱)
محیط زیست محیطی است که فرایند حیات را فرا گرفته است و با آن برهم کنش دارد محیط زیست یک هدیه الهی است که از مجموعه منابع، موجودات، علل، شرایط هماهنگی که گرداگرد هر موجود زنده وجود دارد و استمرار زندگی و حیات منوط و وابسته به آن است، تشکیل شده است(قاسمی، ۱۳۸۴، ص ۳۶)
امروزه نگرانی درباره محیط زیست و جهانی شدن تقریبا همگانی شده است در صورتی که آسیب های زیست محیطی را کاهش ندهیم، در مصرف انرژی و سایر منابع طبیعی صرفه جویی نکنیم و مانع از گرم شدن کره زمین نشویم با فاجعه روبرو خواهیم بود کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در فرایند تعقیب رشد و توسعه و افزایش مصرف انرژی روی می آورند که موجب تخریب محیط زیست جهانی می شود (الماسی، ۱۳۸۹، ص ۱۶۹)
در حال حاضر انگیزه مصرف بیش از حد منابع و تخریب اکوسیستم ها بسیار قوی است زیرا نظام اقتصادی ارزش کامل فرایندهای اکولوژیک یا تنوع زیستی یا هزینه هایی که جامعه در موقع تخریب این ارزش ها متحمل می شود محاسبه نمی کند و در حساب های ملی ما هم جایی برای محاسبه آنها و جود ندارد (زاهدی و نجفی، ۱۳۸۴، ص۷۱)
پالایشگاهها به عنوان یکی از مهمترین منابع آلوده کننده محیط زیست محسوب می شود که بررسی و تحقیق در زمینه آلودگی های منتشر شده از آنها ضروری به نظر می رسد. (عبداللهیان، ۱۳۸۹، ص۱)
انسان بطور دائم در حال داد و ستد با محیط پیرامون خود است. بهره گیری از این طبیعت و محیط تحت اختیار باید به گونه ای باشد که نه تنها موجب بهم خوردن تعادل آن نشویم بلکه به عنوان یک امانتدار نیک آن را برای نسلهای آتی نیز نگهداری کنیم.
۲-۲-۵-۱- تاثیر محیط زیست بر کیفیت زندگی
در واقع رفتار انسان در محیط زیست باعث ایجاد عدم تعادل در روابط اجزای سازنده محیط شده است زیرا محیط زیست مجموعه ای است از منابع انرژی، مواد بی جان (آب، خاک و هوا) و موجودات جاندار (گیاه، جانور و انسان) که این سه عامل در ارتباط بایکدیگر بوده و در جهت بقای محیط زیست لازم و ملزوم یکدیگر است.
محیط زیست در هر کجای جهان ثروتی عمومی و جهانی تلقی می شود که در زندگی انسان امروز و نسل های آتی نقش اساسی ایفا خواهد نمود.
با توجه به تخریب بیش از حد محیط زیست در جهان و بخصوص در جهان صنعتی و کشورهای پیشرفته زندگی انسانی و طبیعی کره زمین در معرض خطر جدی قرار گرفته و همین امر و بهره برداری بیش اندازه از منابع طبیعی اندیشمندان و صاحب نظران را به فکر یافتن چاره ای برای برون رفت از بحران بوجود آمده انداخته است.
اگرچه انسانها فقط درصد بسیار کمی از بیوماس (وزن یا حجم موجودات زنده) کره زمین را تشکیل می دهند ولی گونه غالبند. (علی احمدی و حاجی نژاد، ۱۳۸۹، صص۴-۲)
توسعه پایدار بهکرد کیفیت زندگی انسانی از طریق حمایت از ظرفیت نگهداشت محیطی است (ضرابی و اذانی، ۱۳۸۰، ص۱۴)
جنبه عینی زندگی به نوبه خود به دو امر دلالت دارد اول اوضاع و احوال محیط زیست آدمی همچون آلودگی محیط، منابع مالی، تفریحات و مانند آن؛ دوم برخی از مشخصات افراد جامعه همچون تندرستی، دستاوردهای آموزشی، انسجام خانوادگی، سلامت روانی و مانند آن (حسن زاده، ۱۳۸۷، ص۲)
توسعه پایدار در فرایند افزایش درآمدهای واقعی و بالارفتن کیفیت زندگی افراد جامعه روی کیفیت محیط زیست تاکید دارد (تبریزیان، ۱۳۸۹، ص۱)
توسعه پایدار تاکید می کند که در فرایند افزایش درآمدهای واقعی و بالا رفتن کیفیت زندگی مردم کیفیت محیط زیست و نهادهای زیست محیطی در نظر گرفته شود (حسن زاده، ۱۳۸۷، ص۲)
در صورتی که انسان اهمیت محیط زیست را به فراموشی بسپارد و با کارکرد غیر معقول خود موجب از بین رفتن محیط زیست و آلودگی آن گردد در واقع سلامتی خود و هم نوعان خود را به مخاطره انداخته است. اگر بخواهیم صرفاً به بعد اقتصادی یک پروژه توجه داشته باشیم و بطور بی رویه و بی ملاحظه موجب خسارتهای زیست محیطی شویم، آسایش و سلامتی جسمی و روانی را از خود سلب کرده ایم. انسان زمانی می تواند به اهمیت این موضوع پی ببرد که تصور کند آیا می تواند لحظه ای جدا از محیط طبیعی زنده بماند؟ به دور از آب و خاک و یا حتی هوا؟
۲-۲-۵-۲- پیامدهای زیست محیطی توسعه صنعتی
توسعه پایدار را می توان مدیریت روابط سیستم های انسانی و اکوسیستم ها به منظور استفاده پایدار از منابع در جهت تامین رفاه حال و آینده انسان ها و اکوسیستم ها تعریف کرد (زاهدی و نجفی،۱۳۸۴، ص۴۴)
محیط زیست به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه پایدار که در حیات انسانی نقش موثری را ایفا می نماید بوسیله ای اساسی برای دستیابی به توسعه زود هنگام بر اساس دیدگاه های زود محور موجود در جهان سرمایه داری تبدیل شده است در صورتی که روند فعلی بهره برداری و تخریب محیط زیست با تکیه بر مکاتب اصالت فایده و سرمایه داری ادامه یابد نه تنها مانع از تحقق توسعه پایدار خواهد شد بلکه آینده حیات را در زمین در معرض خطر نابودی قرار می دهد (احمدی و حاجی نژاد،۱۳۸۹، ص۱)
کنفرانس محیط زیست استکهلم ۱۹۷۲ م: در این کنفرانس به این واقعیت تاکید شد که دو سوم جمعیت دنیا گرفتار فقر، بی سوادی، سوء تغذیه و گرسنگی، نبود بهداشت و تخریب محیط زیست است و تا زمانی که این مسایل حل و فصل نشود پیشرفتی در توسعه و بهبودی در و ضعیت زیست محیطی انسان حاصل نمی شود (زاهدی و نجفی،۱۳۸۴، ص ۴۵ ) به این دلیل باید ملاحظات زیست محیطی در استراتژی های توسعه تلفیق شده و سعی شود که از منابع طبیعی به نحو مناسب در جهت بهبود کیفیت زندگی مردم استفاده شود و از اشتباه های کشورهای توسعه یافته پرهیز شود ( مهشواری، به نقل از زاهدی و نجفی،۱۳۸۴، ص۴۶)
کمسیون جهانی محیط زیست و توسعه که برای اولین بار این اصطلاح را ارائه داد و توسعه پایدار را به بعنوان توسعه ای تعریف کرد که نیازهای نسل فعلی را بدون اشکال در توانایی نسل های آینده در برآوردن احتیاجات خود تامین می کند.(همان منبع،ص۴۹)
امروزه تاثیر صنعت و تکنولوژی به عنوان عامل رشد اقتصادی هر کشور بطور عام و رشد و توسعه مناطق مختلف بطور خاص بر کسی پوشیده نیست لیکن مداخله و دستکاری در طبیعت و بهره مند شدن از مواهب الهی آن با بهره گرفتن از تکنولوژی باید همراه با تفکر توسعه پایدار بوده تا ضمن بهره برداری معقول و متناسب، سعی شود توازن اکولوژیکی بهم نخورد (مردوخی، ۱۳۹۲، ص۱۰۲)

۳-۵-۱- پرداختن به محدودیت­های فازی ۳۴
۳-۵-۲- پرداختن به توابع هدف ۴۰
۳-۶- ضرورت یکپارچه کردن مسیریابی و زمانبندی وسایل نقلیه و استراتژی فرابارانداز ۴۲
۳-۷- تعریف مسأله دوم ۴۳
۳-۷-۱- مفروضات مسأله دوم ۴۵
۳-۷-۲- مدل ریاضی مسأله دوم ۴۶
۳-۸- رویکرد حل مسأله دوم ۵۳
۳-۸-۱- نحوه نمایش جواب و تولید جمعیت اولیه ۵۴
۳-۸-۲- ارزیابی میزان برازندگی کروموزوم­ها ۵۸
۳-۸-۳- عملگر انتخاب ۶۰
۳-۷-۴- عملگر همگذری ۶۱
۳-۷-۵- عملگر جهش ۶۲
۳-۷-۶- نحوه اصلاح کروموزوم­های نامعتبر ۶۳
۳-۷-۷- روش جستجوی محلی ۶۵
 ۶۶
۴-۱- نتایج محاسباتی مسأله اول ۶۷
۴-۲- نتایج محاسباتی مسأله دوم ۷۲
۴-۲-۱- تولید مسائل نمونه و تنظیم پارامترهای الگوریتم ۷۳
۴-۲-۲- تحلیل نتایج ۷۵
 ۸۲
۴-۱- جمع بندی ۸۳
۵-۲- تحقیقات آتی ۸۵
 ۸۶
فهرست جدول­ها
عنوان صفحه
جدول ۲-۱: مطالعات صورت گرفته در ارتباط با بهره گرفتن از تئوری مجموعه­های فازی در برنامه­ ریزی زنجیره تأمین ۱۵
جدول ۳-۱: شاخص محصولات مختلف خرده فروش­ها ۵۶
جدول ۴-۱: ابعاد اولین مسأله نمونه ۶۸
جدول ۴-۲: حداقل و بزرگترین مقدار توابع هدف برای اولین مسأله نمونه ۶۸

جدول ۴-۳: نتایج اولین مسأله نمونه ۶۹
جدول ۴-۴: ابعاد دومین مسأله نمونه ۷۰
جدول ۴-۵: حداقل و بزرگترین مقدار توابع هدف برای دومین مسأله نمونه ۷۱
جدول ۴-۶: نتایج دومین مسأله نمونه ۷۱
جدول ۴-۷: ابعاد مسائل نمونه تولید شده ۷۳
جدول ۴-۸: توزیع­های یکنواخت به منظور تولید پارامترهای مورد نیاز ۷۴
جدول ۴-۹: ارزیابی عملکرد در ارتباط با اولین مسأله نمونه ۷۷
جدول ۴-۱۰: ارزیابی عملکرد در ارتباط با دومین مسأله نمونه ۷۷
جدول ۴-۱۱: ارزیابی عملکرد در ارتباط با سومین مسأله نمونه ۷۸
جدول ۴-۱۲: ارزیابی عملکرد در ارتباط با چهارمین مسأله نمونه ۷۸
جدول ۴-۱۳: ارزیابی عملکرد در ارتباط با پنجمین مسأله نمونه ۷۹
جدول ۴-۱۴: ارزیابی عملکرد در ارتباط با ششمین مسأله نمونه ۷۹
فهرست شکل­ها
عنوان صفحه
 عملیات استراتژی فرابارانداز ۱۷
 نمودار عدد فازی مثلثی ۲۶
 شبکه زنجیره تأمین مورد بررسی ۲۷
 نمودار معیار امکان ۳۶
 نمودار معیار الزام ۳۶
 نمودار معیار اعتبار ۳۷
 نمودار معیار درستنمایی ۳۹